Аумақтық экономиканы зерттеу әдістері

Презентация қосу

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
география және табиғатты пайдалану факультеті
география, жерге орналастыру және кадастр
кафедрасы

Пән: Аймақтық география

Дәріс: ӨҢІРЛІК ДАМУ БАСҚАРУЫНДАҒЫ
ӘДІСТЕМЕЛІК ТӘСІЛДЕР
Аумақтық экономика және басқарудың
пәні, объектісі мен міндеттері

Аймақтық экономика - бұл күрделі экономикалық,
әлеуметтік, ұйымдастырушылық, ғылыми -
техникалық жүйе. Оның жиынтық
экономикалық әлеуеті бар: табиғи ресурстар,
өндіріс, еңбек, ғылыми –техникалық жүйе.

Аймақтың экономикалық жүйесі.

Аумақтық экономиканың құралдар жинағы - ел мен
халықтың мүддесіне қызмет ететін жағдайды, факторларды,
проблемаларды, заңдылықтарды, тенденцияларды, жүйенің
даму параметрлерінің тенденциялары мен осы негізде
әзірленген шаралар, әдістер мен құралдарды талдаудың
теориялық және әдістемелік тәсілдері.

Аумақтық экономиканың субъектісі - экономикалық
ғылымның функциялары мен мақсаттары мен міндеттерін
және экономикалық практика саласын жүзеге асыратын
аймақтың экономикалық жүйесін басқарушы органдары.
Негізгі мақсаттар:
1) объективті экономикалық заңдылықтарды зерттеуге
сүйене отырып, Аумақтық экономика әлеуметтік-
экономикалық процестердің даму заңдылықтары, көлемі,
қарқындары, пропорциялары түрінде олардың нақты көрініс
формаларын зерттейді.
2) экономикалық жүйелердің түрлерін, оларды ұйымдастыру
мен басқару формаларын зерттейді, белгілі бір уақыт
кезеңінде нақты ұдайы өндірісті қамтитын экономикалық
шешімдерді әзірлейді, болып жатқан әлеуметтік-
экономикалық процестер мен құбылыстарды ескере отырып,
макроэкономикалық деңгейде шешімдерді жүзеге асырады.
3) ұдайы өндіріс процесіне макроэкономикалық көзқарасты
көрсетеді
4) Өткенгі, қазіргі және болашақтың әлеуметтік-
экономикалық процестерін зерттейді
5)Экономикалық, әлеуметтік, демографиялық, құрылымдық,
техникалық және технологиялық, инвестициялық және
инновациялық, монетарлық, шетелдік өзгерістер енгізу үшін
аймақтың экономикалық жүйесінің даму заңдылықтары мен
тенденцияларының жағдайын анықтайтын факторларды
зерттейді
6) өндіру процессінің интегралды көрсеткіштері талданады.
Аумақтық экономиканы зерттеу әдістері
1. Жүйелік талдау
2. Жүйелеу әдісі
3. Баланс әдісі
4. Нормативті әдіс
5. Экономикалық -географиялық зерттеу әдісі
6. Картографиялық әдіс
7. Экономикалық -математикалық модельдеу әдісі
8. Статистикалық талдаудың көп вариантты әдістері
9. Математикалық әдістер:
Таксонизация әдісі
Аймақтың өндіргіш күштерін орналастырудың вариантты әдісі
10. Әлеуметтанулық зерттеу әдістері
11. Халықтың аймақтық өмір сүру деңгейін салыстыру әдістері
және аймақтық әлеуметтік инфрақұрылымның дамуын
болжау.
• Жүйелік талдау. Ол кезеңдік принципке негізделген
(мақсат қою, міндеттерді анықтау, ғылыми гипотезаны
тұжырымдау, өндірістерді орналастырудың оңтайлы
нұсқасының ерекшеліктерін жан -жақты зерттеу). Бұл
экономика секторларының құрылымдарын, олардың ішкі
байланыстары мен өзара әрекеттесуін зерттеуге мүмкіндік
беретін ғылыми таным әдісі.

Жүйелеу әдісі. Ол
зерттелетін
құбылыстардың (зерттеу
мақсаттарының
негізінде) және
таңдалған
критерийлердің белгілі
бір жалпылығымен және
айрықша белгілерімен
сипатталатын
жиынтықтарға
бөлінуімен байланысты.
Жіктеу, типология,
концентрация және
т.б.техника
қолданылады.
• Баланстық әдіс белгілі бір саладағы қажеттіліктерді
қолда бар ресурстармен байланыстыруға мүмкіндік
беретін әдістер жиынтығын қолданады, сондай-ақ
басқару органдары бюджеттен тыс көздерден,
бюджеттерден субвенциялар, субсидиялар, несиелер
арқылы тартуы мүмкін болатын ресурстармен
байланыстырады.
• Бұл әдіс негізгі көрсеткіштер арасындағы тепе -
теңдікке жету үшін қолданылады, олар бір жағынан
қажетті қажеттіліктерді сипаттайды, ал екінші
жағынан осы қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін
тартылуы тиіс ресурстар.

• Баланстық әдіс аймақтың экономикалық профилін
анықтайтын салалар арасындағы ең ұтымды арақатынаны
таңдауға мүмкіндік береді, сонымен қатар осы құрылымды
құрайтын өндірістер мен бірін-бірі толықтыратын кешендер
арасындағы байланысты анықтауға мүмкіндік береді,
сонымен қатар экономикалық тұрғыдан мүмкін болатын
нұсқаларды әзірлеуге мүмкіндік береді.
• Жекелеген өндірістерді аймақта орналастыру үшін, жаңа
өндірістердің орындылығын бағалау, өңірлерді өз өндірісінің
есебінен де, импорт аймағына импорт есебінен де өніммен
қамтамасыз ету дәрежесі.
• Баланс әдісін енгізудің негізгі шарты - нақты шаруашылық
субъектілерінің, муниципалды, аймақтық және федералды
мемлекеттік органдардың баланстарын өзара байланыстыру
қажеттілігі.
Нормативті әдіс.

Аймақтық экономиканың бұл әдісі бұрын әзірленген және заңмен
бекітілген нормалар мен стандарттардың көмегімен аймақтың әлеуметтік-
экономикалық даму көрсеткіштерін негіздеу әдістемесі болып табылады.
Нормалар мен ережелер қажетті базаны, аймақтық ғылыми әзірлемелерді
білдіреді экономикалық болжамдар, жоспарлар, бағдарламалар, техникалық
-экономикалық жобалар.
Нормалардың 3 кіші жүйесі бар:
1) ресурс: шығыстардың нормалары мен стандарттары, өндірілетін өнімнің
бірлігіне шикізат, материалдар, отын, энергия қорлары;
2) қоғамдық өндірістің тиімділігінің кіші жүйесі: еңбек өнімділігі,
шығындар;
3) әлеуметтік-экономикалық нормалар: облыстың жан басына шаққандағы
ақшалай табысы, орташа жалақысы, аймақтағы «тұтыну себетінің» құны,
белгілі бір ортада зиянды заттардың шекті рұқсат етілген концентрациясы

• Экономикалық -географиялық
зерттеу әдісі.
Бұл әдіс үш компонентке бөлінеді:
аймақтық әдіс (аумақтардың
қалыптасуы мен даму жолдарын
зерттеу, аймақтық дамудағы
қоғамдық өндірістің дамуы мен
орналасуын зерттеу),
салалық әдіс (қалыптасу мен қызмет
ету жолдарын зерттеу)
экономиканың секторлары
географиялық аспектіде, қоғамдық
өндірістің салалық бөлінуде дамуы
мен орналасуын зерттеу) және
жергілікті әдіс (жеке қаланың,
ауылдың өндірісінің қалыптасу мен
даму жолдарын зерттеу; дамуы мен
орналасуын зерттеу оның негізгі
жасушаларында өндіру). 11
• Картографиялық әдіс.
Бұл әдіс жекелеген
объектілерді (табиғи,
өндірістік, әлеуметтік және
т.б.) орналастыру
ерекшеліктерін
визуализациялауға (сәйкес
карталарда) мүмкіндік
береді.

• Экономикалық -математикалық модельдеу әдісі -
аймақтық экономиканың дамуының аумақтық пропорциясын
модельдеу; аймақ экономикасының салалары бойынша
модельдеу; аймақтағы экономикалық кешендердің құрылуын
модельдеу. Қазіргі заманғы электронды құралдарды қолдана
отырып, бұл әдіс ең аз еңбек пен уақытты алып, аймақтың
әлеуметтік-экономикалық кешенінің деңгейін, құрылымын
және ерекшеліктерін сипаттайтын үлкен және алуан түрлі
статистикалық материалдарды өңдеуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, бұл аймақтық зерттеу үшін қойылған
мақсаттарға сәйкес оңтайлы шешімдерді, оңтайлы
нұсқаларды, модельдерді таңдауға мүмкіндік береді.

• Статистикалық талдаудың көп вариантты әдістері.
Кластерлік талдау - көп өлшемді ақпаратты талдаудың кең
тараған әдістерінің бірі. Кластерлік талдау жасырын
(жасырын) айнымалылардың (факторлардың) аз санына
көшуден және осы факторларға сәйкес объектілерді жіктеуде
тұрады.
• Аймақтық зерттеулерде қолданылатын статистикалық
модельдердің алғашқы түрлерінің бірі экономикалық базалық
модель деп аталды. Оны ғалым Г.Хойт (АҚШ) тұжырымдады.
Экономикалық базаның модельдері теориялық жағынан да,
даму тұрғысынан да өте қарапайым. Оларды құру үшін екі
кезеңге тек экономикалық белсенділік көрсеткіштері қажет
(негізінен жұмыспен қамту көрсеткіштері). Алынған
нәтижелер базалық және қызмет көрсету салаларының дамуын
болжауға ғана байланысты.

• Математикалық әдістерді қолданумен және аймақтық
модельдеу мен айналысатын аймақтық экономикадағы
ғылыми бағыт - регионометрия деп аталады.

Таксонизация әдісі - бұл аумақты салыстырмалы немесе
иерархиялық бағынышты таксондарға бөлу процесі.
Таксондар - эквивалентті немесе иерархиялық бағынысты
аумақтық бірліктер, мысалы, әкімшілік аудандар,
муниципалитеттер. Кез келген деңгейдегі аудандастыру
процесі - таксонизация. Аймақтар таксонизация объектісі
болып табылады, сондықтан таксонизация әдісі
аймақтандыру деп аталады.

• Аймақтың өндіргіш
күштерін орналастырудың
вариантты әдісі. Ол
жоспарлау мен болжаудың
бірінші кезеңінде бүкіл аймақ
бойынша өндіріс схемасын
әзірлеуде қолданылады. Ол
жекелеген аймақтардың
экономикалық дамуының әр
түрлі деңгейлерінің
нұсқаларын, аймақтар
бойынша аумақтық
экономикалық
пропорциялардың нұсқаларын
қарастырады.

• Әлеуметтанулық зерттеу әдістеріне мыналар
жатады: стандартталған сұхбат, аймақтың
әлеуметтік-экономикалық кешенінің әр түрлі
салалары мен салаларының өкілдерімен жеке сұхбат
(сараптамалық сауалнамалар); аймақтардың жетекші
элитасының, ғалымдар мен мамандардың сұхбаттары
мен көпшілік алдында сөйлеген сөздерінің
мазмұндық талдауы және т.б.

Методы социологических исследований применимы для
решения следующих задач:
1) изучение, анализ и оценка отрасли экономики региона;
2) выявление требующей решения безотлагательной проблемы, разработка
вариантов её решения;
3) формирование системы определенных показателей, которые должны
выступать в качестве критериев, на основе которых будут впоследствии
определяться приоритеты планирования и прогнозирования экономики
отрасли, региона;
4) оценка и анализ возможных результатов и последствий мероприятий,
реформ, которые будут произведены в экономике региона;
5) разработка научного обеспечения и практических рекомендаций при
решении экономических проблем региона.

• Халықтың аймақтық өмір сүру деңгейін салыстыру
әдістері және аймақтық әлеуметтік инфрақұрылымның
дамуын болжау. Аймақтар тұрғындарының өмір сүру
деңгейін талдау үшін синтетикалық және нақты көрсеткіштер
жүйесіне негізделген салыстыру әдісі әзірленді. Халықтың
өмір сүру деңгейін аумақтық талдаудың негізгі мақсаты -
барлық аймақтарының тұрғындарының қажеттіліктерін
қанағаттандырудың салыстырмалы дәрежеде өмір сүру
деңгейі мен жетістіктерінің нақты айырмашылығын анықтау.
Халықтың деңгейі аймақтық әлеуметтік инфрақұрылымның
дамуына тікелей байланысты.

ҚОРЫТЫНДЫ
• Географиялық ақпаратты алу үшін әр түрлі әдістер
қолданылады: сипаттамалар, бақылаулар, салыстырулар,
картографиялық, статистикалық, аэроғарыштық,
геоақпараттық және т.б.
• Кез келген әдісті қолданудың нәтижесі - әр түрлі формада
және әр түрлі тасымалдағыштарда: қағаз түрінде және
электронды түрде, карталар, кітаптар, энциклопедиялар,
анықтамалықтар, газет немесе журналдағы мақалалар,
интернет -сайттар, компьютерлік бағдарламалар,
теледидар немесе радио хабарлары. ... Барлық осы
көздердің көмегімен біз географиялық объектілер,
процестер мен құбылыстар туралы ақпарат аламыз.

• НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Экономиканы мемлекеттік реттеудің обьективті қажеттілігі

Экономиканы бюджеттік реттеу

Мемлекеттік реттеу нысандары

Экономиканы мемлекеттік реттеудің құралдары

Аймақтың дамуын мемлекеттік реттеу

ӘДІСТЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ

«Экономикалық теорияның пәні мен әдістері»

ЭКОНОМИКА ҒЫЛЫМЫН ТАНУ ӘДІСТЕРІ

Экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігі мен астары. Фирмалардың, шаруалар мен үй шаруашылықтарының сәттілігін қамтамасыз етудегі мемлекеттің рөлі

Экономикалық теория

Пәндер