Түркістан автономиясының үкімет басшысына сайлануы

Мұстафа шоқай

Дайындаган: Малика Қурбанбаева

Қабылдаған: 3. Адилбекова

Тобы : ЖХМ-311

кіріспе

Ел тәуелсіздігі жолындағы күрескен алаш азаматы - М. Шоқай

Мемлекеттік думада жұмыс істеуі

Түркістан автономиясының үкімет басшысына сайлануы

Шоқай мен үшінші рейх

Өмірінің соңғы жылдары

PRESENTATION TITLE

Ел тәуелсіздігі жолындағы күрескен алаш азаматы - М. Шоқай

PRESENTATION TITLE

Мұстафа Шоқай - Түркістан халықтарының бірлігі мен тәуелсіздігі идеясын ту етіп ұстанған аса көрнекті саяси қайраткер, жалынды публицист, аудармашы, жазушы, XX ғасырдың басындағы қазақ интеллигенциясының ең жарқын өкілдерінің бірі. Мұстафа бұрынғы күнтізбе бойынша 1890 жылдың 25 желтоқсанында, ал жаңаша есеппен 1891 жылдың 7 қаңтарында қазіргі Қызылорда облысы, Шиелі ауданы, Сұлутөбе маңындағы Наршоқы қыстауында дүниеге келдіқазақ мемлекеттік, саяси және қоғам қайраткері, тәуелсіз және біртұтасТүркістанның идеологы. Түркістан автаномиясының екінші министр-төрағасы (1917-1918. Алашорда үкіметі халық кеңесінің мүшесі (1917-1920) . 1921 жылдан бастап Парижде қуғында өмір сүрген қыпшақ тайпасы Торы руы Бошай тармағынан шыққан. Мұндай жандар туралы Елбасы Н. Назарбаев: “Ұлы тұлғаларын білмейінше, бірде-бір дәуірді дұрыстап тану мүмкін емес. Адам тарихының айнасынан біз тарих көшінің жүрісін ғана аңдап қоймаймыз, оның рухын, тынысын сезінеміз. Сондықтан, халқы мен елінің алдындағы өздерінің перзенттік парызын айқын да анық түсінген, қандай да қиын-қыстау жағдайда оны адал орындаудан жалтармаған адамдар қай дәуірде өмір сүрсе де, дүйім жұртының азаматы болып қала бермек. Тарихтың қай кезеңінде болсын, олар өз ұлтының бетке ұстар мақтанышы болып келген”, дейді. Сондай тұлғалардың бірі - Мұстафа Шоқай. Ол - Алаш қозғалысының төл перзенті, Алаш идеялары мен мұраттары аясында қанаттанған, қазақ, өзбек және басқа да түркі халықтарының ұлттық бостандығы үшін күресінің стратегиясы мен тактикасын айқындаған қайраткер. Бала Мұстафаға әріп тануды 5 жасына толмай жатып анасы үйреткен. Ал бес жасында қазақтың төл домбырасын да ойнай білген. М. Шоқай музыка тыңдағанды жақсы көрген. Жергілікті ауыл молдасынан білім алған М. Шоқай 1902 жылы 12 жасында Ташкент қаласындағы ерлер гимназиясына оқуға түседі. Одан соң, 1912 жылы Санкт-Петербург қаласындағы Императорлық университетін бітіреді. Заң факультетінде оқыған. Университет кезінде өзінің белсенділігін көрсетіп, демократиялық көтерілістерге қатысып тұрған. Ізденімпаз жас Мұстафа ағылшын, француз, өзбек тілдерін жақсы білген. 1912 жылы университетті үздік бітіріп шыққан М. Шоқайды үлкен саясатқа Ә. Бөкейхан тартқаны барлығымызға мәлім. Алаш көшбасшысы - Әлихан Бөкейхан Мұстафа Шоқайдың бойынан төзім мен білімді байқап, Ресей Мемлекеттік думасы Мұсылман фракциясының хатшысы ретінде жұмысқа тартқан

М . Шоқайдың отбасы

Атасы Торғай датқа Қоқан хандығында жоғары шенді әскер болумен бірге, қыпшақтың шашты руының беделді биі болған. Нағашы атасы - Түркістанды жаулаушы патша әскеріне қарсы жорықтарға қатысып, жауынгерлігімен аты шыққан адам. Мұстафаның әкесі Шоқай отырықшы болған. Егіншілікпен айналысқан жұрт оны би деп атаған. Анасы жас кезінде орыстарға қарсы соғысқа қатысып, әкесіне жәрдем еткен. Өзінің есімі - Бақты. Өлең жазып, дастандар айтатын болған. Ана тілінде сауаты болуымен бірге, әкесі сияқты арабша да білген. Мұстафаның әкесінің екі әйелі болған. Алғашқы әйелінен бала болмаған. Кейінгісінен бес баласы - екі қыз, үш ұлы болған. Мұстафа мен оның үлкен ағасы Сыздықтың арасы 15 жас екен. Інілерінің біреуінің аты Нұртаза еді. Мұстафаның апалары алыс тұрған жұртқа тұрмысқа шыққан екен. Жары Мәрия Шоқай.

Мемлекеттік Думада жұмыс істеуі

PRESENTATION TITLE

Ақпан төңкерісіне дейін Алаш көшбасшысы Ә. Бөкейханмен бірге Ресей Мемлекеттік Думасының мұсылман фракциясында хатшы қызметін атқарады. 1916 жылғы дүрбелең кезінде Түркістан және жалпы қазақ жеріндегі бассыздықтарды әшкерелеп, Мемлекеттік думаға арнайы құжатты мәліметтер ұсынады. Сөйтіп, осыған байланысты комисия құруға себепші болады. 1917 жылы төңкерістер тұсында мықты Түркістан мемлекетін құру идеясын ұстанады. Ташкентте «Бірлік туы» газетін ашады. Орынбордағы Алаш қайраткерлерімен тығыз байланыс ұстайды. Алаш партиясы құрылатын бірінші жалпықазақ сиезінің де, Алаш автаномиясы жарияланатын екінші жалпықазақ сиезінің де ұйымдастыру және өткізу жұмысына белсене қатысады. Алғашқы сиезде «Шора-и-ислам» жұмысына қатысатын 8 қазақ өкілінің бірі болып сайланады. Екінші сиезде Алашорда үкіметі - Ұлт кеңесіне Сырдария атынан кіреді. 1917 жылы Жаңа Марғұланда өткен өлкелік мұсылмандар кеңесінде қайраткер Бүкілтүркістандық мұсылмандардың құрылтайын Қоқан қаласына шақыру туралы бастама көтереді. Қарашада Қоқанда Түркістан автаномиясын жариялау шарасына бастан-аяқ қатысады.

Түркістан автономиясының үкімет басшысына сайлануы

PRESENTATION TITLE

1918 жылы қаңтарда Түркістан автономиясының алғашқы үкімет басшысы М. Тынышбаев өз еркімен жұмыстан босағанда, М. Шоқай осы қызметке сайланады. Большевиктер бұл автономияны ақпанда қанды қырғынмен таратты. 1918 жылы қыркүйекте қайраткер Самарада бас қосқан Ресейдің азаттық жолындағы күрескерлерінің Құрушы мәжілісіне (Комуч) қатысады. 1919 жылы ақпандаТүркістан мемлекеті бағдарын одан әрі қозғау үшін Бұхар әмірлігі мен Закаспийдегі ағылшын корпусы басшылығымен келіссөзге Ашхабатқа келеді. Сол жылы Баку мен Тифлисте сәл аялдап, (гүржі жерінде «Яни дүния», «Шафак»атты газеттер шығарысып, «Вольный горец»басылымына атсалысады) Ыстамбұлга аттанады. 1918 - 18 сәуірде Мария Горинамен некелеседі. 1 мамыр күні жаралы жауынгер кейпінде Ташкенттен қазақ өлкесіне шығып кетеді. Қыркүйек айында Орынборға келеді. Онда Алашорда, Түркістан және Башқұрт өкіметтері басшыларының жиналысы өтеді. 1921 - ақпан айында Тбилисиге большевиктердің кіруіне байланысты қаланы тастап, Ыстамбұлға кетеді. Осы жылдың орта шенінде Францияға, Париж қаласына қоныс аударады.