Бауыр үлестері

Презентация қосу

«Морфологиялық физиология» кафедрасы

ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Тақырыбы:Балалардағы бауыр, өт қабы және ұйқы безі
құрылысының, қызметінің ерекшеліктері.

Тобы:ВМ-МҚқБ-02-23
Орындаған: Әбдрайм Н.
Қабылдаған: Бақтияр Г.М.

Шымкент, 2024
Жоспар
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Балалардағы бауыр құрылысының, қызметінің ерекшеліктері.
2. Балалардағы ұйқы безі құрылысының, қызметінің ерекшеліктері.
3. Балалардағы өт жолы
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Балалардағы бауырдың анатомиялық және физиологиялық
ерекшеліктері ересектермен салыстырғанда айтарлықтай
айырмашылықтармен сипатталады. Бұл ерекшеліктер баланың өсіп-
дамуына, зат алмасу процестеріне және иммундық жүйенің қызметіне
әсер етеді. Балалардың бауыр қызметінің толығымен қалыптасуы
уақытты талап етеді, сол себепті олардың бауыры белгілі бір бейімделу
процестерінен өтеді.
Ұйқы безінің дамуы күрделі және ұзақ процесс, ол эмбриондық
кезеңнен басталып, баланың жасына қарай жетіледі. Жаңа туған
нәрестелерде ұйқы безінің қызметтері толық дамымаған, бірақ бала өсіп,
тамақтану әдеттері өзгерген сайын оның экзокриндік және эндокриндік
қызметтері қалыпқа келеді. Бауырішілік және бауырдан тыс өт жолдары
өттің бауырда түзіліп, ас қорыту процесіне қатысуы үшін маңызды
жолдарды құрайды.
Бауыр паренхимасы аз мамандалған, құрылымының бөлшектігі тек 1
жаста анықталады, толыққанды болғандықтан әр түрлі патологияларда
бауыр мөлшері тез ұлғаяды, әсіресе жұқпалы аурулар мен
интоксикацияларда.
• Жаңа туған нәрестелердің бауырында 75-80% су болады (ересекте -
65-70%).
• Жас ұлғая келе бауыр құрамындағы тығыз заттардың мөлшері артады.
• Бауыр құрылымының дамуы негізінен 4-5 жаста аяқталады.
Бауырдың балалардағы қызметінің ерекшеліктері.
Ерте жастағы балаларда бауыр құрылымының жеткіліксіз
жетілгендігі оның улы өнімдерді бейтараптау, қорғаныстық иммундық
денелерді түзу және басқа да қызметтерін жүзеге асыру мүмкіндіктерін
төмендетеді.Жас балаларда бауырдың функционалдық мүмкіндіктері
салыстырмалы түрде төмен. Әсіресе жаңа туған нәрестелердің
ферменттік жүйесі әлсіз. Соның ішінде, эритроциттер гемолизі кезінде
босап шығатын тікелей емес билирубиннің метаболизмі толығымен
жүзеге аспайды, нәтижесінде физиологиялық сарғаю дамиды.
Анатомиялық ерекшеліктері:
1.Бауырдың көлемі:
•Жаңа туған нәрестеде бауыр ересектермен салыстырғанда дене салмағына қатысты
үлкенірек болады. Бұл, әсіресе, құрсақ қуысының жоғарғы оң жақ бөлігін толықтай алып
жатуымен көрінеді.
•Бала өмірінің алғашқы жылдарында бауырдың көлемі тез өседі, бірақ жасы ұлғайған
сайын дене пропорцияларымен салыстырғанда оның салыстырмалы көлемі азаяды.
2.Бауыр үлестері:
•Балаларда бауырдың оң жақ бөлігі сол жақ бөлігіне қарағанда тезірек өседі. Жаңа туған
нәрестеде сол жақ бөлік үлкен болып келеді, бірақ ересек өмірде оң жақ бөлік басым
болады.
3.Қанмен қамтамасыз етілуі:
•Балаларда бауыр қанмен өте жақсы қамтамасыз етіледі. Қан айналымының жартысынан
көбі (70-80%) бауырға қақпалық көктамыр (vena portae) арқылы келеді. Бұл бауырдың зат
алмасу процестерін реттеудегі маңызды рөлін көрсетеді.
•Балалардың бауырындағы қан ағымы ересектерге қарағанда жылдамырақ, бұл оның
регенеративті (қалпына келу) қабілетін арттырады.
4.Бауырдың құрылымдық жетілуі:
•Жаңа туған нәрестенің бауырында дәнекер тіндер аз, сонымен қатар бауыр клеткалары
(гепатоциттер) әлі толық жетілмеген. Жасушалардың ядролары ересектерге қарағанда үлкен
және митохондриялары әлсіз дамыған, бұл оның метаболикалық мүмкіндіктерін шектейді .
Физиологиялық ерекшеліктері:
1.Метаболизм: Балалардың бауыры зат алмасудың негізгі реттеушісі болып табылады.
Бауырдың ферментативті жүйесі балалық шақта толық дамымаған, сондықтан зат алмасу
процестері өзгеше жүреді. Бұл әсіресе жаңа туған нәрестелерде және кішкентай балаларда
байқалады. Жаңа туған балалардың бауырында гликоген (энергияны сақтау түрі) мөлшері
аз, бұл оларды гипогликемияға бейім етеді. Гликоген синтезі мен қорлары уақыт өте
қалыптасады.
2.Билирубин алмасуы: Балаларда, әсіресе жаңа туған нәрестелерде, билирубин алмасу
толық жетілмеген. Сондықтан жаңа туған нәрестелерде физиологиялық сарғаю жиі
кездеседі. Бұл бауырдың билирубинді толық көлемде конъюгациялап (байланыстыру
процесі) және шығара алмауынан туындайды.
3.Детоксикация қызметі: Балалардың бауырындағы детоксикация қызметі ересектермен
салыстырғанда шектеулі. Бұл бауырдағы ферменттік жүйелердің (мысалы, цитохром P450)
жеткілікті түрде дамымағанымен байланысты. Нәтижесінде балалардың ағзасы улы
заттарға, дәрі-дәрмектерге және басқа химиялық агенттерге сезімтал келеді.
4.Өттің бөлінуі: Өттің бөлінуі бала туылған сәттен басталады, бірақ өттің толық жетілуі
мен құрамының өзгеруі біртіндеп жүреді. Балаларда өттің мөлшері аз және оның
құрамындағы өт қышқылдары мен ферменттер аз болады. Балаларда өттің бөлінуі
тамақтану режиміне және жасына байланысты өзгеріп отырады.
5.Иммундық қызметі: Бауыр иммундық жүйенің бір бөлігі болып табылады, өйткені онда
көптеген иммундық жасушалар, макрофагтар (Купфер жасушалары) орналасқан.
Балалардың бауырындағы бұл жүйе толық жетілмегендіктен, оларда инфекцияларға қарсы
иммундық қорғаныс ересектермен салыстырғанда әлсіз болады.
Балалардағы ұйқы безі (лат. pancreas) ересектерге қарағанда ерекше анатомиялық
және физиологиялық ерекшеліктерімен сипатталады. Ұйқы безі ас қорыту және
эндокриндік қызмет атқаратын маңызды орган болғандықтан, оның балалық шақта
дұрыс дамуы ағзадағы көптеген процестердің реттелуіне тікелей әсер
етеді.Анатомиялық ерекшеліктері:
1.Орналасуы: Жаңа туған нәрестеде ұйқы безі анатомиялық тұрғыдан жоғары
орналасады және ересектерге қарағанда аздап көлденең бағытта жатады. Бала өскен
сайын без төмен түсіп, өз орнын алады. Баланың ішкі құрылысы әлі толық
жетілмегендіктен, ұйқы безінің салыстырмалы түрде үлкен және жұмсақ болуы
байқалады.
2.Мөлшері: Жаңа туған нәрестеде ұйқы безі салыстырмалы түрде кішкентай болады
(ұзындығы шамамен 4-5 см). Баланың өсуіне қарай ол жылдам үлкейеді және
қалыпты көлеміне жетеді.Ұйқы безінің өсімі баланың физикалық дамуына
байланысты, ал толығымен дамуы шамамен 10-12 жаста аяқталады.
3.Құрылымдық жетілуі: Ұйқы безінің құрылымында жаңа туған нәрестелерде безді
элементтер әлі толық жетілмеген. Бұл әсіресе сыртқы (экзокриндік) және ішкі
(эндокриндік) қызметтерге жауап беретін клеткаларда байқалады. Ұйқы безінің
құрылымы жас ұлғайған сайын жетіледі, оның ацинарлық және аралшықтық
жасушалары біртіндеп белсендіріледі.
4.Бездің түтіктері: Балалардың ұйқы безінің түтік жүйесі де толығымен дамымаған.
Бұл ас қорыту ферменттерінің бөлінуіне әсер етуі мүмкін. Ұйқы безінің негізгі түтігі
(ductus pancreaticus) өсіп келе жатқанда кеңейіп, толық функционалдығын атқара
Физиологиялық ерекшеліктері:
1.Экзокриндік қызметі: Балалардың ұйқы безі ас қорыту ферменттерін (липаза,
амилаза, протеаза) ересектерге қарағанда аз мөлшерде бөліп шығарады, себебі
бездің секреторлық функциясы әлі толық жетілмеген. Жаңа туған нәрестелерде
және кішкентай балаларда ас қорыту ферменттері аз бөлінетіндіктен, майлар мен
ақуыздарды қорыту процесі ересектермен салыстырғанда баяу жүреді. Баланың
тамақтану әдеттеріне және өсуіне байланысты ферменттердің бөлінуі де біртіндеп
артады.
2. Эндокриндік қызметі: Балалардың ұйқы безінің эндокриндік бөлігі инсулин,
глюкагон және соматостатин сияқты гормондарды шығарады. Бұл гормондар
қандағы глюкоза деңгейін реттеуге жауапты. Жаңа туған нәрестеде инсулин
секрециясы біршама шектеулі және глюкоза деңгейін реттеу қабілеті толық
дамымаған. Сондықтан балаларда гипогликемияға (қанттың төмендеуі) бейімділік
жоғары. Балалардың ұйқы безінің Лангерганс аралшықтары өсіп келе жатқанда
жетіледі, бұл эндокриндік қызметтің жақсаруына әкеледі.
3. Ас қорыту қызметі: Балалардың ұйқы безі ас қорытуға тікелей қатысатын орган
ретінде де қызмет етеді. Тамақтану әдеттері мен түріне байланысты ферменттердің
бөлінуі өзгереді. Мысалы, жаңа туған балалардың ас қорыту жүйесі ана сүтіне
бейімделгендіктен, майларды қорытуға қажетті липазаның деңгейі төмен болады.
Баланың жасы ұлғайған сайын ас қорыту ферменттерінің деңгейі артып, күрделі
тағамдарды қорытуға қабілеттілігі күшейеді.
Бауырдан тыс өт жолдары (Extrahepatic bile ducts):
Бауырдан тыс өт жолдары бауырдың сыртында орналасқан және өтті он екі елі ішекке
(duodenum) тасымалдайды. Бұл жүйе бауырдан, өт қабынан және ас қорыту жолдарына
өттің ағынын реттейді.
1.Жалпы бауыр түтігі (Ductus hepaticus communis): Оң және сол жақ бауыр түтіктері
бауырдың сыртында қосылып, жалпы бауыр түтігін (ductus hepaticus communis)
құрайды. Бұл түтік арқылы өт бауырдан өт қабы немесе он екі елі ішекке бағытталады.
2. Өт қабы (Vesica fellea): Өт қабы – бауырдан келетін өтті уақытша сақтайтын және
концентрациялайтын орган. Ол бауырдың төменгі бетінде орналасады. Өт қабынан өт
шығатын түтік – өт қабының түтігі (ductus cysticus) деп аталады. Бұл түтік жалпы бауыр
түтігімен қосылып, жалпы өт түтігін (ductus choledochus) құрайды.
3. Жалпы өт түтігі (Ductus choledochus): Өт қабының түтігі мен жалпы бауыр түтігі
қосылып, жалпы өт түтігін түзеді. Бұл түтік өттің он екі елі ішекке шығуын қамтамасыз
етеді. Жалпы өт түтігі ұйқы безінің басының артқы жағынан өтеді және ас қорыту
процесінде өттің реттелуіне ықпал етеді.
4. Фатер емізікшесі (Papilla Vateri): Жалпы өт түтігі он екі елі ішекке ашылатын жерде
Фатер емізікшесі (немесе он екі елі ішек емізікшесі) деп аталатын аймаққа жалғасады.
Бұл жерде өт ұйқы безінің ферменттерімен бірге ішекке өтеді. • Фатер
емізікшесінде Одди сфинктері деп аталатын бұлшықет бар, ол өттің ішекке шығарылуын
реттеп отырады. Сфинктер жиырылған кезде өт он екі елі ішекке өтпейді, ал босаңсыған
кезде өт ішекке түсіп, ас қорытуды қамтамасыз етеді.
Өттің айналымы:
•Бауыр жасушалары үздіксіз өт өндіреді, ал ол бауырішілік және бауырдан тыс өт жолдары арқылы өт
қабына немесе бірден он екі елі ішекке жеткізіледі. Өт қабы тамақ ішпеген кезде өтті сақтайды және
концентрациялайды. Тамақ ішкенде өт қабы жиырылады, ал өт жалпы өт түтігі арқылы он екі елі
ішекке түседі. Өт ішекке түскен кезде майларды ыдыратып, олардың сіңуін жеңілдетеді.
Жалпы өт өзегі (ductus choledochus) және өт қабы (vesica fellea) – өттің бауырдан он екі елі
ішекке тасымалдануына жауап беретін негізгі құрылымдар.Өт қабы (Vesica fellea):
•Өт қабы бауырдың астында орналасқан алмұрт тәрізді орган, оның негізгі қызметі – бауырда
өндірілген өтті сақтау және концентрациялау. Өт қабы тамақтану кезінде жиырылады да, ішіндегі
өтті өт қабының түтігі (ductus cysticus) арқылы жалпы өт өзегіне жібереді. Өт қабы ас қорыту кезінде
өттің қажетті мөлшерін он екі елі ішекке (duodenum) жіберу арқылы майларды ыдыратуға
көмектеседі.
Жалпы өт өзегі (Ductus choledochus):
•Жалпы өт өзегі өт қабының түтігі мен жалпы бауыр түтігінің қосылуынан пайда болады. Ол өттің
бауыр мен өт қабынан он екі елі ішекке жеткізілуін қамтамасыз етеді. Жалпы өт өзегі ұйқы безінің
жанынан өтіп, он екі елі ішекке ашылады. Бұл жерде өт майларды ыдырату үшін ішекке түседі. Фатер
емізікшесі (papilla Vateri) арқылы өт он екі елі ішекке өтеді, бұл процесс Одди сфинктері арқылы
реттеледі.
Қатынастары:
•Өт қабы бауырдан келетін өтті сақтайды және ас қорыту процесі кезінде оны жалпы өт өзегі арқылы
ішекке жібереді. Жалпы өт өзегі өттің үздіксіз ағынын реттейді және өт қабы мен бауырдан
ішекке өттің жетуін қамтамасыз етеді.Екі құрылым бір-бірімен тығыз байланыста жұмыс істейді, бұл
өттің дұрыс айналымы мен асқорыту процесінің тиімділігін қамтамасыз етеді.
Қорытынды
Балалардағы бауырдың анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктері олардың
өсуі мен дамуына байланысты өзгереді. Бұл ерекшеліктер баланың ағзасындағы зат
алмасу процестері, детоксикация, өттің бөлінуі және иммундық қызметінің біртіндеп
қалыптасуына ықпал етеді. Бауырдың толық функционалдық жетілуі жас ұлғайған
сайын аяқталады, бірақ балалардың бауырының бұл ерекшеліктерін ескеріп, оларға
күтім жасау өте маңызды.Балалардағы ұйқы безінің анатомиялық және
физиологиялық ерекшеліктері олардың өсуімен және дамуына байланысты өзгереді.
Жаңа туған нәрестелерде ұйқы безі толық жетілмеген болғандықтан, оның
экзокриндік және эндокриндік қызметтері шектеулі болады. Бірақ уақыт өте келе,
ұйқы безінің ферменттер мен гормондар бөлу қызметі жақсарып, толық қалыптасады.
Ұйқы безінің дұрыс дамуы баланың жалпы денсаулығы мен метаболизмі үшін өте
маңызды, сондықтан балалардың ұйқы безінің қызметін бақылап отыру қажет. Ұйқы
безінің дұрыс дамуы баланың ас қорытуы мен зат алмасуында маңызды рөл атқарады,
сондықтан оның жағдайын бақылау және дұрыс тамақтануды қамтамасыз ету
қажет.Бауырішілік және бауырдан тыс өт жолдары өттің бауырда түзіліп, ас қорыту
процесіне қатысуы үшін маңызды жолдарды құрайды. Бұл жолдардың дұрыс қызмет
атқаруы өттің үздіксіз ағынын және ас қорыту процестерін қамтамасыз етеді. Жүйенің
бұзылуы (мысалы, өт тастарымен немесе өт жолдарының бітелуі) ас қорыту
проблемаларына, сарғаюға және басқа да ауруларға әкелуі мүмкін.
Пайдаланылған әдебиеттер
• Атлас Адам анатомиясы 4 том Ә.Әубәкіров
«Фолиант» баспасы-2012, 110-120 б.
• Адам анатомиясы 2, А.Рақышев, 2004, 74-87 б.
• Адам физиологиясы

Ұқсас жұмыстар

Меншік - ол иелену, билеу, басқару, пайдалану, меншіктену құқығы, яғни мүліктік құқық

Астрономия – аспан денелері туралы ғылым Орта Азия ғалымдарының ғылымды дамытуға қосқан үлестері.Ерте дүниедегі халық астрономиясы

Инвестициялық қорлар

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік туралы ақпарат

Шұбатты лабораториялық зерттеу

Қазақстандағы ең бай кәсіпкерлердің үздік бестегі

Әлеуметтану тарихының негізгі бағыттары

Экономика саласы бойынша Нобель сыйлығының иегерлері

Рентгенография кезінде оларға перпендикуляр және қиғаш сәулелену бағытындағы қалыпты плевраның жұқа жапырақшалары ешқандай көлеңке

Өндірістік кооперативтер

Пәндер