Сыбайлас жемқорлық қоғамдық өмір құбылысы және сыбайлас жемқорлық мінез - құлық ретінде

Презентация қосу

Сыбайлас жемқорлық қоғамдық өмір
құбылысы және сыбайлас жемқорлық мінез-
құлық ретінде

Орындаған:Сансызбаев Ансат
Мн-Кял-23-1
• Жоспар:
• 1. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ісінде
реттеуші рөл атқара алатын діни және өзге
моральдық
• нормалар.
• 2. Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік ортасы
мен сыбайлас жемқорлық дендеген
қоғамдастықта жазылмаған мінез-құлық
ережелері.
• 3. Сыбайлас жемқорлық туралы әлеуметтік
түсінік және оны қабылдау стереотиптері.
• 4. Қорытындылау.
• Сыбайлас жемқорлықты феномен ретінде қоғамдық санадан, оның белгілі бір
әлеуметтік жағдайларда қалыптасуы мен өзгеру динамикасынан бөліп
қарастыруға болмайды. Сыбайлас жемқорлық қылмыстар, оларды тергеу,
кінәлілерді жауапкершілікке тарту – мамандардың ісі, бірақ осы жұмыстың
нәтижелері, сыбайлас жемқорлық тәуекелдің туындау себептеріне қатысты
еліміздің әрбір азаматының өзіндік жеке пікірі болуы тиіс. Ол өзінің жеке
бағдарларын, адамгершілік ұстанымдарын, діни идеяларын басшылыққа алуы
тиіс, сондықтан оның сыбайлас жемқорлық пен оның көріністері туралы
түсінігі нормативтік және ғылыми дефинициялардан ерекшеленуі мүмкін.
Қоғамдық өмірдің жағымсыз құбылысы ретінде сыбайлас жемқорлық
қоғамдық айыптауды туындатады, алайда әртүрлі әлеуметтік топтарда оларға
төзімділік дәрежесі бірдей емес. Өмірінде сыбайлас жемқорлық фактілерімен
ұшырасқан әрбір адам оны азамат пен мемлекет өкілі арасындағы өзара
қарым-қатынаста, азаматтардың өз арасында және бизнес саласында орын
алмауы тиіс қоғамдық зұлымдық ретінде бағалайды. Моральдық нормалар
мен олардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұрудағы рөлі. Адамзат өркениеті
тарихында діни ілімге негізделген мораль нормалары тұлғаның
қалыптасуында маңызды рөл атқарады. Адамның моральдық қағидаттарды
саналы түрде сақтауы оның сыбайлас жемқорлыққа деген қатынасы бойынша
ұстанымына байланысты. Ол оны кез келген мемлекеттік құрылыстың мәңгі
жолсерігі немесе нақты қарсы тұра алатын және қарсы тұру қажет жағымсыз
қоғамдық құбылыс ретінде қабылдайды
• Мінез-құлық актілеріндегі моральдық қағидаттардың
басымдығының құқықтық тыйымдар немесе қылмыстық
аңду қаупіне қарағанда әсері көп. Мораль, оның жазылған
және жазылмаған заңдары болмауы тиіс салаларға
«ақша» ережелерін енгізуге қарсы тұра алады, анықталуы
бойынша сатып алуға болмайтын нәрсе ақылы алу үшін
қолжетімді бола алмайды: құрмет, лауазым, дәреже және
көптеген басқалар, олардың қоғам алдындағы
құндылығын түсіруі мүмкін. Сыбайлас жемқорлықты
елдегі адамдар әділетсіздік деп негізді түрде
қабылдайды. Бұл жерде әрбір адам өздері байқайтын
болмысты оның санасында қалыптасқан тәрбие мен
идеологиялық ұстаным негізінде адамгершілік
тұрғысынан бағалайтынын тағы да атап өткен жөн
• Адамгершілік және қылмыстық идеология қақтығысы. Сыбайлас
жемқорлықтың жағымсыз қоғамдық құбылыс ретіндегі ерекшелігі
қоғамдық процестер өзгерісінде өте жылдам қозғалғыш келеді,
оның қауіптілігін елемеу әртүрлі тәртіптің шығындарына әкеледі.
Экономикалық шығындардан және халықаралық аренадағы
беделін жоғалтудан бөлек (индекс CPI) [2], кез келген мемлекет
қылмыстық идеологияны тарату проблемасына ұшырасады. Ең
қауіптісі белгілі бір топтардың бай тап өкілдерінің санасында
тоғышарлық элементтерінің тамыр жаюымен сән-салтанатта өмір
сүретін, шамадан артық тұтынуға ұмтылуын жете бағаламау
болып табылады. Бұл кемістік зиянсыз емес, ол адамдардың
санасында өзіндік мінез-құлық стандарттарын қалыптастырады,
кейіннен құқықтық түзетуге келмейді. Н. Бердяев тоғышарлықты
ауыздықталмаған рахатқа батудың кері жағы, ал тоғышарлық
нормалар, оның пікірінше, адамның қайырымды өзін-өзі шектеуіне
сенбеушіліктің жемісі деп атаған
• Адамдар бұны жақсы түсінеді, демек, сыбайлас жемқорлық
және оның көріністері дегеніміз не, олардың болашағына және
жас ұрпақтың болашағына қандай қауіп төндіреді жөнінде
ойланады.
• Осылайша, адамдардың түсінігінде қазіргі сыбайлас
жемқорлық:
• – қоғамдық санаға, тұрмыс пен қызметтік жұмысқа терең
тамыр жайған зұлымдық;

• – билік басындағы адамдардың жүзеге асыратын қылмыстық
әрекеті;

• – адамгершілік мінез-құлық шектеулері жоқ, бірақ қоғамдық
процестерге кері ықпал ете алатын арам адамдардың өмір
сүру қалпы сияқты көрінеді.
• Адамдардың позитивті адамгершілік бағдары болатын
мінез-құлық ережелері бір мезгілде пайда болмайды,
олар – олардың қайда пайда болғанына, қандай
формацияда тамыр жайғанына және әлеуметтік норма
белгілерін қашан иеленгеніне қарамастан тарихи
тәжірибенің нәтижесі болып табылады.
• Мысал ретінде әрбір совет оқушысы жаттап алған екі
цитатаны келтірейік:
• 1. «Ғылымда даңғыл жол жоқ, шаршағаннан
қорықпай оның тастақ жерлеріне өрмелейтіндер
ғана оның шырқау шыңына жетеді» (К. Маркс);
• 2. «Адамзат жасаған барлық байлықты білу
арқылы өз біліміңді байытқанда ғана коммунист
бола аласың» (В. И. Ленин).
• Адамгершілік ұстанымы мықты адам сыбайлас
жемқорлықты былайша сипаттайды:
• – өзі үшін, өз елі және оның болашағы үшін төнетін нақты
қауіп; – азаматтың өзін азаматты болып табылатын
елмен байланыстыруын тоқтатуының бір себебі;
• – ұлттық байлықты тонау және қоғамдық сананы бұзу
арқылы параға сатып алу және заңсыз баюдың
қылмыстық сызбасы;
• – мемлекеттің құрылысына, өнегелік құндылықтарына
қол сұғатын және бұқара санасына жалған
құндылықтарды енгізу үшін жағдайлар жасайтын
қылмыстық идеологияны заңсыз енгізу;
• – заңдар жұмыс істемейтін және әділдікке орын жоқ
әділетсіз өмір.
• Сыбайлас жемқорлыққа дендеген тұлғаның психологиялық портреті:
өмірді материалдық игіліктер алу арқылы бағалау, молшылық өмірге
ұмтылуды бақыт көрсеткіші деп санау, рухани әрекет ұстанымдарын ой
елегінен өткізбей уәждеу және құрылымдау, өмірге
қанағаттанушылықтың төмен деңгейі, өзін-өзін барабар бағаламау,
сыртқы бақылау фокусы (адамның өз өміріндегі оқиғалар үшін
жауапкершілікті сыртқы факторларға: басқа адамдарға, тағдырға,
кездейсоқтыққа, қоршаған ортаға жабу бейімділігі), әрекет етудің
серпінді типі (сыртқы әсерлерге аяқ асты эмоциональдық әрекет
жасайтын мінезі бар адам) . Сыбайлас жемқорлық әрекеті
құрылымындағы психологиялық тетікті талдау. «Психологиялық тетік»
деп кейбір функциональдық тұтастықты сипаттау түсініледі және
қандай себептерге орай қандай да бір феноменнің пайда болатыны
сипатталады. «Сыбайлас жемқорлық әрекетінің психологиялық тетігін»
сипаттау үшін бұл процес қалай, қандай түрде жүзеге асырылатын,
адамның бұл әлеуметтік әрекетін қоғам мен өзі қалай реттейтінін, бұл
әлеуметтік құбылыс негізінде қандай психологиялық процестер,
функциялар, феномендер жатқанын ұғыну қажет
• Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет – бұл жаппай сана
және оның жекелеген элементтері емес. Сыбайлас
жемқорлыққа қарсы мәдениет – сыбайлас жемқорлықты
қабылдамау негізінде жататын осы жүйемен тіпті сәйкес
келмейтін құндылықтар жүйесі. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы
мәдениет – адамгершілік пен азғындық (орынды және орынсыз,
мейірімділік пен зұлымдық, пайдалы және пайдасыз), құқықтық
және құқықтық емес, ақылды және ақымақтық, тамаша және
бейберекет призмасы арқылы адами қатынастар әлеміне
көзқарас. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет адамның
жоғары моральдық, құқықтық, саяси және басқа мәдениеттер
негізінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұра білу қабілетін
білдіреді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет қазіргі
уақытта шынайы қажетті құбылыс мәртебесін иеленеді, оны
әлеуметтендіру процесінде қоғамның барлық әрекетке
қабілетті мүшелері игеруі тиіс.
• Тұлғаның сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетін
қалыптастыру мынаны көздейді:
• – сыбайлас жемқорлықтың мәні, оның мазмұны,
мақсаттары, субъектілері, нысандары мен түрлері,
іске асыру салалары, қоғам өмірінің барлық
саласында көріну ерекшеліктері туралы түсінік;
• – моральдық-адамгершілік, этикалық мәдениетті
тәрбиелеу;
• – құқықтық сауаттылық негіздерін қалыптастыру;
• – қоғам мүшелерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы
мінез-құлық уәжін ынталандыру;
• – мүдделер қақтығысының барлық көріністеріне
төзбеушілікті қалыптастыру
• Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің ұлттық негіздері
қоғамның жалқаулық, парақорлық, ұрлық, әділетсіздік және
басқалар сияқты кеселдерін айыптау нормаларында
көрінеді. Мысалы, әртүрлі этностардың мақал-мәтелдерінде
халықтың алақол адамдарға деген теріс көзқарасы
көрінеді: «Түйе немесе түйме ұрласа да, ұрының аты ұры»,
«Ұрлық жасасаң, жазадан қашып құтылмайсың», «Ұрымен
дос болсаң, ұяласың, өзің де ұрлық жасайсың», «Ұры ұрлық
жасауын қойса да, «ұры» атауы оның қыр соңынан
қалмайды», «Арамдықпен еңбек ету, тамақты ұрлықпен
тапқанға тең», «Оңай жолмен келген табыс, құт болмайды»,
«Қайыршының қарны тоймас, ұры бай болмас» (қазақ
мақалдары); «Арам жолмен келген игілік, пайдалы болмас»
(күрд мақалы); «Қасқырды көк бөрі болғаны үшін емес,
қойды жегені үшін соғады» (орыс мақалы)
• Әлеуметтік нормалар, ар-ождан мен абырой ұғымдары. Әлеуметтік тіршілік иесі мен
саналы адам оны айналасындағылар қалай қабылдайды деп ойланады. Оның тәртібі
қоғам белгілейтін және оның тәртібін бақылау функциясын атқаратын әлеуметтік
нормалармен реттеледі. Қоғам мен адамның мұндай рухани байланысы ар-намыс пен
абырой ұғымдарында білінеді. Ар-намыс пен абыройды сақтау мәселелері қоғамдық
және жеке сананың әрдайым ерекше бақылауында болды. Ар-намыс пен адами
абыройын сақтау – көптеген халықтың шынайы өмір сүру мәні. Бұл қағидаттар
сақталып және ұрпақтан ұрпаққа беріліп, осы күнге дейін өзінің әлеуметтік мәнін
жоғалтпаған халық нақылдарынан көрінеді. 39 ОСНОВЫ АНТИКОРРУПЦИОННОЙ
КУЛЬТУРЫ Мысалы, «Ар-намыс құлы және күш-жігердің қожайыны бол», «Су бәрін
жуады, бірақ жан кірін жуа алмайды» (әзірбайжан мақалы); «Кінәлі адам ұйықтай
алмайды» (башқұрт мақалы); «Кедей болсаң да, арың таза болсын», «Түйені жүгі,
адамды ар-намысы қинайды» (қарақалпақ мақалдары); «Байлық мақсат емес,
кедейшілік масқара емес» (қырғыз мақалы); «Өмірде бір күн өмір сүрсең де нағыз
адам бол», «Адамның байлығы жарты бола берсін, абырой толық болса болғаны»
(күрд мақалы); «Көйлекті жаңадан, арыңды жас кезіңнен сақта», «Абыройсыздық
өлімнен де бетер», рақымды сый-құрмет байлықтан қымбат» (орыс мақалдары). Ар,
намыс, ұят – честь, достоинство, совесть – қазақ жігіттері мен қыздарының жақсы
қасиеттері болды. Қаншалықты бағалы екені халық нақылында көрінеді: «байлықты
өмір үшін, өмірді абырой үшін құрбан етемін» [3, 151-б.]. Осы қарама-қарсы қою жас
ұрпақты және халықтың санасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің дәнін
егеді.
• Қоғамдық бақылау – бұл азаматтардың мемлекеттік органдардың өз міндеттерін
орындауын, азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін сақтауын қадағалауы [3].
Осылайша, қоғамдық бақылау – бұл қоғамдық ұйымдар мен бастамалық топтардың
азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзушылықты тоқтату және оған жол
бермеу мақсатында азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің мекемелер мен
мемлекеттік органдарда және жергілікті басқару органдарында, меншіктің әртүрлі
нысандарындағы кәсіпорындарда сақталуын қадағалауы. Қоғамдық бақылаудың негізгі
қағидаттары мыналар болып табылады: – қоғамның жетілуі; – тәуелсіздік; – адам
құқықтарын және заң талаптарын талап етудің қағидаттылығы; – мемлекеттік
органдар мен жергілікті басқару органдары қызметінің жариялығы мен ашықтығы; –
мемлекет пен қоғам арасындағы өзара сыйластық пен серіктестік қатынастар.
• Қоғамдық бақылау:
• 1) қоғамның барлық мүшелерінің мүдделері мен қажеттіліктерін бірыңғай басқарушы
еркіне біріктіретін қоғамды және оның жекелеген институттарын басқару нысандары
ретінде болады;
• 2) әртүрлі әлеуметтік топтар мүдделерінің теңгерімін қамтамасыз ету және осы
мүдделердің қайшылықтарына жол бермеудің негізгі құралдарын білдіреді;
• 3) кейінге қалдыратын міндеттерді шешу үшін күш-жігерді үйлестіру мен біріктіру әдісі
болып табылады;
• 4) бұзушыларды анықтауға және қоғамдық талқылаудан бастап құқық бұзушыларға
мәжбүрлі сипаттағы шараларды қолдануға әсер етуі мүмкін құқықтық
жауапкершілікпен аяқталатын оларды қоғамдық жауапкершілікке тарту тетігін
әзірлеуге мүмкіндік беретін әлеуметтік нормаларды орындаудың кепілі ретінде болады;
• 5) кез келген қоғам мен оның негізгі институттарының бірінің жан жақты ажырамас
өкілеттігі болып табылады [
• Сыбайлас жемқорлық туралы әлеуметтік түсінік және оны қабылдау
стереотиптері, бірден-біре жергілікті қауіпсіздікке себеп болуы мүмкін.
Жергілікті қауіпсіздіктің бір себебі, сыбайлас жемқорлық туралы қатысты
стереотиптердің барлық жерлерде мекенжайы болуы. Бұл стереотиптер
адамдардың алысуын, өздерінен түрлі болып шығатын мезгілдердің
қабылдауын талап етеді. Бірақ, сыбайлас жемқорлық туралы стереотиптер
адамдарға қызықты жағдайлар жасайды және оларды өздерінен түрлі болып
шығатын мезгілдерге қарсы көмек көрсетеді.
• Сыбайлас жемқорлық туралы әлеуметтік түсінік және оны қабылдау
стереотиптері адамдарды тікелей және кездесетін барлық жерлерде қамтылған
болуы мүмкін. Сонымен қатар, стереотиптер адамдардың даму жолындағы
алғашқы күшті жағдайларды жасайды. Сыбайлас жемқорлық туралы әлеуметтік
түсінік және оны қабылдау стереотиптеріне қарсы тұру адамдардың дамуына
өте көмек көрсетеді және олардың өздерінен түрлі болып шығатын мезгілдерді
қабылдауын алуға көмек көрсетеді.
• Сыбайлас жемқорлық туралы әлеуметтік түсінік және оны қабылдау
стереотиптері адамдардың өздерінен түрлі болып шығатын мезгілдерге қарсы
көмек көрсетеді.
• Сыбайлас жемқорлық туралы әлеуметтік түсінік және оны қабылдау
стереотиптері адамдардың дамуына өте көмек көрсетеді.
• Сыбайлас жемқорлық әлеуметтік түсінік – бұл адамдардың жемқорлық
нәтижесінде көзін ашуға, олардың арасындағы ойлау және қабылдау
стереотиптеріне негізделген бір әлеуметтік концепция. Бұл сыбайлас
жемқорлықтан кейінгі қадамда орын алған әлеуметтік процестерге жатады.
Сыбайлас жемқорлықтың түсінігі мен қабылдау стереотиптері әлеуметтік,
социалды, психологиялық және адамдардың көзқарасындағы бірнеше
көздерден түзеділген.
• Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік түсінігі: Сыбайлас жемқорлық
әлеуметтік түсінік, жемқорлықтың бір әлеуметтік және социалды мәні бар болып
табылады. Ол, жемқорлыққа қатысты артықшылықтар мен танымаларды
қалыптастырады. Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік түсінігінің негізгі мақсаты
– жемқорлықтың әлеуметтік жағдайын байқау және оның көзқарасын ауыстыру.
• Сыбайлас жемқорлықтың қабылдау стереотиптері: Сыбайлас жемқорлықтың
қабылдау стереотиптері – бұл жемқорлыққа қатысты адамдардың ойлау және
қабылдауына қатысты аймақтар. Олар жемқорлықтың артықшылықтары мен
танымаларын түзету, жемқорлыққа қатысты ойлау және қабылдауын байқау
мақсатында пайдаланылады.
• Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік түсінігі және қабылдау стереотиптері
әлеуметтік процестердің кеңейтілуіне көмекші болады.
• Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік түсінігі және қабылдау стереотиптері
адамдардың бір-бірімен жақындасуын және тыныштықты бекітуге көмекші
болады.
• Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік түсінігі және қабылдау стереотиптері
адамдардың адамгершілігін және өзін-өзіне сенемділігін дамытуға көмекші
болады.
• Қорытынды
"Біз елдегі сыбайлас
жемқорлық деңгейін
төмендету бағытында елеулі
қадамдар жасадық. Алайда,
басты назар көбіне сыбайлас
жемқорлықтың
салдарларымен күресуге
аударылып отыр ".
Нұрсұлтан Назарбаев
• Пайдаланылған әдебиеттер
• 1. Большой юридический словарь / под ред. А. Я.
Сухарева и В. Е. Крутских. – 2-е издание, перераб. и
дополн. – М., 2001. – 704 с.
• 2. Индекс восприятия коррупции (англ. Corruption
Perceptions Index, CPI) – ежегодный рейтинг
государств мира, отражающий оценку уровня
восприятия коррупции аналитиками и
предпринимателями по десятибалльной шкале.
Составляется компанией «Transparency International»
с 1995 года. https:// ru.wikipedia.org. – 5 сентября
2015 года.
• 3. Борохов Э. Мысль в слове. – М., 2004. – 589 с.

Ұқсас жұмыстар

Сыбайлас жемқорлық ұғымы. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің ұлттық негіздері

Сыбайлас жемқорлық туралы ұғымдардың даму тарихы

Сыбайлас жемқорлық әрекет үшін құқықтық жауапкершілік

Сыбайлас жемқорлық ұғымы

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шаралары

Сыбайлас жемқорлықтың зардаптары

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру ерекшеліктері

ЖАСТАР АРАСЫНДА СЫБАЙЛАС

ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ЭТНИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Пәндер