Қалампырлар тұқымдасы мен Жарықдәрі (Herniaria) туысының ботаникалық сипаттамасы, таралуы және дәрілік қолданылуы

Калампырлар тұкымдасы. Жарықдәрі туысы. Жалаң жарыкдәрі

Жаханова Асем

Түрлерінің саны жағынан аса үлкен тұқымдас. Өкілдері солтүстік ендіктің қоңыржай климатты елдерінде кең таралған шөптесін өсімдіктер мен жартылай бұталар. Дүние жүзі бойынша 2000-нан астам түрі бар (80 туыс) . БОР-дың флорасыңда 600-дей түрі, ал Қазақстанда - 215 түрі кездеседі.

Таралуы

Ботаникалық сипаттамасы

Бүтақтануы дихазиялы, жапырақтары қарама-қарсы, сиректеу кездесіп орналасады, қосалқы жапырақшалары көбіңде болмайды немесе аздаған түрлерінде ғана болады.

Гүлдері дихазиялы немесе жалғыздан, актиноморфты, қосжынысты, сиректеу даражынысты, бір үйлі, сиректеу екі үйлі больш келеді. Гүлсерігі қосарланған, сиректеу қарапайым, 5-мүшелі

Тостағанша жапырақшалары біріккен немесе бос жапырақшалары бірікпеген, 4-5 іісіі болып келеді. Күлте жапырақшалары (4-5) тостағанша жап ырақшалардың тістерімен алма кезек орналасады.

Аталықтарыньщ саны 10 немесе 5. Аналығы 1, ол 2-5 жеміс жапырақшадан тұрады, гүлтүйіні жоғарғы, бір үялы, аналықтың мойындары (столбик) біріккен немесе бірікпеген больш келеді.

Тұқымбүрлері көп. Жемісі- жоғарғы лизокарпты қауашақ, немесе жоғарғы лизокарпты шырынды жеміс.

Түқымының иілген ұрықты қоршап түратын периспермі болады. Негізінен жабайы осімдіктер, мәдени жағдайда еңдірілгеңдері өте аз.

Ботаникалық сипаттамасы

Сабағы тармақталған, жерге төселіп өседі. Жапырақтары үсақ, қарама-қарсы орналасқан, эллипс тәрізді. Өсімдіктің түсі сарғыш-жасыл. Маусымнан қазан айына дейін гүлдейді. Гүлдері өте үсақ. Олар жапырақ қолтығында жиналып жүмыршақ (клубочки) түзеді. Гүлсерігі қарапайым, тек тостағанша жапырақшадан түрады. Тостағаншаларының саны 5. Күлтелері жетілмеген, біз тәрізді, ақшылдау түсі болып келеді. Аталықтарының саны 5. Пестигі бір ұялы жоғарғы гүлтүйінінен тұрады. Жемісі бір тұқымды, қақырамайтын болып келеді. Гүлінің формуласы: * Р5 А5 G1

Маусым - шілде айларында гүлдейді. Жемісі - жаңғақ. Жарықдәрі - улы өсімдік. Құрамында кумарин, эфир майы және алкалоид бар. Медицинада бүйрек, қуық ауруларын емдеу үшін Жарықдәрінің көк шөбін ғана пайдаланады, себебі, кепкен кезде оның емдік қасиеті жойылады. Жарықдәріні суға салса көпіреді, сондықтан оны сабын ретінде де қолданады