Майда еритін дәрумендер

Презентация қосу

ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Тақырыбы: Витаминдер, олардың жіктелуі,
құрылысы, тағамдық көздері және
витаминдердің биологиялық қызметтері.
Майда еритін витаминдер А, Д, Е, К.
ЖОСПАР
I. Кіріспе;
II. Негізгі бөлім;
• Витаминдердің жіктелуі
• Майда еритін витаминдер
• А витамині (ретинол, антиксерофтальмиялық витамин)
• Д витамині (кальциферолдар, антирахиттік)
• Е витамині (токоферол, антистерильдік)
• К витамині (филлохинон, антигеморрагиялық)
• Тағамдық көздері
• Химиялық құрылымы
• Биомедициналық қызметі

III. Қорытынды;
IV. Қолданылған әдебиеттер.
КІРІСПЕ

Витаминдер (латынша «vіta» – тіршілік, өмір) тағамдық заттардың құрамында болатын ерекше
органикалық қосылыстар. Олар ағзада ферменттердің түзілуіне қатысады. Витаминдер
тағамның құрамында аз мөлшерде болғанымен ағза үшін өте қажетті заттар. Витаминсіз
ағзаның өсуі, дамуы және тіршілігін жалғастыруы мүмкін емес. Сондықтан да витамин сөзінің
латынша тіршілік (өмір) үшін қажетті зат деп аталуының мәні зор.
Витаминдер – әр түрлі химиялық табиғаты бар, организмнің тіршілігіне өте шамалы мөлшерде
қажет төмен молекулалы органикалық қосылыстар. Зат алмасуда катализаторлық және
реттегіштік қызмет атқарады.
Витаминдерді 1880 жылы орыс ғалымы Н.И. Лунин ашты. 1912 жылы поляк ғалымы К. Функ
күріш кебегінен, құрамында азоты бар, кристалды затты бөліп алып, оған витамин / лат. vita –
тіршілік, amin – амин / деген ат берді. Қазіргі уақытта витаминдердің 30-ға жуық түрі жақсы
зерттелген.
ВИТАМИНДЕРДІҢ ЖІКТЕЛУІ

Витаминдерді А, В, С, D, және
т.б. латын әріптерімен
белгілейді.
Барлық дәрумендерді әдетте
екі үлкен топқа бөледі:
1) Суда еритін дәрумендер;
2) Майда еритін дәрумендер.
СУДА ЕРИТІН ВИТАМИНДЕР ТОБЫНА
ЖАТАДЫ:
• В1 дәрумені (антиневериттік);
• В2 дәрумені (рибофлавин);
• В6 дәрумені (антидерматитті);
• В12 дәрумені (антианемиялық);
• РР дәрумені (антипелларлық);
• Фоль қышқылы (антианемиялық);
• Пантотен қышқылы (антидерматиттік);
• Биотин(дәрумен Н,антисеборейлық);
• С және Р дәрумені (антискорбуттық,өткізгіш).
МАЙДА ЕРИТІН ВИТАМИНДЕР ТОБЫНА:

• А дәрумені (антисерофтальмиялық);
• Д дәрумені (антирахиттік);
• Е дәрумені (көбею дәрумені);
• К дәрумені (антигеморройлық).
Суда еритін витаминдер ферменттің ақуыздық компонентімен бірге
биохимиялық реакцияларға тікелей қатысады. Көпшілігі кофермент
молекуласын түзуге қатысады. Қазіргі кезде липой қышқылы,парааминобензой
қышқылы,фоль қышқылы, биотин, В тобының дәрумендері мен дәрумен тәрізді
заттардың коферменттік қызметі анықталған.
МАЙДА ЕРИТІН ВИТАМИНДЕР

Бұл топқа жататын витаминдер суда ерімейді, органикалық
еріткіштерде: спирт, бензин, хлороформ, ацетон, т.б. жақсы ериді.
А ВИТАМИНІ (РЕТИНОЛ,
АНТИКСЕРОФТАЛЬМИЯЛЫҚ ВИТАМИН)
Ретинолды зерттеу 1909 жылы басталып, 1933 жылы синтезделген.
А витаминінің бірнеше витамерлері бар – А1, А2, А3; ішінде ең көп тарағаны – А1
(теңіз балықтарының бауырында көп болады).
Бұлардың бір-бірінен айырмашылығы формулада көрсетілген, яғни А2 витаминінің
β-ионон сақинасында екінші қос байланысы бар:
Химиялық құрылымы жағынан А витаминдері құрамында β-ионон сақинасы, оның
бүйірінде изопреннің екі қалдығы және гидроксил тобы бар спирттер. А витаминдері
сары түсті, 59-64°-та балқиды, оттексіз 100°-қа дейін қыздыруға төзімді, жылдам
тотығатын кристалды заттар. Организмде ферменттердің қатысуымен ретинол
(спирт) тотығып, витаминдік қасиеті бар ретинальға (альдегид) айналады:
Ұлпаларда, бауырда А витамині әр түрлі
қышқылдармен (сірке, пальмитин, янтар)
қосылып, күрделі эфир түрінде болады.
А витамині тек жануардан алынған азықтарда
болады: балық майында, бауырда, етте,
жұмыртқада, сары майда, т.б.
Ал өсімдіктерде А витаминінің
провитаминдері – каротиндер түзіледі.
Каротиндер (лат. carota – морковь)
– ең алғаш сәбізден бөлінген, сары түсті
пигменттер.
Каротинге сәбіз,
асқабақ, қымыздық, қара қарақат,
қара жидек, қарлыған, қызыл
бұрыш, қызанақ, т.б. өсімдіктер бай.
Осы кезде зерттелгендері – α-, β-, γ-
каротиндер. Бауырда және ішекте
каротиназа ферментінің әсерімен β-
каротиннен А витаминінің 2
молекуласы түзіледі.
А АВИТАМИНОЗЫНЫҢ БЕЛГІЛЕРІ

А витамині организмде жетіспесе адам мен малдың өсуі баяулайды, салмағы
азаяды. Тері мен ішкі органдардың кілегей қабаты кеуіп, мүйізденеді, көру процесі
нашарлайды. Көз торының таяқша клеткаларында родопсин пигменті бар. Ол опсин
белогы – мен А витаминінің альдегидтік түрі ретинальдың қосылысы. Жарықта
родопсин опсин және ретинальға бөлініп, көздің көру қабілеті жоғарылайды:
Қараңғыда, керісінше екі зат бірігіп, родопсин түзілген кезде ғана көздің көру
қабілеті жоғарлайды. Егер А витамині организмде жеткіліксіз болса, родопсиннің
концентрациясы төмендеп, іңірде көздің көру қабілеті нашарлайды, «ақшам
соқырлығы» немесе «тауық соқырлығы» деген ауру пайда болады. Сондықтан, бұл
витаминді «көру витамині» деп те атайды.
Авитаминоз кезінде көздің мүйіз қабаты құрғап, кеуіп, жас бөлінуі
азаяды. Көздің мөлдір қабатына микробтар еніп, қабынып, жұмсарып
жара пайда болады, көздің көру қабілеті төмендеп зақымданады,
ксерофтальмия (грек. xeros – кебу, ophtalamus – көз) деген ауруға
шалдығады. Бұл жағдайда микробтарды жоятын лизоцим ферменті
түзілмейді, сондықтан организмнің жұқпалы ауруларға төтеп беру
қабілеті нашарлайды. Осыған орай, А витаминін «денсаулық витамині»
деп те атайды.
А витамині организмге шамадан тыс көп түскен кезде гипервитаминоз
ауруы пайда болады, егер ол бір рет өте көп мөлшерде организмге түссе
– уланады.
Д ВИТАМИНІ (КАЛЬЦИФЕРОЛДАР,
АНТИРАХИТТІК)
Д витаминінің бірнеше витамерлері бар.
Олардың ішінде ең көп тарағандары – Д2
(эргокальциферол), Д3 (холекальциферол)
витаминдері. Химиялық құрылымы жағынан бұл
витаминдер, жоғары молекулалы циклді спирттер
– стеролдардың туындылары:
Д2 мен Д3 витаминдері
ультракүлгін күн сәулесінің
әсерінен эргостерол мен холестерол
провитаминдерінің В сақинасындағы 9-шы және
10-шы көміртек атомдары
арасындағы байланыстың үзілуі
арқылы активтеліп, синтезделеді.
Д2 витамині ультракүлгін сәулесінің
әсерімен эргостеролдан бірнеше
аралық заттар (люмистерин,
тахистерин) түзілу арқылы пайда
болады.
Қазіргі кезде бұл реакцияның
барлық өнімдері таза күйінде бөлініп
алынған.
Д2 және Д3 витаминдері дәмсіз,
түссіз, иіссіз кристалдар, 115-117°-та
балқиды. Органикалық еріткіштерде:
хлороформда, бензолда, эфирде,
ацетонда, спиртте жақсы ериді де, су
мен глицеринде ерімейді.
Бұл витаминдер
тотықтырғыштардың әсерінен В
сақинасындағы 7-ші және 8-
ші көміртек атомдары
арасындағы қос байланыстары
үзіліп, өте тез бұзылады.
Д3 витамині ас арқылы
түспесе де, организмде тиісті
провитаминнен синтезделе
береді. Д — авитаминозы
көбінесе солтүстік жақта, қыста
кездеседі.
БИОМЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ
Д витамині организмде фосфор мен кальцийдың ащы
ішектің сілемей қабатының клеткаларында сорылуына әсер етеді. Қанда
кальцийдың фосфорға қатынасы 2:1 (Ca/P=2/1) болатындықтан, осы тепе-
теңдікті сақтайды, сүйектің беріктігін қамтамасыз ететін фосфор-қальций
тұздарының түзілуіне қатысады, қалқанша безінің функциясына әсер етеді.
Кальциферол қанның белоктарымен кешен түзе отырып тасымалданады. Бұл
кешен Д витаминін биологиялық тотығудан сақтайды.
Д витамині тағамда жетіспегенде балалар – мешел (рахит; грек.
zhachіs – арқа қыры, омыртқа бағанасы), ересектер – остеомаляция (ostean –
сүйек, malatіa – жұмсару), немесе остеодистрофия, ал бөгде адамдар
остеопороз (грек. poros – саңылау, тесік) ауруларына шалдығады.
Аурудың себептері: азықта Д витаминінің жетіспеуі, қарбалас қалқанша бездері
қызметінің бұзылуы, азық пен суда кальций мен фосфор тұздарының аздығы, күн
сәулесінің жетіспеуі.
Д витаминдері балық майында, сары майда, жұмыртқа сарысында, бауырда, сүтте көп
болады.
Организмге Д витамині көп түскен кезде гипервитаминоз орын алады. Бұл жағдайда
ішкі органдарда кальций тұздары көбейеді, сүйек ерте минералданады, балалардың өсуі
тежеледі.
1936 жылы Брокман Д3 витаминін балық майынан бөліп оны холестерин туындысы
екендігін анықтайды. Ғалым Виндаус 1937 жылы шошқа терісінің үстіңгі қабатынан 7-
дегидрохолестеринді бөліп, оның ультракүлгін күн сәулесінің әсерінен активті Д3
витаминіне айналатындығын анықтайды. Д3 витаминінің синтезделу процесі
төмендегідей:
Е ВИТАМИНІ (ТОКОФЕРОЛ,
АНТИСТЕРИЛЬДІК)
1920 жылы Маттилл мен Конклин аралас азықтың
құрамында жануарлардың қалыпты ұрықтануына
өте қажет бір заттың бар екендігін көрсетеді. Олар
ашытқы қосылған жасанды азық берілген жануарлардың
бедеулікке ұшырағанын байқаған. 1936 жылы Иванс
бидай тұқымы ұрығынан, кейіннен мақта майынан
бензопиранның үш туындысын – α-, β-, γ-токоферолдарды
(грек. tokos – ұрықтану, phero – әкелемін) бөліп алады.
1938 жылы α-токоферол синтездік жолмен алынады.
Қазіргі кезде Е витаминінің 7 витамері белгілі. Жеке
токоферолдардың бір-бірінен басты айырмашылығы –
витаминдік әрекетшілдігі және циклді компонентіндегі
метилдік топтың орналасуы мен саны бойынша.
α-, β-, γ-токоферолдар бір-біріне ауыспайды,
олар ақырғы өнімдеріне дейін ыдырайды. Осы
токоферолдардың ішіндегі ең әрекетшілі – α-
токоферол, оның активтілігі β-токоферолмен
салыстырғанда 2 есе артық. Бидай дәнінің
ұрығындағы токоферолдың жалпы мөлшерінің
58% астамы α-токоферолдың үлесіне келеді.
Токоферолдар түссіз, май тәріздес
қоймалжың, бензолда, спиртте, хлороформда,
ацетонда және басқа да май еріткіштерінде
еритін, 170°-қа дейін қыздыруға төзімді,
оптикалық активті, ультракүлгін күн сәулесі
әсерінен тез бұзылатын зат.
Е витамині табиғатта өте кең тараған, әр түрлі астық
дәндестерде, өсімдік майларында, күнбағыста, жүгеріде, қытай
бұршағында, қырыққабатта, салатта, етте, сары майда, жұмыртқа
сарысында, т.б. көптеп кездеседі.
Е авитаминозы мен гипервитаминозы организмде
сирек кездеседі, себебі, Е витамині әр түрлі ұлпаларда әсіресе,
май ұлпаларында жиналып, қор жасайды. Бұл витаминнің
авитаминозы көбінесе көмірсулармен қоректенетін тропикалық
елдерде ғана кездеседі. Токоферолдардың құрылымдық
формулалары:
БИОМЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ
Е витаминінің организмде атқаратын қызметі екі орай. Біріншіден,
токоферолдар биомембраналардың құрамындағы фосфолипидтердің
қанықпаған жоғары май қышқылдарымен кешен түзіп, мембраналарды
тотығудан сақтайтын антиоксидант. Екіншіден, сутегіні протон мен электрон
түрінде тасымалдап, биологиялық тотығу процесіне қатысады:
Организмде токоферол жетіспесе, ет ұлпаларының қызметі бұзылады,
еттердің жиырылуын қамтамасыз ететін миозин белогының орнына, оған
керісінше әсер ететін коллаген белогі жиналады. Е авитаминозы бұлшық ет
талшықтарының жиырылуына әсер ететін негізгі қосылыстар креатин мен
фосфокреатиннің түзілу реакцияларына қатысады және ацетилхолиннің
түзілуін нашарлатады.
Токоферолдар организмде
жетіспегенде, немесе жоқ болғанда
жатырдағы ұрықтың өсуі, жыныс
органдарының қалыпты жұмыс істеуі
нашарлайды,
бұлшық еттерде миозиннің,
гликогеннің, калийдің, магнийдің,
фосфор мен креатиннің саны азайып,
майлар мен натрий хлориды
көбейеді. Қол-аяқ қозғалмай сал
ауруына ұшырайды, бұлшық еттер
кеміп, жұлын зақымданады.
ҚОРЫТЫНДЫ

Витаминдер – ерекше органикалық заттар. Адам олардың өте аз мөлшерін ғана пайдаланады.
Бірақ дәрумендерсіз біздің орга-низміміздегі мүшелердің қалыпты жұмыс істеуі мүмкін емес.
Витаминдер организмнің тіршілік қабілеті үшін қажетті зат, ол адамның дене және ой еңбегін
арттырады, оның өсуі мен дамуын, ауруға қарсы тұруын қамтамасыз етеді. Тағам құрамында
витаминдер жеткіліксіз болса, организмнің жұмысы нашарлап, қатты ауруға шалдығады.
Витаминдер өсімдік пен жануар өнімдерінен алынатын азық-түліктерде болады. Адам әр түрлі
тағам ішу арқылы өзіне қажетті витаминдерді алып отырады.
Витамин жетіспеушілік, авитаминоз – күнделікті ішетін тағамда витаминдердің жетіспеуінен,
олардың бойға сіңуінің бұзылуынан не витамин синтезделуінің тежелуінен туатын аурулар.
Егер адам үнемі витамині аз, бірыңғай тағаммен (консервіленген, кептірілген, рафинадталған)
тамақтанса, организмге, негізінен көмірсулар (қант, т.б.) ғана түсіп, белок пен майлар аз
түссе, ал көкөніс пен жеміс-жидектер мүлдем болмаса витамин жетіспеушілік
дамиды. Тағамда дәрумендердің жеткіліксіз болуы, адам ағзасын әлсіретеді. Мұндай
жағдайды гиповитаминоз деп атайды.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. П. К. Кенжебеков, «Биологиялық химия», Шымкент, 2005 ж.
2. С.О. Тапбергенов «Медициналық биохимия». Алматы, «Эверо», 2009
жыл.
3. Гигиена детей и подростков. Учебник для студентов медицинских
вузов . Под ред. В.Р. Кучма Москва « Медицина» 2001 г.
4. Р.Ұ.Бейсенбаева, Б.Т. Төлегенова «Биологиялық химия». Алматы, 2008
жыл.
5. Т.С. Сейтембетов, Б.И. Төлеуов, А.Ж. Сейтембетова «Биологиялық
химия». Алматы, 2010 жыл.

Ұқсас жұмыстар

ВИТАМИНДЕР. Дәрумендердің топтары мен түрлері

Тағамдық өнімдердегі витаминдерді сақтау жолдары

Тағамдық өсімдіктер- дәрумендер көзі. Майда және суда еритін дәрумендер

Майда еритін витаминдер. А, D,E,K витаминдері туралы

Майлар және олардың тамактанудағы маңызы. Дәрумендер. Дәрумендердің жетіспеушілігі. Дәрумендердің жіктелуі

Витаминдер классификациясы

Дәрумендер туралы жалпы түсінік

Майда еритін

Құрамында витаминдері бар дәрілік шикізаттар

Дәрумендер туралы ұғым

Пәндер