СӨЗ ТІРКЕСТЕРІНІҢ БАЙЛАНЫСУЫ

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті
Филология және көптілді білім беру институты
Академик С.Қирабаев атындағы қазақ тілі және әдебиеті
кафедрасы

Орындаған: Исабаева Меруерт
СӨЗ ТІРКЕСТЕРІНІҢ БАЙЛАНЫСУЫ

Сөз тіркесінің байланысу тәсілдері туралы да ғалымдардың пікірлері әр түрлі.
М.Балакаев сөз бен сөзді байланыстыруға дэнекер болатын синтаксистік
тәсілдерге септік, тэуелдік, жіктік, көптік жалгауларын жэне шылауларды
(септеуліктер, жалғаулықтар), сөздердің орын тэртібі мен интонацияны
жаткызады да, сөздердін косымшалар арқылы байланысуын синтетикалык
тэсіл, ал қосымшаларсыз орын тэртібі, интонация, шылаулар арқылы
байланысуын аналитикалық тэсіл деп карайды.
Р.Әміров синтетикалық тэсілге септік, жіктік, көптік жалғауларын,
шылаулар(жалғаулық, септеудік), сөздердің орын тэртібі мен интонацияны
аналитикальщ тәсілге жатқызады. О.С.Ахманова, Т.Сайрамбаевтар сөз
тіркесінің байланысу тәсілдерін синтетикалық, аналитикалық, аналитика-
синтетикалық деп үшке бөледі
Сөз тіркестерінің грамматикалық
байланысу ерекшеліктері

Сөздер сөйлем құрау үстінде өзара түрлі
функциялық қатынасқа түседі, ол
функциялық қатынас сөздердің
грамматикалық байланысы арқылы көрінеді
Демек, сөздердің грамматикалық
байланысы арқылы көрінісі еркін сөз
тіркестері десек, олардың сөйлеуде пайда
болатыны, сөйтіп негізінен коммуникативтік
қызметте жұмсалатыны түсінікті болады.
«Синтаксистік қатынасты білдіру үшін
толық мағыналы екі (немесе одан да көп)
сөздің сабақтаса, салаласа байланысқан
тобын сөз тіркесі дейміз», – деп жазады Р.
Әмір аталған зерттеуінде.
Сөз тіркестерінің лексика-грамматикалық
байланысу ерекшеліктері

Сөз тіркесіндегі бағыныңқы сөз басыңқы сөзбен қарым-қатынасқа түскенде, бір жағынан, сол
тіркеске тән лексика-грамматикалық мағына да пайда болады. Сөз тіркесіндегі грамматикалық
мағына бағыныңқы сөз бен басыңқы сөздің арасындағы үш қатынастан пайда болады.
Олар: анықтауыштық қатынас, толықтауыштық қатынас және пысықтауыштық қатынас.

Анықтауыштық қатынастағы лексика-грамматикалық мағына бағыныңқы сөз бен басыңқы сөздің
лексикалық ерекшеліктеріне сәйкес даралық, нақтылық сипат алады. Матасу байланысындағы
сөз тіркесі мынадай лексика-грамматикалық мағыналарға ие. Менің киімім – затқа
меншіктілік, Тілектің әпкесі – туыстық, үйдің терезесі – бүтіннің бөлшекке қатынасы.

Қабыса байланысқан сөз тіркестерінің беретін лексика-грамматикалық мағыналары: салқын
жел – табиғи күй, ақ қар, көк шөп, қызыл гүл – заттың түсі, тәтті тамақ, ащы сорпа –
тамақтың дәмі.
Сөз тіркестерінің семантика грамматикалық
байланысу ерекшеліктері

Одағай сөздер деп адамның әрқилы сезім күйімен байланысты
айтылатын сөздерді айтамыз. Өздерінің шығу ерекшеліктеріне қарай
одағайлардың өзге сөздермен де семантикалық, айтайық, атаушы
сөздермен де, көмекші сөздермен де семантикалық байланыс
қатынасы болмайды және сол себептен, сөйлемнің мүшесі болмайды,
бірақ олар (одағайлар) бүтіндей сөйлемнің орнына балама есебінде
жүре береді.
Жеке-жеке сөз таптарына телінбекші сөздердің қай-қайсысы болсын
тілдің сөздік құрамына енеді. Олай болса, сөз я сөздер қай сөз табына
қатысты болса да, қайткенде де олардың лексикалық жағы еске
алынуы қажет. Ал, сөздің осылайша лексикалық жағын ескеруден,
сөзсіз, оның семантикалық жағын ескеру керек екендігі туады.
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

СӨЗ ТІРКЕСІ

Туынды етістік жұрнақтар

Когнитивтік лингвистика ғылымының лингвистика ғылымының басқа салаларымен байланысы

ИДИОМАЛАРДЫҢ АУДАРЫЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Сөз тіркестері

Тәуелсізідігімізді қастерлейік

Меңгеруді тап

Етістіктің тіркесін тап

Сөздердің байланысу түрлерімен синтаксистік қатынастарды пысықтау

Бастауыш сыныпта етістікті оқыту тәсілдері

Пәндер