ПСИХОЛОГИЯ пәні

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

1.Тақырып

«Психологияға кіріспе»

п.п.м Абдикаримова А.Ж.
«ПСИХОЛОГИЯ» пәні
Модуль 1
Психологиядағы ұлттық сананы қалыптастыру контекстіндегі тұлға

1.Тақырып Психологияға кіріспе

Жоспар:
1. Психология ғылымы туралы түсінік
2. Психология ғылымының пәні, мақсаты мен міндеті
3. Психология ғылымының даму тарихы
4. Психология ғылымының салалары
5. Психологияның әдіснамалық негіздері
1-дәріс. Психология ғылым
ретінде

• «Психология» термині грек сөзінен аударғанда екі сөздің
мағынасын білдіреді: psyche — жан, психика және logos — мән-
мағына, ақыл-ой, таным, зерттеу (ғылымдардың дәстүрлі атауы
сияқты бірінші бөлігі – ғылым нысанын, ал екінші бөлігі – оған жету
жолын білдіреді).
• Сонымен, тура мағынада психология — бұл психика туралы білім,
оны зерттейтін ғылым.
ПСИХОЛОГИЯ
• Психология атауы «псюхе»-қазақ тілінде «жан», «логос»- «ілім»,
«ұғым», «ой» деген гректің екі сөзінен тұрады. Психика
обьективті дүниенің субьективті бейнесі. Психикалық
құбылыстар бізді қоршап тұрған сыртқы дүние заттары мен
құбылыстарының мидағы бейнесі. Олар ( түйсік, ой, елес, сезім,
қабілет, мінез, т.б.) көпшілігімізге мәлім, тілімізде жиі кездесетін
ұғымдар. Осылардың бәрін ғылыми тұрғыда психология
ғылымы зерттейді.
• Психология (гр. psyche – жан, logos – сөз, түсінік, ілім)
ғылымының теориялық бастауларын білімнің жеке саласы ретінде
біз ежелгі грек философиясынан екі мыңжылдан астам уақыт
бұрын табамыз. Аристотель "жан туралы" трактатында алғаш рет
жан мен тірі дененің бөлінбейтіндігі туралы идеяны ұсынды. Ол
тірі тіршілік иелерінің ақылға қонымды және ақылға қонымсыз
әрекеттерін бөліп көресетеді. Ақылға қонымсыз немесе ақылсыз
бөлігі өсімдік (вегетативті) және жануарларға тән деп көрсетеді.
• Ақылға қонымды бөліктерде: сезім, жады, ерік, түсінік, ақыл
қасиеттерінің өз деңгейлері бар. 1590 жылы Рудольф Гоклениус
"Психология" терминін алғаш рет жан туралы ғылымды белгілеу үшін
өзінің еңбегін «Психология» деп атауда қолданды. "Психология терминін
адамның жетілуі туралы, жаны туралы және ең алдымен оныңпайда
болуы туралы" деп пайдаланды. Христиан Вольфтың жұмысы пайда
болғаннан кейін, "Эмпирикалық психология" және "рационалды
психология" деп аталатын психология бойынша алғашқы оқулықтар
пайда болды.
Адам психикасының эксперименталды, қатаң
ғылыми зерттеулері неміс ғалымы Вильгельм
Вундттың алғашқы эксперименталды
психологиялық зертхана құрған кезде 150 жыл
бұрын басталды. Осы уақыттан бастап психология
тарихта дербес эксперименталды ғылым ретінде
қабылданды.
Вильгельм Вундт
неміс психологы,
философы,
физиолог (1832–
1920)
• Ю. Б. Гиппенрейтер бойынша, «Психология
қазіргі танда адамға белгілі ең күрделі құбылыс
туралы ғылым. Өйткені психика — бұл жоғары
ұйымдасқан материяға тән қасиет. Егер де адам
психикасы туралы айтсақ, онда «жоғары
ұйымдасқан» деген сөзге «ең жоғарғы» деген
сөзді қосу керек: себебі адамның бас миы – бұл
бізге белгілі ең жоғары ұйымдасқан материя».
Адамның ішкі жан дүниесін, оның
сырттай болмыспен өзара
ықпалдастық байланыстарының жалпы
заңдылықтарын зерттеумен арнайы
ғылым – психология (грек.psiche-жан,
logos-ғылым) айналысады.
Психология өз алдына ғылым
ретінде ХІХ хасырдың 60 ж. бөлініп
шықты.

1879 ж. Лейпцигте Вундт алғаш рет
дүние жүзінде экспериментальды
психологиядан лаборатория ашты.

Психология терминін неміс
философы Христиан Вольф кіргізді.

Психология термині грек сөзінен
шыққан: psyche – «жан», «психика»;
logos – «ғылым»
ПСИХОЛОГИЯ - психиканың дамуы мен
әрекетке келуі және оның көрінісінің жеке-дара
типологиялық ерекшеліктері жөніндегі,
сонымен бірге адамның қоршаған ортамен өзара
ықпалдасты байланыстарының жалпы
заңдылықтары туралы ғылым.
Психология пәні:
іс-әрекет субъекті ретіндегі адам;
өзін өзі реттеуіне қажет тұлғаның жүйелі өз сапалары;
адам психикасының қалыптасуы мен әрекеттік қызметке
келу заңдылықтары;
адамның болмысты бейнелеу қабілеттері және оны тануы;
соның нәтижесінде өзінің сырттай дүниемен өзара
ықпалдасты байланыстарын реттей алуы.
Психологияның негізгі міндеттері:
• психикалық құбылыстардың мәнін және олардың заңдылықтарын түсінуді оқып-
үйрену;

• психикалық құбылыстардың физиологиялық тетіктерін зерттеу
• психикалық құбылыстарды басқаруды үйрену;

• психикалық құбылыстардың қалыптасуы мен даму барысын талдау;

• психологиядан алған білімдерін практиканың әр түрлі салаларында адамдардың
қызметінің тиімділігін арттыру үшін, сондай-ақ олардың күнделікті өмірінде
адамдардың психикалық денсаулығын, қанағаттануы мен адамзат бақытын
арттыру мақсатында пайдалану
Психологияның негізгі объектісі :
- дене, биологиялық және әлеуметтік әлеммен
қарым-қатынас жасайтын, іс-әрекет, таным, қарым-қатынас
субъектісі ретінде әрекет ететін субъект ретіндегі адамның
психикасы.
-Психология адамның өзі түсінетін немесе
түсінбейтін субъективті (жан) құбылыстардың, процестер мен
жағдайлардың ішкі әлемін, сондай-ақ оның мінез-құлқын
зерттейді.
Осылайша, бүгінгі таңда психологияны мінез- құлықты және ішкі
психикалық үдерістерді ғылыми зерттеу ретінде, сондай-ақ
психологиялық алған білімді іс жүзінде қолдану ретінде анықтауға
болады.
Психологияның дамуындағы негізгі сатылар

Психология дамуының негізгі кезеңдерін атап көрсетер болсақ,
психология объектісін, пәні мен мақсаттарын түсіну оның тарихи
дамуы барысында өзгеріп отырғанын айта кеткен жөн.
1) психология жан туралы ғылым ретінде;
2) психология сана туралы ғылым ретінде;
3) психология мінез-құлық туралы ғылым ретінде;
4) психология психиканың фактілерін, заңдылықтарын және
механизмдерін зерттейтін ғылым ретінде.
Психологияның негізгі даму кезеңдері

І кезең. Психология жан туралы ғылым.

ІІ кезең. Психология сана жөніндегі
ғылым.

ІІІ кезең. Психология әрекет-қылық
жөніндегі ғылым.

IV кезең. Психология шынайы
заңдылықтарды, психика көріністері
мен тетіктерін зерттеуші ғылым.
Психологияның негізгі даму кезеңдері

• I кезең – психология «Жан» • II кезең - (XVII ғ.бастап)
туралы ғылым ретінде. Көптеген психология «Сана» туралы
ғасырлар бойы, ежелгі Грециядан ғылым ретінде. "Жан" ұғымы
бастап, Орта ғасыр мен қайта "сана" ұғымына айналды.
өрлеу дәуірін қоса алғанда, жан Адам санасын қалыптастыру
философтар мен діни жолдары, әлем мен өзін тану
ұстанымдардың мәні болып
табылады, сондықтан осы даму
процестері - осы кезеңдегі
кезеңінде психологиялық психологияның негізгі ғылыми
білімнің мәні, зерттеу пәні мәселесі болып табылады.
жанның түсінігі болып табылады.
Психологияның негізгі даму кезеңдері

• III кезең - (XX ғ.) психология • IV кезең - (қазіргі заманғы)
«Мінез-құлық» туралы ғылым психология «Психиканың»
ретінде. Психологияның міндеті объективті заңдылықтарын,
- адамның сыртқы бақылаудағы көріністері мен механизмдерін
реакцияларын, әрекеттерін зерттейтін ғылым ретінде.
тіркеу мен талдаудың Қазіргі кезеңде психологияның
объективті әдістерін пайдалана зерттеу пәні – психиканың
отырып, эксперимент жүргізу табиғи құбылысы, оның жеке
және адамның мінез- құлқын, жағдайы, адам мен жануар
реакцияларын бақылау жүзеге психикасы болып табылады.
асты.
Жалпы психологияның құрылымы

Психологияның таным Психологияның қасиеттері
процесі
Түйсік Қиял Эмоция Ерік
Темпера
Қабылдау Зейін мент Қабілет

Ес - Елес Сезім Мінез
Ойлау
Сөйлеу
Психологияның басқа ғылымдармен байланысы

ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ

ФИЗИОЛОГИЯ
АНТРОПОЛОГИЯ ТАРИХИ ҒЫЛЫМДАР

МЕДИЦИНА ҒЫЛЫМЫ ҚОҒАМДЫҚ ҒЫЛЫМДАР

ӘЛЕУМЕТТАНУ ҒЫЛЫМЫ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
ҒЫЛЫМДАР
Психология салалары

Жалпы психология
Әлеуметтік психология
Педагогикалық психология
Жасөспірімдер психологиясы
Инженерлік психология
Көркем әдебиет пен ғылыми шығармашылыққа қатысты психология
Спорт психологиясы
Заң психологиясы
Әскери психология
Медициналық психология
Басқару психологиясы
Салыстырмалы психология
Арнайы психология
Патологиялық психология
Парапсихология

Психология салалары
Педагогикалық психология
Арнайы психология

Еңбек психологиясы
Психология
ғылымының басқа
Медициналық психология ғылымдармен
Әскери психологиясы
байланысы,
салалары

Инженерлік психология Спорт психологиясы

Заң психологиясы
Зоологиялық психология Салыстырмалы психология
Психология салалары

Педагогикалық психология
Еңбек психологиясы
Оқу, тәрбие істерінің оқушы санасына қалайша
Адамның еңбек іс-әрекетінің әсер ететіндігін зерттейді. Оқу материалының
мазмұны мен көлемін анықтау, балалардың жас
психологиялық ерекшеліктерін, мөлшеріне лайықты оқулықтар мен
еңбек дағдыларының даму бағдарламалар құрастыру кейбір оқушылардың
екінші жылға қалу, мектептен шығып кету
заңдылықтарын, еңбекті себептері, тәрбиеленуі қиын балалармен жұмыс
ғылыми негізге сүйене отырып істеудің жоспары, жыныс тәрбиесі, бағдарламалап
оқыту (алдын-ала жасалынған үлгіге қарап оқыту
ұйымдастырады . әдісін ұтымды етіп ұйымдастыру), педагогикалық
психология зерттейтін ғылыми мәселелердің бір
тобы. Тармақтары:
1. Оқыту;
2. тәрбие;
3. Ұстаз.
Психология салалары

Медициналық психология Жас ерекшелік психологиясы
Дәрігер мен науқастың арасындағы
қатынасты, олардың мінез-құлқының Қалыпты адам психологиясының даму
заңдылықтарын нәрестелік кезеңнен қарттық
түрлі құрылыстарын зерттейді. Емдеу кезеңге дейінгі психологиялық ерекшеліктер мен
мен психотерапияның психологиялық заңдылықтарды зерттейтін психология саласы.
әдістерін жасаумен айналысады. Ол өз Тармақтары:
тарапынан нейропсихология[2], 1. Балалар;
психофармакология[3], психотерапия[4], 2. Жеткіншектер;
психопрофилактика[5], психогигиена[6] 3. Жастар;
дейтін салаларға бөлінеді. 4. Ересектер (акмеология);
5.Қарт адамдар психологиясы (геранто
психология).
Психология салалары

Арнаулы психология Салыстырмалы психология
Адам дамуының бірқалыпты даму Салыстырмалы психологияға
жолынан ауытқуы. Ми ауруына ұшыраған зоопсихология[10], этология[11] дейтін
психикалық күйзелістері мен осы саладағы
себептерді қарастырады. Тармақтары: салалар кіреді. Мәселен, балалар
1. Олигофренопсихология[7] – ми зақымы психологиясы қоғамдық жағдай мен
ауруымен туған адамдардың биологиялық факторлардың
психологиясының зерттелуі; баланың дүниеге келгеннен кейінге
2. Сурдопсихология[8] – саңырау немесе дейін психикалық дамуына тигізетін
керең адамдардың психологиясын
зерттейді; әсерлерді зерттейді. Салыстырмалы
3. Тифлопсихология[9] – нашар көретін психология жануарлар
немесе соқыр адамдардың психологиясын психикасымен ұқсастықтары мен
зерттейді. айырмашылықтарын қарастырады.
Психология салалары

Әлеуметтік психология Әскери психология
Тұлғаның әлеуметтік – - әскери әрекеттер кезіндегі
психологиялық көріністерін, адамның мінез-құлқын, басшылар
индивидтің басқа адаммен өзара мен олардың қарамағындағылар
қарым-қатынасын, адамдардың арасындағы қатынастардың
психологиялық үйлесімдігін, психологиялық жақтарын зерттейді.
үлкен топтардағы әлеуметтік
психологиялық көріністерді . әскери азаматтардың отаншылдық
зерттейді. қасиеттерін қалыптастыру
Әлеуметтік психология - адам мен
қоғам арасындағы қатынас
мәселелерімен айналысады. Бұл сала
адамдардың белгілі бір негізде
ұйымдасқан топтары мен кездейсоқ
топтары арасындағы өзара қарым-
қатынастағы психологиялық
құбылыстардың сырын зерттейді.

Бұл мәселелердің құрамына жалпы
бұқаралық байланыстар: радио,
теледидар, баспасөз т.б. кіреді. Әр түрлі
топқа жататын адамдарға осы құралдар
арқылы алуан түрлі хабарлар, көпшілікке
тән талғамдар, әдет-ғұрыптар мен
дәстүрлер, иланулар мен сенімдер,
қоғамдық көңіл-күйлер жайлы әсер
етудің психологиялық астарлары
жеткізіледі.
Педагогикалық психология - адамға білім
және тәрбие берудің психологиялық
заңдылықтарын зерттейді.
Тармақтары:

А) оқыту психологиясы - дидактиканың психологиялық негіздерін, оқыту мен білім
берудің негізгі әдістемелік мәселелерін, балалардың ақыл-ойын қалыптастыру сияқты
өзге де мәселелерін зерттейді;

Ә) тәрбие психологиясы - гуманистік және әлеуметтік тәрбие мәселелерінің
психологиясын зерттеп, оқушылар ұжымының, еңбекпен түзету педагогикасының
психологиялық негіздеріне қатысты мәселелерді қарастырады
ЕҢБЕК ПСИХОЛОГИЯСЫ - адамның еңбек ету әрекетінің
психологиялық ерекшеліктерін, еңбекті ғылыми тұрғыда
ұйымдастырудың психологиялық аспектілерін зерттейді және
психология ғылымының жеке саласы

Еңбек психологиясы

Инженерлік Ғарыш Авиация
психология психологиясы психологиясы
Спорт психологиясы
- спортшылардың іс-
әрекетіндегі
психологиялық
ерекшеліктерін
қарастырыды.

Пс
их
н о
і м е ра ізд логи
р ж е
іле өза рды қу атт стіре ялық
ш ң а
тек арды н, ол ын, жа аты ықт кел дая
е ры н ж ыр е,
т ж ыл асы ғдай ен у о рл
о р ш н м өткстар инақ жән лард ығы
Сп ыну аты ң жа тар уін і ды т е ы н
ғ
ба ым-қ ауды бды етіл
қ фа пс зу мә ұйыау де күш
кт их се ң
р л а з ор ол лел мда гейі -
қа даяр ал-ж асы йді. ла оги ер ст н,
р ы я л і н ыр
р м е
құ амта ертт н з ы ің у,
қ з ерт қ
тей
ді.
Заң психологиясы - құқыққа қатысты мәселелерді реттеу және
оларды тәжірибе жүзінде қолданудың психологиялық мәселелерін
зерттейді.

Сот психологиясы: сот, айыптаушылар, куәлар, сот
тергеуін жүргізу, олардан жауап алу тәрізді т.б.
Қылмыс психологиясы: қылмыскердің жеке басы мен
оның зиянды әрекеттерінің сырын ашады.
Еңбекпен түзету психологиясы: тұтқындағы адамдарды
сендіру не күштеп істету арқылы қайта тәрбиелеудің
жолдарын қарастырады.
Медициналық психология - дәрігердің іс-әрекетінің және
аурудың мінез-құлқының аспектілерін зерттейді.

Медициналық психология бөлімдері:

психикалық құбылыстардың мидың физиологиялық
құрылымдарына қатынасын зерттейтін нейропсихологиядан;

адамның психикалық әрекетіне дәрілердің әсер етуін зерттейтін
психофармакологиядан

адамның денсаулығы мен оны нығайтуға арналған шараларды
жүзеге асыру жүйесін, оның әдіс-тәсілдерін айқындайтын
психопрофилактика және гигиенадан

адамның психикалық ауытқушылықтарын зерттейтін
патопсихологиядан
Салыстырмалы психология –
психиканың филогенетикалық
түрлерін қарастырады. Мұнда
адам мен хайуанаттар
психикасын салыстыра отырып
зерттейді.
Арнайы психология

Олигофренопсихология - ми зақымы ауруымен туған
адам психологиясының дамуын,

Сурдопсихология - саңырау не керең болып туған балалар
психикасын,

Тифлопсихология — нашар көретіндер мен соқырлардың
психологиялық дамуын зерттейді.
Психологияның негізгі әдіснамалық
принциптері

Заттасқан болмыстағы психикалық құбылыстардың себеп-
салдарлылығын мойындау.

Психикалық құбылыстарды танудың генетикалық бағытын ұстану
және оларды даму үдерісінде зерттеу.

Психика мен іс-әрекеттің ажыралмас бірлікте болатынын қолдау.

Адам психикасын биологиялық және әлеуметтік жағдаяттардың
бірлігін ескерумен зерттеп бару.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Сәбет Бап-Баба. Психология негіздері: оқу-анықтамалық
қолданба. –Алматы: “Нұр-пресс”, 2007.-106б.
2. Ерментаева А.Р. Жоғары мектеп психологиясы: Оқулық. –
Алматы: “Дәуір”, 2012.-492б.
3. Тәжібаев Т.Т. Жалпы психология. Алматы, 1993.
Назарларыңызға рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Психология ғылыми және оқу пәні ретінде

Педагогикалық психологиялық жалпы ғылымы

Басқару психологиясының даму бағыттары

Қолданбалы психология

Медициналық психология

ПСИХОЛОГИЯНЫҢ МІНДЕТТЕРІ

Бастауыш мектептегі

Психологияны оқыту әдістемесі оқу пәні ретінде

Психологияның негізгі салалары

ХХ ғасырдағы бихевиоризм мен гештальт психология (толықтырылған)

Пәндер