Шығын және аралық тұтыну статистикасы

Презентация қосу

4 – тақырып.
Шығын және
аралық тұтыну
статистикасы
Дәріскер: ШЕГІР Ғ.Б.
Дәрістің мақсаты:

Шығын және аралық тұтыну статисикасын
талдау жолдары : шығын, аралық тұтыну
ұғымдарын игеру және меңгеру. Аралық тұтыну
шығындарының құрамы және есептеу
ерекшеліктерін ажырата білу.
Дәрісте
қарастырылатын

сұрақтар:
Өнім өндіруге және оны өткізуге жұмсалған
шығын туралы түсінік, өндіріс шығынының
құрамы.
Өндіріс шығындары деңгейінің өзгеруіне әсер
ететін факторлар және оларды индекстік
талдау.
ҰЕЖ-дегі аралық тұтыну ұғымы, аралық
тұтыну шығындарының құрамы және есептеу
ерекшеліктері.
Шығындар және аралық
тұтынудың құрамы,
түсінігі
Шығындарды статистикалық зерттеудің
теориялық негізі ретінде өндіріс және айналыс
шығындары туралы экономикалық ілім қызмет
етеді. Кәсіпорындардың, ұйымдардың,
мекемелердің практикалық іс-әрекетінде
өндіріс және айналыс шығындары өзіндік құн
және шығын формаларына ие болады. Өнімді
өндіруге және өткізуге кеткен шығындарды
анықтауға арналған ақпарат көздері:
ұйымның, мекеменің бухгалтерлік және
статистикалық есеп берулері.
Шығын және аралық
тұтыну статистикасының
міндеттері:
Кәсіпорындарда, экономика салаларында және тұтас
экономикада өнімді өндіру мен өткізуге кеткен
шығындар сомасын анықтау;
Кәсіпорындарда, ұйымдарда өнімнің өзіндік құнын
есептеу;
Шығынның элементтері, кәсіпорынның меншік
формасы, экономика салалары, экономика секторы
бойынша шығынның құрамы мен құрылымын
зерттеу;
Өнімді өңдіру мен өткізуге кеткен шығындар
динамикасын талдау;
Топтастыру, индекстер, корреляция теориясы
көмегімен өнімнің өзіңдік құнына әсер етуші
факторларды статистикалық зерттеу.
Өнім өндірісінің шығындары өнеркәсіп,
құрылыс, ауыл шаруашылығы, орман және балық
шаруашылығы сияқты іс-әрекеттердің негізгі түрлері
бойынша кәсіпорындардың барлық өндіріс көлеміне
қатысты шығындарының толық мөлшерін қамтиды.
Экономиканың бұл салаларында жасалған өнім
тұтынушыға тиісті көлемде және ассортиментте, өзінің
тұтыну қасиеті сақталған күйінде жеткізілуі тиіс.
Айналыс сферасында шығындар өнімдердің орнын
ауыстыру, оларды сақтау, өндіру жұмысын аяқтау,
өнімдерді қаптау, орау, буып-түю, тұтынушыға жіберу
есебінен көбейеді.
Өнім өндіру мен өткізуге кеткен шығындардың
жалпы сомасына шығындардың қандай түрлері
жатады?
Статистика өнімді өндіру мен өткізуге кеткен
шығындардың көлемін келесі элементтермен
анықтайды:
1. Материалдық шығындар, барлығы.
Соның ішінде:
шикізаттар және негізгі материалдар;
жартылай фабрикаттар, сатып алу бұйымдары;
көмекші материалдар (отын, энергия, табиғи
шикізаттарды пайдалану үшін төлемақы);
басқаұйымдар орындаған өндірістік сипатта көрсетілген
жұмыстар мен қызметтер үшін төлемақы;
материалдық құндылықтардың жетіспеушілігінен және
бұзылуынан болған шығындар;
басқа да шығындар.
2. Негізгі капиталдың тозуы;
3. Материалдық емес активтердің амортизациясы.
4. Басқа да шығындар, барлығы.
Соның ішінде:
іс-сапарға кеткен шығындар;
жалгерлік төлемдер;
кен өндіруші салалардың дайындық жұмыстарына жұмсалған
шығындар;
өкілдік шығындар;
банктық несиелер бойынша проценттер;
міндетті сақтандыру төлемдері;
салықтық төлемдер;
бюджеттен тыс қорларға аудармалар (зейнетақы, жұмысбастылық,
медициналық сақтандырудан басқа сақтандырулар);
коммуналдық шаруашылық, банк, консультациялық, ақпараттық,
аудиторлық ұйымдар, өрт сөндіру бөлімі, тұрмыстық қызмет көрсету,
соттық, нотариалдық мекемелер, жолаушылар көлігі, байланыс және
т.б. қызметтерге төлемдер, сондай-ақ маркетинг пен жарнама
бойынша төлемдер.
5. Еңбек төлеміне төленген шығындар, барлығы.
Соның ішінде:
тізімдік және тізімдік емес құрамның жалақысы;
әлеуметтік сақтандыруға аударымдар;
кәсіпорын қаражатының есебінен жұмысшыларға әлеуметтік
жәрдемақы.
Өнімнің өзіндік құны өнімнің белгілі бір көлемін өндіру процесінде
табиғи ресурстарды, шикізатты, материалдарды, отын, энергия,
негізгі капитал, еңбек ресурстарын пайдаланумен байланысты
ақшалай шығындардан құралады.
Өнімнің өзіңдік құнының қандай
көрсеткіштері статистикада
қолданылады?
Агрегирлеу дәрежесіне байланысты өнімнің өзіңдік
құнының көрсеткіштері келесі түрлерге бөлінеді:
1. Барлық өнімнің жалпы өзіндік құны – бұл өнімнің
белгілі көлемі мен құрамын дайындауға және өткізуге
кеткен шығындардың жалпы сомасы.
2. Өнім бірлігінің жеке өзіндік құны- бұл тек бір бұйым
өндірісіне кеткен шығын. Мысалы, бір ерлер костюмін
тігуге кеткен шығын.
Өнім бірлігінің өзіндік құны белгілі көлемдегі өнім
өндірісіне кеткен шығындардың осы өнімнің санына
қатынасы арқылы есептеледі: zҺq
z = ———
q
Мұндағы: z - өнім бірлігінің өзіндік құны;
q - натуралдық түрдегі өнім саны;
z Һ q- өнімнің белгілі көлемін өндіруге кеткен шығындар.
3. Өнім бірлігінің орташа өзіндік құны – бұл өнімнің белгілі
бір көлемін өндіруге кеткен шығындардың жалпы
сомасының осы өндірілген өнімнің санына қатынасы.
Мысалы, шаруашылықтағы 1 центнер сүттің орташа
өзіндік құны. Өнім бірлігінің орташа өзіндік құны
өлшенген орташа арифметикалық шаманың
формуласымен анықталады:
ΣzҺq
Z = ————немесе Σ ZҺq
Σq
Мұндағы: z - өнім бірлігінің орташа өзіндік құны;
q
d = —— -субъект өнімінің жалпы өндірісінде осы
өнімнің
Σq белгілі түрінің үлесі, не үлес салмағы, не
құрылымы. Мысалы, тұтас Республикадағы сүттің жалпы
өндірісіне тең аудан, облыс шаруашылықтарындағы сүт
өндірісінің үлесі.
Экономика салаларында өнімнің өзіндік
құнын есептеу ерекшеліктері қандай?
1. Өнеркәсіпте өнімнің өзіндік құны әрбір сағатта, күнде, аптада, айда, тоқсанда,
жылда анықталады.
2. Ауыл шаруашылығында ұдайы өндірістің табиғи жағдайы ауыл шаруашылық
егістіктің түсіміне және мал мен құстың өнімділігіне байланысты:
а) өзіндік құн тек жылдың нәтижесі бойынша ғана есептеледі;
ә) өсімдік шаруашылығындағы, мал шаруашылығындағы және тұтас ауыл
шаруашылығындағы өнім бірлігінің өзіндік құны, сондай-ақ жұмыстың жеке
түрлерінің – 1га ауыл шаруашылық егіндіктің жерін жырту және егудің,1 бас
мал ұстаудың шығындары сияқты жанама көрсеткіштер арқылы анықталады.
3. Құрлыстағы өнім бірлігін бағалауда конструкторлық элементтер немесе жеке
жұмыс түрлері қызмет атқарады. Олар: жер, монтаждық, жобалық, үй іргесін
қалау, еден төсеу және т.б. Сондықтан құрлыста да өзіндік құн анықталады:
а) смета және нақтылық бойынша құрлыстың монтаждық жұмыстарының жеке
түрлері. Бұдан басқа, құрлыстың ұзақтығы, әр түрлі капитал сыйымдылықтары
статистикалық қызмет құрылысының аяқталған обьектісі бойынша өзіндік құн
ретінде есептеледі;
ә) дайын құрылыс өнімінің бірлігі.
Ұлттық Шоттар Жүйесі шығындардың екі түрін бөліп көрсетеді:
бастапқы шығындар;
аралық тұтыну (АТ ).
Бастапқы және аралық тұтынудың айырмашылықтары неде?
Бастапқы шығындар өндірістің бастапқы факторларының шығындарын (еңбекке
төлемақы, өндіріске салықтар, негізгі капиталды тұтыну) қамтиды.
Аралық тұтыну – жаңа басқа тауарлар мен
қызметтерді өндіруге кеткен тауарлар мен
қызметтердің ақшалай шығыны. Бұл тауарлар мен
қызметтер ағымдағы өндірісте өндірілген және
толықтай жұтылған.
Аралық тұтыну (АТ) – Ұлттық Шоттар
Жүйесінде макроэкономикалық көрсеткіштер
тобына жатады және берілген кезеңде өндірістік
қызмет процесінде отандық өндірушілердің
жұмсаған өнімдерінің құны. Аралық тұтыну
макродеңгейдегі өнімді өндіру мен өткізуге кеткен
шығындар туралы мәліметтер негізінде есептеледі.
Шығын баптары көптеген шығын элементтері түрлерінен құралады
және олардың бір бөлігі өндірістік циклге толығымен қолданылмайды,
сондықтан олар аралық тұтынуға кірмейді. Мысал үшін, мамандар
даярлауда келесі шығындарға шектеу қойылады:

а) оқып жатқандардың сақтаулы жалақысы
еңбекақыға жатқызылады;
ә) стипендия, оқу демалысына төлемдер, жол
ақысы трансферттер болып саналады;
б) басқа ұйымдардың қызметіне төлем:
жұмысшылардың курста оқығанына төлемі оқу
ғимараттарын ұстауға кеткен шығындар
аралық тұтынуды құрайды.
Мамандар даяарлаудағы барлық
шығындардың ішінен аралық тұтынуға келесі
түрлер кіреді: басқа мекемелерде мамандарды
оқытуға және кадр даярлауға әрі еңбек
жағдайын жақсартуға байланысты шығындар.
Аралық тұтынуға қандай
шығындардың элементтері жатады?
Аралық тұтынуға келесі тауарлар мен қызметтердің түрлері кіреді: шикізаттар,
жартылай фабрикаттар, негізгі және көмекші материалдар, отын, энергияны пайдалану,
қызметтерге төлемдер, өндірістік ғимараттар жалдау, телефонға төлем, өкілдік шығындар,
кеңесшілер мен адвокаттардың шығындары, басқа ұйымдардың жұмыстары мен
қызметтеріне төлем, көлік қызметтеріне, қаржылық қызметтерге, жұмысшыларды жұмысқа
алуға кеткен шығындар, іс-сапар шығындары тауарлық материалдық қорлардың
жетіспеушілігі мен жетілуінен болған шығындар. Осылайша, аралық тұтынуға тауарлар мен
қызметтерді тұтыну және тек қана өндірілген тауарлар мен қызметтер жатады. Сондықтан,
жер учаскелеріне жалгерлік төлемдер, лицензиялық төлемдер, патенттер және де басқа
авторлық құқықтарға төлемдер аралық тұтынуға кірмейді.
Аралық тұтыну республика экономикасы бойынша экономиканың барлық
салаларындағы АТ саласы және қаржылық қызмет мекемелерінің қызметі ретінде
есептеледі. Себебі, Ұлттық Шоттар Жүйесіндегі қаржылық делдалдардың өнімі тартылған
қаражаттарды несиеге алумен байланысты төленген және алынған проценттер арасындағы
айырмашылық мөлшерінде шартты түрде бағаланады. Қаржылық мекемелердің мұндай
өнімдерін аралық тұтынуға шартты түрде кіргізу ұсынылған. Сонымен, макродеңгейде өнім
өндіру мен өткізу шығындары (zq) аралық тұтыну сомасына (АТ), негізгі капиталды тұтыну
сомасына (НКТ), жалдамалы жұмыскерлер еңбегінің төлемақысына (ЕТ) және өндірісте
басқа да таза салықтар сомасына тең:
zq=АТ+НКТ+ЕТ+ӨТС
р д ы і к
н да кс т
ғ ы н д е
Ш ы қ и
р лы а у
кто л д
фа та
Индекстік талдау факторлардың әсер етуін
сан жағынан бағалау үшін қолданылады.
Өнімді өндіру мен өткізу шығындары
мынадай факторлардан функционалдық
тәуелділікте болады:

а) өнім бірлігінің өзіндік құны;
ә) өнім өндірісінің көлемі, оның құрылымы;
б) өнім бірлігінің құны.
Кәсіпорынның, оның мамандануының, салалық шығу тегінің ерекшелігіне қарай статистикада индекстер жүйесі
анықталған және олардың өзінің қолданылу шарты бар.
Қандай индекстер жүйесі қолданылады?
А. Өнім бірлігінің өзіңдік құнының (z) немесе өнім өндірісі шығындарының (zҺq) жеке индекстері - бір бірлік кеңістігіндегі,
динамикасындағы қандай да бір көрсеткіштің өзгерісін сипаттайды.
Жоспарлы кезеңдегі өнімнің өзіндік құнының жеке индексі (і):
Z жос
іz = ———
Z0
Өнімнің өзіндік құны жоспарының орындалуының жеке индексі (іz):
Z1
іz = ———
Z жос
Өнімнің өзіндік құнының динамикасынынң жеке индексі (іz):
Z1
іz = ———
Z0
Мұндағы: іz - өнім бірлігінің өзіндік құнының жеке индексі;
Z1 - есептегі кезеңдегі өнім бірлігінің өзіндік құны;
Zжос - жоспар бойынша өнім бірлігінің өзіндік құны;
Z0 - базистік кезеңдегі өнім бірлігінің өзіндік құны.
Өнім өндірісіне кеткен шығындардың жеке индексі:
z жосqжос z1 q1 z1 q1
іzq = ————немесе————немесе ————
z0 q 0 zжос qжос z0 q0
Мұндағы іzq - өнім өндірісіне кеткен шығындардың жеке индексі;
z1 q1 - есептегі кезеңдегі барлық өнімдер өндірісіне кеткен шығындар;
z1 q0 - базистік кезеңдегі барлық өнімдер өндірісіне кеткен шығындар;
zжос qжос - жоспар бойынша барлық өнімдер өндірісіне кеткен шығындар.
Өзіндік құнының өзгеруінен болған абсолюттік экономикалық тиімділік барлық өнім өндірісінің ақшалай қаражаттарын
үнемдеу немесе артық шығындау сомасы бойынша іске асады және ол мына формуламен есептеледі:
Δzqz = ( z1 – zжос ) · q1
Жоспарлы тапсырмада қарастырылған ақша қаражаттарын артық шығындау (үнемдеу): Δzqz = ( zжос – z0 ) · qжос.
Шығындардың жалпы индекстерінің міндеттері және ерекшеліктері
қандай?
Ә. Шығындардың жалпы индексі кәсіпорынның немесе салалардағы кәсіпорын топтарының іс-әрекетін сипаттау үшін қолданылады. Берілген
бұл индекс динамикада барлығы өнім өндірісі шығындарының өзгерісін, соның ішінде өзгерістерге әрбір фактордың жеке әсер етуін зерттейді, ол
келесі тәуелділіктен белгілі:
zq = z · q
Бұл тәуелділік экономикалық көрсеткіштер арасында және жалпы индекстер арасында сақталады:
Іzq = Іz*Іq
Мұндағы: Іzq - өнім өндірісі шығынының жалпы индексі;
Іz - өнім бірлігінің өзіндік құнының жалпы индексі;
Іq - өнімнің физикалық көлемінің жалпы индексі.
Өнім өндірісі шығынының жалпы индексі мына формуламен анықталады:

Σ z1 q1 Σ z1 q1
Іzq = ————немесе —————
Σ z0 q0 Σ zжосqжос
Мұндағы: Σz1 q1 – есептегі кезеңдегі барлық өнім өндірісі шығындарының сомасы;
Σzжос qжос - барлық өнім өндірісінің жоспарлы шығындарының сомасы;
Σz0 q0 - базистік кезеңдегі барлық өнім өндірісі шығындарының сомасы.
Осы берілген индекстен барлық өнім өндірісі шығындарының (Δzq) ақшалай қаражаттарының жалпы артық шығындары есептеледі:
Δzq = Σ z1 q1 – Σ z0 q0 немесеΣ z1 q1 – Σzжос qжос
Соның ішінде факторлар есебінен:
а) өнім бірлігінің өзіндік құны, ол үшін өнім бірлігінің өзіндік құнының жалпы индексі есептеледі (Іz):
Σz1 q1 Σz1 q1
іz = ————немесе————
Σz0 q1 Σzжос q1
Мұндағы: Σzжос q1 - өнім өндірісінің шартты шығындары, ол базистік кезеңдегі өнім бірлігінің өзіндік құнының және есептік кезеңдегі
өндіріс көлемінің көбейткіштерінің қосындысы болады.
Өнім бірлігінің өзіндік құнының өзгерісі әсерінен өнім өндірісінің ақшалай шығындарының артық шығыны ( Δzqz ):
Δzq = Σz1 q1 – Σz0 q1 немесе Σz1 q1 – Σzжос q1
ә) өнім өндірісі көлемінің әсері есебінен ақша шығындарының артық шығындары (үнемдеуі) ( Іq ) былайша анықталады:
Σz0 q1 Σzжос q1
Іq = ————немесе ————
Σz0 q 0 Σzжосqжос
Өнім өндірісі көлемінің әсері есебінен ақша шығындарының артық шығындары (үнемдеуі) (Δzqq) былайша анықталады:
Δzq = Σz0 q1 – Σz0 q 0 немесе Σzжос q1 – Σzжос qжос
Осы индекстердің және шығындардың абсолюттік өсімнің өзара байланысы:
а) Іzq = Іz · Іq
2) Δzq = Δzqz + Δzqq
Өнімнің өзіндік құнының жалпы индексі (І ) –индекстер жүйесінің ішінде бастысы, өйткені ол өнім бірлігіне есептегендегі пайданы
көбейтудің негізгі резерві, тарифтерді,бағаны төмендету мүмкіндігі және ол басқа да бірдей жағдайларда ақшалай қаражаттарды үнемді жұмсау
дәрежесін сипаттайды. Егер халықтың қажеттілігін қанағаттандыруда өнім шығару көлемін көбейтумен байланысты өнім өндірісінде шығындар
өсетін болса, онда ақшалай қаражаттардың мұндай өсімі өндіріс ұлғаюының бастапқы кезеңінде ақталады. Кәсіпорын өндірісінің ары қарай
жақсаруында технологияның жетілуі,жаңалықтарды енгізу, еңбек өнімділігінің өсуі, шикізат материалдарын өз уақытында жеткізу, жартылай
фабрикаттар, нақты қойылған маркетингтік қызмет жүйесі есебінен өнімнің өзіндік құнын төмендету үшін күрес жүруі тиіс.
Өнімнің өзіндік құнының
орташа индекстерінің
міндеттері, айырмашылықтары
қандай?
Б. Өнімнің өзіндік құнының орташа индекстері -
өзгермелі, тұрақты құрамды құрылымдық қозғалыстар
өнімінің өзіндік құнының индекстері. Берілген индекстер
біртектіөнім түрлерін шығаратын кәсіпорындар тобының іс-
әрекетін зерттеу үшін пайдаланылады. Мұнда
кәсіпорындардың мамандануының экономикалық тиімділігі,
оның құрылымы ескеріледі. Мысалы, көмір шахталарында
көмір өндіру, ауыл шаруашылығындағы астық өндірісі,
фермерлік шаруашылықтарда мүйізді ірі-қара мал өсіру.
Индекстер орташа өзіндік құнның арақатынасы ретінде
есептеледі, олардың көлемі екі фактордың өзгерісіне
тәуелді болады: жеке кәсіпорындардағы өнім бірлігінің
өзіндік құны жеке оның өндірісінің құрылымы. Соның
барысында орташа өзіндік құн өлшенген арифметикалық
формуламен есептеледі. Индекстердің өзіндік құнының
тұрақты, ауыспалы құрамдарының, құрылымдық
қозғалыстарының формулалары «статистиканың жалпы
теориясың курсында қарастырылған.
В. Өзгермелі, тұрақты құрамдар мен құрылымдық қозғалыстардың шығындарының қатысты
деңгейінің индекстері аймақ, кәсіпорын түрі, меншік формасы, сала, экономика секторы белгілері
бойынша шығарылған өнім көлемі және шығындар деңгейіндегі айырмашылықтар, ағымдағы
шығындардың тиімділігін сипаттайды.
Талдаудың тізбектілігі келесідей:
Жеке кәсіпорындар, мекемелер, қалалар, облыстар бойынша шығынның қатысты деңгейі (u):
z0 q 0 z1 q1
u0 = ——— ; u1 = ———
p1 q 0 p1 q1
Мұндағы: u0, u1 – базистік және есептегі кезеңде шығарылған өнімнің 1теңгеге есептелгендегі
шығынының қатысты деңгейі;
z0 q 0 ,z1 q1 – базистік және есептегі кезеңде өнім өндіру мен өткізу шығындары;
z0 ,z1 – базистік және есептегі кезеңдегі өнім бірлігінің өзіндік құны;
q 0,q1 – базистік және есептегі кезеңдегі шығарылған өнімнің физикалық көлемі;
p0 q0 ; p1 q1 - базистік және есептегі кезеңдегі шығарылған өнімнің құны;
p0 ,p1 - базистік және есептегі кезеңдегі қызмет, тауар бірлігінің бағасы.
Өнім өндіру мен өткізуге кеткен шығындарды екі көбейткіштің туындысы түрінде көрсетуге болады:
шығынның қатысты деңгейі және шығарылған өнімнің көлемі, яғни:
z0 q 0 = u0 ( p0 q0 ) ; z1 q1=u1 ( p1 q1 )
Кәсіпорындар, қалалар, облыстардағы, экономика салаларының жиынтығы бойынша шығындардың
орташа қатысты деңгейі өлшенген орташа арифметикалық шама формуламен анықталады:
Σz0 q0 Σu0 ( p0 q0 )
= ———— = ———— = Σu0 d0
Σp0 q0 Σp0 q0
Σz1 q1 Σu1 ( p1 q1)
= ———— = ————— = Σu1 d1
Σp1 q1 Σp1 q1
Мұндағы: u0 ,u1 – базистік және есептегі кезеңдегі шығындардың орташа қатысты деңгейі: p0 q0
p1 q1
———— = d0 ; ————
Σp0 q0 Σp1 q1
Мұндағы: d – өнім шығарудың жалпы сомасында облыстағы кәсіпорынның өндірістегі үлесі, не
үлессалмағы, не құрылымы.
Шығындардың қатысты деңгейі
индекстерінің мазмұны неде және
оларды есептеу ерекшеліктері
қандай?
Орташа қатысты деңгей ( ) шығындардың қатысты деңгейінің (u) әрбір облыста, кәсіпорынға және өндіріс
құрылымына (d), яғни әрбір аймақтық үлес салмағына әсерін анықтайды.
Шығындардың қатысты деңгейінің өзгермелі, тұрақты құрамдары және құрылымдық қозғалыстары
динамикасының орташа индекстерінің формулалары:
Өзгермелі құрамды индекс:
_ _ Σz1 q1 ∑z0q0 Σz1 q1 Іu (өзг.құр) =
u1 : u0 = ———— : ———— = ————
Σp1 q1 Σp0 q0 Σu0 d0
Өзгермелі құрамды индекс шығынның қатысты орташа деңгейін екі фактордың есебінен қарастырады:
әрбір аймақ бойынша шығынның қатысты деңгейінің және өндіріс құрылымының ауытқуы.
Тұрақты құрамды индекс:
__ Σz1 q1 Σu0(p1 q1) Σu1 d1
Іu (түр.қозғ.) = u1 : uшартты = ———— : ————— = ————
Σp1 q1 Σp1 q1 Σu0 d1
Тұрақты құрамды индекс шығынның орташа қатысты деңгейінің, тек қана әрбір аймақ бойынша шығын
деңгейінің өзгерісі есебінен, қанша есе өзгергенін сипаттайды.
Құрылымдық қозғалыстар индексі:
Σu0 (p1 q1) Σz0 q0 Σu0 d1
Іu(құр.құр.) = uшартты : u0 = ————— : ———— = ————
Σp1 q1 Σp0 q0 Σu0 d0
Құрылымдық қозғалыстар индексі тек қана республика өнімінің жалпы массасында әрбір аймақ бойынша
шығынның орташа деңгейінің үлессалмағы, не құрылымы қанша есе өзгергенін көрсетеді. Құрылымдық өзгерістер
әсерінің индексі жалпы шығын өсіміне шығын деңгейі жағынан өнім шығару құрылымын қайта бөлу үрдістеріне
әсер етуді бекітеді.
Шығындардың қатысты деңгейлік динамикасының орташа индекстерінің өзара байланысы.
Іu(өзг.құр.) = Іu(түр.құр.) · Іu(құр.құр.)
Г. Өнім өндіру мен өткізудің шығындарын абсолютті артық жұмсау (үнемдеу), барлығы:
Δzq = Σz1 q1 – Σz0 q0
Соның ішінде факторлар өзгерісінің әсері есебінен:
а) жеке кәсіпорындар,салалар бойынша өнім шығарудың 1 теңгеге есептегендегі шығынының қатысты
деңгейі: Δzqu = Σz1 q1 — Σ(zq) шартты = Σu1 (p1 q1) – Σu0 (p1 q1)
ә) өнім шығарудың құрылымы:
Σu0(p1 q1) Σu0(p0 q0)
Δzq(құр.қозғ.) = (uшартты – u0) · Σp1 q1 = [————— – —————] · Σp1 q1 =
Σu0 (p1 q1) Σu0 (p1 q1) Σp1 q1 Σp0 q0
————— Σp1 q1 – ————— Σp1 q1 =Σu0 (p1 q1) – Σu0 (p0 q0) · Іpq =
Σp1 q1 Σp1 q1
Σ(zq)шартты – Σz0 q0 Іpq
Σp1 q1
Мұндағы: Іpq = ———— - шығарылған өнімнің индексі
Σp0 q0
б) шығарылған өнімнің көлемі:
Σu0 (p0 q0) Σu0 (p0 q0)
Δzqpq = (Σp0 q0 – Σp1 q1) · u0 = (Σp1 q1 – p0 q0) · ————— =Σp1 q1 —————
Σp0 q0 Σp0 q0
Σu0 (p0 q0)0
- Σp0 q0 · —————— = Іpq · Σu0 (p0 q0) - Σu(pq)=Іpq · Σz0 q0 – Σz0 q0 = Σz0 q0(Іpq -1)
Σp0 q0
Өнім өндіру мен өткізу шығындарының абсолютті өсімдерінің өзара байланысы:
Δzq = Δzqu + Δzqd + Δzqpq
Мұндай әдіс бойынша материалдық шығындар деңгейіне, өнімнің төлем сыйымдылығына (жалақы
сыйымдылығына) келесі жағдайлар бойынша факторлық индекстік талдау жасауға болады:
материалдық шығындар деңгейі немесе өнімнің материалдық сыйымдылығы материалдық шығындар
сомасының өнім шығаруға қатынасы ретінде есептеледі;
өнімнің төлем сыйымдылығы еңбекке төлемақы шығынының өнім шығаруға қатынасы ретінде анықталады;
өнімнің жалақы сыйымдылығы жалақы шығындарының өнім шығаруға қатынасы ретінде есептеледі.
Кепілдеме: факторлық индекстік талдауға есеп шығару барысында үшінші тарауда берілген «Ұлттық байлық
статистикасыныңң типтік есептерін қолдануға болады.
КӨҢІЛ
АУДАРҒАНДАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Өндіріс тиімділігі көрсеткіштерінің жүйесі

Айналым капиталының көрсеткіштері

Өндіріс нәтижелерінің макроэкономикалық көрсеткіштері

Ұлттық байлық статистикасы

еңбек статистикасы және халық

Халық саны және еңбек статистикасы

Қор инвестициясы

Халық және еңбек статистикасы

Шығ ындар

Қазақстан Республикасындағы экономика

Пәндер