БЕЛСЕНДІ ТЫҢДАУ ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ

С. Ж. АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

Негізгі коммуникативті дағдылар: белсенді тыңдау

Орындаған: Кенжехан Жанмухамед, Шайзадаев Шахзада

СТ23-026k

Мазмұны:

1. Белсенді тыңдау

2. Белсенді тыңдаудың анықтамасы

3. Белсенді тыңдаудың компоненттері

4. Белсенді тыңдаудың мақсаты

5. Белсенді тыңдау мен пассивті тыңдаудың айырмашылығы

6. Белсенді тыңдаудың артықшылықтары

7. Тиімді тыңдаудың техникасы

8. Сұрақ қою техникасы

9. Кері байланыс берудің маңызы

10. Эмпатия және түсіністік

11. Кедергілер және оларды жеңу жолдары

12. Белсенді тыңдау дағдыларын дамыту жолдары

13. Жаттығулар мен практикалық тапсырмалар

14. Қорытынды және сұрақ-жауап

Белсенді тыңдау дегеніміз не?

Белсенді тыңдау - бұл тыңдаушының тыңдаған мәліметті толық түсіну үшін, сөйлесушінің сөздеріне белсенді назар аударып, жауап қайтаруы.

Оған мысал, белсенді тыңдаушы сөйлесушінің көзқарастарын, сезімдерін және ойларын түсінуге тырысады.

Белсенді тыңдаудың компоненттері

Белсенді тыңдау бірнеше маңызды компоненттен тұрады:

1. ⁠ ⁠Зейін қою - Тыңдаушы бар назарын сөйлеушіге бағыттайды. Бұл кезде телефон, басқа істерден алаңдамау маңызды.

2. ⁠ ⁠Вербалды кері байланыс - Қарым-қатынас кезінде "иә", "түсінікті", "иә, дұрыс" деген сияқты сөздерді айту арқылы тыңдаушының белсенді қатысқаны көрінеді.

3. ⁠ ⁠Вербалды емес кері байланыс - Бас изеу, көзбен байланыс орнату, бет-әлпет арқылы эмоция білдіру де белсенді тыңдаудың бір бөлігі.

4. ⁠ ⁠Сұрақтар қою - Тыңдаушы әңгіме тақырыбына байланысты нақты сұрақтар қойып, әңгімені тереңірек түсінуге тырысады.

5. ⁠ ⁠Айтқандарды қайталау (парафраз) - Тыңдаушы әңгіменің негізгі тұстарын қайталап, сөйлеушіге дұрыс түсінгенін көрсетеді.

6. ⁠ ⁠Эмпатия білдіру - Тыңдаушы сөйлеушінің сезімдерін түсінуге тырысып, эмоциялық қолдау көрсетеді.

Белсенді тыңдаудың мақсаты

Мақсаттары:

- Сөйлесушінің ойлары мен сезімдерін толық түсіну.

- Қарым-қатынасты нығайту.

- Қателер мен түсініспеушіліктерді азайту.

Белсенді тыңдау мен пассивті тыңдаудың айырмашылығы

Белсенді тыңдау:

- Қатысу деңгейі: Тыңдаушы әңгімеге толықтай араласып, сөйлеушінің айтқандарын мұқият тыңдап, түсінуге тырысады.

- Кері байланыс: Тыңдаушы вербалды (сөздер) және вербалды емес (мимика, қимылдар) кері байланыс көрсетеді. Мысалы, бас изеп, сұрақтар қойып, эмоцияларын білдіреді.

- Зейін: Тыңдаушы өзінің назарын толықтай сөйлеп тұрған адамға шоғырландырады, басқа істерден алаңдамайды.

- Түсінуге тырысу: Белсенді тыңдаушы әңгіменің мәнін түсінуге, оны тереңірек қабылдауға және түсіндірме сұрақтар қою арқылы нақтылауға ұмтылады.

- Эмпатия: Тыңдаушы сөйлеушінің эмоцияларын түсінуге тырысып, сол сезімдерге ортақтасып, жанашырлық танытады.

Пассивті тыңдау:

- Қатысу деңгейі: Тыңдаушы тек сөйлеп тұрған адамды тыңдайды, бірақ қарым-қатынасқа белсенді қатыспайды. Көбіне үндемей отырады.

- Кері байланыс: Пассивті тыңдаушы көп жағдайда сөйлеушіге ешқандай кері байланыс бермейді, тек тыңдап отырады, не болмаса аз ғана реакция білдіреді.

- Зейін: Пассивті тыңдаушының назары толық болмай, ойы басқа жақта болуы мүмкін. Ол көбіне сөйлеушінің сөзіне аса мән бермейді.

- Түсінуге ұмтылмау: Тыңдаушы әңгімені тереңірек түсінуге тырыспайды, қосымша сұрақтар қоймайды және нақтылауға қызығушылық білдірмейді.

- Эмпатияның болмауы: Пассивті тыңдаушы сөйлеп тұрған адамның эмоциялық жағдайына көңіл бөлмеуі мүмкін.

Белсенді тыңдаудың артықшылықтары

Белсенді тыңдаудың көптеген артықшылықтары бар, әсіресе тиімді қарым-қатынас орнату мен түсіністікке қол жеткізуде маңызды рөл атқарады. Оның негізгі артықшылықтары:

1. ⁠ ⁠Түсіністік пен сенімділікті арттыру: Белсенді тыңдау арқылы тыңдаушы әңгімелесушінің айтқандарын дұрыс түсініп, оның пікіріне құрметпен қарайтынын көрсетеді. Бұл сенімділікті нығайтып, қатынасқа оң әсер етеді.

2. ⁠ ⁠Қателіктер мен түсініспеушіліктерді болдырмау: Тыңдаушының айтқандарды қайталап, нақтылауы арқылы екі жақтың да бір-бірін дұрыс түсінуіне жол ашылады, осылайша қателіктер мен түсініспеушіліктер азаяды.

3. ⁠ ⁠Қарым-қатынасты жақсарту: Белсенді тыңдау екі жақтың да қарым-қатынас жасау дағдыларын жақсартады. Тыңдаушының вербалды және вербалды емес реакциялары сөйлесушінің өз ойын еркін айтуына және ашық әңгімеге шақырады.

4. ⁠ ⁠Мәселені шешуге көмектесу: Тыңдаушы тыңдап қана қоймай, мәселенің мәнін түсініп, сөйлеушіге оны шешу жолдарын ұсына алады. Бұл әсіресе кеңес беруде немесе қолдау көрсетуде маңызды.

5. ⁠ ⁠Эмоционалды қолдау көрсету: Белсенді тыңдау эмпатияны білдіру арқылы әңгімелесушінің сезімдерін түсінуге мүмкіндік береді. Бұл адамға өзін тыңдалған және түсінілген сезінуге көмектеседі, сол арқылы психологиялық қолдау көрсетеді.

6. ⁠ ⁠Қарым-қатынас тиімділігін арттыру: Белсенді тыңдаушы әңгімелесушінің қажеттіліктері мен көзқарастарын жақсы түсінеді, бұл екі жақтың да қарым-қатынасын тиімді етеді және ортақ шешімге келуге көмектеседі.

7. ⁠ ⁠Мақсатқа қол жеткізу: Белсенді тыңдау арқылы ақпаратты дұрыс қабылдап, сөйлеушінің қажеттіліктерін анықтау оңай болады. Бұл әсіресе іскерлік немесе жеке қарым-қатынаста мақсатқа жетуге көмектеседі.

Тиімді тыңдаудың техникасы

Тиімді тыңдаудың негізгі техникалары:

1. Көз контакт:

- Сөйлесушімен тұрақты түрде көзбен байланыс орнату - тиімді тыңдаудың маңызды бөлігі. Көзбен байланыс әңгімеге назар аударуды және қызығушылық танытуды көрсетеді.

2. Сөзбен қолдау:

- Сөйлесушіге «Түсінемін», «Қызық», «Иә, солай» сияқты сөздермен жауап беру арқылы оны мұқият тыңдап отырғаныңызды көрсетесіз. Бұл әңгімелесушіге оның сөзіне мән беріп отырғаныңызды дәлелдейді.

⁠ 3. Тыңдау арқылы белсенділік:

- Сөйлесушінің айтқанын қайталап айту (парафраздау) арқылы әңгіменің мәнін дұрыс түсінгеніңізді растайсыз. Мысалы, «Сіз былай деп айтқыңыз келді ме?» деп сұрау арқылы әңгімені нақтылап, түсінбеушілікті болдырмауға болады.

Бұл техникалар тиімді тыңдауға қажетті дағдыларды дамытып, қарым-қатынас процесін жақсартуға көмектеседі.

Сұрақ қою техникасы

•⁠ Ашық сұрақтар:

- Ашық сұрақтар сөйлесушіні жан-жақты жауап беруге ынталандырады. Олар "иә" немесе "жоқ" деп қысқаша жауап бермейтін, керісінше толық пікірін білдіруге мүмкіндік беретін сұрақтар.

- Мысалы: «Сіз осы мәселені қалай шештіңіз?» - Бұл сұрақ сөйлесушінің іс-әрекетін түсінуге және оның ойлау процесіне терең үңілуге мүмкіндік береді.

•⁠ ⁠Тереңдетілген сұрақтар:

- Бұл сұрақтар әңгімені нақтылап, сөйлеушінің шешімдерінің немесе ойларының негізін ашуға бағытталған. Олар көбіне сөйлеушінің шешімдеріне немесе әрекеттеріне себеп болатын факторларды анықтауға көмектеседі.

- Мысалы: «Осы шешімді таңдауыңызға не себеп болды?» - Бұл сұрақ сөйлесушінің шешім қабылдау процесін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді және оның мотивациясын ашуға бағытталған.

Кері байланыс берудің маңызы

Кері байланыс беру - тиімді қарым-қатынастың маңызды элементі, себебі ол сөйлесушінің пікірін түсініп, оны бағалауға және әңгімені әрі қарай дамытуға мүмкіндік береді. Кері байланыс екі жақтың да түсіністікке келуіне және қарым-қатынасты жақсартуға бағытталған.

Кері байланыс берудің маңызы:

- Сөйлесушінің ойлары мен пікірлерін тыңдап, оған жауап беру арқылы әңгімеге белсенді қатысып, пікірталасқа үлес қосуға мүмкіндік береді. Сөйлеуші өзін естілген және бағаланған сезінеді, бұл сенімділікті арттырады.

- Бұл процесс барысында сіз сөйлесушінің идеясын қолдауыңыз немесе оны дамыту үшін өз пікіріңізді ұсына аласыз. Бұл тек түсінгеніңізді көрсетіп қана қоймай, диалогты әрі қарай өрбітуге септігін тигізеді.

Эмпатия және түсіністік

Эмпатия - бұл сөйлесушінің эмоцияларын түсіну және сол сезімдерді бірге сезіну қабілеті. Эмпатия қарым-қатынасты тереңдетіп, сенім мен түсіністік орнатуға көмектеседі

Эмпатияны көрсетудің тәсілдері:

1. Вербалды эмпатия:

- Сөйлесушіге оның эмоцияларын түсінгеніңізді сөзбен білдіру маңызды. Мысалы: «Сіз қазір өзіңізді қиын жағдайда сезініп тұрсыз ба?» немесе «Бұл сіз үшін қаншалықты ауыр екенін түсінемін» деп айту арқылы эмоциялық қолдау көрсетесіз.

2. Вербалды емес эмпатия:

Мимика, көзбен байланыс және дене тілі арқылы эмпатияны көрсетуге болады. Тыңдап отырғаныңызды білдіру үшін сөйлеушіге зейін қойып, жанашырлық танытыңыз.

3. Айтқанын қайталап, нақтылау:

- Сөйлесушінің сезімдерін қайталап айту арқылы оның эмоцияларын растауға болады. Мысалы: «Сіз бұл шешімге көңіліңіз толмайды деп ойлаймын, дұрыс па?» - Бұл әдіс сөйлесушінің сезімдерін нақтылап, оны тереңірек түсінуге көмектеседі.

Кедергілер және оларды жеңу жолдары

Тиімді қарым-қатынас кезінде әртүрлі кедергілерге тап болу мүмкін. Бұл кедергілер әңгіменің дұрыс өрбуіне және бір-бірін түсінуге кедергі жасайды. Төменде кедергілердің екі түрі мен оларды жеңу жолдары келтірілген.

Жеңу жолдары:

1. Ашықтық пен шыдамдылық:

- Әрбір адамды және оның көзқарасын қабылдап, пікірлерін ашық тыңдауға тырысу керек. Бұрынғы тәжірибеге сүйенбей, әр әңгімені жаңа көзқараспен қарауға дайын болу маңызды.

- Тыңдаушы шыдамдылық танытып, сөйлесушінің ойын толық жеткізуіне мүмкіндік беруі қажет.

2. Эмоцияны бақылау және бейтараптық:

- Әңгіме барысында дауыс деңгейін және эмоцияны бақылау арқылы қарым-қатынасты тиімді етуге болады. Егер сөйлесушінің эмоциялары жоғары болса, тыңдаушы сабырлылық танытып, әңгімені бейтарап әрі сыйластықпен жалғастыруы тиіс.

- Егер дауыс қаттылығы мәселе болса, оны сыпайы түрде реттеу ұсынылады, мысалы: «Маған сіздің айтқандарыңыз маңызды, бірақ бір-бірімізді жақсырақ түсіну үшін дауысты сәл бәсеңдетсек, қалай болар екен?» деп сұрау.