АСҚОРЫТУ БЕЗДЕРІ

Презентация қосу

АС ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІНІҢ
БАЛА ӨМІРІНДЕГІ МАҢЫЗЫ
Орындаған: ИЯ-13 топ студенті Тариева
А.Т.
Тексерген: Оқытушы, магистр Удреева К.С.
АС ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ ДЕГЕН НЕ?
Ас қорыту жүйесі (көне грекше: systema
digestoria; көне грекше: systema — бүтін,
байланысқан, жүйе; лат. Digestoria — асқорыту)
- адам мен жануарлар организмдеріндегі асты
(азықты) қабылдау, өндеу, қорыту, сіңіру және жын
қалдығын сыртқы ортаға шығару қызметтерін
атқаратын мүшелердің жүйесі. Асқорыту жүйесі түтік
тәрізді мүшелерден және ас қорыту
бездерінен тұрады. Филогенездік және онтогенездік
тұрғыдан асқорыту жүйесін төрт бөлімге бөледі: бас
бөлімді — ауызжұтқыншақ (аран), алдыңғы бөлімді -
өңеш пен қарын (асқазан), ортаңғы бөлімді — ащы
ішектер (он екі елі ішек, аш ішек, мықын ішек) мен ірі
асқорыту бездері (ұйқы безі, бауыр), артқы бөлімді -
жуан ішектер (бүйен, тоқ ішек, тік ішек) құрайды.
АС ҚОРЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ
Тағам арқылы организмге энергиялық және пластикалық материалдар түседі.
Қоректік заттар ас қорыту жолында механикалық және химиялық өңдеуге ұшырайды.
Ас қорыту барысында ірі молекулалы органикалық заттар жай заттар – мономерлерге
айналып, олар қан мен лимфаға сіңіп, организмде пайдаланылады.
Ас қорыту ауыз қуысында басталады. Ауызға түскен тағам мұнда 15-3 сек кідіреді.
Осы уақыт ішінде ас кесегі шайналып, ұсатылады, сілекеймен шыланып, жұмсарады,
көмірсулар ыдырай бастайды.
АСҚОРЫТУ БЕЗДЕРІ
Асқорыту бездері (көне грекше: glandulae digestoria) — асқорытуға қажет ферментгерге бай асқорыту
сөлін бөлетін бездер. Асқорыту бездерінің сөл бөлетін соңғы бөлімдерін құрайтын безді жасушаларды
экзокриноциттер деп атайды. Құрылысы мен орналасу орындарына байланысты асқорыту бездері екі
топқа бөлінеді: асқорыту ағзалары қабырғаларында орналасатын ұсақ бездер (интрамуральды бездер)
және асқорыту мүшелері қабырғаларынан тыс жатқан ірі (экстрамуральды) бездер. Қабырғалық
интрамуральды ас қорыту бездері — құрылысы түтікше келген асқорыту ағзаларының кілегейліасты
негізінде немесе кілегейліқабық тың өзіндік тақташасында (пластинкасында) орналасады. Олардың
жіңішке келген шығару өзектері асқорыту ағзалары қуысына ашылады. Интрамуральды
бездерге ерін, тіл, тандай, ұрт, сілекей бездері, қарын (асқазан), дуаденальды (он екі елі ішектік)
жөне жалпы ішектік бездержатады. Ал экстрамуральды ірі асқорыту бездеріне шықшыт (құлақ түбі),
төменгі жақ, тіласты сілекей бездері, ұйқы безі және бауыр жатады.
Экстрамуральды сілекей бездерінің ірі өзектері ауыз қуысына, ұйқы безі мен бауыр өзектері он екі елі
ішек (күйіс қайтаратын жануарлардың ұлтабар ұшы) қуысына ашылады. Асқорыту бездерінің сөліндегі
ферменттер астың (жынның) құрамындағы күрделі органикалық заттарды (протеиндер, липидтер,
көмірсулар), олардың қарапайым мономерлеріне ыдыратады. Қорытылған заттардың мономерлері —
амин қышқылдары мен глюкоза ішек қабырғасындағы қан қылтамырларына (капиллярларларына), ал
глицерин мен май қышқылдары — лимфа капиллярларына сорылып сіңіріледі.
Асқорыту бездеріне үш жұп сілекей бездері, бауыр жәнө ұйқыбез жатады. Аскорыту бездерінен бөлінетін
сұйықтықты сөл (секрет) деп атайды. Асқорыту бездері сыртқы секреция бездеріне жатады. Олар өздерінен
бөлетін сөлді арнайы өзектері арқылы асқорыту мүшелеріне бөледі.Әрбір асқорыту безінің бөлетін сөлінің өз
атаулары бар. Мысалы, бауырдан бөлінетін сөл - өт, сілекей бездерінен бөлінетін сөл - сілекей және т. Б.
Асқорыту бездерінің қызметін фистула әдісі арқылы зерттеуде көрнекті орыс ғалымы и. П. Павловтың еңбегі
зор. Ғалымның бұл саладағы еңбегіне физиология ғылымындағы іргелі жаңалық ретінде нобель сыйлығы
берілген. Қазіргі кезде асқорыту мүшелерінің ішкі сілемейлі қабыгындағы өзгерістерді зерттеуде
эндоскопия әдісі қолданылады. Оның көмегімен арнайы оптикалық құралдар арқылы асқорыту мүшелерінің
ішкі құрылысын көруге және суретке түсіріп алуға болады.
Асқорыту бездерінен бөлінетін сөлдің құрамында күрделі ағзалық заттарды қарапайым заттарға дейін
ыдырататын ерекше заттар болады. Оларды ферменттер деп атайды.

Асқорыту сөлдері Тәуліктік бөлінетін мәлшері рН Құрамы
1. Сілекей 50-2 000 мл 5,6-7,6 Су және амилаза
Тұз қышқылы, су, липаза,
2. Қарын сөлі 2,0-3,0 л 1,49-1,8
лизоңим, пепсин
Су, амилаза, липаза, фосфотаза,
3. Панкреатин сөлі 600-700 мл 8,6-9,0 трипсин, химотрипсин және т.
б. ферменттер
Су, билирубин, холестерин,
4. Өт 500-1200 мл 5,6-8,5 май, май кышкылы, лецитин,
холин және т. б.
Су, сахараза, лактаза, жуық
5. Аш ішек сөлі 1 000 мл 5,05-7,07 энтерокиназа, липаза,
рибонуклеаза және т.б.
6. Тоқ ішек сөлі 270-1 550 мл 6,1-7,31 Су
Әртүрлі жастағы балалардың асқазанының гистологиясы
Асқазанның шырышты қабықшасы жаңа туылғандарда қалың, қатпарлары биік. Алғашқы 3 айда шырышты қабықша беткейі 3
есе өседі, яғни сүтті жақсы қорытуға мүмкіндік береді. 15 жасқа қарай асқазанның шырышты қабықша беткейі 10 есе үлкейеді.
Жасы келген сайын асқазан шұңқырларының саны көбейеді, оларға асқазан бездері тесігі ашылады. Асқазан бездері туылған
сәтте морфологиялық және функциональды толық дамымаған, олардың салыстырмалы саны (1 кг дене массасы бойынша)
жаңа туылғандарда 2,5 есе аз, ересектермен салыстырғанда, бірақ тез энтеральды тамақтануға байланысты көбейеді.
1 жасқа дейінгі балалардың қарын сөлінде тұз қышқылы мен ферменттердің күші төмен болады. Оның есесіне химозин
белсенді болады. Емшектегі баланың сөлінің рн реакциясы жоғары болады: 1 айда 5,84; 3-7 айда 4,94; 7-9 айда -4,48; 9 айдан
асқан соң 3,76 тең болады. Сондықтан сөлдің құрамындағы рн 2,0 болғанда белсенді болатын пепсиннің асты қорытуда рөлі
төмен болады. Сондықтан емшектегі балаға сиыр сүтін немесе басқа жасанды сүт бергенде диатез – бет терісінде қызғылт
қышыма қабыршақтар пайда болады. Балалардағы асқазан сөлінің құрамы ересектердікіне ұқсас, бірақ қышқылдылығы және
оның ферменттік белсенділігі айтарлықтай төмен болып табылады. Асқазан сөлінің барьерлік белсенділігі төмен болып
табылады.
Асқазан сөлінің басты ферменті іріткі ферменті (лабфермент), ол асқорытудың бірінші кезеңін сүттің ұюын қамтамасыз етеді.
Омыраудағы нәрестенің асқазанында өте аз липаза бөлінеді. Бұл кемшілік ана сүтіндегі липазаның болуымен, сондай-ақ
баланың панкреатикалық шырышында болуымен өтеледі.
Егер бала сиыр сүтін қабылдаса, онда оның майлары асқазанда ыдырамайды. Мұндай тұз, су, глюкоза, тек ішінара жұтып ақуыз
ыдырататын өнімдер ретінде асқазан және шағын алаңдаушылық заттардың сіңіруі. Тұздар, су, глюкоза сияқты заттардың
асқазанда сіңірілуі білінер білінбес, соның ішінде ақуыздың ыдырау заттары ғана жартылай сіңірілуі жүреді.
Асқазаннан тамақтың шығарылуы тамақтандыру түріне байланысты. Ана сүті асқазанда 2-3 сағат кідіреді.
Өмірінің алғашқы айлары кезінде сәбидің қабылдайтын қоректік заттары маңызды орынға
ие, ол ана сүті арқылы түсіп, сол ана сүті құрамындағы заттар арқылы қорытылады.
Қосымша қорек арқылы ферменттік жүйе механизмі ынталандырады. Түскен тағамды
қорытудың балаларда өзіндік ерекшеліктері бар. Казеин жіңішке ішекте аминқышқылдарына
дейін ыдырап, белсенді түрде сіңіріле бастайды.
Майдың сіңірілуі тамақтандыру түріне байланысты. Сиыр сүті құрамында ұзын тізбекті май
қышқылы болады, ол май қышқылы әсерінен панкреатикалық липазаға дейін ыдырайды.
Майдың сіңірілуі жіңішке ішектің соңғы және ортаңғы бөлімдерінде жүреді. Сүттегі қанттың
ыдырауы ішек эпителийінде жүреді. Ана сүті мен сиыр сүті құрамында лактоза болады.
Осыған байланысты жасанды тамақтандыру барысында көмірсудың құрамы өзгереді.
Жіңішке ішекте дәрумендер де сіңіріледі.
Өңеш
Эпителийдің дамуы бір қабатты, ал 4 апталық эмбрионда ол екі қабатты
болады. Содан кейін эпителий жасушалары күшті өсіп, түтіктің люменін
толығымен жабады. Дамудың 3-ші айында ғана олар ыдырап, өңештің
люменін босатады. 6-айдан бастап өңештің эпителийі көпқабатты қабықшаға
айналады. 2-айда өңештің бұлшықет қабаты дамиды, 3-ші айдың соңында
оның бездері, 4-ші айда шырышты қабықтың бұлшықет қабаты
қалыптасады.
Жаңа туған нәрестедегі өңеш ұзындығы 11-16 см. Ересектерге қарағанда
жоғары орналасқан. Жоғарғы шектің төмендеуі 12-13 жасқа дейін біртіндеп
жүреді. Өңештің төменгі шеті тұрақты, 10-11 кеуде омыртқаларының
деңгейінде орналасады. Өңеш 2 жасқа дейін тез өсіп, ұзындығы 20 см-ге
жетеді.Балалардағы дененің өсуі мен асқазанның өсуіне қатынасы әрқашан
1:5 құрайды. Өңештің пішіні қарапайым және әртүрлі аймақтарда
дөңгелектен жұлдызшаға дейін өзгереді. Белгілі бір жерлерде өңештің типтік
тарылуы (диафрагма арқылы өткенде, трахея мен бронхтың бөліну
деңгейінде, жұтқыншақтан шыққан кезде) туғаннан кейін пайда болады.
Жаңа туылған нәрестедегі өңештің пішіні, оның басқа мүшелерге қатысты
орналасуы, жүйке және қан тамырларының орналасуы ересек адамдікінен
ерекшеленбейді. Туылған кезде ұрықтың лимфа және қан тамырларының
толық қалыптасқан және жақсы дамыған желісі бар. Өңеште реттеуші
аппарат толық қалыптаспаған. Он туылғаннан кейін қарқынды дамитын
көпполярлы жасушалардың аз санымен ұсынылған.
Сілекей, оның құрамы және маңызы
Сілекей – сілекей өзектері арқылы келіп құйылатын үш жұп сілекей безінің (шықшыт, жақ
асты, тіл асты) және ауыздың шырышты қабығында орналасқан ұсақ бездердің аралас сөлі.
Адамда тәулігіне 600-1500 мл, орташа 1,0-1,2 л сөл бөлінеді. Сілекей – қоймалжың, түссіз,
сұйық зат. Меншікті салмағы – 1,001-1,002. рН = 5,8-7,4.
Су – 99,4-99,5%. Құрғақ зат – 0,5-0,6%
Қарындағы астың қорытылуы
Қарында сілекеймен шыланған ас 3-10 сағат кідіріп,
механикалық және химиялық өңдеуге ұшырайды.
Қарында 3 түрлі без жасушалары – гландулоциттер бар:
негізгі гландулоциттер - пепсиноген, айнала
қоршаған – тұз қышқылын, қосымша гландулоциттер –
шырышты зат – муцин шығарады. Осы заттар қарын
сөлінің құрамына кіреді.
Адамда тәулігіне 2,0-2,5 л қарын сөлі бөлінеді.
Ол түссіз сұйықтық.
Меншікті салмағы – 1,002-1,007.
Осмостық қысымы – 300 мосм/л (7,5 атм).
рН – 0,8 – 1,5, тұз қышқылы көп – 0,3-0,5%
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Асқорыту бездерінің гормондары

Асқорытудың маңызы. Тістің құрылысы

Ас қорыту бездерінің физиологиясы

Асқорыту бездерінен бөлінетін сұйықтық

Аңдардың асқорыту жүйесі

Асқорыту мүшелері Асқорыту мүшелері мен асқорыту бездері

Асқорыту жолы

Асқорыту жүйесінің қызметі

Ас қорыту жүйесі- тірі организмнің мүшелерінің бірі

Асқорытуды реттеу

Пәндер