Функционалдық күй

Презентация қосу

Спорттык
даярлыктын
психологиялык
камтамасыз
етылыуы
Орндаган: Молданияз Б
Абдуллаев Б
Куралбаев М
Кемаллов К
Тексерген: Ойлыбаева Л Н
Спорт физиологиясының мақсаты мүшелердің, мүшелер
жүйесінің және адам ағзасының қимылға дейін, қимыл кезінде және
белсенді қимылдан кейінгі функциональды күйін зерттеу
болғандықтан, ағзадағы бұлшық ет белсенділігін анықтап, соған
сәйкес өзгерістерін тіркеуге мүмкіндік беретін арнаулы әдістер
жасалынуда. Қазіргі кезде осы мақсаттармен эрго өлшеудің 4 түрі
пайдаланылады. Олар: электрлік және механикалық
велоэргометрлер, тредбан (жүгіретін жол) степэргометрия. Сондай-
ақ қан айналымның, тыныс алу және ағзадағы функциялық
ауытқуларды анықтауға мүмкіншілік беретін электрокардиограмма
(ЭКГ), электроэнцофалограмма (ЭЭГ), электромиография (ЭМГ)
және т.б. әртүрлі жабдықтар қолданылады.
Спортшыларды тереңдетілген медициналық
тексеру спортшының физикалық дамуы, денсаулық
жағдайы, соның ішінде функционалдық жағдайы және
оның серпінді дене жұмыс қабілетінің туралы толық және
жан-жақты ақпараттар алу, мақсатында жүргізіледі.
Вставка рисунка

«Функционалды күй» термині қазіргі заманғы
адамзат ғылымындағы ең маңызды ұғым, ол
әсіресе қалыпты, спорттық және патологиялық
физиологияда, психофизиологияда және
медициналық білімнің басқа салаларында
кеңінен қолданылады. Бұл адам ағзасының
тыныс алу, қан айналымы, орталық жүйке,
асқорыту сияқты жеке жүйелерінің қызметіне
немесе тұтастай алғанда оның
«функционалдық күйіне» баға береді.
«Функционалдық күй»

«Функционалдық күй» ұғымы адам ағзасының, оның денсаулығының, резервтік

мүмкіндіктерінің ажырамас сипаттамаларының бірі болып табылады. Дене жүйелерінің

жұмысының сәттілігін сипаттайды және спорт, таным, қарым-қатынас саласындағы

қызметтің табысы мен өнімділігін анықтайтын маңызды фактор ретінде әрекет етеді, бұл

айтарлықтай дәрежеде оның нақты қызметінің сапасын анықтайды. Тәжірибеде

«функционалдық күй» ұғымын дұрыс қолдану өте маңызды, өйткені іс-әрекеттің белгілі бір

кезеңдерінде мінез-құлық тактикасы мен стратегиясы мүлде басқа принциптерге негізделуі

керек. Функционалды жағдайды анықтай отырып, зерттеуші спорттық нәтижелерге қол

жеткізу мүмкіндігін анықтау үшін ең ықтимал болжамды қалыптастырады.
Спортшылар үшін дененің функционалды жағдайын зерттеу
спорттық медицинаның маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.
Алынған мәліметтер нәтижесінде денсаулық жағдайына баға
беріледі, дене белсенділігінің спорттық қызметпен байланысты
ерекшеліктерін анықтайды және жаттығу деңгейін анықтайды.

Спортшының денесінің функционалды дайындық деңгейін
жаттықтырушы жаттыққандықты анықтау үшін қолдана алады.
Функционалды жағдайды бағалау үшін келесі әдістер қолданылды:
антропометриялық әдіс (дене ұзындығы мен салмағы), динамометрия
әдісі (аяқ-қолдардың күшін бағалау), жүрек - қан тамыр жүйесінің
функционалды жағдайын бағалау, тыныштық кезіндегі қан
қысымы,жүректің соғу жиілігі, жүктеме сынағы, тыныс алу жүйесі
(өкпенің тіршілік сыйымдылығы, тыныс алуды кешіктіретін сынақтар-
Штанге сынағы, Генче сынағы).
Жүктемеден кейін жүрек соғу жиілігін қалпына
келтіру кезеңі жүктеме сынағы ретінде анықталады. Бұл
үшін белгіленген әрбір спортшының ЖСЖ тыныштықта
отырған қалыпта анықталады. Содан кейін спортшылар
орташа қарқынмен 20 толық отырып тұру жаттығуын
жасайды (30 секунд беріледі). Орындалғаннан кейін
жүрек соғу жиілігі бірден өлшенеді. Сондай-ақ, өлшеу
1,2 және 3 минуттан кейін жүргізіледі.
Спорттық медицинада өкпенің тіршілік сыйымдылығының тиісті мөлшерін

анықтау үшін Болдуин, Курнан және Ричардс формулаларын қолданған жөн. Бұл

формулалар өкпенің тіршілік сыйымдылығын адамның өсуімен, оның жасы мен

жынысымен байланыстырады. Формулалардың келесі түрі бар:

ӨТС ер адам. = (27,63 - 0,122 * В) * L

ӨТС әйел. = (21,78 - 0,101 * В) * L,

мұндағы В - жас мөлшері; L - дене ұзындығы см.

Қалыпты жағдайда өкпенің тіршілік сыйымдылығы оның тиісті мөлшерінің 90% -

ынан кем болмайды; спортшыларда ол көбінесе 100% - дан асады. Спортшыларда

өкпенің өмірлік қабілеті өте кең диапазонда өзгереді - 3-тен 8 литрге дейін.
Спортшының жүйелерінің жай-күйін зерттеу үшін ол тыныштық
жағдайында және әртүрлі функционалды сынамалар жағдайында зерттеледі.
Деректер спортпен шұғылданбайтын сау адамдардың стандарттарымен
салыстырылады. Мұндай салыстыру процесінде сәйкестік немесе олардан
ауытқу анықталады. Соңғысы көбінесе спорттық жаттығулар кезінде пайда
болатын функционалды өзгерістердің салдары болып табылады (мысалы,
брадикардия). Алайда, кейбір жағдайларда бірдей ауытқулар дененің
стресстік жағдайымен байланысты болуы мүмкін (мысалы, шаршау, шамадан
тыс жүктеме немесе ауру). Спортшының қазіргі жағдайын қол динамометрінің
қысу күшінің динамикасымен бағалауға болады. Көптеген зерттеулер
көрсеткендей (Келлер В.С., 1977, Озолин Н.Г., 2003), шаршау қолмен
динамометрді бір рет қысу кезінде көрінетін адамның максималды күші
деңгейіне бірден әсер етеді.
Дене жүйелерінің функционалды күйінің
сипаттамасын, егер тыныштық жағдайында жазылған
мәліметтермен бірге функционалдық сынақтардың
нәтижелері ескерілсе, толық деп санауға болады.

Дене жүйелерінің функционалдық жай-күйінің
сипаттамасы, егер тыныштықта тіркелген деректермен
қатар функционалдық сынамаларды жүргізу нәтижелері
ескерілсе, жеткілікті толық деп санауға болады.
Спортшының қазіргі жағдайы мен дайындығы туралы
уақытылы ақпарат ала отырып, жаттықтырушылар құрамы тиімді
басқару шешімдерін қабылдауға, жаттығу тапсырмаларын
ұтымды дараландыруға, жаттығудың түрі мен бағытын дұрыс
анықтауға, жаттығудың көлемі мен қарқындылығын оңтайлы
мөлшерлеуге, спортшының алдына қойылған міндеттерді ең аз
шығынмен және тәуекелмен орындауға мүмкіндік алады.

Мұндай жұмысты ұйымдастырудың маңызды нәтижесі -
жаттықтырушылардың кәсіби шеберлігін үнемі жетілдіру және
соның салдарынан спортшыларды даярлаудың жоғары тиімділігі
болып табылады.
Күш қабілеттерінің маңызы
Күш қабілеттері – бұл осылардың негізінде «күш» түсінігі жатқан,
адамның белгілі бір қозғалыс әрекетіндегі алуан түрлі көріністерінің кешені. Күш
адамның бұлшық еттеріне күш салудың есебінен сыртқы кедергіні жеңе білу
немесе оған қарсы әрекет жасау қабілеті ретінде анықталады.
Іс жүзінде спорттың барлық түрлеріндегі жетістіктер күш қабілеттерінің
даму деңгейіне байланысты болып келеді. Алайда спорттың әр түрі және нақтылы
спорт түрі күштің динамометриялық көрсеткіштерімен, көрініс табатын күш
салулардың қуатымен, жарыс әрекетін қамтамасыз ету үшін қажетті күш салуды
ұстап тұру уақытымен сипатталатын жекелеген күш қабілеттерінің дамуындағы
белгілі бір ара қатынасты да талап етеді. Күш қабілеттерін өзіндік күштік,
жылдамдық-күштік және күштік төзімділік етіп бөлу қабылданған. Кейбір авторлар
күштік ептілікті де бөліп көрсетеді
Жылдамдық қабілеттерінің
көрініс табуы

Спортшының оның жылдамдық қабілеттерін тікелей анықтайтын дене

қасиеттерін сипаттау үшін негізінен алғанда жалпылаушы «жылдамдық» термині

қолданылады. Соңғы онжылдықтарда «жылдамдық қабілеттері» термині жиірек

қолданыла бастады. Бұл жылдамдықтың көрініс табуының нақтылы түрлерін

зерттеулердің олардың айтарлықтай айырмашылықтарын тауып отырғандығымен

түсіндіріледі.

Жылдамдық – бұл адамның қозғалудың жылдамдық сипаттамаларын, сонымен

қатар, қозғалу реакцияларының уақытын тікелей анықтайтын морфофункционалдық

қасиеттерінің кешені.
Төзімділіктің спецификалылығы

Спортшылардың дене қабілеті даярлығы жүйесінде
төзімділік өзінің құрылымы, өлшеу тәсілі және даму әдістемесі
бойынша адамның өзге де қимыл-қозғалыс қабілеттерімен
салыстырғанда ең көп құрамдас бөлікті болып табылады.

Төзімділіктің жоғары деңгейі іс жүзінде бір старт, жүгіру
немесе ойын процесінде де, спорттың жекелеген түрлерінде ұзақ
уақыт жалғасатын барлық жарыс процесінде де жоғары
спецификалы жұмысқа қабілеттілікті сақтау үшін, сонымен қатар
ұзақтығы бойынша алуан түрлі циклдарда тұтас жаттықтыру
процесін тиімді жүргізу мақсатында жоғары жұмысқа қабілеттілікті
сақтап қалу үшін де жоғары спецификалы жұмысқа қабілеттілікті
сақтап қалу үшін спорттың барлық түрлерінде қажет.
Жаттығу және жарысу қызметіндегі, әрекетіндегі төзімділіктің

жоғары деңгейі арта түсетін шаршап-шалдығуды жеңіп шығуға ықпал

етеді. Сондықтан спортшының төзімділігін көбінесе артып келе

жатқан шаршап-шалдығуға қарсы тұру қабілеттілігі ретінде

анықтайды.

Спортшының арнайы төзімділігі осылардың ара қатынасы

әртүрлі спорт түрлерінде, оның ішінде волейболда да спецификалы

болып келетін, жекелеген құрамдас бөліктерден тұратын, құрылымы

бойынша күрделі қимыл-қозғалыс қасиеті болып табылады.
Сондықтан спортшының арнайы төзімділігі спорттың таңдап алынған

түрінде нәтижеге қол жеткізу үшін функционалдық мүмкіндіктерді

максималды шоғырландырған кезде, спецификалы жарыс әрекеті

жағдайларында шаршап-шалдығуға қарсы тұру қабілеті болып табылады.

Алайда, әсіресе ұзаққа созылатын жаттығу әрекеттері жағдайларында,

негізгі бұлшық ет топтарының көпшілігі көбінесе майлардың ыдырауы

есебінен өтетін аэробты энергиямен қамтамасыз етілу режимінде әрекет

жасаған кезде, жоғары жұмысқа қабілеттілікке қол жеткізу мақсатында

спортшылар жалпы төзімділік деп аталатынға ие болуға тиіс. Ол ағзаның,

әрекеттің алуан түрлерінде төзімділіктің көрініс табуының спецификалы

емес негізін құрайтын функционалдық қасиеттерінің жиынтығы ретінде

анықталады. Жалпы төзімділіктің негізгі құрамдас бөліктері болып

энергиямен қамтамасыз етудің аэробты жүйесінің мүмкіндіктері,

функционалдық және биомеханикалық үнемділік табылады.
Назарыңызға
рахмет.

Ұқсас жұмыстар

Қозғыш ұлпалар физиологиясы

Құрылымдық ұстанымға негізделген программалық жабдықтардың ерекшеліктері

Тілдің функциялары

Auto Cad графикалық жүйесі, оның ерекшеліктері мен артықшылықтары

Балалардың денсаулық топтары және оларды анықтаудың критерийлері

АУЫРСЫНУДЫ АНЫҚТАУ

Артериялық гипертония, гипертониялық жүрек

Спирттердің жалпы формуласы

Жүйке талшықтарының құрылымы

Тұлғааралық қатынастарды ұйымдастыру және қолдау функциясы

Пәндер