Қан айналым шеңбері

Дәріс №10-11. Тақырып: Жүрек қан тамырлар жүйесі. Ангиология. Қан және тамырлар жүйесінің маңызы

Жоспар

1. Тамырлар туралы ілім

2. Тамырлар жүйесі мен қан оның қызметі

3. Қан айналым жолдары

4. Жүрек құрылысы

5. Сарысу, иммундық жүйе мүшелері

Тамырлар туралы ілім

Ангиология - тамырлар туралы iлiм (гр. angeion - тамыр; logos - iлiм) . Тамырлар жүйесi арқылы сұйық тiндер - қан мен лимфа ағады.

Қан айналым жүйесін ағзада сорап (насос) қызметін атқаратын жүрек пен қан тамырлары - артериялар (қызыл тамырлар), веналар (көк тамырлар) және капиллярлар (қыл тамырлар) құрайды. Қанды жүректен ұлпалар мен мүшелерге тарататын тамырларды - артериялар, ал олардан жүрекке алып келетін тамырларды - веналар деп атайды. Ұлпалар мен мүшелерде жіңішке артериолалар мен венулалар бір-бірімен капиллярлар арқылы жалғасады. Барлық омырқалыларда қан айналым жүйесі тұйық жүйе. Ол үлкен және кіші қан айналым шеңберлерінен тұрады.

Тамырлар атқаратын қызметіне және морфологиялық құрылысына байланысты қан айналу жүйесінің тамырлары және лимфа айналу жүйесінің тамырлары болып екі топқа бөлінеді. Олардың орталығы жүрек.

Атқаратын қызметі:

1. Қан мен лимфаның денеде үздіксіз айналыста болуын қамтамасыз етеді;

2. Мүшелердің арасында гуморальдық байланысты реттейді, ішкі секреция бездерінің сөлін немесе гормонын мүшелерге жеткізіп, жалпы дененің қызметіне әсер етеді;

3. Оттегін жасушаларға және олардан көмірқышқыл газын өкпеге тасымалдайды;

4. Тіршілік әрекеті нәтижесінде пайда болған улы заттарды сыртқа шығарады (мочевина, қандық азот, т. б. ) ;

5. Жылудың, су мен минералды тұздардың денедегі тұрақтылығын сақтайды;

6. Қорғаныс қызметін атқарады.

Жүрек-қан тамыр жүйесіне кіреді:

жүрек

қантамырлар

Лимфа тамырлары

Жүрек- бұлшық ет қабырғалары жақсы дамыған, конус пішінді қуысты ағза. Ол алдыңғы көкірекаралықтың төменгі бөлігінде, сол және оң өкпеқап қуыстарының аралығында орналасып, жүрекқаппен (pericardium) қапталып, ірі қантамырлармен бекіген.

Notes: Жүрек-бұлшық ет қабырғалары

Жүрек құрылысы

1 - сол жақтағы бұғана асты артериясы; 2 - оң жақтағыбұғана асты артериясы; 3 - қалқаншамойын бағаны; 4 - сол жақтағы жалпы ұйқы артериясы; 5 - йық - бас сабауы; 6 - қолқа доғасы; 7 - жоғарғы қуыс венасы; 8 - өкпе сабауы; 9 - жүрек аралық қалта; 10 - сол құлақ; 11 - оң құлақ; 12 - артериалды конус; 13 - оң өкпе; 14 - сол өкпе; 15 - оң қарынша; 16 - сол қарынша; 17 - жүрек ұшы; 18 - плевра; 19 - көкет

Төс

Грудина

Sternum

Жүрек ұшы

верхушка сердца

Apex cordis

Жүрек негізі

основание

Сердца

basis cordis

срединная линия

2/3

1/3

200 г -Ә

250 г - Е

Жүректің қабықтары:

Эпикард

(сыртқы қабаты)

epicardium

Эндокард

(ішкі қабаты)

endocardium

Миокард (ортаңғы қабат)

myocardium

Жүрек камералары:

Оң жақ қарынша

Правый

Желудочек

Ventriculus dexter

Cол жақ қарынша

Левый

Желудочек

Ventriculus sinister

Оң жақ жүрекше

Правое

Предсердие

Atrium dextrum

Сол жақ жүрекше

Левое

Предсердие

Atrium sinistrum

Адамдағы жүрек қуысы 4 камерадан тұрады:

2 жүрекшеден, 2 қарыншадан.

Жүрек қақпақшалары

Жүректің ішкі қабатынан құралған бөлік, күре тамыр және артериалды қан тамырлардан қанның бір бағытта ағуын қамтамасыз етеді.

Үш жақтаулы қақпақша -

ОЖ мен ОҚ арасында орналасқан, ОҚ систоласы кезінде қанның ОЖге кайта құйылуын болдырмайды.

Екі жақтаулы(митральді) қақпақша-

СЖ мен СҚ арасында, СҚ систоласы кезінде қанның СЖге қайта құйылуын болдырмайды

Жарты ай тәрізді қақпақша -

Қарыншалар мен артерия арасында орталасқан.

ОҚ

СҚ

ОЖ

СЖ

аорта

Жүректің жұмысы

Жүректің негізгі жұмысы-ағзадағы қан мен лимфаның үздіксіз айналымын қамтамасыз ету.

Жүректің жиырылу жиілігі мен күші ағзаның сыртқы және ішкі орта жағдайына байланысты. Жиырылу жиілігі артса, тамырлар жүйесіне қан көбірек айдалады да, баяуласа келетін қан мөлшері кемиді.

Жүрек бұлшық етінің жиырылуы- систола, ал босаңсуы - диастола деп аталады.

Жүректің жұмысы

Бірін-бірі ырғақты түрде алмастырып отыратын жүрек циклынан тұрады. Әр соғуы 3 кезеңнен :1-жүрекшенің жиырылуы(0, 1 сек) ; 2-қарыншаның жиырылуы(0, 3сек) ; 3-жүректің босаңсуы (жүрекше мен қарыншаның бір мезгілде тынығуы) (0, 4сек) .

Жүректің бір рет соғуына барлығы 0, 8 сек уақыт кетеді. Ересек адамда жүрек қалыпты жағдайда минутына 70-75 рет соғады. Жүрекке күш түскенде соғіы жиілейді.

Тамырлар жүйесі мен оның қызметі

Артерия қан тамыры қанды жүректен мүшелерге жеткізеді. Ең үлкен артерия қан тамыры- қолқа, екіншісі- өкпе сабауы. Артериялар ірі, орта, майда және орналасуына байланысты мүшелердің сыртындағы және олардың ішіндегі артериялар болып бөліндеді. Мүшелерде артерия артериолаларға тармақталып, капиллярларға жалғасады.

Вена қан тамыры арқылы қан мүшелерден жүрекке ағып келеді. Қан алдымен венуоллаларға, одан мүшелердің ішіндегі майда венаға, олар- ірі веналарға бірігеді. Денедегі барлық вена бірігіп жүрекке құяды. Веналардың қабырғасы жұқа және серпімді талшықтары аз, ал ішкі қабатында қанды кері ағудан сақтайтын қақпақшалары болады.

Қан тамырлары

Артериялар

Қанды жүректен алып шығып, мүшелерге тасымалдайтын тамыр

Вена

Қанды мүшелерден жүрекке алып келетін тамыр

Оларды өзара байланыстырып, организмдегі жасушалық және ұлпалық деңгейде үздіксіз жүретін зат алмасу процестерін қамтамасыз ететін қылтамырлар

Капиллярлар

Қан тамырлардың құрылыс ерекшеліктері

Артерия

Вена

Капилляр

-Бұлшық ет талшықтары қалың әрі серпімді

-Қан қысымы жоғары

-Тереңде бұлшық еттер арасында жатады

-Ең ірі артерия тамырлары- қолқа және өкпе артериясы

-Бұлшық ет талшығы жұқа, нашар дамыған

-Қан қысымы өте төмен; -Теріге жақын да, тереңде де жатады;

-Ішіндегі қақпақ-шалар қанды кері бағытқа өткізбейді

-Микроскопиялық өте ұсақ, қабырғасы 1 қабатты

-Дененің барлық мүшелеріне таралады

5 мм

4 мм

0, 006 мм

клапан

Қан, құрамы

Қан дәнекер ұлпасының сұйық түрі. Ағзада болатын қанның мөлшері адамның дене салмағына байланысты 4, 5-5 л. Қанның құрамы - плазмадан(55%) және қан жасушаларынан (45%) тұрады .

Қан айналым шеңбері

Адам ағзасында қан айналым жүйесі-тұйық, ол үлкен және кіші қан айналым шеңберлерінен тұрады.

Үлкен(жүйелік) қан айналым шеңбері жүректің сол жақтағы қарыншасынан қолқа болып басталып, одан артерия қан тамыры күйінде денеге қанды тарқататады.

Вена қан тамыры арқылы қанды дененден жоғары және төменгі қуыс венасына жинап, оң жақ құлақшаға келіп құятын тұйық шеңбер үлкен қанайналым шеңбері деп аталады.

Кіші (өкпелік, тыныс) қан айналым шеңбері- қан оң қарыншадан өкпе сабауы болып өкпе қақпасы арқылы өкпеге кіріп, оттегіге байыққан қанды жинап, өкпе қан тамырлары деп аталып, қанды жүректен сол құлақшасына құяды .