Сөйлеу тілінің физиоло гиялық орталығы

Презентация қосу

ОҢТҮСТIК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТIК
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНАН КЕЙІНГІ БІЛІМ
БЕРУ ИНСТИТУТЫ
Арнайы педагогика мен психологияның лингвистикалық
мәселелері

Тақырыбы: Патопсихолингвистика

Орындаған: Бектасова Б.М
М 1901-13
Қабылдаған: Боранбаева А.Р
Жоспары:
1. •Эмо циялық дағдарыс жағдайындағы сө йлесім.

2. •Сананың өзгер ген қалпындағы сө йлесім.

3. •Акцентуация және психопатия б арысындағы сөйлеу тілі.

4. •Әртү рлі аурулар кезіндегі сө йлеу тілі

5. •Сөйлеу тілінің физиоло гиялық орталығы

6. •Сөйлеу тілінің бұзылыстары.

7. •Сөйлеу тілінің ақаулықтары
Патопсихолингвистика
Патопсихолингвистикатұлғаның
тұлғаныңқалыптаспауы
қалыптаспауы
немесе ыдырауы
ыдырауы жағдайында
жағдайындасөйлеу
сөйлеупроцестерінің
процестерінің
қалыптасуы
қалыптасуы мен
мен жүруіндегі
жүруіндегіпатологиялық
патологиялық
ауытқуларды
ауытқуларды зерттейді.
зерттейді.
Патопсихолингвистика
Патопсихолингвистика––сөйлеу
сөйлеуүрдістерінің
үрдістерінің
қалыптасу
қалыптасу кезіндегі
кезіндегі патологиялық
патологиялықауытқыларын
ауытқыларын
зерттейді.
Сөйлеу патологиясына
мыналар жатады:
сенсорлық мотор
жоғары жүйенің бағдарламасын
мидың жүзеге
психикалық дисфункцияс
жергілікті асырудағы
функциялард ымен қиындықтарме
зақымдануын
ың әсерінен байланысты н байланысты
ан туындаған ақыл-ой
болатын сөйлеу сөйлеу
сөйлеу кемістігімен
процестердің бұзылыстары бұзылыстары
бұзылыстары байланысты (кекіру,
бұзылуы (мысалы,
(қозғалтқыш бұзылулар; дисфония,
(психопатиял соқыр,
және брадилалия,
ар мен саңырау және
сенсорлық тахилалия,
акцентуациял саңырау дислалия,
афазия);
арда); мылқау ринолалия,
сөйлеу); дизартрия).
ДАҒДАРЫС ДЕГЕНІМІЗ НЕ?

Дағдарыс – бұл аяқ Дағдарысқа көпшілігі
астынан, әдетте тез өтеді, алайда
күтпеген күрделі салдары ұзақ уақытқа
жағдай немесе оқиға; созылуы мүмкін
Эмоционалды
Эмоционалдытолқу күйі-
тол адамның
қу
уақыты тығыз болған жағдайда
кезінде
маңызды шешімадамның
қабылдағанда,
психол
емтиханогиялық күйі мен
уақытында, басшымен
сөйлескенде, жақын адаммен қарым-
сөйлеу
қатынастытілінің барлық
анықтағанда пайда
компоненттері болады.бұзылады.
Э.Л. Носенконың зерттеулерінің нәтижесі көрсеткендей,
эмоционалды толқуға келесі сипаттамалар тән:

1) Адам толқып тұрған 3) Сөйлеу тілінің
кезде қатты сөйлеуді грамматикалық жағыда
немесе жай сөйлеуді. өзгереді. Етістік пен
Сөйлегенде демалулар жиі бастауышты көп қолданады.
болады және сөйлемдерді
аяқтамайды.

2) Үзілістер көп болады, 4) Сөйлеу тілінің
үзіліс кезінде көптеген лексикалық жағы өте
еріксіз дыбыстар шығарады қарапайым болады,
(ээ, кх, мм, ух, гм). Бұл қысқартылған сөздерді көп
дыбыстар қалыпты күйдегі қолданады.
адамдармен салыстырғанда
50% көп.
Дағдарыс жағдайындағы адаммен сөйлесудің
негізгі принциптері:

01 02 03 04

Сізде шексіз уақыт бар Нотациялар, сендірулер,
Өзіңіздің Әңгімелесушіге
сияқты әңгімелесу және сіз менторлық сөйлеу үні
эмоционалды барлық назар тиімді емес және зиянды
үшін бұл әңгімеден
күйіңізді қалыпқа аударыңыз, оған маңыздырақ ештеңе жоқ. екенін ескеру (бұл тек
келтіруге тырысыңыз: тікелей қарап, Әңгімелесу барысында жасөспірімді онымен
дүрбелең мен басқа да ыңғайлы, оған қарама- ешқандай жазбалар жасамау, сөйлесетін ересек адам
қарсы кернеусіз (үстел сағаттарға қарамау, кез- оны түсінбейтініне
күрделі реакцияларды келген "ілеспе" әрекеттерді
арқылы емес) сендіру)
болдырмаңыз жасамау ұсынылады.
Дағдарыс жағдайындағы адаммен сөйлесудің
негізгі принциптері:

05 06

Жасөспірімді үшінші Әңгімелесушіге
тұлғалар арқылы әңгімеге
шақыруға болмайды .
оның сөзін бөлмей
Әңгімелесу орнын сөйлеуге және ол
таңдағанда, ең бастысы- сөйлеуді тоқтатқан
бөгде адамдар болмауы
кезде ғана сөйлеуге
керек (қанша уақытқа
созылса да, ешкім әңгімені мүмкіндік беріңіз.
үзбеуі керек
п бтң
жот
ас
іб
йат
ы
ы ес
нд
н
ра
а,
ед
ш
н
ко
і,
а
см
ос
бі
нб
та
ы
рұ,
сө
ң
н
та
ау
зб
д
уд
ы
ыае
су
й
н ң
ш
ы
ыа
н
йд
ғу
зе
ыат
нд
м
қр
а)
адт
пс
те
н
иха
йрдо
ф
а,б
д
ар
ас
ым с
сө
акат
й
н
ола
ог
ас
л д
ия
еу
ы
ы
ті .қз
сө
лі
те
ра
өз
й
пи
ге
ля
еу
р
ме
Психопатия-бұл мінездің ауыр деформациясы
(адамның ақыл-ойын сақтай отырып),
нәтижесінде қоршаған адамдармен қарым-
қатынас оның қолайсыздығына және тіпті
басқаларға әлеуметтік қауіп-қатерге дейін күрт
бұзылады.
Ауру адамға сөйлеу тілінің маңызы жоғалады,
ол сөйлемдерді үзіп айтады.
Психопатиялар-бұл мінез-құлық ауытқулары:

адамның бүкіл өмір бойы күрт қоршаған ортаға
психикалық өзгерістерге бейімделуге
келбетін ұшырамайды кедергі келтіреді
(П.Ганнушкиннің
анықтайды
айтуы бойынша)
Психопаттардың 2 тобы анықталды:

- қозғыш: шамалы себептерге байланысты күшті
реакциялар беретін жарылғыш тұлғалар олардың - ингибиторлық-астеникалық,
қалауына ешқандай кедергі келтірмейді. Бұл психастеникалық, истерикалық,
ретте олар айналасындағыларға қатысты паранойялық тұлғалар. Оларда қозу мен
агрессивті әрекеттерге бейімділікті анықтайды. тежелудің негізгі жүйке процестері
Қозған күйде олар өздеріне зиян келтіреді, әлсірейді немесе бұзылады.
бастарын еденге ұрады, киімдерін жыртады.

1 2
1994ж американдық статистик
Ж.К. Ципор қалыпты адамның
мәтіні мен ойлау қабілеті
зақымдалған адамдардың
мәтіндегі айырмашылық
көрсетті. Психотриялық
гингвистикада жүргізілген
жұмыстары көрсеткендей
адамның сөйлеу тілі кез келген
психологиялық ақаулықтар
пайда болғаннан бұзылады.
абстрактілі, эхолалия, вербигерация – мағынасыз бір сөзді айқалап айтады.

Ойлау қабілетінің кезектілігі жоқ және үзінді, жазған мәтіні түсініксіз. Бұл адамдар кейде дұрыс (саналы) сөйлеуді, кейді ойға симайтын сөздерді айтады.

Шизофриниктің
сөйлеу тілі

Голлюцинация кезінде сөйлеу тілі мағынасыз болады.
Маниякальді – депрессивті психоз кезіндегі сөйлеу тілінің
қалпы туралы еңбектер көп.
Мания грек – есуастық. Психиатрияда екі мағынасы бар.

1) 2)паталогиял
психикалық ық ұмтылу,
күйі шамадан құмарлық
тыс көңілді, (графомания,
зейіні клептомания)
тұрақсыз. .
•Альцгеймер аурумен ауратын
адамдардың саны өсуде.
Олар сөйлемдегі бір сөзді
Соңғы уақытта қайталайды, бірдей
психолингвистикада интонациямен айтады.
өзекті болып Альцгейлер
аурумен ауратын
Зерттеулердің нәтижесі
адамдардың сөйлеу көресткендей бұл адамдарда
тілінің жағдайы, өйткені лингвистикалық жағы
бұзылмаған (абстрактілі, ұзақ
сөздерді түсінеді) есте
сақтауы бұзылған.
Дем алуы бұзылған, сөйлеу
01 тілінің артикуляциясын
бұзады

Сөйлегенде үзілістерді көп
02 жасайды

Паркисон
аурумен
03 Просодикасы бұзылған

ауыратын
адамдардың Автоэхолалия байқалады (өзі
04 айтқан сөздерді, буындарды
қайталайды

Сөзге деген есте сақтау
05 қабілеті жоқ, сөйлегенде өзіне
сенімсіз, кейде мутизм
болады.
Сөйлеу тілі адамға интелектің көмегімен ғана пайда болмайды, сөйлеу
тілі екі орталықтың Брок және Верник әсерімен пайда болады.

Француз Поль Брок 1861ж Екінші орталық сол жақ
адамның миында сөйлеу тілінің жартышардың самай жақта
орталығын ашты (кейінірек Брока орналасқан. Бұл орталықты
орталығы артында орналасқан) 1874ж. нем. ғалымы К. Верник
солақайларда – оң жақта. ашты.

Верник орталығы
зақымдалса басқа
адамадардың сөздерін
Егер Брок орталығы
түсінбейді
зақымдалса адам сөзді
(қабылдамайды). Екі
түсінеді, бірақ сөйлемде
орталық өзара және
сөздерді құрай
басқа орталықтармен
алмайды.
байланысты қимылдау
орталығы (Брок), есту
орталығы (Верник)
Сөйлеу тілінің бұзылыстары пайда болады:

психикалық

функциялардың жетілмеуінен

күрделі органикалық ауықтқулардың себебінен
Бас миының зақымдануынан сөйлеу тілінің толық немесе жартылай
жойылуын АФАЗИЯ деп атайды. Афазияның көп түрі бар:

Акустико- гростикалық •Сенсорлы афазияны ең алғаш рет нем. психиаторы вернек сипаттады.
Афазияның бұл түрінің ерекшелігі естіген сөзді қабылдау түсінігі бұзылады.
сенсорлы афазия.

Акустико- •самай миының орталық және артқы тұсындағы бөліктерінің
зақымдануынан пайда болады (Лурия А.Р., Цветков Л.С.).
мнестикалық афазия

Семантикалық •басшының жартышарының артқы төбе аймағындағы сөйлеу тілі жөнінен үстемділік
(доминантты) орталықтарының зақымдануынан пайда болады. Бір сөздің орнына бүкіл
афазия сөйлемді айтады. Ия әдгі жазатын сол қанатты, мақал-мәтелдерді мүлдем түсінбейді.

Афферентті • күрделі буындардың құрамын таңдаудың қиындығы, дауыссыз
дыбыстарды түсіріп қалдырады. Төн, жаз, мал – т-он, ж-аз, м-ал
моторлы афазия

Эфферентті • орталық ми тамырларының сол жағындағы тармақтарының зақымдалуынан
пайда болады. Сөйлеу мүшелерінің бір әрекеттен екінші әрекетке ауысуына
моторлы афазия мүмкіндік болмауының салдарынан персеверация болады.

Динамикалық •сөзді қиналып айтатындығы, емін-еркін сөйлеуге мүмкіндігі жоқ. Жеке дыбыстар дұрыс айталыда,
бірақ сөйлеу тілінің қызмет қатынасы бұзылады. Сөйлеуінде мәнерлігі жоқ. Динамикалық афазияда

афазия оқуымен жазуы сақталған, сөйлеуін қалпына келтіру мақсатында қолданылады.
Дисфония немесе афания •дауысқа шамадан тыс салмақ түсуден, қатты қобалжудан болады.
8-10 жаста жиі болады.
(грек – жақ, дыбыс)

Ринолалия
•сөйлеу аппаратының анатомо-физиологиялық ақаулығының салдарынан дауыстың әуезділігі мен
дыбыстың дұрыс айтылуының бұзылуы. Сөйлеп тұрған уақытта дыбыстардың айтылуы мен дауыс
мұраннан шығады.

Тұтығу (логоневроз)
•сөйлеу тілі ішіндегі ең ауыр түі. Сөйлеу кезіндегі сөйлеу мүлешерінің (ерін, тіл, таңдай), жұтқыншақ, диафрагма
бұлшық ерттерінің дірілдеп тартылуы. Тұтығудың екі түрі бар: клоникалық – дыбыс немесе буынды қайталайды.
(м-м-мысық) тоникалық – сөз басында немесе ортасында ұзық үзіліс жасайды (кі-та-б)

Брадилалия •шамадан тыс асықпай сөйлеу

Тахилилия •шамадан тыс тез сөйлеу

Дезартрия •сөйлеу мүшелерінің инервациясының жеткіліксіздігіне байланысты сөйлеу тілінің
дыбыстардың айтылу кемістігі. Сол ауруына шалдыққан балаларда жиі кездеседі.

Дислалия
•(грек – бұзылу, сөйлеу) Есту қабілеті дұрыс және сөйлеу тілі аппаратының инервациясы сақталған қалпында
сөйлеу тіліндегі дыбыстарының айтылуының бұзылуы. Көбінесе ысқырлық [С], [З], [Ц], ызық [Ш], [Ж], [Ч], [Щ]
және санорлы [Р], [Л] дыбыстары бұзылады. Есту қабілеті төмен балалардың сөйлеу тілі.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1. http//www.special-edu.kz/- сайт Национального научного-
практического нтра коррекционной педогогики (ННПЦ КП).
2. http://www. nao.kz
3. Ескермесова Н. Сөйлеу тілі бұзылған балалар психологиясы.
Қызықты психология. -2017.
4. Ибраева Ж.Қ. Психолингвистика негіздері. –Алматы:Қазақ
университеті, 2015.

Ұқсас жұмыстар

Еc. Ес туралы түсінік

Жасушалар мен тіндер патологиясы

Шағын жинақты мектепте біріктірілген (9,11) сыныптарды қатарынан оқытуға арналған сабақ жоспары

Сөйлеу бұзылыстары бар балалардың оқыту ерекшеліктері

Шетел тілін оқыту әдістемесінің басқа ғылымдармен байланысы

Сөйлеу қабілетінің дамуы

Баланың сөйлеу тілінің даму кезеңдері

Логопедиялық тексеру қағидалары

Мектеп оқушыларының сөйлеу тіліндегі қателіктерді жою жолдары

АЙТЫЛУЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫ

Пәндер