Кенесары Қасымұлы - аса көрнекті мемлекет қайраткері

Презентация қосу

Қ . А . Я С АУ И АТ Ы Н Д А Ғ Ы Х А Л Ы Қ А РА Л Ы Қ Қ А З А Қ -
ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

Тақырыбы: Кенесары
Қасымұлы
Жоспар
I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

1.Кенесары Қасымұлы – аса көрнекті мемлекет
қайраткері.
2. Кенесары бастаған көтеріліс.

IV. Қорытынды

V.Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
• Кенесары Қасымұлы (1802–1847) — мемлекет қайраткері, әскери қолбасшы,
қазақ халқының 1837–1847 жылғы ұлт-азаттық қозғалысының көсемі. Ордасын
Көкшетауға тіккен Абылай ханның отыз ұлы болған. Абылайдың қалмақ
қоңтайшысы Қалдан Сереннің қызынан дүниеге келген баласы Қасым сұлтанның
бәйбішесі Айкүмістен Кенесары (алты ағайынды – Саржан, Есенгелді, Көшек,
Ағатай, Бопай), екінші әйелінен Наурызбай туған. Кенесары өзге бауырлары
секілді көшпелі әскери ақсүйектер қауымының дәстүріне сай жастайынан
шабандоз, ұшы-қиырсыз даланың қатал табиғатына шыныққан, қиындыққа
төзімді болып тәрбиеленеді. Жеке басының ерлік қасиеттері, бірбеттігі, алға
қойған мақсатына жету жолындағы қайсарлығы мен дүлей күш-жігері оның
жетекшілік қабілетін айналасына ерте мойындатқан. Қазақ хандығының соңғы
ханы. Атақты Шыңғыс ханның 27-інші ұрпағы, Абылай ханның немересі. Ол өзінің
тегі жағынан төре тұқымынан. 1822 жылы Ресей өкіметі Кіші жүз бен Орта
жүздегі хандық билікті жойып, аға сұлтан мен сұлтан әкімдер билігін енгізеді.
Сөйтіп, Ресей өкіметі қазақ елінің ішкі тірлігіне тікелей араласып, өз
үстемдіктерін жүргізе бастайды. Осыған қарсы шыққан Кенесары хандық
басқару жүйесін қалпына келтіруге күш салады. Ол өз ойын Ресейдің жергілікті
әкімшілігіне, сонымен қатар патшаның тікелей өзіне де жеткізеді. Бірақ патша
өкіметі Кенесарының талаптарын орындаудан бас тартады. Сондықтан да ол өз
мақсатын күшпен жүзеге асыруға кіріседі.
1.Кенесары Қасымұлы – аса
көрнекті мемлекет қайраткері.
Сұлтан Кенесары 1802 жылы дүниеге келген. Ол Қасым сұлтанның бел
баласы, Абылай ханның туған немересі еді. Көтерілістің болашақ басшысы
Кенесары бала кезінен-ақ ат құлағында ойнады, құралайды көзге атқан
мерген болды. Қанжығасы қанды ғажайып аңшылығымен, қара қылды қақ
жарған әділдігімен, ерік-жігері, қажымас қайратымен және жүрек жұтқан
батылдығымен, қайтпас қайсар қаһармандығымен тaнылды. Оның бойында
ұйымдастырушылық және әскери қолбасшылық таланты мол болатын. XIX
ғасырдың орта кезіндегі орыс зерттеушілерінің бірі Л. Майер «Кенесарыға
көзсіз ерлік тән еді» деп жазды.
Замандастарының сипаттауына қарағанда, ол ашық жүзді, орта бойлы және
жауырыны қақпақтай төртпақ тұлғалы болған. Аз сөйлеп, көп тыңдайтын,
өзін-өзі аса байсалды ұстай білетін. Әңгімелескен адамының пікіріне
әрқашан мұқият назар аударатын. Қонақжай қасиеті ерекше күшті еді.
Әкесімен және ағаларымен бірге жүрген кездерінде олардан қолбасылық
тәжірибесін едәуір үйреніп алған болатын.
1837 жылы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс басталды. Ол
Қазақстандағы ірі көтерілістердің бірі еді. Оған үш жүздің қазақтары түгел
қатысты. Кенесары тарих сахнасына өзінің ұлы бабасы Абылай ханның ісін
жалғастырып, алға алып барушы ретінде шықты.
Кенесары Қасымұлының I
Николайға хаты

Кенесары Қасымұлы 1837 жылғы желтоқсанда І Николай патшаның өзіне
осындай мазмұнда хат жазған. «… Сіздің арғы бабаларыңыз, ал бізде менің
атам Абылай патшалық құрған уақытта, — деп жазады. Кенесары император
І Николай патшаға, халық бейбіт және тыныш жағдайда өмір сүрді, оны
ешкім бұзған емес. Екі жақ та өзара сауда жасады, біздің жұртымызға
ешқандай да салық салынған жоқ. Ал одан кейінгі мезгілде бәрі өзгерді,
біздің халқымыздан салық жинала бастады, оған басқа да түрлі таршылықтар
жасалынды. Бұрынғы жасалынған бейбіт келісімді бұзып, сіздің төменгі
қарауыңыздағы басшыларыңыз бүкіл қазақ халқы Ресей бодандығына қарады
деп жалған көрсетті, соның салдарынан менің Абылай атама қарасты
жерлерде сегіз дуан орнады. Бұл біздің халқымыз үшін өте қайғылы жағдай,
әсіресе оған салықтың салынуы өкінішті-ақ. Сондықтан да біздің бүтін қазақ
халқымыз таршылық көрмей, тыныш рахатты өмір сүрсе екен деп, ұлы
мәртебелім, сізге өтініш айтуға өзімді бақытты санап, біздің халқымызды сол
бұрынғы күйінде қалдырып, даламызда орналасқан сегіз округтік дуандар
мен өзге де мекемелеріңізді жоюыңызды сұраймын», — деп жазған.
Көтерілістің мақсаты
• Кенесары бастаған азаттық күрестің мақсаты Абылай хан тұсындағы
қазақ хандығының территориялық тұтастығын қалпына келтіру, Ресейдің
құрамына кірмеген қазақ жерлерінің тәуелсіздігін сақтап қалу болды.
Кенесары Ресей отаршылдығына қарсы азаттық соғысты бастамас бұрын
бірнеше дипломатиялық қадамдар жасады. 1837 жылдың көктемінде
патша үкіметіне жаңа бекіністер жүйесін салудан бас тартып, салынған
бекіністерді бұзуды, орыс әскерлерінің қазақ даласына ішкерілей енуін
тоқтатуды талап етіп бірнеше хат жолдаған болатын. Сол хаттарының
бірінде: "Ата — бабаларымыз мұра еткен Есіл, Нұра, Ақтау, Ортау,
Қарқаралы, Қазылық, Жарқайың, Обаған, Тобыл, Құсмүрын, Орал, Торғайға
дейінгі жерлер қазіргі патша тұсында бізден тартып алынып, ол жерлерде
бекіністер салынып, сонысымен тұрғындарды өте қиын жағдайға
ұшыратуда. Бұл тек біздің болашағымыз үшін ғана емес, сонымен бірге
бүгінгі өмір сүруімізге де қауіпті", - деп көрсетеді. Бірақ, Кенесарының бұл
хаттары патша әкімшілігі тарапынан жауапсыз қалдырылды. Одан кейін
Кенесары 1837 жылдың күзіне қарай ашық күреске шығады. Қараша
айында Петропавлдан оңтүстікке қарай бара жатқан керуенді қорғаушы
Ақтау бекінісінің казак отрядына шабуыл жасайды.
1838 жылдың аяғына қарай Кенесары Орынбор
әскери губернаторлығына қарасты ЬІрғыз бен
Торғай жаққа көшеді. Ол кездегі Орынбордың
генерал-губернаторы граф В.А.Перовский алғашқы
кезеңде көтерілісшілермен арақатынасты бейбіт
жолмен шешуге тырысқан еді. Арадағы келіссөздер
барысында В.А.Перовский Кенесарыға көмектесетін
болады. Жылдың аяғында Кенесары мен
В.А.Перовский арасында уақытша бітім жасауға қол
жетеді. Ол бітім бойынша Кенесары бастаған
көтерілісшілер шекара шебіне шабуыл жасамауға
уәде береді. Бұл тыныштық 1842 жылға дейін
созылды. Бірақ,, уақытша тыныштық орнаған тұста
Батыс Сібір генерал-губернаторлығының әскери
отрядтарымен қарулы қақтығыстар тоқталған жоқ
болатын.
1842 жылы Орынбор генерал-губернаторы
В.А.Перовский Петербургке қызметке шақырылып,
оның орнына Орынборға генерал-губернатор болып
Обручев тағайындалады. Обручевтің Перовскийге
қарағанда Кенесарымен арадағы меселені шешуде
көзқарасы басқаша болды. Ондай жағдайды
пайдаланған Сібір губернаторы Горчаков осы жылы
Кенесарының ауылын шабуға Сотниковтың
В.А.Перовский басқаруымен отряд жібереді. Нәтижесінде, Орынбор
әкімшілігімен жасалған бітім Горчаковтың
Кенесары
Кенесары ханның
ханның соңғы
соңғы шайқасы
шайқасы қырғыздардың
қырғыздардың Кекілік-Сеңгір
Кекілік-Сеңгір деген
деген
жерінде
жеріндеболады.
болады.Қырғыз
Қырғызманаптары
манаптарымен менВишневскийдің
Вишневскийдіңотряды
отрядыжәне
жәнеҚоқан
Қоқан
хандығының
хандығының әскерлері
әскерлері "Алмалы
"Алмалы сай" сай" шатқалында
шатқалында Кенесарының
Кенесарының
сарбаздарын
сарбаздарын үш үш жақтан
жақтан қоршауға
қоршауға алады.
алады. Таулы
Таулы аймақ
аймақ хан
хан Кененің
Кененің
сарбаздарына
сарбаздарына басымдық
басымдық көрсетуге
көрсетуге мүмкіндік
мүмкіндік бермеді.
бермеді. Сонымен
Сонымен қатар,
қатар,
Рүстем
Рүстем сұлтан
сұлтан мен
мен Сыпатай
Сыпатай батыр
батыр бастаған
бастаған жасақтардың
жасақтардың ұрыс
ұрыс алаңынан
алаңынан
кенеттен
кенеттен шегініп,
шегініп, кетіп
кетіп қалуы
қалуы дада жағдайды
жағдайды қиындатқан
қиындатқан болатын.
болатын. Өздерінен
Өздерінен
бірнеше
бірнеше есе
есе күші
күші көп
көп жаумен
жаумен болған
болған қаһармандық
қаһармандық шайқаста
шайқаста Кенесары
Кенесары ханхан
32 қазақ
қазақ сұлтанымен
сұлтанымен бірге
бірге тұтқынға
тұтқынға түседі.
түседі. Наурызбай
Наурызбай батыр
батыр қаза
қаза табады.
табады.
Қырғыздардың
Қырғыздардың қолынақолына тұтқынға
тұтқынға түсіп
түсіп қалған
қалған Кенесары
Кенесары хан
хан патша
патша
чиновниктерінің
чиновниктерінің алдауына
алдауына түсіп,
түсіп, сыйлықтар
сыйлықтар алған
алған қырғыз
қырғыз манаптарының
манаптарының
тарапынан
тарапынан өлтірілді.
өлтірілді. Кенесары
Кенесары ханның
ханның қасіретті
қасіретті өлімінен
өлімінен кейін
кейін оның
оның
жетекшілігімен
жетекшілігімен болған
болған қасиетті
қасиетті азаттық
азаттық күресі
күресі де
де жеңіліске
жеңіліске ұшырады.
ұшырады.
Кенесары
Кенесары бастаған
бастаған азаттық
азаттық күресті
күресті кейін
кейін оның
оның баласы
баласы Сыздық
Сыздық сұлтан
сұлтан
жалғастырды.
жалғастырды.
Қортынды
Кенесары Қасымұлы қазақ
Кенесары Қасымұлы қазақ халқының халқының есінде
есінде талантты
талантты әскери
әскери
қолбасшы,
қолбасшы, аса көрнекті мемлекет қайраткері ретінде қалды. Хан
аса көрнекті мемлекет қайраткері ретінде қалды. Хан
билігі
билігі іс жүзінде жойылған жағдайдың өзінде ол қазақтың үш
іс жүзінде жойылған жағдайдың өзінде ол қазақтың үш
жүзінің басын біріктіріп, қазақ мемлекеттілігін қайтадан
жүзінің басын біріктіріп, қазақ мемлекеттілігін қайтадан қалпына қалпына
келтірді.
келтірді.
Көптеген
Көптеген зерттеушілер
зерттеушілер Кенесарының
Кенесарының ұлы ұлы Абылай
Абылай заманындағы
заманындағы
егеменді
егеменді мемлекеттілікті
мемлекеттілікті қалпына
қалпына келтіру
келтіру үшін
үшін жасаған
жасаған
әрекеттерін жоғары бағалады. Оған патша үкіметі
әрекеттерін жоғары бағалады. Оған патша үкіметі әкімшілігінің әкімшілігінің
өкілдері
өкілдері деде құрметтеп
құрметтеп қарады,
қарады, ресейлік
ресейлік ғалымдар
ғалымдар Кенесарыны
Кенесарыны
«бүлікшіл
«бүлікшіл сұлтан»,
сұлтан», «Қырғыз
«Қырғыз даласының
даласының Митридаты»
Митридаты» деп деп атап,
атап,
оның
оныңіс-әрекеттеріне
іс-әрекеттерінежағымды
жағымдыбаға бағаберді.
берді.
Кенесары
Кенесары Қасымұлының өмірі мен қызметі болашақ
Қасымұлының өмірі мен қызметі болашақұрпаққа
ұрпаққа өшпес
өшпес
өнеге. Қазақтың жүрек жұтқан батыр перзенттерінің
өнеге. Қазақтың жүрек жұтқан батыр перзенттерінің бірнеше бірнеше
ұрпағы
ұрпағы менмен XXXX ғасырдың
ғасырдың басбас кезіндегі
кезіндегі ұлт-азаттық
ұлт-азаттық қозғалысының
қозғалысының
жетекшілері
жетекшілері одан одан үлгі
үлгі алып
алып өсті.
өсті. Кенесары
Кенесары Қасымұлының
Қасымұлының Астана
Астана
қаласында
қаласындатамаша
тамашаескерткіші,
ескерткіші,оның
оныңесімімен
есіміменаталатын
аталатынүлкен
үлкенкөше
көше
бар.
бар.
Кенесары
Кенесары қазаққазақ халқын
халқын бостандық
бостандық пен пен тәуелсіздік
тәуелсіздік жолындағы
жолындағы
күреске
күреске жұмылдырды. Кенесары көтерілісі табысқа жетпесе де,
жұмылдырды. Кенесары көтерілісі табысқа жетпесе де,
оның
оныңұлы
ұлыістері
істеріхалық
халықесінде
есіндемәңгі
мәңгісақталады.
сақталады.
Кенесары
Кенесары шын шын мәнінде
мәнінде өз өз халқының
халқының батырыбатыры ұлы ұлы Әлихан
Әлихан
Бөкейханов
Бөкейханов тарихи қозғалыс жайлы жазғанда былай деді:
тарихи қозғалыс жайлы жазғанда былай деді:
«Халықты бір мемлекет қылып оны сақтау саясатында
«Халықты бір мемлекет қылып оны сақтау саясатында Кенесары Кенесары
ұлы
ұлыатасы
атасыАбылайдан
Абылайданасып асыптүсті»
түсті»
Пайдаланған әдбиеттер
• 1. Төлентаева К. Ә. «Қазақстан тарихы»
• 2. Абдурахманов Н. А. «Қазақстан тарихы»
• 3. Қазақстан тарихы 4 томдық кітабы.
• 4. Қуандық. Е « Қазақстан тарихы»

Ұқсас жұмыстар

Патша үкіметі

Көтерілістің себептері

Кенесары ханның жасақтары

1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс

Кенесары Қасымұлының Қоқан хандығымен күресі

Көтерілістің басталу

1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс туралы ақпарат

1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс туралы

Бекмахановтың ролі

Батырдың қысқаша өмірбаяны

Пәндер