Алихан Бөкейханов және Алаш идеясы

Презентация қосу

Алихан Бөкейханов
және Алаш идеясы
ХХ ғасырдың басында қазақ халқының ұлт-азаттық күресі
кезеңінде Алаш қозғалысы пайда болды. Оның басты
мақсаты тәуелсіз Қазақ мемлекетін құру болды. Бірінші
дүниежүзілік соғыс және 1917 жылғы Ресейдегі ақпан,
қазан төңкерістері қазақ ұлттық интеллигенциясының
жергілікті халықтың құқығын қорғау жөніндегі қызметін
күшейтті. Қазақ ұлттық партиясын құру жолындағы
алғашқы қадамдар бірінші орыс революциясы кезеңінде
жасалды.

Қазан төңкерісінен кейін халықтың тұрмысы нашарлады,
саяси күштер бытырап кетті. Осындай жағдайда қазақ
либералдық-демократиялық қозғалысының жетекшілері
тез өзгеретін революциялық жағдайды және саяси
күштердің тікелей қарама-қарсы мақсаттарын ескере
отырып, жалпықазақ съезін өткізуді жеделдету туралы
шешім қабылдады.
1917 жылы шілдеде Орынборда бірінші жалпықазақ съезі өтіп, онда мемлекеттік
басқару, автономия, Құрылтай жиналысына қатысу, саяси партия құру, жер,
халық милициясы, оқу-ағарту, сот және басқа да мәселелер қаралды. Съездің
негізгі шешімі: қазақтардың «демократиялық, парламенттік және федеративтік
Ресей республикасының» құрамындағы аумақтық-ұлттық автономия құқығын
қорғау. Съездегі айтулы оқиға – съезде Алаш партиясын құру мәселесі шешілді.
Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Халел Досмұхамедов
және басқа да либералдық-демократиялық бағыттағы қазақ
зиялыларының өкілдері Алаш партиясының ұйымдастырушылары
болды және ол жалпықазақ ұлттық демократиялық ұйымы
болды. Партияның құрамына ғылыми және шығармашылық
зиялы қауым өкілдері: М.Тынышпаев, М.Жұмабаев,
Ш.Құдайбердиев және т.б., «Алаш» партиясына қазақ
қоғамының әр түрлі қабаттарының өкілдері кірді.
Қазан төңкерісін «Алаш» қайраткерлері, жалпы партия қабылдамады.
Олар «Қазақ халқын отаршылдық қамыттан азат етеміз!» деген
ұранмен біріккен. Қазан төңкерісінен көп бұрын қазақ либералдық-
демократиялық қозғалысының жетекшілері Қазақстанның әлеуметтік-
экономикалық және саяси дамуының бағдарламаларын кеңінен
насихаттады. 1917 жылы 21 қарашада «Қазақ» газетінде «Алаш»
партиясы бағдарламасының жобасы жарияланды. Бағдарлама жобасы
он тармақтан тұрды: мемлекеттік құрылым, жергілікті бостандық,
негізгі заң, дін, билік және сот, халықты қорғау, салық, еңбек мәселесі,
ғылым мен білімді дамыту, жер мәселесі. Алаш партиясының мақсаты
18-19 ғасырларда ыдыраған қазақтардың ұлттық мемлекетін қайта
құру, президенттік институтты енгізу болды.
Партияның негізгі
бағдарламалық міндеттері
жарияланды:

а) елді отаршылдық құлдықтан
босату;
б) қазақ қоғамының
ортағасырлық мемлекеттен
шығып, өркениетті елдер
қауымдастығына енуі;
в) қазақ қоғамының әлеуметтік-
экономикалық және қоғамдық-
саяси өміріндегі түбегейлі
өзгерістерді жүзеге асыру.

«Алаш» партиясы жерді
қазақтардың меншігі деп тану
және ана тілінде оқытатын
мектептер мен университеттер
ашу туралы заңдар қабылдауды
талап етті, қазақ өлкесіне
шаруалардың қоныс аудару
процесін шектеуді, бостандық пен
құқықтарды беруді жақтады.
кедейлерге теңдік. Мұндай
бағдарлама «Алаш» партиясына
кеңінен танымал болды.
«АЛАШ» ПАРТИЯСЫНЫҢ ТАРИХИ
МАҢЫЗЫ

Саяси аренадан кеткеннен кейін 1920
жылдардағы Алаш қозғалысының
қайраткерлері Қазақстанның мәдениетін,
ғылымын, халық шаруашылығын
дамытуға зор үлес қосты. Қозғалыстың
белсенді мүшелері большевиктердің 20-
шы жылдардың соңы мен 1930-шы
жылдардағы «ұлтшылдар», «халық
жаулары» атанғандарға қарсы күресі
кезінде қуғын-сүргінге ұшырады.
Алашордашылар 1955 жылы ақталды,
бірақ тағы отыз жыл ресми тарихтан тыс
қалды. Тек 1988-1989 жж. Қазақстан
Компартиясы Орталық Комитетінің
шешімімен А.Байтұрсыновтың,
М.Дулатовтың, Ш.Құдайбердиевтің,
М.Жұмабаевтың шығармашылық мұрасы
қайта жаңғыртылды. Бірте-бірте «Алаш»
партиясы жетекшілерінің есімдері
халыққа қайтарылды, еңбектері жарық
көрді
БӨКЕЙХАНОВ ӘЛИХАН НҰРМҰХАМЕДҰЛЫ
(1866-1937)
Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейханов
– көрнекті қоғам және мемлекет
қайраткері, «Алаш» ұлттық-
демократиялық партиясының
ұйымдастырушысы және жетекшісі,
қазақтың тұңғыш ұлттық үкіметі
Алашорданың басшысы, ғалым,
дарынды публицист. Кадеттер
партиясының қазақ филиалын
ұйымдастыру мақсатында түрлі
жиындарға қатысты. Бөкейханов Ақпан
төңкерісінен кейін қазақ халқының ұлт-
азаттық күресіне белсене қатысты.
«Қазақ» партияның баспа органы болды.
Бұл шын мәнінде тарихи оқиға болды,
өйткені тұңғыш рет біртұтас қазақ
мемлекетін құру шындыққа айналды.
1920 жылдары ол екі рет қамауға
алынды. 1937 жылы Әлихан Бөкейханов
тағы да тұтқындалып, Бутырка
түрмесіне қамалды. Оған «...Кеңес
өкіметіне қарсы контрреволюциялық
күреске жетекшілік етті, Қазақстандағы
және Мәскеудегі лаңкестік орталықтың
жетекшілерімен байланыс орнатты»
НАЗАРЛАРЫҢЫЗ
ҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Қазақстанда ұлт - азаттық сананың өсуі

Қазақ ұлттық зиялылары

Тәуелсіз Қазақстан тарихнамасында Алаш қозғалысына байланысты еңбектерді талдау

Алаш қозғалысы

Алаш зиялылары

Тәуелсіз Қазақстан тарихнамасында Алаш қозғалысына байланысты еңбектерді талдау жайлы

Ұлт - зиялыларының өмірі туралы мағұлмат

Әлиханды әкесі тоғыз жасында

1917 ЖЫЛҒЫ АҚПАН, ҚАЗАН ТӨҢКЕРІСІ

Алаш және қазақ халқының дамуы

Пәндер