Өсімдіктер селекциясы

Презентация қосу

ЖАРАТЫЛЫС ҒЫЛЫМДАРЫ ФАКУЛЬТЕ
БИОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
ОМӨЖ

Өсімдіктер селекциясы

Орындаған: Кеншімбаева Н.
Тобы: МБЛ-211
Қабылдаған: Б.ғ.к. аға оқ. Убайдуллаева А.
• Жоспар:
1.Кіріспе
• 2.Негізгі бөлім:
• 1) Селекция туралы жалпы
ұғым
• 2) Өсімдіктер селекциясында
қолданатын әдістер
• 3) Қазақстандық
ғалымдардың жетістіктері
• 3.Қорытынды
• 4.Пайдаланылған
әдебиеттер
Жалпы мәлімет
• Өсімдіктер селекциясы (лат. selectіo – таңдау, сұрыптау) –
өсімдік сорттары мен гибридтерін шығару әдістері туралы
ғылым; агрономия саласы. Өсімдіктер селекциясы теориясының
негізі
• өсімдіктер генетикасы
• ол өсімдіктерді жүйелеу
• өсімдік морфологиясы, физиологиясы, биохимиясы
• тұқымтану
• тұқым өсіру ғылымдарымен тығыз байланысты
• Қазақстанда Өсімдіктер селекциясы саласындағы жүйелі
зерттеулер 20 ғ-дың 30-жылдары басталды, қазіргі уақытта Қазақ
егіншілік ғылыми-зерттеу институты, Қазақ жеміс және жүзім
шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты, Қазақ картоп және
көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты, Қазақ мал
азығын өндіру және жайылым ғылыми-зерттеу институты, Қазақ
астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты, т.б. бірқатар
ауыл шаруашылығы инситуттары, облысы ауыл шаруашылығы
және селекциялық тәжірибе ст-лары шұғылданады.
• Өсімдік сорттары мен гибридтерін
шығарудағы негізгі мақсат –
өсімдіктің өнімділігін, аязға,
қуаңшылыққа төзімділігін
арттырып, аурулар мен
зиянкестерге қарсы тұру қабілетін
күшейту, т.б. Қазіргі кезде жеміс-
жидектің, дәнді дақылдардың,
картоптың, көкөніс-бақша
дақылдарының, т.б. бірнеше
сорттары.
Селекция туралы жалпы түсінік

• Ауылшаруашылық өндірісінің тиімділігін арттыруда селекция және
тұқым шаруашылығының маңызы өте зор. Жергілікті жағдайда
бейімделген жоғары өнімді сорттар мен будандарды өсірудің
нәтижесінде өндіретін дақылдардың өнімділігі 40-50 және одан да
жоғары пайызға көтеруге болады. Селекция(латын тілінен аударғанда
selection- сұрыптау немесе іріктеу) – жаңа сорттар мен будандарды
шығарумен айналысатын ғылым. Алғашқы кезде жаңа сорттар
шығаруда тек сұрыптау әдісі қолданылған. Қазіргі кезде селекцияда
сұрыптаумен қатар, будандастыру, полиплодия, мутагенез,
биотехнология сияқты басқада әдістер кеңінен қолданылуда.
Селекционерлердің жоғары мамандануын қажет ететін генді
инженерия, гаплоидты селекция сияқты әдістерді пайдалану қазіргі
күні басты бағытқа айналуда. Сондықтан селекционерлер жасушаның
ішкі құрлысын, тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті, өсімдікте
болатын ішкі құбылыстарды, аурулар мен зиянкестерді, өнімді сақта,
өңдеу технологиясын жақсы білумен қатар, математиканы, химияны,
өндіріс экономикасы мен ұйымдастыру негіздерін білулері қажет.
Селекция жұмысының ғылыми–теориялық негізгі тұқым қуалаушылық
пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым генетика болғанымен, селекция өз
алдына дербес ғылым. Ол жаңа ағзалар шығаруға негіз болатын
ерекше әдістерге сүйенеді.
Селекциялық процестің
техникасы және оны
ұйымдастыру
• Жаңа сорттар шығару процесі ерекше селекциялық әдістерді
қолданумен және өнімді ету, күту,бақылау, жинау кезінде бір
сыпыра техникалық тәсілдерді пайдаланумен байланысты
мәселелердің үлкен жиынтығын қамтиды. Бұған сондай-ақ
учаскені таңдау және оны селекциялық жұмыстарға
дайындау, сорттар мен селекциялық нөмірлерді сынау және
оларды көбейту, алынған мәлметтерді жөнлеу т.б.
жұмыстарды белгіленген схема бойынша ұйымдастыру мен
іске асыру мәселелері кіреді. Селекциялық процесс сорт
шығарумен аяқталады. Сорттар мен селекциялық
материалдарды сынау кезінде олар үшін барлық
агротехникалық жағдайлар бірдей болуы тиіс. Мөлдектердің
көлемі мен мүсіні туралы көп айтылып та, жазылып та жүр.
Бірақ мөлдектің көлемі кішігірім болып қайталымы көп болған
дұрыс. Себебі топырақтың шұбарлық әсері де аз болады. Егер
мөлдек ұзартылған және ені тарлау болса солғұрлым
салыстыру қажеттері азайып, нақтылығы артады.
Өнімділік – бұл бір өсімдіктен алынған орташа өнім.
Белгілі бір көлемдегі егістіктің өнімі екі түрлі
көрсеткішке байланысты анықталады.
Құрғақшылыққа төзімділігін
бағалау

• Құрғақшылық біздің елімізде жиі болатын
құбылыс. Кейбір жылдары олар үлкен жер
көлемін алып, барлық ауылшаруашылық
дақылдарының өнімділігін төмендетеді.
Құрғақшылықпен күресудің бірден – бір жолы
– бұған төзімді сорттар егу болып табылады.
Өсімдіктің құрғақшылыққа төзімділігі
дегеніміз – олардың жоғары температурада,
ауаның төменгі ылғалдылығында топырақта
ылғалдылықтың жетіспеу кезінде өз
бойындағы суды дұрыс пайдалану арқылы
сапасы жақсы, жоғары өнім беру мүмкіндігі.
Қызанақтың алуан түрлілігі
Ауруға қарсы күресте
агротехникалық және
химялық жолдармен қатар,
төзімді сорттар шығарудың
маңызы өте зор.
Селекциялық
материалдардың ауруға
төзімділігін зерттегенде,
көбіне оларға қолдан ауру
егу тәсілі қолданылады. Тат
ауруына төзімділігін бағалау.
Белгілі бір климаттық
жағдайда тат ауруы жиі өте
қатты байқалса, сорттың
төзімділігін оның шалдығу
дәрәжесі бойынша егі
алқабында анықтауға
болады.
Қорытынды

Ауылшаруашылық өндірісінің тиімділігін арттыруда селекция және тұқым шаруашылығының
маңызы өте зор. Жергілікті жағдайда бейімделген жоғары өнімді сорттар мен будандарды
өсірудің нәтижесінде өндіретін дақылдардың өнімділігі 40-50 және одан да жоғары пайызға
көтеруге болады. Селекция(латын тілінен аударғанда selection- сұрыптау немесе іріктеу) – жаңа
сорттар мен будандарды шығарумен айналысатын ғылым. Алғашқы кезде жаңа сорттар
шығаруда тек сұрыптау әдісі қолданылған. Қазіргі кезде селекцияда сұрыптаумен қатар,
будандастыру, полиплодия, мутагенез, биотехнология сияқты басқада әдістер кеңінен
қолданылуда. Селекционерлердің жоғары мамандануын қажет ететін генді инженерия,
гаплоидты селекция сияқты әдістерді пайдалану қазіргі күні басты бағытқа айналуда. Сондықтан
селекционерлер жасушаның ішкі құрлысын, тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті, өсімдікте
болатын ішкі құбылыстарды, аурулар мен зиянкестерді, өнімді сақта, өңдеу технологиясын
жақсы білумен қатар, математиканы, химияны, өндіріс экономикасы мен ұйымдастыру
негіздерін білулері қажет. Селекция жұмысының ғылыми–теориялық негізгі тұқым
қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым генетика болғанымен, селекция өз алдына
дербес ғылым. Ол жаңа ағзалар шығаруға негіз болатын ерекше әдістерге сүйенеді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
•1.Инге Вечтомов.С.Г.Генетика сосновами селекции,М.Высшая школа, 1989.
•2.Лобашев М.Е.Ватти К.Е.Тихомирова М.М.Генетика сосновами селекции,
М.Просвещение,1979.
•3.Ватти К.В.Тихомирова М.М.Руководства к практическим занятям по
генетике.М.Просвещение, 1979.1972.
•4.Лобашев М.Е.Генетика.Изд-во ЛГУ.Генетические 1969.
•5.Медведев Н.Н.Практическая генетика.М.Наука,1966.
•6.Мұхамбетжанов К.К Далабаев Б.А Өтешева Г.А.Генетикадан практикалық
сабақтар.Алматы.Ғылым 2004.
•7.Мұхамбетжанов К.Қ. Генетика.Алматы 2005.
•8. Сартаев А., Гильманов М. С22 Жалпы биология: Жалпы білім беретін мектептің
қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық. — Алматы: "Мектеп"
баспасы, 2006. ISBN 9965-33-634-2
•9. Әбилаев С.А. Молекулалық биологи және генетика: Оқулық.- Шымкент: «Асаралы»
баспасы, 2008.- 424б.:ил. –ISBN 9786017065225:2500т.
•10. Әбилаев С.А. Молекулалық биология және генетика: Оқулық.- 2-ші, түзет.ж..
толық.-2010.- 388 б.
•11.Бегімқұл Б. Медициналық генетика негіздері: оқулық.- Астана: Фолиант, 2008.- 336
с.
•12. Мухамеджанов А, Абдакаликов М. Общая и военная радиобиология: Учебное
пособие.- 2008.- 142 с.
•13. Құлтанов Б.Ж. Радиобиологияның таңдамалы сұрақтары: оқу-әдістемелік құрал,
КГМУ.- Қарағанды, 2009.- 163 б.
•14. Стамбеков С.Ж. Генетика. Новосибирск, 2002. -436 б - 60 дана
•15. Бегімқұл Б.Қ. Генетика, Алматы, 2000. -358 6.-50 дана
•16. Эбшаев С.А.МолекулалыК биология жзне генетика. Шымкент, 2008.-424 6.-50 дана

Ұқсас жұмыстар

Гетерозис пайда болу заңдылықтары

Синтездеуші селекция

Өсімдіктер мен жануарларды сұрыптау әдістері

Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті селекцияда пайдалану

Малшаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық әдістер туралы

Жасушалық селекция

Ғылыми техникалық прогресстегі биотехнологияның алатын орны

Астық дәнді дақылдар

ХЕМОСИНТЕЗ - ХИМИЯЛЫҚ РЕАКЦИЯ БАРЫСЫНДА БЕЙОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАРДАН ЭНЕРГИЯ АЛУ ҮДЕРІСІ

ЖАНУАРЛАР СЕЛЕКЦИЯСЫ

Пәндер