Тауарларды сату есебі

Презентация қосу

САУДАДАҒЫ ЕСЕПТІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
• 1. Тауарлар есебі, оларды кірістеу және төлеу

• 2. Тауарларды сату есебі

• 3. Көшпелі сауда есебінің ерекшеліктері
Т А УА РЛ А Р Е С Е Б І , О Л А Р Д Ы К І Р І С Т Е У Ж Ә Н Е Т Ө Л Е У

• Сауда және басқа субъектілер жүзеге асыратын тауарлық операциялар өнімдердің айналымын
жеке және заңды тұлғалардың тұтынуына өтудегі экономикалық процесті көрсетеді. Сатуға
арналған тауарлар өндірушіден сауда желілеріне, көтерме сауда кәсіпорындарына және басқа
субъектілерге келіп түседі. Қабылдау қабылданатын құндылықтың жөнелтпе құжатына қарай осы
құжатқа материалды жауапты тұлғаның қолы қойылған болса ғана жүзеге асырылады. Келіп
түскен құндылықпен жөнелтпе құжатқа көрсетілген деректердің арасында сан және сапа жағынан
алшақтықтар анықталса, сондай ақ келіп түскен құндылықтың жөнелтпе құжаты болмаса,
қабылдаушы сауда кәсіпорынының төрағасы мен жабдықтаушылардың өкілі қол қойып, акт
жасайды. Акт жабдықтаушыларға кінәрат-талап қоятын (мін тағуына) негізгі құжат болып
табылады.

• Бухгалтерлік есеп шоттардың бас жоспарына сәйкес тауарлы-материалдық қордың қолда бар
болуы мен қозғалысы 1330 «Сатып алынған тауарлар» шоты бөлімшесінде жүргізіледі. Бұл шотта
сондай ақ тауардың ыдысы да есепке алынады. Өндірістік және шаруашылық қажеттіліктерге
қызмет ететін түгенделген ыдыс 2410 «Басқадай негізігі құралдар» шотында ескеріледі.
• Жауапты сақтауға қабылданған тауарлар 002 «Жауапты сақтаудағы тауарлы материалдық қоры»
балансталған шотында ескеріледі. Комиссияға қабылданып, консигнацияға (тауарды сатуға алу)
келіп түскен тауарлар 004 «Комиссияға қабылданған тауарлар» баланстанған шотында ескеріледі.
Есептік саясаттың іріктемесіне сәйкес 1330 «Сатып алынған тауарлар» шотына мына қосалқы
шоттар ашылады:

• - 1330/1 «Қоймадағы тауарлар»

• - 1330/2 «Бөлшек саудадағы тауарлар»

• - 1330/3 «Саудалық үстеме баға»

• - 1330/4 «Тауар бағасындағы ҚҚС»

• - 1330/5 «Консигнацияға кететін тауарлар»

• - 1330/6 «Тауарлар салынған ыдыс»
• 1330/1 «Қоймадағы тауарлар» қосалқы шотында көтерме сауда базаларындағы, қоймалардағы, қоғамдық
тамақтандыру кәсіпорындарының қоймасындағы, мұздатқыштардағы, көкөніс сақтайтын орындағы және т.б.
субъектілердегі тауарлардың қолда бар болуы мен қозғалысы ескеріледі.

• 1330/2 «Бөлшек саудадағы тауарлар» шотында дүкендердегі, дүңгіршектердегі, қоғамдық тамақтандыру
буфеттеріндегі қолда бар болуы мен қозғалысы ескеріледі, сондай ақ бұл шотта шынылы ыдыстардың (шөлмек,
банка) қолда бар болуы мен қозғалысы да ескеріледі.

• Сауда кәсіпорны өзінің шығындарының орнын толтыру, пайда түсіру және салық төлеу үшін саудалық үстеме
бағаны қолданады. Саудалық үстеме бағанының деңгейін сауда объектісі дербес анықтайды. Алайда, көтерме
саудада өткізілген саудалық үстеме баға тауардың сатып алу және сату бағаларының арасындағы айырмашылық
ретінде анықталады. Бөлшек саудадағы кәсіпорындарда өткізілген саудалық үстеме бағаны анықтау қиын,
өйткені өткізілетін тауардың саудалық үстеме бағасының деңгейі әр түрлі болады. Сондықтан саудалық үстеме
баға бөлшек желілер арқылы өткізілетін тауар құнына қосылуы керек. Бұл үшін 1330/3 «Саудалық үстеме баға»
қосалқы шоты ашылады.

• 1330/4 «Тауар бағасына ҚҚС» қосалқы шотында түпкілікті тұтунышы төлейтін ҚҚС ескеріледі.

• 1330/5 «Консигнацияға кететін тауарлар» қосалқы шотындағы консигнантқа консигнацияға берілетін тауар
ескеріледі.

• 1330/6 «Тауарлар салынған ыдыс» қосалқы шотындағы тауар мен бос ыдыстардың тауарының қолда бар
болуы мен қозғалысы (тауар ретінде ескерілетін шынылы ыдысты қоспағанда) ескеріледі.
Сатып алынатын тауардың түсуі мен кірістелуінде мына бухгалтерлік жазуды жүргізу керек:

№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Дебет Кредит Сома
1 Кірістелген тауар үшін жабдықтаушыға берешек (3000000 -
сомасына: 1000)=

A)сатып алу құны бойынша 299000
1330/1 «Қоймадағы тауарлар» 3310 «Төленуге тиісті шоттар»
Б)жөнелтпе құжатында фактура-шоты көрсетілген ҚҚС 35880
1420 «Зиянды өтеуге ҚҚС» 3310 «Төленуге тиісті шоттар»
(12%) сомасына
2 Қабылдау барысында тауарлардың жетіспеушілігі, яғни 1630 «Басқадай дебиторлық 3310 «Төленуге тиісті шоттар» 1000
кем шығуы анықталады.Комиссия акт жасайды. берешек», қосалқы шоты «Кінәрат
талап бойынша есеп айырысу»

3 Есеп беретін адаммен тауар сатып алынды. 1330/1 «Қоймадағы тауарлар» 1250 «Есеп беретін адамдармен есеп 30000
айырысу»
1250 «Есеп беретін адамдармен есеп 3600
Есеп беретін адам төлеген ҚҚС сомасына 1420 «Зиянды өтеуге ҚҚС»
айырысу»
4 Баспа бас айырбас бойынша немесе жеке тұлғадан тауар 1330 «Қоймадағы тауарлар» 3310 «Төленуге тиісті шоттар» 65000
сатып алынады. 7800
1420 «Зиянды өтеуге ҚҚС» 3540 «Басқадай кредиторлық берешек»
5 Баспа бас айырбас мәмілесі бойынша өзара есеп 3310 «Төленуге тиісті шоттар» 1210 «Алынуға тиісті шоттар» 65000
айырысуларды есептен шығару
3540 «Басқадай кредиторлық
берешек»
1420 «Зиянды өтеуге ҚҚС»
ҚҚС есепке алу 3130 «ҚҚС» 7800
6 Шетелдік жабдықтаушылардан тауарды сатып алуда:
A) тауардың келісім шарттық құнына; 1330/1 «Қоймадағы тауарлар» 3310 «Төлеу шоты» 6000000

Ә) кедендік баж сомасына 1330/1 «Қоймадағы тауарлар» 3540 «Басқадай салықтар» қосалқы шоты 900000
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Дебет Кредит Сома
Б) құжаттарды ресімдеу үшін кедендік баж 1330/1 «Қоймадағы тауарлар» «Кедендік баж» 3390 «Басқадай 120000
кредиторлық берешек»
В) тауардың кедендік құнындағы ҚҚС сомасына 1330/1 «Қоймадағы тауарлар»
3130 «ҚҚС»
820800
7 Тауарлы-материалдық қорлармен жабдықталуға 2910 «Тауарлы материалдық қорды 1030 «Ағымдағы шоттағы ақша» 73000
алдын ала төлем жүзеге асырылады жабдықталуға берілген аванстар»
8 Жабдықтаушының акцептелген шоты бойынша 3310 «Төленуге тиісті шоттар» 1030 «Ағымдағы шоттағы ақша» 76800
төлем
9 Есеп беретін адамға тауарды сатып алуына аванс 1250 «Есеп беретін адамдармен 1010 «Кассадағы ақша қаражаты»
берілді есеп айырысу»
10 Жеке тұлғалардан сатып сатып алынған 3540 «Басқадай кредиторлық 1010 «Кассадағы ақша қаражаты»
тауарлардың төлемақысы берешек»
11 Келіп түскен құндылықтар бойынша бюджетке ҚҚС 3130 «ҚҚС» 1030 «Ағымдағы шоттағы ақша» 1123200
аударылды
12 Кедендік баж бюджетке аударылды 3190 «Басқадай салықтар» 1030 «Ағымдағы шоттағы ақша» 900000
қосалқы шоты «Кедендік баж»
13 Кедендік құжаттарды ресімдеу үшін кедендік алым 3540 «Басқадай кредиторлық 1030 «Ағымдағы шоттағы ақша» 120000
аударылды берешек»
14 Бұрын берілген авансты есепке алу 3310 «Төленуге тиісті шоттар» 2910 «Тауарлы материалдық қормен 73000
жабдықтауға берілген аванстар»

Айдың аяғында жолдағы (қоймаға келіп түспеген), ақысы төленген тауардың құны былай көрсетіледі: 1330/1 «Қоймадағы
тауарлар» шот дебеті, 3310 «Төленуге тиісті шоттар» шот кредиті (қоймаға кірістелмеді). Келесі айдың басында бұл сома
ағымдық шотта дебиторлық берешек ретінде 1210 «Алынуға тиісті шоттар» шоты бойынша түзетпеленіп, саналады.
ТАУА РЛ А РД Ы САТ У Е С Е Б І

• Тауарды сату әрқилы болып келеді. Бұл көтерме саудамен сату, қолма қол есеп айырысу, тауарларды несиеге өткізу, ұсақ
көтерме сауда, сатып алушыға қызмет көрсету (тауарды үйіне жеткізу, сатып алынған матаны пішу,т.б.)

• Тауарлар қоймадан, көтерме саудамен сатып алушыға босатылады. Мұндай жағдайда мынадай жазбалар жүргізіледі:

№ Шаруашылық операцияларының Дебет Кредит Сома
мазмұны
1 Сатылған тауарлардың өзіндік құны есептен 7110 «Сатылған дайын өнімдердің 1330/1 «Қоймадағы тауарлар» 300000
шығарылды (тауарлар,жұмыс, қызмет) өзіндік құны
2 Сатып алушыға фактура шоты ұсынылды 1210 «Алынуға тиісті шоттар» 6010 «Дайын өнімді сатудан(тауарлар, 350000
жұмыс, қызмет) сатудан алынатын
табыс
3 Сатылу құнындағы ҚҚС сомасына 12% 1210 «Алынуға тиісті шоттар» 3130 «ҚҚС» 42000
4 Көтерме сатып алушыға 5% жеңілдік берілді 6030 «Сатудан жеңілдіктер» 1210 «Алынуға тиісті шоттар» 17500
5 Берілген жеңілдік бойынша ҚҚС түзету 3130 «ҚҚС» 1210 «Алынуға тиісті шоттар» 2100
6 Сатып алушымен төлеу шоты жүзеге 1330 «Ағымдағы шоттағы ақша» 1210 «Алынуға тиісті шоттар» 385700
асырылды
7 ҚҚС есепке алу 3130 «ҚҚС» 1420 «Зиянды өтеуге ҚҚС» 4800
8 ҚҚС бюджетке аударылды 3130 «ҚҚС» 1030 «Ағымдағы шоттағы ақша» 51200
• Қоймадағы тауарлар сату құны бойынша сатушының беруіне жөнелтпе құжат негізінде босатылды.
Бухгалтерлік есепте ол мына жазбамен жүргізіледі:
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Дебет Кредит Сома
1 Сатушылардың есеп беруіне берілетін тауардың 1330/2 (Бөлшек саудадағы 1330/1 «Қоймадағы 300000
сатып құнына тауарлар) тауарлар»
2 Саудалық үстеме бағасына сатып алу құнындағы 1330/2 (Бөлшек саудадағы 1330/3 «Саудалық үстеме 120000
40% тауарлар) баға»63000
3 Тауар бағасындағы ҚҚС сомасына 1330/2 (Бөлшек саудадағы 1330/4 «Тауар бағасына 50400
тауарлар) ҚҚС»
(300000 +120000 )*12%

Қолма-қол ақшаға есеп айырысумен тауарлардың өткізілетін мөлшері сатып алушыға сатылған тауарлардың түсім
шамасымен анықталады. Саудада материалдық жауапкершілікке маңызды орын беріледі. Бұл жауапкершілік қойма,
дүкен, бөлім, секция меңгерушілеріне, керек болған жағдайда аға сатушыға жүктеледі.
Бұл тұлғалардың әрбіреуімен толық материалдық жауапкершілік туралы келісімшарт бекітіледі. Материалдық
жауапты тұлға кезең сайын бухгалтерияға тауарлық есеп беруді жасап, тапсырады.
Бухгалтерияға есеп беруді ұсыну мерзімін субъект басшысы және бас бухгалтер кәсіпорын көлемі мен басқа да нақты
жағдайларға қарай (күн сайын немесе 2-3 күн аралығында) белгілейді. Есеп берушінің мерзімін ұзарту тауар қорының
қозғалысына бақылауды әлсіретіп, бухгалтерия аппаратына шамадан тыс түсіріледі.
Есеп беруге материалдық жауапты тұлға мен бригада мүшелерінің біреуі (кезекпен) қол қояды.
Бухгалтерлік есепте ол мына жазбамен жүргізіледі:
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Дебет Кредит Сома
1 Сатылған тауарлардың өзіндік құны есептен 7010 «Өткізілген (тауарлардың, 1330/2 «Бөлшек саудадағы тауарлар» 300000
шығарылды жұмыс, қызмет) өзіндік құны
2 Кассалық аппараттың деректерімен 1010 «Кассадағы қолма қол ақша» 6010 «Дайын өнімдерді (тауарлар, 390000
салыстырылған сатушының есеп беруіне сәйкес жұмыс, қызмет) сатудан алынатын
кассаға сатылған тауарлардың түсімі кірістелді табыс
3 12% түсіммен бірге түскен ҚҚС жеке 1010 «Кассадағы қолма қол ақша» 3130 «ҚҚС» 46800
көрсетіледі
4 Айдың аяқталуы бойынша түзетіледі:
A) Тауар бағасындағы ҚҚС 1330/4 «Тауар бағасына ҚҚС» 1330/2 «Бөлшек саудадағы тауарлар» 46800
Б) Өткізілген сауда үстеме бағасы 1330/3 «Саудалық үстеме баға» 1330/2 «Бөлшек саудадағы тауарлар» 90000
5 Есептік кезеңнің соңында
A) табыс қорытынды табысты көбейту есебінен 6010 «Дайын өнімді 5610 «Жиынтық табыс» 390000
есептен шығарылады (тауарды,жұмыс,қызмет) сатудан
7010 «Сатылған дайын өнімдердің
алынатын табыс
Б) шығын қорытынды табысты кеміту өзіндік (тауарлардың,жұмыс,қызмет) өзіндік
300000
құны есебінен есептен шығарылады 5610 «Жиынтық табыс» құны

Есептік кезеңнің соңында 5610 шотында дебиттік және кредиттік айналымдарды салыстыру жолымен
субъект шаруашылық қызметінің салық салынатын табысы (залал) анықталады.
К Ө Ш П Е Л І САУД А Е С Е Б І Н І Ң Е Р Е К Ш Е Л І К Т Е Р І

• Сауда тауарларды өткізуге байланысты, дәлірегі, тұрақты сатып алушылардың болмауынан және жарнамаға
қаражаттың аздығынан қалыптасқан жағдайда бірқатар қиындықтарға кезігіп отыр. Мұндай ахуалдан шығудың
бір жолы - тауарды өткізуге беру негізде, делдалдар арқылы, ұсақ бөлшекті сауда желілерімен, қолсапар
саудасымен өткізу.
• Бөлшек саудадағы желілер арқылы қолма - қол ақшаға есеп айырысумен тауарды сатуда түскен түсім сауда
кәсіпорынының кассасына түседі, оның мөлшерін кассир операционист кітабында тіркелген (шот
көрсеткішіндегі басталған жұмыс күні мен аяқталған жұмыс күні арасындағы айырмашылық сияқты) кассалық
бақылау аппараты шоттарының көрсеткіші бойынша анықтайды.Сатудан түскен түсім кассир операционистен
кассирге беріледі, ол кассалық ордерге кірістеу түбіртегінде көрсетіледі.
• Ұсақ бөлшекті саудада (қол арбадан, цистернадан, кәрзеңкеден, бақшада, балмұздақ саудасында, құйылмалы
сусындар) халықпен ақшалай есеп айырысқанда кассалық бақылау аппараты қолданылмайды. Мұндай
жағдайда материалдық жауапты тұлғаға тауардың есебін беруіне жөнелтпе құжат жазып береді.
• Сатылған тауарлардың мөлшері сатушының сауда кәсіпорнының кассасына, почта бөліміне, жиинақ банкісіне
тапсырған түсім сомасымен анықталады.Сату орнына тауарды жеткізумен байланысты көлік шығындары
тауарды сату шығынына жатады.
• Экономика нарығында тауардың көп бөлігі сатылмай қалуы ықтимал. Сол себепті сату сәтінде тек
тапсырылған түсім ғана болуы мүмкін. Тауарлардың қалған бөлігі қоймаға өткізіліп, кірістелуі керек.
• Сатылуы үшін тауарды басқа орынға көшіретін жағдайда тауарларды материалдық жауапты тұлғаға тапсыру
өткізу сәті болып саналады. Егер белгіленген уақыт анықталып, өтпеген тауарлар сауда субъектісіне қайтып
оралатын болса, онда тауардың бұл бөлігі кіріс жөнелтпе құжатымен ресімделіп, тауардың қайтып оралуы ретінде
көрсетіледі.
• Жолсапар саудасымен тауарды өткізуге мына бухгалтерлік жазба жүзеге асырылады:
Шаруашылық операциялар мазмұны Дебет Кредит Сома
1 2 3 4
Ұжымдық шаруашылықтағы (заттай) нарықтағы сол бөлімде бір күндегі тауарлардың сатылуы
1. Сауда субъектісінен тысқары бір күндік 1330/2 "Бөлшек саудадағы 1330/1 "қоймадағы тауарлар" 120000
сауда үшін сатушының есеп беруіне тауар тауарлар"
тапсырылды
1 2 3 4
2. Тауар құнына сауданың үстеме бағасы 1330/2 "Бөлшек саудадағы 1330/3 "Саудалық үстеме баға" 48000
қосылды тауарлар"
3. Тауар құнына 12% ққс сомасы қосылды 1330/2 "Бөлшек саудадағы 1330/4 "Тayaр бағасына ққс" 20160
тауарлар"
4. Тауарды сатудан түскен түсім сауда 1010 "Кассадағы ұлттық валюта 6010 "Сатып алынған тауарды 154083,33
субъектісінің кассасына тапсырылды түріндегі қолма- қол ақшалар" сатудан алынатын табыс"

5. 12% ққс сомасына 1010 "Кассадағы ұлттық валюта 3130 "ҚҚС" 18490
түріндегі қолма- қол ақшалар"

6.Сатушының есеп беруіне сәйкес 7010 "Сатылған тауардың өзіндік 1330/2 "Бөлшек саудадағы 110095,5
өткізілген тауардың өзіндік құны есептен құны" тауарлар"
шығарылды

Ұқсас жұмыстар

КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАРДЫ ТАНУ

Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттерінің есебі

КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАР ЕСЕБІ

Материалдық қорлар есебі

Тәулік бойы жумыс істейтін азық – түлік дүкені (Бизнес-жоспар)

Қысқа мерзімді активтердің есебі. Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттерінің есебі туралы ақпарат

Ақша қаражаттары. Ақша қаражаттарының эквивалентті есебі

Меншікті капитал

Тауарлар өткізу

Менеджменттің жоспарлау қызметі

Пәндер