Жоғары сатыдағы саңырауқұлақтар

Презентация қосу

ӨЗБЕКӘЛІ ЖӘНІБЕКОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ПРЕЗЕНТАЦИЯ
ТАҚЫРЫП:
САҢЫРАУҚҰЛАҚТАР

ДАЙЫНДАҒАН: ЕРМЕК АЙГЕРІМ, АРЫСТАН ҚЫМБАТ,
АБУБАКИР АСИМА, АХМЕДЖАН ДІНМҰХАММЕД
ТОБЫ: 1505-23
ҚАБЫЛДАҒАН: МАМЕТОВА А.З.
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
Саңырауқұлақтар.
Саңырауқұлақтарың морфологиясы
Саңырауқұлақтардың жіктелуі
Саңырауқұлақтардың көбеюі, қоректенуі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе

Саңырауқұлақ. Саңырауқұлақтар
микроорганизмдер ішіндегі ең
үлкен топ. Олар төменгі сатыдағы
өсімдіктерге жатады, клеткасында
хлорофилл болмайды, дайын
органикалық заттармен
қоректенеді.
Саңырауқұлақтарға жалпы
сипаттама
Саңырауқұлақтар – эукариотты организмдердің ішінде ең ежелгісі және олардың
өсімдіктер мен жануарларға тән белгілері бар. Олар өсімдіктер сияқты шектелмеген,
апикалды өседі және клетка қабықшасы қатты. Жануар клеткасына ұқсастығы –
фототүзуші пигмент – хлорофил болмайды, қоректенуі бойынша – гетеротрофты.
Клетка қабықшасында хитин бар. Сонда да, ұзақ уақыт бойы саңырауқұлақтарды
хлорофилсіз өсімдіктер деп санап, өсімдіктер патшалығына жатқызды. Өткен ғасырдың
орта кезеңінде тірі организмдерді ірі таксондарға (патшалық таксон) бөлуді қайта
қарастырды. Қоректенуіне қарай өсімдіктер, саңырауқұлақтар, жануарлар әр типті
болып келеді. Өсімдіктер фотосинтез арқылы қоректенсе, жануралар – голозойлы.
Олар тағамды жұтып қана сіңіреді. Ал саңырауқұлақтар ірі заттарды пайдалану үшін
ферменттерді бөледі де, клетка сыртында ыдыратып, осмотрофты сіңіреді. Сөйтіп
эукариотты саңырауқұлақтарды өзінше жеке патшалыққа жатқызады.
Вегетативті құрылысы. Саңырауқұлақтардың вегетативті денесінің жуандығы 5 мкм
жіпшелерден – гифтерден тұрады. Гифтер ұзарып тармақтала түседі де, жіптер жүйесін
– мицелий құрады. Гифтер тек бір жақ шетімен ғана өседі. Саңырауқұлақтар ценоцидті
организмдерге жатады, яғни олардың протоплазмасы үнемі қозғалып тұрады. Ядро
саны бірден көп, тіпті 100-ге дейін жетеді.
САҢЫРАУҚҰЛАҚТАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ
Улы Жеуге жарамды
Саңырау құлақтың сыртқы
көрінісі
Саңырауқұлақ жасушасының
құрылысы:
Саңырауқұлақтың өсімдіктермен жануарларға
тән ұқсастығы:

Үздіксіз өсуі; Фотосинтезге қатыспауы;
Гетеротрофты қоректенуі;
Жасуша Қорға гликогенның жинауы;
қабырғасының Жасуша қабырғасының
болуы; негізі хитин, ал өсімдікте
Бір орынан екінші
целлюлоза;
орынға қозғала
Жасушада май жиналады;
алмауы;
Хлорофил болмайды.
САҢЫРАУҚҰЛАҚТАРДЫҢ
ҚОРЕКТЕНУІ:
Гетеротрофты жолмен қоректенеді.
Минералды заттарды қоршаған ортадан сіңіре алады, бірақ органикалық
заттарды дайын күйінде пайдаланады.
- Олар пішіні үлкен болып келетін қоректі пайдалана алмайды, сондықтан
бүкіл денесімен тек қана сұйық заттарды сіңіреді

Органикалық заттарды пайдалануына қарай:
Симбионтты – өзіне пайдалы өсімдіктермен селбесіп омір сүреді.
көмірсу, аминқышқылы
Өсімдік минералды заттар саңырауқұлақ (ақ саңырауқұлақ,);

Паразиттер – басқа ағзаларды тек кажетті заттарды алу
ушін пайдаланады және озинин иесіне еш пайда әкелмейді, тіпті зақым
келтіреді. Паразитті саңырауқұлақтардың иесі жоғарғы сатыдағы өсімдіктер,
жануарлар, адамдар болып келеді. Фитофтор саңырауқұлағы жатады.
Саңырауқұлақтар
әлемі

Төменгі Жоғарғы
сатыдағы сатыдағы
Хитридо Оомицет
мицеттер Аскомиц
тер
еттер

Гифохит Жетілмеген
ромицет Зигомице Базидиом саңырауқұл
тер ттер ицеттер ақтар
Саңырауқұлақтардың құрамы ферменттерге бай.
Ферменттерді әр түрлі салаға пайдаланады, олар:
жеміс шырынының түсін өзгертеді; шикізаттарды
(мал азығын, қағаз қалдықтарын) өңдейді;
нәруыздарды, крахмалды сүйылтады.

Саңырауқұлақтар табиғатта зат айналымына
қатысады, әр түрлі қалдықтарды ыдыратып, шірітіп
топырақ құнарлылығын арттырады. Сондай-ақ
қауіпті аурулардың таралмауына пайдасын тигізеді.
Саңырауқұлақтардың құрамы ферментке бай. Жеуге
жарамды саңырауқұлақтар құрамында 80-90% су, 2-
4%-ға жуық нәруыз, 1%-ға жуық май болады. Демек
олар тағамға пайдаланылады. Өте қажетті дәрі
өндіруде де маңызы зор. Зиянды бактериялардың
өсуін тежейтін дәрілер антибиотиктер деп аталады.
Саңырауқұлақтардан өсімдікті тез өсіретін белсенді
зат гибереллин алынады.
Төменгі сатыдағы
саңырауқұлақтар
Хитридиомицеттер. Зигомицеттер.
Олардың мицелиялары Бұларға жататын
болмайды не ценоцитті саңырауқұлақтардың
болады (клеткасыз). жынысты споралары
Жыныссыз (зооспора) (зигоспоралар)
және жынысты жолмен қозғалмайды, қалың
көбейеді, споралары қабықшамен қапталған.
қозғалмалы. Көбінесе Жыныссыз көбеюде
сулы ортада, топырақта қозғалмайтын споралар
және өсімдік (спорангиоспоралар)
қалдықтарында тіршілік спорангияларда пайда
етеді. болады.
Саңырауқұлақтардың әр
түрлігі
Оомицеттер (Oomycetes), мицелийлері жақсы
дамыған, жасушасыз. Клетка қабықшасының негізгі
заты – целлюлоза және глюкан. Бірінің сырты тегіс,
екіншісі – қауырсын тәрізді екі талшықты
зооспоралар арқылы жыныссыз көбейеді. Жынысты
көбеюі – оогамия, соның нәтижесінде ооспора
пайда болады. 4 қатарға, 70 туысқа жататын 550
түрі бар. Араларындағы ең қарапайымдары органик.
заттарға бай, тұщы суда тіршілік ететін –
сапротрофтар. Кейбір түрлері патогенді
саңырауқұлақтар, балықтар мен қосмекенділердің
уылдырығында тіршілік етеді; ал құрлықтағылары –
жоғары сатыдағы өсімдіктердің паразиттері.
Жоғары сатыдағы
саңырауқұлақтар
Базидиомицеттер Аскомицеттер
Базидиомицеттер. Қалталы саңырауқұлаққтарға 30 мыңдай түр
Мицелиялары жатады. Олардың мицелийлері субстратқа
еніп жататын, бірнеше бөліктерге бөлінген
көпклеткалы гифтерден (членистий) гифалардан тұрады.
тұрады. Жынысты Субстраттың бетінде тек жыныстық көбею
споралары органдары орналасады. Қалталы
(базидиомицеттер) саңырауқұлақтардың түрлерінің дені
(көпшілігі) сапрофиттер. Олар негізінен
конидиефораларда топырақты мекендейді де, өсімдіктердің
түзіледі. Көпшілік шірінділерімен және тағамдардың
түрлерінде жыныссыз қалдықтарымен қоректенеді. Сонымен бірге
споралар болмайды, ал бұлардың бірқатары өсімдіктердің, сиректеу
жануарлардың жіне адамның паразиттері
болса, конидияларда
болып келеді. Кейбіреулері өмірлік өмірлік
түзіледі. циклын паразит ретінде бастап, сапрофит
ретінде аяқтайды.
Трутовиктер ағаш сүрегін
бүлдіретін саңырауқұлақтар. Ол тек
өсіп тұрған өсімдіктер ғана емес
құрылыстардағы ағаш сүректерін де
зақымдайды.

Саңырауқұлақтың жіпшесі ағаш діңгегіне кіріп
оның шырышымен қоректенеді де кейіннен
сүректі бүлдіреді. Ылғалы мол жерлерде
трутовиктер құрылыс ағаштарын зақымдап көп
зиян келтіреді.
Аспергиллус (қара зең). Жануар және өсімдік тектес
тағамдарды бүлдіреді. Аспергиллустың кейбір түрлері лимон
қышқылы, ферменттерді алуда, спирт өндіруде солод ретінде
қолданылады. Солод деп өндірілген дәндерді айтады. Әсіресе
ол сыра кайнатуда жиі қолданылады.
Пенициллум (к ө к-ж а с ы л з е ң). Конидииспоралары қолдың
саусағындай тарамдалып келген. Ол көптеген тағамдық
заттарды бүлдіреді. Үйлердің ылғал тартқан қабырғаларынан
да бұларды көп кездестіруге болады.
Пенициллумнің кейбір түрлері пенициллин деп аталатын
дәріні алу ушін қолданылады. Басқа бір түрі сүттен ірімшіктің
(сыр) рокфор деп аталатын түрін даярлағанда пайдаланылады.
Склеротиния — ақ түсті шіріктің жеміс және овощтарда
кездесуі осы склеротинияға байланысты. Мұның мицелийі
зақымдаған затына еніп, онда ақ түсті мақта тәрізденген шоғыр
дене түзеді.
Жетілмеген саңырауқұлақтар, дейтеромицеттер (Fungі
іmperfectі, Deuteromycetes) – қалталы және базидиялы спора
тасушы органдары айқын байқалмайтын, мицелийлері жақсы
дамыған саңырауқұлақтар класы. Бұлар көбіне жыныссыз жолмен
түзілетін конидийлер арқылы, біраз түрі бүршіктену және
мицелийдің жеке клеткаларға бөлінуі арқылы көбейеді.
Жетілмеген саңырауқұлақтар табиғатта кең тараған, 30 мыңдай
түрі белгілі. Олар топырақта, өсімдіктердің қалдықтарында
сапрофит және жоғары сатыдағы, әсіресе, мәдени өсімдіктерде
паразит ретінде көп кездеседі. Бұлардың біраз түрлері бүршіктену
және мицелийдің жеке клеткаларға бөлінуі арқылы да көбейе
алады. Жетілмеген саңырауқұлақтар азық-түлікті бүлдіреді,
кейбіреулері өсімдіктердің паразиттері – антракноз, фузариоз,
септориоз, фомоз ауруларын қоздырады. Рenіcіllіum chrysogenum,
Рenіcіllіum notatum түрлерінен пенициллин антибиотигі бөлініп
алынады. Рenіcіllіum roguefortі, Рenіcіllіum camembertі түрлері
сыра өндірісінде пайдаланылады. Аspergіllus nіger, Аspergіllus
wentіі түрлерін егіп, лимон қышқылын бөліп алады. Кейбір
түрлері адамның тыныс алу, есту мүшелерінде аспергиллез ауруын
қоздырады.
Фузариум негізінен астық тұқымдастарды, жемістерді және
көкөністерді зақымдайды. Осы саңырауқұлақ қоздыратын
ауруды фузариоз деп атайды. Ол өсімдіктердің тамыры мен
сабағын бүлдіреді, соның салдарынан өсімдіктер қурап
қалады. Фузариоз ауруына шалдыққан дәннен жасалған
нанды пайдалануға болмайды. Одан адам уланып қалуы
мүмкін.
Ботритис — пияздың және капуста, помидорлардың шіруіне
себепші болатын саңырауқұлақ. Мұнымен кейде жеміс-
жидектер де зақымдалады. Альтернария сәбіз, аскөк т. б.
сияқты тамыржемістілерді зақымдап, оларды шірітіп
жібереді.
Жетілмеген саңырауқұлақтар (дейтеромицеттер):
А-ботритис; Б-коллетотрихум; В-диплодина; 1-асбұршақтың (горох)
зақымданған жімісі; 2-қарақаттың (смородина) зақымданған
жапырағы; 3-помидордың зақымданған жемісі; 4-мицелий; 5-конидия
сағағы; 6-конидия; 7-ложе; 8-пикнида.
Саңырауқұлақтар тайгада, тундрада, далалы жерлерде, тау
ормандарында, шалғындықта, батпақта, қоймаларда,
құрылыстарда кездеседі. Сөйтіп табиғатта зат айналымына
қатысады. Бактериялар мен топырақта болатын басқа да майда
саңырауқұлақтар бірлесіп, өсімдіктер мен жануарлардың,
саңырауқұлақ қалдықтарын (өсімдіктің құраған бөліктері,
жануарлардың, майда бунақденелілердің өлекселері) ыдыратып,
шірітеді. Сөйтіп топырақты ағзалық заттармен байытып,
құнарлылығын арттырады.
Өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтары ыдырамай, өңделмей,
топырақта жата берсе, әр түрлі жұқпалы аурулардың таралуына
себепші болар еді. Саңырауқұлақтардың қалдықтарды ыдыратуы
топырақтың тазаруына, аурулардың таралмауына көп пайдасын
тигізеді. Қалың ағашты ормандардың жапырақтары жыл сайын
жаппай түсетіні белгілі. Ағаштардың түбінде өсетін қалпақшалы
саңырауқұлақтар жапырақтарды ыдыратып, оларды бактериялар
қара топыраққа айналдырады. Сондықтан орман арасындағы
топырақтың құрамы өсімдіктерге қажетті минералды тұздарға өте
бай болады.
Қорытынды:
Саңырауқұлақтар аэробты организмдер. Сондықтан
олар қоректік заттардың бетінде колония құрып
тіршілік етеді.
Сыртқы орта жағдайларына саңырауқұлақтар төзімді
организмдер. Төменгі температура, тұздың едәуір
концентрациясы және ортаның қышқылдығы аса әсер
ете қоймайды. Сондықтан саңырауқұлақтар іс жүзінде
барлық жерлерде кездеседі.
Қолданылған әдебиеттер:

Абдрахманов О. “Төменгі сатыдағы
өсімдіктер систематикасы”. Алматы: Мектеп,
1972.-242 бет.
Овчарова Е.Н., Елина В.В. Биология
(растения, грибы, бактерии, вирусы). ИНФРА-
М, 2010 г.
www. wikipedia.ru
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Саңырауқұлақтардың көбеюі, морфологиясы, қоректенуі туралы ақпарат

Саңырауқұлақтардың көбеюі, морфологиясы, қоректенуі

Фитофтораның өмірлік циклы

Cаң ырауқұ лақ тар

Саңырауқұлақтар және қыналардың фармациядағы маңызы

Саңырауқұлақтар әлемі

Эукариотты клетканың құрылымы

Төменгі сатыдағы саңырауқұлақтар

Жетілмеген саңырауқұлақ

Саңырауқұлақтар туралы

Пәндер