Жоғарғы атмосфераның антропогендік ластануы

Презентация қосу

Жоғарғы атмосфераның антропогендік ластануы
Мақсаты: жоғарғы атмосфераның антропогендік
ластану мәселелерін зерттеу және атмосфералық
ауаның күйіне әсер ететін факторларды анықтау.
Кіріспе

Адамның атмосфераға әсері мәселесі бүкіл әлем
мамандары мен экологтарының назарында. Бұл кездейсоқ
емес, өйткені біздің заманымыздың ең ірі жаһандық
экологиялық проблемалары - «парниктік эффект», озон
қабатының бұзылуы, қышқыл жаңбырлар - атмосфераның
антропогендік ластануымен дәл байланысты.
Атмосфералық ауаны қорғау табиғи ортаның саулығын
жақсартудың негізгі мәселесі болып табылады.
Атмосфералық ауа биосфераның басқа компоненттерінің
арасында ерекше орын алады. Оның жер бетіндегі барлық
тіршілік үшін маңызын асыра бағалау мүмкін емес. Адам
тамақсыз бес апта, сусыз бес күн, ауасыз бес минут қана
жүре алады. Сонымен қатар, ауаның белгілі бір тазалығы
болуы керек және нормадан кез келген ауытқу денсаулыққа
қауіпті.

Атмосфералық ауа Жерді абсолютті суық кеңістіктен және күн радиациясының ағынынан
қорғайтын күрделі қорғаныс экологиялық қызметін де атқарады. Атмосферада ғаламдық
метеорологиялық процестер жүреді, климат пен ауа райы қалыптасады, көптеген метеориттер
сақталады.
Атмосфераның табиғи ластануы

• Атмосфералық ауаның ластануы деп оның құрамы мен қасиеттерінің адам мен жануарлардың
денсаулығына, өсімдіктер мен экожүйелердің жағдайына кері әсерін тигізетін кез келген өзгерісін
түсіну керек.
• Ластанудың табиғи көздеріне мыналар жатады: жанартау атқылауы, шаңды дауылдар, орман өрттері,
ғарыштық шаң, теңіз тұзының бөлшектері, өсімдік, жануар және микробиологиялық текті өнімдер.
Мұндай ластану деңгейі фон ретінде қарастырылады, ол уақыт өте аз өзгереді.
• Жер бетіндегі атмосфераның ластануының негізгі табиғи процесі - жердің жанартаулық және сұйық
белсенділігі. Жанартаулардың үлкен атқылауы жаһандық және ұзақ мерзімді атмосфераның
ластануына әкеледі, бұл хроникалар мен қазіргі заманғы бақылау деректерімен дәлелденеді. Мұның
себебі атмосфераның жоғары қабаттарына лезде көп мөлшердегі газдар шығарылады, олар жоғары
жылдамдықпен қозғалатын ауа ағындарымен жоғары биіктікте қабылданады және бүкіл жер шарына
тез таралады.
Үлкен жанартау атқылауынан кейін атмосфераның ластанған күйінің ұзақтығы бірнеше
жылға жетеді.
Үлкен орман өрттері атмосфераны
айтарлықтай ластайды. Бірақ көбінесе
олар құрғақ жылдары пайда болады.
Орман түтіндері мыңдаған шақырымға
таралады. Бұл күн радиациясының жер
бетіне түсуінің айтарлықтай төмендеуіне
әкеледі.

Шаңды дауылдар күшті желдің әсерінен жер
бетінен көтерілген жер бөлшектерінің
тасымалдануы нәтижесінде пайда болады.
Күшті желдер – торнадолар мен дауылдар да
үлкен тас сынықтарын ауаға көтереді, бірақ
олар ауада ұзақ тұрмайды. Күшті шаңды
дауылдар кезінде атмосфералық ауаға 50
миллион тоннаға дейін шаң көтеріледі.

Шартты түрде атмосфераның табиғи ластануы континенттік және теңіздік, сондай-ақ
бейорганикалық және органикалық болып бөлінеді. Органикалық ластану көздеріне
аэропланктон – бактериялар, соның ішінде патогенділер, саңырауқұлақ споралары,
өсімдік тозаңдары (оның ішінде улы тырнақ тозаңы) және т.б.
20 ғасырдың соңындағы табиғи факторлардың үлесі. ауаның жалпы ластануының 75%-ын
құрады. Қалған 25% адам әрекетінің нәтижесі.
Атмосфераның антропогендік ластануы
Адамның атмосфераға әсері тереңдеп, жан-жақты болып келеді. Бұл тек ғылыми ғана
емес, мемлекеттік мәселеге айналды.
Атмосфераға зиянды заттардың шығарындылары агрегаттық күйіне қарай:
1) газ тәрізді (күкірт диоксиді, азот оксидтері, көміртек тотығы, көмірсутектер және
т.б.);
2) сұйық (қышқылдар, сілтілер, тұз ерітінділері және т.б.);
3) қатты (канцерогенді заттар, қорғасын және оның қосылыстары, органикалық және
бейорганикалық шаң, күйе, шайырлы заттар және басқалар).
Соңғы онжылдықтарда атмосфералық ауаны ластаудың антропогендік факторлары
ауқымы бойынша табиғи факторлардан асып түсіп, жаһандық сипатқа ие болды. Олар
атмосфераға әртүрлі әсер етуі мүмкін: тікелей - атмосфераның күйіне (жылыту,
ылғалдылықтың өзгеруі және т.б.); атмосфераның физика-химиялық қасиеттеріне әсері
(құрамының өзгеруі, СО 2 концентрациясының жоғарылауы , аэрозольдар, фреондар
және т.б.); жер асты бетінің қасиеттеріне әсер ету (альбедо шамасының өзгеруі, мұхит-
атмосфералық жүйе және т.б.)
• Кәсіпорындар тарапынан ауаға газ немесе аэрозоль
түрінде шығарылатын ластаушы заттар:
• 1) ауырлық күшінің әсерінен шөгеді (дөрекі
аэрозольдер);
• 2) шөгу бөлшектерімен (шөгінділермен) физикалық
түрде ұсталып, литосфера мен гидросфераға түседі;
• 3) тиісті заттардың (көмірқышқыл газы, су буы, күкірт
пен азот оксидтері және т.б.) биосфералық айналымға
қосылуы;
• 4) оның агрегаттық күйін өзгерту (конденсациялау,
булану, кристалдану және т.б.) немесе ауаның басқа
компоненттерімен химиялық әрекеттесу, содан кейін
жоғарыда көрсетілген жолдардың бірін орындау;
• 5) циркуляциялық ағындар арқылы тропосфера мен
стратосфераның әртүрлі қабаттарына және планетаның
әртүрлі географиялық аудандарына олардың физикалық
немесе химиялық өзгеруіне жағдай жасалғанша
(мысалы, фреондар) салыстырмалы түрде ұзақ уақыт
бойы атмосферада қалады.
Ғалымдардың пікірінше, жыл сайын адам әрекетінің нәтижесінде
атмосфераға көп мөлшерде зиянды заттар шығарылады.

Күкірт Азот Көміртек Бөлшекті
Заттар, (млн тонна) Барлығы
диоксиді оксидтері тотығы заттар

Жалпы жаһандық
99 68 177 57 401
шығарындылар

Қазақстан (тек
стационарлық 9,2 3 7,6 6,4 26,2
көздер)

Қазақстан(барлық
көздерді қоса 12 5,8 5,6 12,2 13,2
алғанда), %
Ауаның ғаламдық ластануының салдары
Ауаның жаһандық ластануының ең маңызды экологиялық зардаптарына
мыналар жатады:
1) климаттың ықтимал жылынуы («парниктік эффект»);
2) озон қабатының бұзылуы;
3) Смогтың түзілуі
Әлемдегі ғалымдардың көпшілігі оларды қазіргі заманның ең үлкен
экологиялық проблемалары деп санайды.
Атмосферадағы көмірқышқыл газының мөлшері (көк сызық) 1750 жылы өнеркәсіптік
революцияның басынан бері адам шығарындыларымен (сұр сызық) өсті.

Жаһандық климаттың өзгеруі ауаның өндірістік қалдықтар мен пайдаланылған
газдардан ластануымен тығыз байланысты. Адамзат өркениетінің Жер климатына
әсері – салдары қазірдің өзінде сезіліп жатқан шындық. Ғалымдардың
пайымдауынша, 1988 жылғы қатты аптап ыстық пен АҚШ-тағы құрғақшылық
белгілі бір дәрежеде әсер етудің салдары – көмірқышқыл газының мөлшерінің
көбеюі нәтижесінде жер атмосферасының жаһандық жылынуы.
Озон қабатының бұзылуы
• Атмосферадағы озонның жалпы мөлшері көп емес, дегенмен озон оның маңызды
құрамдастарының бірі болып табылады. Соның арқасында жер бетінен 15-40 км
аралығындағы қабаттағы өлімге әкелетін ультракүлгін күн радиациясы шамамен
6500 есе әлсіреді.
• 1985 жылдың күзінде оның мазмұны орташа көрсеткішке қатысты 40%-ға
төмендеді. Озон мөлшерінің төмендеуі басқа ендіктерде де байқалды. Озон
қабатының «қалыңдығының» азаюы Күннен Жер бетіне түсетін ультракүлгін
сәулелену мөлшерінің өзгеруіне (ұлғаюына) әкеледі, планетаның жылулық тепе-
теңдігін бұзады. Күн радиациясының қарқындылығының өзгеруі биологиялық
процестерге айтарлықтай әсер етеді, бұл сайып келгенде сыни жағдайларға әкелуі
мүмкін.
Өткен ғасырдың 80-ші жылдарының басында бұл құбылыстың
динамикасында елеулі өзгерістер болғаны анықталды - «тесік»
өзінің бастапқы күйіне оралуды тоқтатты. Осылайша,
стратосферадағы озон концентрациясының табиғи ауытқуы күн
астында әлдеқайда көп уақытты өткізе бастаған адамдардың
антропогендік әсерінен күрделене түсті. Сонымен қатар қатты
ультракүлгін сәулелер иондаушы сәулелердің бірі болып
табылады, сондықтан қоршаған ортаның мутагендік факторы
болып табылады.
СМОГ

• Фотохимиялық тұман – бастапқы және қайталама текті газдар мен
аэрозоль бөлшектерінің көпкомпонентті қоспасы.
• Смогтың негізгі компоненттеріне озон, азот және күкірт оксидтері,
сондай-ақ фотооксиданттар деп аталатын асқын тотықты табиғаттың
көптеген органикалық қосылыстары жатады.
• Фотохимиялық смог белгілі бір жағдайларда фотохимиялық
реакциялардың нәтижесінде пайда болады: атмосферада азот
оксидтерінің, көмірсутектердің және басқа ластаушы заттардың жоғары
концентрациясының болуы; қарқынды күн радиациясы және кем
дегенде бір тәулікке күшті және жоғарылаған инверсиямен беткі
қабаттағы тыныш немесе өте әлсіз ауа алмасуы.
Қорытынды

• Атмосфералық ауаны қорғау – ғасырымыздың міндеті, әлеуметтік
сипат алған мәселе.
• Атмосфераның жер үсті қабатының химиялық күйін оның
ластануының табиғи процестеріне байланысты бағалау және
болжау антропогендік процестерден туындаған осы табиғи
ортаның сапасын бағалау мен болжаудан айтарлықтай
ерекшеленеді.
• Қоршаған ортаға антропогендік әсер ету ауқымы және осыдан
туындайтын қауіптілік деңгейі бізді технологиялық процестерді
дамытудың жаңа тәсілдерін іздеуге мәжбүрлейді, олар
экономикалық мағынада тиімді болғанымен, қазіргі
кездегілерден бірнеше есе жоғары болады. қоршаған ортаның
тазалығының шарттары.

Ұқсас жұмыстар

Қышқылдық жаңбырлар

Ғаламдық проблемалар

Қышқылдық жаңбыр

Ластаушы заттарды атмосфераға тастауды бақылау

Ауаны ластағыш заттар

Ақиқат теориясы қағидалары

Антропогендік іс әрекет және гидросфера. Антропогенез және педосфера

Ресурстар проблемасы

Экологиялық факторлардың топтары

Қышқыл жаңбыр

Пәндер