Рнқ молекуласы

Презентация қосу

РИБОНУКЛЕИН ҚЫШҚЫЛ
МОЛЕКУЛАЛАРЫНЫҢ
ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ.
Рнқ-ның құрылысы мен қызметі

1-сурет

■ Рнқ-ның құрылымы
Рибонуклеин қышқылы-
монеморлері
рибонуклеотидтер болып
табылатын полимер(1-
суретті қараңыз). Фосфор
қышқылының қалдығы мен
рибоза арасындағы
фосфодиэфирлік
байланыстың арқасында
полимердің түзілуі ДНҚ-
дағы сияқты жүреді.
Рнқ молекуласы

2-сурет
■ Нуклеотидтердегі рнқ
мономерлері бес көміртекті
қантты (пентозаны), фосфор
қышқылын (фосфор қышқылының
қалдығы) және азоттың негізін
қамтиды(2-суретті қараңыз). Рнқ-
ның азотты негіздері
урацил,цитозин,аденин және
гуанин болып табылады.РНҚ
нуклеотидті моносахарид рибоза
болып табылады.РНҚ бір тізбекті
молекула көлемі жағынан ДНҚ
молекуласынан әлдеқайда
кішірек.
Рнқ вирус
■ Тұмау вирусы сияқты 3-сурет
көптеген вирустарда
жалғыз нуклеин қышқылы
ретінде рнқ молекуласы
болады(3-суретті қараңыз).
Құрамында днқ бар
вирустарға қарағанда адам
үшін патогенді рнқ бар
вирустар көбірек. Олар
полиомиелит А гепатиті
және өткір суық тиюді
тудырады.
■ Арбовирустар-
буынаяқтылар тарататын
вирустар. Олар кене және
жапон
энцефалитініңсондай-ақ
сары безгектің
Реовирустың құрылысы

■ Реовирустар (4-суретті
қараңы). Адамның тыныс
алу және ішек ауруларының
сирек қоздырғыштары,
олардың генетикалық
материалы қос тізбекті рнқ
молекуласы түрінде
берілгендіктен ерекше
ғылыми қызығушылықтың
тақырыбына
айналды.Сондай-ақ
бірқатар қатерлі ісіктерді
тудыратын ретровирустар
бар.
Рнқ түрлері
құрылымы мен атқаратын қызметіне қарай рнқ-ның
үш негізгі түрін ажыратады.
Рибосомалық,транспорттық және ақпараттық
Ақпараттық РНҚ
■ Зерттеулер ақпараттық РНҚ жасушадағы жалпы рнқ
мазмұнының 3-5% құрайтынын көрсетті. Бұл днқ
5-
сурет
молекуласының тізбектерінің бірінде транскрипция
кезінде түзілетін бір тізбекті молекула. Бұл ядролық
организмдегі днқ-ның ядрода орналасуына байланысты,
ал ақуыз синтезі цитоплазмадағы рибосомаларда жүреді,
сондықтан (дендалдың) қажеттілігі туындайды.
(Медиатор) функциясын хабаршы рнқ орындайды,ол
ақуыздың құрылымы туралы ақпаратты днқ орналасқан
жасуша ядросынан осы ақпарат жүзеге асырылатын
ртбосомаларға береді(5-суретті қараңыз). Көшірілген
ақпараттың көлеміне байланысты хабаршы рнқ
молекуласы әртүрлі ұзындықтарға ие болуы мүмкін.
Хабаршы рнқ-лардың көпшілігі жасушада қысқа уақыт
ішінде болады.Бактерия жасушаларында мұндай рнқ-ның
болуы минуттармен анықталады. Ал сүтқоректілердің
жасушаларында(эритроциттерде) гемоглабиннің
(белоктың) синтезі эритоциттер бірнеше күн бойы
ядросын жоғалтқанан кейін жалғасады.
Рибосомалық рнқ
6-сурет

■ Рибосомалық рнқ(6-суретті
қараңыз) жасушадағы
барлық рибосомалардың 80-
% құрайды. Бұл рнқ-лар
ядрошықтарда
синтезделеді, ал жасушада
олар цитоплазмада
орналасады, онда
белоктармен бірге
рибосомалар түзеді.Белок
синтезі рибосомаларда
жүреді. Мұнда хабаршы рнқ
құрамындағы ақуыз
молекуласының
аминқышқылдарының
тізбегіне аударылады.
Транспорттық рнқ
■ Транспорттық рнқ(7-суретті 7-
қараңыз) днқ-дағы ядрода
сурет
түзіліп, содан кейін
цитоплазмаға ауысады. Бұл
рнқ-лар жасушадағы жалпы
рнқ мазмұнының шамамен
10 % құрайды. Оларда 80-
100нуклеотидтен тұратын
ең қысқа молекулалар бар.
Трансферттік рнқ амин
қышқылын бекітіп, оны
ақуыз синтезі орнына,
рибосомаларға
тасымалдайды.
8-сурет

■ Барлық белгілі транспорттық рнқ
азотты негіздер арасындағы
комплементарлы әрекеттесулердің
арқасында пішіні бойынша беде
жапырағына ұқсайтын екінші
реттік құрылымды құрайды(8-
суретті қараңыз). Трнқ
молекуласының екі белменді
аймағы бар бір жағында триплет
антикодон және екінші жағында
аминқышқылын бекітетін
акцепторлық учаске. Әрбір амин
қышқылында үш нуклеотидтің
сәйкес комбинациясы бар, оны
триплет деп атайды
Генетикалық код кестесі

■ Аминқышқылдарды
кодтайтын трипледарының)
трилеттер- днқ
кодондары(9-суретті
қараңыз)- мрнқ
триплеттерінің
(кодондарының) ақпарат
түрінде беріледі
■ Трнқ жоңышқа жапырағының
жоғарғы жағында сәкес мрнқ
кодонына комплементарлы 10-сурет
нуклеотидтердің үштігі
орналасқан (10-суретті қараңыз).
Бұл триплет әртүрлі
аминқышқылдары бар трнқ-лар
үшін әртүрлі және осы трнқ
тасымалдайтын аминқышқылын
дәл кодтайды. Оны антикодон деп
атайды. Акцептордың соңы белгілі
бір амин қышқылына арналған
(қону алаңы) болып табылады.
Осылайша рнқ-ның әртүрлі түрлері
ақуыз синтезі арқылы тұқым
қуалайтын ақпаратты жұзеге
асыруға бағытталған біртұтас
функционалды жүйені білдіреді.
Рнқ әлемдік гипотезасы
■ Рнқ әлемінің концепцмясы бір кездері, өте ұзақ уақыт
бұрын рнқ молекуласының днқ молекуласының да,
белоктардың да қызметін атқара алады. Тірі
организмдерде барлық процестер белок
ферменттерінің арқасында жүреді. Дегенмен ақуыздар
өздігінен репликацияланбайды және днқ-дағы ақпарат
негізде жасушаларға синтезделеді. Бірақ днқ-ның екі
еселенуі тек ақуыздар мен рнқ-ның қатысуына
байланысты болады. Демек,тұйық шеңбер
қалыптасады, соның арқасында тіршіліктің пайда
болуы теориясының шеңберінде мұндай күрделі
жүйенің өздігінен пайда болуы екіталай.
■ 1980 жылдардың басында АҚШ-та Цек пен
Альтман (химия бойынша Нобель
сыйлығының лауреаттары) ғалымдардың
зертханасында рнқ-ның каталитикалық
қабілеті ашылды. Рнқ катализаторлары
рибозимдер деп аталды(11-суретті
қараңыз). Рибосомалардың белсенді
11-сурет
орталығында рибосомалық рнқ-ның да көп
мөлшері болатыны анықталды. Рнқ сонымен
қатар қос тізбекті құруға және өзін-өзі
репликациялауға қабілетті. Яғни рнқ
толығымен автономды түрде өмір сүре
алады, метаболикалық реакцияларды
катализдейді. Мысалы жаңа
рибонуклеатидтердің синтезі және
ұрпақтан ұрпаққа каталитикалық
қасиеттерін сақтай отырып өздігінен
көбейеді. Кездейсоқ мутациялардың
жинақталуы тиімдірек катализаторлар
болып табылатын белгілі бір ақуыздардың
синтезін катализдейтін рнқ-ның пайда
болуына әкелді, сондықтан бұл мутациялар
табиғи сұрыптау кезінде бекітілді. Сондай-
ақ генетикалық ақпараттың арнайы
репозиторийлері-днқ молекуласы пайда
болды, ал рнқ днқ менн белоктар
арасындағы делдал болды.

Ұқсас жұмыстар

Транскрипция процессі

ДНҚ молекуласының құрылысы

ДНҚ - ның транскрипциясы

Нуклеин қышқылдары. Химиялық құрамы

РНҚ БИОСИНТЕЗІ

Генетикалық ақпарат - организмдердің ұрпаққа беретін қасиеттері жөніндегі ақпарат

НУКЛЕИН ҚЫШҚЫЛДАРЫНЫҢ ҚҰРАМЫ МЕН ҚҰРЫЛЫСЫ

Нуклейн қышқылы

Жасушаның тұқым қуалайтын аппараты (ПЛ)

Геннің экспрессиясы

Пәндер