Гистология даму тарихы

Презентация қосу

«АСТАНА МЕДИЦАНА УНИВЕРСИТЕТІ» КеАҚ

ASTANA 2023
“ Ги с толо г и я н е г і зде р і. Т Қ Ж жә не Н Ж ”
Тақырыбы: Гистология, цитология және эмбриологияның даму
тарихы. Гистологияның Қазақстан Республикасында дамуы

Орындаған:Аккалов Саят Саматович
Қабылдаған: ШоныкбаеваС.С.
AMU
АС ТА Н А , 2 0 2 1
AMU ГИСТОЛОГИЯ, ЦИТОЛОГИЯ,
2 ЭМБРИЯЛОГИЯ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ
ТҮСІНІК

ГИСТОЛОГИЯ ДАМУ ТАРИХЫ

ЖОСПАР ЭМБРИЯЛОГИЯ ДАМУ ТАРИХЫ

ЦИТОЛОГИЯ ДАМУ ТАРИХЫ

ГИТОЛОГИЯНЫҢ ҚР ДАМУЫ

ASTANA 2023
Гистология
• (грек. hіstos – ұлпа және logos – ілім) – тірі
ағзалардың (адам, жануар және басқа да көпжасушалы
ағзалардың) ұлпаларын, олардың түзілуін, құрылымын,
қызметін және өзара әрекеттесуін зерттейтін ғылым

• Гистологияның міндеті – ұлпа эволюциясын
анықтау, оның организмде дамуын (гистогенез), хим.
қасиеттерін (гистохимия), жасушаларының , атқаратын
қызметін (гистофизиология) зерттеу.
• Жалпы гистология – ұлпаның дамуын, құрылысын
және атқаратын қызметін зерттесе, жеке гистология –
адам және көп жасушалы жануарлар органдарының
микроскопиялық құрылымын зерттейді.

AMU
3 ASTANA 2023
ЭМБРИЯЛОГИЯ
• Эмбриология (ұрық және грек. logos – ілім) – жыныс жасушаларының қалыптасуын,
дамуын, құрылысын, ұрықтануды, ұрықтың пайда болуын және оның эмбрионалдық
дамуының негізгі кезеңдерін зерттейтін биологиялық ғылым. Оның түрлері: ұрықтың дамуы,
жануарлар, өсімдіктер эмбриологиясы.
• Эмбриология тірі ағзалардың келе сі даму
процестерін зерттейді: гаметогенез,
зигот аның ұрықт ануы және түзілуі,
зигот аның бөлшектенуі, ұлпа лардың
дифференциациялану процестері,
мүшелердің төселу және даму процестері
(органогенез), морфогенез, регенерация.
• Эмбриология сұрақтарына қызығушылық
ежелгі үнді және ежелгі грек
философиясында байқалады. Бұл ежелгі
қытай ойшылдарына да тән.
AMU
Цитология
• (гр. κύτος — «қойма», бұл жерде: «жасуша» и гр. λόγος —
«оқу», «ғылым») - жасуша туралы ғылым. Цитология
ғылымы біржасушалы, көпжасушалы ағзалар
жасушасының құрылысын,құрамын және қызметін
зерттейді.
• Цитология бөлімі -цитохимия пәні жасушаның
химиялық құрамының құрылысын,олардың түзілуін,
жасушадағы таралуы мен белсенділігін және оның
қызметінің өзгеруіне байланысты химиялық
қо сылыстардың өзгеріп отыруын зерттейді.
Цитохимияның негізгі жетістіктерінің бірі -
нуклеин қышқылдарының ақуыз молекуласын
синтездеудегі генетикалық рөлін анықтау.

ASTANA 2023 AMU
05 Гистология даму тарихы
• Гистология микроскопты ойлап табудан
бұрын пайда болды. Ұдпалардың алғашқы
гистология даму тарихы

сипаттамасы Аристотель, Гален, Авиценна,
Везалий еңбектерінде кезде седі.
• 1665 жылы Р.Гук жасуша ұғымын енгізіп,
микро скоп арқылы кейбір ұлпалардың
жасушалық құрылымын бақылаған.
• Гистологиялық зерттеулерді М.Мальпиги,
А.Ливенгук, Дж.Сваммердам, Н.Грю және
басқалар жүргізді.Ғылым дамуының жаңа кезеңі
эмбриологияның негізін салушылар К.Вольф
пен К.Бэрдің е сімдерімен байланысты.

ASTANA 2023
ASTANA 2023
• 19 ғасырда гистология толыққанды оқу пәні болды. 19 ғасырдың ортасында
А.Көлликер, Ф.Лейдиг және т.б. қазіргі ұлпалар туралы ілімнің негізін қалады.
• Цитологиядағы жаңалықтар мен жасуша теориясының жасалуы гистологияның
дамуына түрткі болды.
• Р.Вирхов жасушалық және тіндік патологияның дамуының негізін қалады.
• Иммундық жүйе туралы негізгі ойларды тұжырымдаған И.И.Мечников пен
Л.Пастердің еңбектері ғылымның дамуына үлкен әсер етті.

гистология даму
тарихы

Физиология немесе медицина бойынша 1906 жылғы Нобель сыйлығы екі
гистолог Камилло Гольджи мен Сантьяго Рамон-и-Кахалға берілді. Олар
бірдей фотосуреттерді әртүрлі зерттеулерде мидың жүйке құрылымы
туралы өзара қарама-қайшы көзқарастарға ие болды.
AMU
• 20 ғасырда әдістемені жетілдіру
жалғасты, бұл гистологияның қазіргі
гистология даму
түрінде қалыптасуына әкелді. ҚазіргіAMU
тарихы гистология цитология, эмбриология, 8
медицина және басқа ғылымдармен
тығыз байланысты.
• Гистология жасушалар мен
ұлпалардың дамуы мен
дифференциациясының
заңдылықтары, жасушалық және
тіндік деңгейде бейімделу, ұлпалар
мен мүшелердің регенерациясының
мәселелері және т.б. сияқты
мәселелермен айналысады.
• Патологиялық гистологияның
жетістіктері медицинада кеңінен
қолданылады,. аурулардың даму
механизмі және оларды емдеу
әдістерін ұсыну, бұл оларды түсінуге
мүмкіндік береді.
Эмбриялогия даму
AMU Қарапайым халықтар жаңа жеке адамның туу
тарихы фактісіне таң қалды. Олар жаңа жеке адамның
тууы жыныстық қатынастың нәтиже сі екенін
байқады. Құстар мен сүтқоректілердің
эмбриондарының құрылысы туралы алғашқы
мәліметтер Ежелгі Вавилон, Ассирия, Египет,
Қытай, Үндістан және Грецияда болған.
Гиппократ пен Аристотельдің (б.з.д. IV ғ.)
е сімдері организмдердің эмбрионалдық дамуы
туралы алғашқы түсініктермен байланысты. Қайта
өрлеу дәуірінде, 1600 және 1604 жылдары
Д.Фабрициус тауық эмбрионының әртүрлі даму
кезеңдерін сипаттап, сызбасын жасады, бірақ ол
тауықтың дамуы халаза нәруызының
бұйралануынан болады деп қате е септеді.

Эмбриялогия даму ASTANA 2023
• Омыртқалы

ASTANA 2023
жануарлардың
эмбриондарының дамуын
бақылау В.Гарвиді (1652)
барлық тірі организмдер
жұмыртқадан дамиды
деген пікірге әкелді.
Сонымен бірге Р.де Граф
сүтқоректілердің аналық
бездеріндегі
қапшықтарды тауып, оны
жұмыртқа деп қателесті.
Бұл түзілімдер кейінірек
ғылымға графф
көпіршіктері деген атпен
енді.

Эмбриялогия даму тарихы AMU

100
• 1676-1719 жылдар аралығында А.Левенгук эритроциттерді, кейбір
AMU
қарапайымдыларды және аталық репродуктивті жасушаларды ашты.
Ағзаның даму мәніне енудің алғашқы әрекеттері ұрпақты болу
жасушасында – сперматозоидта жаңа, толық қалыптасқан организм
орналасады, содан кейін оның өсуі ғана жүреді деген ойға әкелді.
• Бүкіл 17-18 ғасырлар бойы ғылымда үстемдік еткен преформацияның
метафизикалық және идеалистік теориясы (prae – алдын ала, formatio –
қалыптасу, praeformo – алдын ала қалыптастырамын) о сылайша пайда

Эмбриялогия даму
болды. және ғылыми білімнің дамуына кедергі келтірді.

тарихы
• 1759 жыл эмбриологияның дамуында маңызды болды. Дәл сол кезде Каспар Фридрих Вольфтың
«Даму теориясы» диссертациясы жарық көрді. Көп ұзамай Санкт-Петербург Ғылым
академиясының академигі атанған К.Ф.Вольф бұл жұмысында организмнің жеке мүшелерінің
дамуы олардың жұмыртқаның бейорганикалық массасынан жаңа түзілуі арқылы жүреді деген
қорытындыға келді. Сөйтіп, ол бірінші болып преформация теориясының ақиқатына күмән
келтіріп, эпигенез (epi – содан кейін, кейін, genesis – шығу тегі) позициясын ұстанды.

ASTANA 2023
AMU
Эмбриологияның негізін
12 салушы - эпигенез
теориясын (1828)
негіздеген және ұрық
Эмбриялогия даму тарихы

қабаттары туралы ілімді
жасаған Петербург Ғылым
академиясының академигі
Карл Эрнст фон Баер.

ASTANA 2023
цитология даму тарихы
• 1674 жылы Энтони ван Левенгук жасуша ішіндегі заттың
белгілі бір тәртіппен ұйымдастырылғанын анықтады. Ол
бірінші болып жасуша ядроларын ашты. Бұл деңгейде
жасуша идеясы 100 жылдан астам уақыт болды.

Жасушаны зерттеу 1830 жылдары жетілдірілген микро скоптардың пайда
болуымен жеделдеді. 1838-1839 жылдары ботаник Матиас Шлейден мен анатом
Теодор Шванн бір мезгілде дененің жасушалық құрылымы туралы идеяны алға
тартты. Т.Шванн «жасуша теориясы» терминін енгізді және бұл теорияны
ғылыми ортаға енгізді. Цитологияның пайда болуы жасуша теориясын құрумен
тығыз байланысты - барлық биологиялық жалпылаулардың ең кең және ең
іргелі. Жасушалық теория бойынша барлық өсімдіктер мен жануарлар ұқсас
бірліктерден – жасушалардан тұрады, олардың әрқайсысында тірі заттың
барлық қасиеттері бар.

AMU
ASTANA 2023 цитология даму тарихы
Жасуша теориясының ең AMU
маңыздыларының бірі атақты 14
неміс табиғат зерттеушісі
Рудольф Вирховтың әрбір жасуша

цитология даму тарихы
басқа жасушаның бөлінуі
нәтижесінде пайда болады деген
тұжырымы болды.

Рудольф Вирхов

ASTANA 2023
• 1870 жылдары эукариоттық жасушалардың бөлінуінің екі әдісі ашылды, кейінірек митоз
және мейоз деп аталды. Осыдан 10 жыл өткен соң бөлінудің о сы түрлерінің негізгі
генетикалық ерекшеліктерін анықтау мүмкін болды. Митозға дейін хромо сомалар екі
е селеніп, еншіле с жасушалар арасында біркелкі таралатыны анықталды, о сылайша жасушалар
хромо сомалардың бірдей санын сақтайды.
.
• Мейозда да хромосомалар саны екі е се цитология даму тарихы
артады, бірақ бірінші (редукциялық) бөліну
кезінде бихроматидті хромо сомалар жасушаның
полюстеріне қарай ауытқиды, о сылайша
гаплоидты жиынтығы бар жасушалар түзіледі.
• Белгілі бір түрдегі жануарлардың барлық
соматикалық жасушаларында хромосомалардың
саны, пішіні және мөлшері - кариотип бірдей, ал
гаметадағы хромо сома саны екі е се көп екендігі
анықталды. Кейіннен бұл цитологиялық
жаңалықтар тұқым қуалаушылықтың
хромо сомалық теориясының негізі болд
AMU
ASTANA 2023
Гистологияның ҚР
дамуы
• Қазақстанда гистологияның дамуы 1932 жылы Қазақ Мемлекеттік Медицина
Институтында гистология, цитология және эмбриология кафедрасының ашылуымен
байланысты. 1934 жылы кафедра меңгерушісі болып З.Ф.Гусева тағайындалған. 1937
жылдан бастап кафедрада ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізіле бастады.

• 1937 жылдары кафедра қызметкерлері адам ұрығының даму барысындағы
патологиясын зерттеді және көздің мүйізді қабатын ауыстырып салу жұмысы
бойынша А.В.Кирилличеваның қатысуымен ғылыми зерттеу жұмыстары жүргізілді.

• 1959-1971 жылдар аралығында кафедраны А.В.кирилличева басқарды.Ол кездегі
негізгі ғылыми зерттеу жұмыстар гистогенез, тканьдердің реактивтілігі,
регенерация, эволюциялық динамика тақырыптарына арналды.
AMU
Гистологияның ҚР • 1971-1980 жылдары негізгі ғылыми бағыттар Д
дамуы витаминінің жетіспеушілігі және аминоқышқылдың
дисбаланс мәселелерін зерттеуге бағытталды. Одан
кейінгі жылдары иондық сәулелердің және
динамикалық факторлардың бірігіп ішкі мүшелердің
морфофункционалдық жағдайына арналды.

• 1980-1990 жылдары профе ссор А.Т.Толыбековтың
басшылығымен сыртқы орта факторларының адам
ағзасына әсері деген тақырыбын зерттеу жұмыстары
жүргізілді.
• 1998 жылдан бастап гистологиялық және
цитологиялық зерттеулер тақырыптары “Тіршілік
ортаның өзгеруіне байланысты ішкі мүшелердің
тәуліктік ритмінің цитологиялық негізін” шешуге
арналды.
AMU
ASNANA 2023
Пайдаланылған

ASTANA 2023
әдебиеттер
• Ғаламтор
желілері
• Ж.О.Аяпова: Цитология,эмьриология және
гистология
• Wheater's Functional HistologyBarbara
Young

AMU

Ұқсас жұмыстар

Гистология, цитология және эмбриологияның даму тарихы

Гистология туралы

Гистология, цитология және эмбриология пәндерінің даму тарихы. Қазақстан Республикасындағы гистология пәнінің даму тарихы

Бірінші микроскопиялық кезең

Гистологияның дамуы

Қазақстанда гистология ғылымының дамуы

Гистология жайлы түсінік

Жасушаға әсер етуші факторлар

Микроэкология негіздері

Дамудың қауіпті кезеңдері

Пәндер