Түркістан автономиясының үкімет басшысына сайлануы

Презентация қосу

МҰСТАФА ШОҚАЙ
Дайындаган: Малика Қурбанбаева
Қабылдаған: 3.Адилбекова
Тобы : ЖХМ-311
КІРІСПЕ

1. Ел тәуелсіздігі жолындағы күрескен алаш азаматы -
М.Шоқай
2. Мемлекеттік думада жұмыс істеуі
3. Түркістан автономиясының үкімет басшысына
сайлануы
4. Шоқай мен үшінші рейх
5. Өмірінің соңғы жылдары

PRESENTATION TITLE 2
ЕЛ ТӘУЕЛСІЗДІГІ ЖОЛЫНДАҒЫ КҮРЕСКЕН АЛАШ
АЗАМАТЫ - М.ШОҚАЙ
Мұстафа Шоқай – Түркістан халықтарының бірлігі мен тәуелсіздігі идеясын ту етіп ұстанған
көрнекті саяси қайраткер, жалынды публицист, аудармашы, жазушы, XX ғасырдың басындағы
қазақ интеллигенциясының ең жарқын өкілдерінің бірі. Мұстафа бұрынғы күнтізбе бойынша 1
жылдың 25 желтоқсанында, ал жаңаша есеппен 1891 жылдың 7 қаңтарында қазіргі Қызылорд
облысы, Шиелі ауданы, Сұлутөбе маңындағы Наршоқы қыстауында дүниеге келдіқазақ
мемлекеттік, саяси және қоғам қайраткері, тәуелсіз және біртұтасТүркістанның
идеологы.Түркістан автаномиясының екінші министр-төрағасы (1917—1918. Алашорда үкімет
халық кеңесінің мүшесі (1917—1920). 1921 жылдан бастап Парижде қуғында өмір сүрген
қыпшақ тайпасы Торы руы Бошай тармағынан шыққан. Мұндай жандар туралы Елбасы
Н.Назарбаев: “Ұлы тұлғаларын білмейінше, бірде-бір дәуірді дұрыстап тану мүмкін емес. Адам
тарихының айнасынан біз тарих көшінің жүрісін ғана аңдап қоймаймыз, оның рухын, тынысын
сезінеміз. Сондықтан, халқы мен елінің алдындағы өздерінің перзенттік парызын айқын да ан
түсінген, қандай да қиын-қыстау жағдайда оны адал орындаудан жалтармаған адамдар қай
дәуірде өмір сүрсе де, дүйім жұртының азаматы болып қала бермек. Тарихтың қай кезеңінде
болсын, олар өз ұлтының бетке ұстар мақтанышы болып келген”, дейді. Сондай тұлғалардың
– Мұстафа Шоқай. Ол – Алаш қозғалысының төл перзенті, Алаш идеялары мен мұраттары
аясында қанаттанған, қазақ, өзбек және басқа да түркі халықтарының ұлттық бостандығы үш
күресінің стратегиясы мен тактикасын айқындаған қайраткер. Бала Мұстафаға әріп тануды 5
жасына толмай жатып анасы үйреткен. Ал бес жасында қазақтың төл домбырасын да ойнай
білген. М. Шоқай музыка тыңдағанды жақсы көрген.Жергілікті ауыл молдасынан білім алған М
Шоқай 1902 жылы 12 жасында Ташкент қаласындағы ерлер гимназиясына оқуға түседі. Одан
соң, 1912 жылы Санкт-Петербург қаласындағы Императорлық университетін бітіреді. 3Заң
PRESENTATION TITLE
М .Шоқайдың отбасы

Атасы Торғай датқа Қоқан хандығында жоғары
шенді әскер болумен бірге, қыпшақтың шашты
руының беделді биі болған. Нағашы атасы –
Түркістанды жаулаушы патша әскеріне қарсы
жорықтарға қатысып, жауынгерлігімен аты
шыққан адам. Мұстафаның әкесі Шоқай
отырықшы болған. Егіншілікпен айналысқан жұрт
оны би деп атаған. Анасы жас кезінде орыстарға
қарсы соғысқа қатысып, әкесіне жәрдем еткен.
Өзінің есімі – Бақты. Өлең жазып, дастандар
айтатын болған. Ана тілінде сауаты болуымен
бірге, әкесі сияқты арабша да білген. Мұстафаның
әкесінің екі әйелі болған. Алғашқы әйелінен бала
болмаған. Кейінгісінен бес баласы – екі қыз, үш
ұлы болған. Мұстафа мен оның үлкен ағасы
Сыздықтың арасы 15 жас екен. Інілерінің біреуінің
аты Нұртаза еді. Мұстафаның апалары алыс
тұрған жұртқа тұрмысқа шыққан екен. Жары
Мәрия Шоқай. 4
МЕМЛЕКЕТТІК ДУМАДА ЖҰМЫС ІСТЕУІ
Ақпан төңкерісіне дейін Алаш көшбасшысы Ә.Бөкейханмен бірге Ресей
Мемлекеттік Думасының мұсылман фракциясында хатшы қызметін
атқарады. 1916 жылғы дүрбелең кезінде Түркістан және жалпы қазақ
жеріндегі бассыздықтарды әшкерелеп,Мемлекеттік думаға арнайы
құжатты мәліметтер ұсынады. Сөйтіп, осыған байланысты
комисия құруға себепші болады. 1917 жылы төңкерістер тұсында
мықты Түркістан мемлекетін құру идеясын ұстанады. Ташкентте «Бірлік
туы» газетін ашады. Орынбордағы Алаш қайраткерлерімен тығыз
байланыс ұстайды.Алаш партиясы құрылатын бірінші жалпықазақ
сиезінің де,Алаш автаномиясы жарияланатын екінші жалпықазақ
сиезінің де ұйымдастыру және өткізу жұмысына белсене қатысады.
Алғашқы сиезде «Шора-и-ислам» жұмысына қатысатын 8 қазақ өкілінің
бірі болып сайланады. Екінші сиезде Алашорда үкіметі - Ұлт кеңесіне
Сырдария атынан кіреді. 1917 жылы Жаңа Марғұланда өткен өлкелік
мұсылмандар кеңесінде қайраткер Бүкілтүркістандық мұсылмандардың
құрылтайын Қоқан қаласына шақыру туралы бастама көтереді.
Қарашада Қоқанда Түркістан автаномиясын жариялау шарасына
бастан-аяқ қатысады.

PRESENTATION TITLE 5
ТҮРКІСТАН АВТОНОМИЯСЫНЫҢ
ҮКІМЕТ БАСШЫСЫНА САЙЛАНУЫ
1918 жылы қаңтарда Түркістан автономиясының
алғашқы үкімет басшысы М.Тынышбаев өз еркімен
жұмыстан босағанда, М.Шоқай осы қызметке
сайланады. Большевиктер бұл автономияны ақпанда
қанды қырғынмен таратты. 1918 жылы қыркүйекте
қайраткер Самарада бас қосқан Ресейдің азаттық
жолындағы күрескерлерінің Құрушы мәжілісіне
(Комуч) қатысады. 1919 жылы ақпандаТүркістан
мемлекеті бағдарын одан әрі қозғау үшін Бұхар
әмірлігі мен Закаспийдегі ағылшын корпусы
басшылығымен келіссөзге Ашхабатқа келеді. Сол
жылы Баку мен Тифлисте сәл аялдап, (гүржі
жерінде «Яни дүния», «Шафак»атты газеттер
шығарысып, «Вольный горец»басылымына
атсалысады) Ыстамбұлга аттанады. 1918 – 18 сәуірде
Мария Горинамен некелеседі. 1 мамыр күні жаралы
жауынгер кейпінде Ташкенттен қазақ өлкесіне шығып
кетеді. Қыркүйек айында Орынборға келеді. Онда
Алашорда, Түркістан және Башқұрт өкіметтері PRESENTATION TITLE 6
басшыларының жиналысы өтеді.
ШОҚАЙ МЕН ҮШІНШІ РЕЙХ
Кеңестікке қарсы көзқарасы бар еуропалық саяси ортада осындай танымал адам шығыста
үлкен жоспарлары бар фашистердің назарын аударады. Билікке келген Адольф Гитлер Кеңес
Одағының аумағы есебінен «неміс өмір сүру кеңістігін» едәуір кеңейтуді жоспарлады және
антисоветтік ұлттық кадрлардың маңыздылығын түсінді. Сонау 1933 жылы Шоқай Берлинге
шақырылды, кейіннен басып алынған шығыс аумақтарының империялық министрлігінің саяси
бөлімінің меңгерушісі, доктор Георг Лейббрандтпен кездесті. Кейіннен, Шоқай «Reichsleiter
департаментімен тығыз байланыста жүргізу пайдасына сөз сөйледі Альфред Розенберг».
Соғыстың алдында да Орта Азия эмиграциясының барлық өкілдері Шоқайға оң көзқараспен
қараған жоқ. Осылайша, Николай Хан Ёмудский ( Түркістан легионын құруға қатысушы )
Шоқайды „Түркістанның жалғыз өкілі“ ретінде көрсетіп, «Германияның жауы» деп атады.
Шабуыл күні 22 маусымда 1941, жылы Фашистер Парижде көптеген көрнекті орыс
эмигранттар тұтқындалып оларды түрмеге Компьен. Шоқай да сол жерде болды. Үш аптадан
кейін оны Берлинге апарып, бір жарым ай өңдеп, Түркістан легионын басқаруды ұсынды, ол
концлагерьлерде отырған тұтқындалған кеңес түріктерінен алынуы жоспарланған болатын.
Немістер Шоқайдың билігіне сенді. Легион Кеңес әскерлеріне қарсы Шығыс майдандағы
шайқастарда неміс бөлімшелерін ішінара алмастыруы керек еді. Шоқай оны осы
лагерьлердегі отандастарының ұстау жағдайымен таныстыруды талап етті және тікенек
сымның артындағы азиялықтардың адамгершілікке жатпайтын жағдайына таң қалды. 1941
жылдың күзінде Сувалки, Вустрау және Честочованың концлагерьлеріне барғаннан кейін
Мұстафа: «Сталин мен Гитлер - зұлым адамдар» деп жазды. Жерлестерінің тағдырын қалай
да жеңілдету және олардың өмірін құтқару үшін Шоқай неміс билігіне ымыраға келуді
ұсынды.Ол өз шарттарын қойды: PRESENTATION TITLE
Германияның оқу орындарында болашақ Түркістан мемлекетіне кадрлар дайындау;
М.Шоқайдың өмір жолы өнегеге толы болды. Бүкіл
түркі әлемінің тарихи тұлғасына айналған М.Шоқай
ӨМІРІНІҢ
20 ғасыр кезеңіндеСОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ
адамзат баласының айтулы
перзенті болды. Оның бойында біз біліп үлгірмеген,
тарихымен таныспаған талай рухани қазыналар
жатыр. Мұстафа Шоқай 1941 жылы Берлиндегі
Виктория ауруханасына ауыр хәлде жеткізілді. Сол
жылдың 27 желтоқсанында ешкімге түсініксіз,
жұмбақ жағдайда көз жұмды.Дәрігерлер жасаған
медициналық сараптама бойынша Шоқай қандағы
бөртпе сүзегінің асқынуынан қайтыс болған. Бұл
сырқатты Мұстафа концлагерьлерді аралап жүріп
жұқтыруы мүмкін деп болжаған. Бірақ қайраткердің
жары Мария күйеуінің бұл дертпен Түркістанда
жүріп ауырып жазылғанын, оған қарсы тұратын күш-
қуаты бар еді дегенді айтады.Мұстафа Шоқай
Берлиндегі түріктердің зиратында жерленген.
Құлпытаста М.Шоқайдың жары Мария Яковлевнаның
өсиетімен қайтыс болған күннің сәл төмен жағында
латынның үш әріпі және төрт саны жазылған:
JOH.15.13. Олар Евангелина ионнаның он бесінші
тарауының он үшінші тармағына нұсқайды, онда
былай делінген: (‹ Бұдан асқан махаббат жоқ
достары үшін өмірін қиған.
PRESENTATION TITLE 8
С Ұ Р А Қ ЖА У А П

1 М Ш О Қ А Й Қ А Й ЖЫ Л Ы Д Ү Н И Е Г Е К Е Л Д І ?
2. М Ш О Қ А Й Қ А Й Р У Д А Н Ш Ы Қ Қ А Н ?
3 . М Ш О Қ А Й Д Ы Ң ЖА Р Ы К І М ?
4. М Ш О Қ А Й П А Р И ЖГ Е Н Е С Е Б Е П Т І Б А Р А Д Ы ?

PRESENTATION TITLE 9
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР

1. https://e-history.kz/kz/amp/news/show/28479

2. https://juldyz.kz/2017/01/19/
mustafa-shoqaj-1890-1941/
3. МУСТАФА ШОКАЙ ШЫҒАРМАЛАРЫНЫң ТОЛЫқ
ЖИНАғы 8-19 бет I том
4. Асанбайг АСКАРОВ Ұлы тұранның ұлдары 154-155
бет аралығы

PRESENTATION TITLE 10

Ұқсас жұмыстар

Мұстафа Шоқай өмірбаяны

ТҮРКІСТАН ӨЛКЕСІ - ТҮРКІСТАН АВТОНОМИЯСЫ АТАНУЫ

Алаш автономиясымен мен Қоқан автономиясының құрылуы және қызметтері

Қазақ автономиясының кұрылуы

Түркістан автономиясы

Алаш және Түркістан автономиясы

Алаш қозғалысы, ұлт зиялылары

Алаш және қазақ халқының дамуы

Қазан төңкерісі және Қазақстанның саяси өмірі

МҰСТАФА ШОҚАЙ

Пәндер