ДНҚ теломеразалар

Презентация қосу

АСТАНА МЕДИЦИНАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ

Теломералар. ДНҚ теломеразалар. Молекулалық
геронтология мәселелері.
Орындаған: Алеухан Қ.Е.

Қабылдаған:Кусмамбетова К. А.

Астана, 2024
Жоспары:
•Кіріспе
Презентация мақсаты мен өзектілігі

•Негізгі бөлім
Теломералық теория
Теломераза түсінігі
Геронтология туралы түсінік
Геронтологиялық мәселелер
Геронтология пайда болу себептері
Қартаюдың негізгі заманауи теориясы
Қартаю процессінің болдырмауын
жеделдетін жағдайлар
•Қорытынды
Мақсаты
ДНҚ теломераза және қартаю теориясы
Теломер
• Теломерлер – клетка бөлінуін есептейтін құрылғы болып табылады.
• Теломер «құйрығы» неғұрлым қысқа болса, соғұрлым оның жасы үлкен
болады деген болжамды 15 жылдан кейін тәжірибе жүзінде ағылшын
ғалымы Говард Гук дәлелдеді. Бірақ ересек ағзаның жүйке және
бұлшықет клеткалары бөлінбейді, ал теломерлі аймақтары қысқармайды,
олар тек қана қартайып өледі.
• ДНҚ-ның теломерлі тізбегінің, жоғарғы ұйымдастыру сатысы
спецификалық белоктар есебінен жүреді.
• Теломерлер клеткалық бөлінудің счетчигі ретінде қызмет атқарады: олар
қаншалықты қысқа болса, алғашқы клетка соншалықты көп бөлінген.
Қартаюдың теломералық теориясы
Қартаюдың теломералық теориясын А.М.Оловников 2 жағдайға сүйене
отырып түзді.
0 ДНҚ-ның шеттік репликациясының аяқталмауы

02 Жасушалық н/е тіндік дақылдар үшін анықталған Хейфлик эфеекті

• Хейфлик ДНҚ-ның теломерлік бөліктерінің
репликациясын ашты
•Қалыпты жасушалар әр бөлінген сайын дақылда
теломералық ұзындық реттілігі 50-100 н.б. қысқарады

• Хейфлик лимитінің ұзақтығы:
100 жыл өмір сүретін адам үшін-50
3 жыл өмір сүретін тышқандарда-15-20
А. М. Оловниковтың гипотезасы сенімді факттер тапты

1)теломерлер жасушалардың
бөліну кезінде 50-60 бірлікке
қысқарады

2)1984 ж ылы Э.Блэкберн мен Э.
Грайдер теломераза ферментін
ашуы.
Оларға 2009 жылы Нобель
сыйлығын берді.
Теломераза
• Теломераза - ДНҚ-ның сызықтық молекулаларына теломерлерді тігу
арқылы, ДНҚ-ның сызықтық молекулаларының соңдарын қайта құру
• Теломераза қызмет атқарып жатқан клеткалар (жыныс, ісік) еш қашан
өлмейді.
• Қарапайым (сомалық) клеткаларда теломераза жұмыс істемейді.
Сондықтан клетканың әрбір бөлінуінен кейін теломерлер қысқарып
отырады, нәтижесінде оның өліміне әкеп соқтырады.
• 1997 жылы Колорадо Университетінің ғалымдары теломераза генін алды.
Геронтология түсінігі
Қартаю-биологиялық процесс, белгілі бір жасқа
жеткеннен кейінгі организмнін мүмкіншіліктерінің
үдемелі темендеуі.
Қартаю -
организмнің құрылымдық ерекшелігімен және
биохимиялық өзгерістердің
пайда болуымен сипатталатын
құбылыс.Қартаю
проблемаларын зерттейтін ғылымды
геронтология (грек. geron - шал) деп атайды.
Бұл терминді алғаш рет 1903 жылы И. И.
Мечников ұсынган.
Қартаю кезіндегі
жасушалардың өзгерістері.
• Жасушалар өсіп-өніп көбеюі, тіршілігін жоғалтқанда жасушалардың
орнын толтыру үшін олардың тектік құралдарындағы ақпарат бойынша
ДНҚ, РНҚ, нәруыздар түзіліп тұруы керек. Ал, қартайған организмдерде
олардың түзілуі, жасушалардың жаңаруы қатты азаяды. Оның себебін
жасушалардың қабықтарындағы қанықпаған май қышқылдарының асқан
тотығуға ілігіп кетуімен түсіндіруге болады. Қартаю кезінде байқалатын
созылмалы гипоксияның, ойсоққылық жағдайлардың т.б. нәтижелерінде
ферменттік және ферменттік емес антиоксиданттық жүйелердің
тапшылығы дамып ішкі ағзалар мен тіндердің жасушалармен олардың
ішіндегі құрылымдардың мембраналарында майлардың асқын тотығуы
артып кетеді. Осыдан оларда бос радикалдар, гидро асқын тотықтар
жиналып қалады. Бұлардың әсерлерінен жасушалардың ядроларында
ДНҚ молекуласының өзгерістері пайда болады, РНҚ, нәруыздардың
түзілуі бұзылады. Бұл өз алдына жасушалардың өсіп – өнуіне бөгет
жасайды.
Қартайған организмдерде:
• Ферменттердің, нәруыздардың, пептидтік гормондардың, қан
жасушаларының аз өндірілуі;
• Микробтарға қарсы антиденелердің аз түзілуі;
• Мида жаңа шартты байланыстардың бекімеуі т.с.с көптеген құбылыстар
байқалады.
Қартаю түрлері

Физиологиялық қартаю • Ерте немесе патологиялық қартаю
Адам егде тартқан • Патологиялық қартаю тұқым қуалайтын аппараттың
жасқа келсе бұзылуы нәтижесінде пайда болады. Жедел патологиялық
де,денсаулығы қартаюмен сипатталатын екі синдром белгілі.

жақсы, ширақ, • Гетчинсон-Гилфорд синдромы (балалық шақтың
айналасьна назар прогериясы). Ол өмірдің алғашқы жылдарынан

аударып, белсенділік •
бастап (1,5 жыл) қартайған ағзаның өзгеруіне тән
көрсете алатын белгілермен көрінеді. Өлім орта есеппен 13 жаста (сирек
27 жасқа дейін өмір сүреді) дененің толық сілкінісі
жағдайда болады.
аясында болады.
Вернер синдромы (ересектердің прогериясы)
Геронтология себептері

Эндогенді • Экзогенді

• Бұлшықет жұмысының
Эндогендік қартаю
жеткіліксіздігі
генетикалық материалға
• Тамақтанудың бұзылуы
және адамның жасына
байланысты, бұл Интоксикация
факторларға қартаюдың Инфекциялар
негізгі себептерін • Эмоциональды жүктеме
қарастырамыз Темекіні тұтыну
Алкоголь
Қартаю процесін қалай болдырмауын жеделдететін жағдайлар

• Жаман әдеттерден бас тарту:
темекі,алкоголь

•Дұрыс тамақтану

•Дене белсенділігі

• Дұрыс ұйқы режимі

•Денсаулық диагностикасы

• Витаминдер пайдалану
Қорытынды
Қолданыстағы дәлелдерге сүйене отырып, теломеразаны және оның
қартаюға байланысты рөлін зерттеу геронтологиялық зерттеулерде
маңызды бағыт болып табылады деп айтуға болады.Өйткені,теломераза
арқылы қартаю процесстері тежеледі.Популяциядағы егде қарт
адамдардың көбеюінен туындаған мәселелер қазір ауқымды тақырып
болып табылады.Болашақта осы геронтологиялық мәселелерді шешу
арқылы адамдардың өмір сүру сапасын жақсартып,қартаюмен күресу
әдістерін дамыта аламыз.
Пайдаланылған әдебиеттер

Б.С.Мамбетпаева 120-121 бет
Е.Ә.Қуандықов 149-156 бет
https://www.seniorgroup.ru/experts/chto-takoe-gerontologiya/

htt
ps://kk.m.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BE%
D0%

BD%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8
F

htt

ps://kk.medicinehelpful.com/17280084-theories-of-human-aging-causes-and-preventio
Назарларыңызға рақмет ❤

Ұқсас жұмыстар

Теломералар - эукариотты хромосомалардың шеткі ұштары

Теломерлер құрылымы

Теломерлер мен теломераза қызметтері

Прокариот ДНҚ - ның репликациясы

Генетикалық ақпараттың берілуінің молекулалық негіздері. ДНК – репликациясы

Мезельсон-Сталь тәжірибесі, прокариоттардың және эукариоттардың ДНҚ репликациясы, ДНҚ денатурациясы және ренатурациясы

Нуклейн қышқылдары ДНҚ

ДНҚ репликациясы туралы қысқаша мәлімет

Нәруыздың құрылысы

Рекомбинантты ДНҚ молекуласын құрастыру технологиясы

Пәндер