Ұйқы безінің жас ерекшеліктері, гистологиялары

Презентация қосу

Топографиялық анатомия және гистология кафедрасы

ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Тақырыбы: Ұйқы безінің жас ерекшеліктері, гистологиялары

Тобы:ВМ-МҚқБ-02-23
Орындаған: Әбдрайм Н.
Қабылдаған:Едіге А.Ж.

Шымкент-2024
Жоспар

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Ұйқы безі гистологиясы
2. Ұйқы безінің даму көздері мен барысы
3. Жасына байланысты ерекшеліктері
4. Тамақтануына байланысты ерекшеліктері
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе

Ұйқы безінің дамуы – бұл ұрықтың даму кезеңінде арнайы жасушалардың қалыптасуы
арқылы ұйқы безінің пайда болу барысы. Ұйқы безі адам ағзасында асқорыту және эндокриндік
қызмет атқаратын маңызды мүше болып табылады. Ол екі негізгі қызметті орындайды: ас
қорыту ферменттерін шығару (экзокриндік функция) және гормондар, атап айтқанда инсулин,
глюкагон секілді заттарды өндіру (эндокриндік функция).
Ұйқы безінің құрылысы мен қызметі адамның жасына, тамақтану әдетіне, өмір салтына
байланысты өзгереді. Ұйқы безінің өзгерістері оның ас қорыту және эндокриндік қызметін
қамтамасыз ету үшін маңызды.
Жасқа байланысты: Ұйқы безінің экзо-, эндокринді бөліктерінің өзара қатынасы өзгеріске
ұшырайды. Балалық шақтың алғашқы жылдарында бездері эндокринді аралшықтары қарқынды
дамығанымен, кейін бұлардың саны күрт азайды. Без жасушаларының регенерациясы өте
төмен, безде тек жасуша ішілік регенерациясы ғана байқалады.
Ұйқы безі гистологиясы
Ұйқы безі гистологиясы — бұл органның
микроскопиялық құрылымын, яғни
жасушалардың, тіндердің және олардың
функцияларын зерттейтін ғылым саласы. Ұйқы
безі гистологиясы экзокринді және эндокринді
бөлімдерін қамтиды:
1. Экзокринді бөлік: Ас қорыту ферменттерін
(амилаза, трипсин, липаза) өндіретін ацинарлы
жасушалардан тұрады. Бұл ферменттер асқазан-
ішек жолына бөлінеді.
2. Эндокринді бөлік: Лангерганс
аралшықтарындағы гормон-producing
клеткалардан (инсулин, глюкагон) тұрады. Бұл
гормондар қандағы глюкоза деңгейін реттеуге
жауапты.Ұйқы безінің гистологиясы оның
қызметін, құрылымын және патологиялық
жағдайларын түсінуге мүмкіндік береді.
Ұйқы безі құрылысы
Ұйқы безі (лат. pancreas) — сыртқы және ішкі секреция безі. Сыртқы секреция безі ретінде ол ас
қорыту ферменттеріне бай ұйқы безі сөлін бөледі. Сонымен қатар, ұйқы безі арақашықтарының
жасушалары инсулин гормонын қанға бөледі. Сыртқы секреция без бөлігі құрылысы жағынан
көпіршікше-түтікше бездерге жатады.
Бездің сөл бөлетін соңғы бөлімі көпіршік тәрізді болады. Олардан шығатын шығару өзектері
негізгі без өзегін түзеді. Ұйқы безінің өзегі он екі елі ішекке ашылады. Ұйқы безінің эндокринді
бөлігін панкреаттық (лангерганс) аралшықтары құрайды. Олардың пішіні дөңгелек немесе
сопақша болып, әр түрлі без бөлікшелерінде орын тебеді. Аралшық жасушалары А, В, Д,
Д және РР болып бірнеше түрге бөлінеді.
• Ең көп кездесетін В-жасушалар инсулин гормонын түзіп, қандағы глюкозаның мөлшерін
азайтып, оны гликогенге айналдырады.
• А-жасушалар түзетін глюкагон гормоны, керісінше, гликогенді глюкозаға айналдырып, оны
қанға өткізеді. Д- жасушалар аз мөлшерде кездеседі. Бұл жасушалардың гормоны А-
жасушалар гормондарының түзілуін тежейді.
• Д- жасушалар қан қысымын төмендететін, ұйқы безі сөлінің бөлінуін күшейтетін гормон
бөледі.
• РР-жасушалар гормоны қарын сөлі мен ұйқы безі сөлінің түзілуін реттейді.Ұйқы безінің
жалпақтау болып келетін бас жағы ұлтабарға жабысып кірігіп тұрады.[1
Ұйқы безінің даму көздері мен барысы:
1. Эмбрионалдық даму кезеңі: Ұйқы безі эмбрионалдық дамудың ерте кезеңдерінде энтодерма
қабатынан қалыптасады. Бұл кезеңде ұрықтың ас қорыту жүйесі де дами бастайды.
2. Эпителийдің қалыптасуы: Ұйқы безінің дамуы ұрықтағы ішек түтігіне жақын орналасқан
эпителий жасушаларынан басталады. Бұл эпителийден ұйқы безінің алғашқы құрылымдары
түзілетін өскіндер (бүршіктер) пайда болады.
3. Дифференциация процесі: Эмбрионалдық кезеңнің келесі сатыларында эпителий
жасушалары бөлініп, әртүрлі бағытта дифференциацияланады. Экзокриндік және эндокриндік
жасушалар осы кезеңде қалыптасады. Экзокриндік жасушалар асқорыту ферменттерін өндіру
үшін дифференциацияланса, эндокриндік жасушалар инсулин, глюкагон сияқты гормондар
өндіруге бейімделеді.
4. Жасушалардың жетілуі мен инсулин өндірудің басталуы: Жүктіліктің шамамен 8-10
аптасында ұйқы безінің эндокриндік жасушалары белсенділік танытып, инсулин секрециясын
бастайды. Бұл кезеңде ұйқы безінің құрылымы мен қызметі қалыптасып бітеді.
5. Ұйқы безінің толық дамуы: Жүктіліктің соңына қарай ұйқы безінің толық құрылымы мен
негізгі қызметтері толығымен жетіледі.
Жасына байланысты ерекшеліктері

• Балалық шақ: Ұйқы безі толық дамыған күйде дүниеге келгенмен, балалық шақта оның
функциялары әлі де жетіле түседі. Бұл кезеңде инсулин мен ас қорыту ферменттерінің өндірісі
тұрақты күйге жетеді, бірақ балаларда бездің сезімталдығы жоғары болады, сондықтан белгілі бір
тағамдарға және өмір салтына байланысты өзгерістерге жылдам жауап береді.
• Жасөспірімдік кезең: Жасөспірімдерде метаболизм деңгейінің жоғарылығы мен өсу процестеріне
байланысты ұйқы безінің қызметі де күшейеді. Қандағы глюкоза деңгейін тұрақты ұстау үшін
гормоналды балансты сақтап тұратын инсулин өндірісі осы кезеңде маңызды рөл атқарады.
• Ересек кезең: Ересек жаста ұйқы безі жақсы қалыптасқан әрі тұрақты жұмыс істейді. Алайда адам
өмір салтына байланысты ұйқы безіне ауыртпалық түсуі мүмкін. Мысалы, құрамында майы жоғары
тағамдарды жиі тұтыну ұйқы безінің қызметін нашарлатып, асқорыту ферменттерінің артық
бөлінуіне әкелуі мүмкін.
• Қарттық кезең: Қартайған сайын ұйқы безінің құрылымы өзгеріске ұшырайды. Ферменттер
өндірісі мен гормондар секрециясы азаяды, бұл қант диабеті мен асқазан-ішек жолдарының бұзылуы
қаупін арттырады. Сонымен қатар, ұйқы безінің тіндерінде дегенеративтік өзгерістер пайда болады,
бұл ұйқы безінің көлемінің кішіреюіне, құрылымының тығыздалуына және қызметінің төмендеуіне
әкелуі мүмкін.
Тамақтануына байланысты ерекшеліктері

• Майлы және қуырылған тағамдар: Бұл тағамдар ұйқы безін ауырлатады, себебі оларды қорыту үшін көп
мөлшерде ферменттер қажет. Ұйқы безі артық жұмыс жасап, ферменттерді көп бөліп шығаруға мәжбүр болады.
Ұзақ уақыт осындай тамақтану ұйқы безінің қабынуына (панкреатит) әкелуі мүмкін.

• Қант пен көмірсуларға бай тағамдар: Көмірсуы көп тағамдар ұйқы безін инсулинді артық мөлшерде өндіруге
мәжбүр етеді. Бұл ұзақ мерзімде инсулинге төзімділікті арттырып, қант диабетінің дамуына себеп болуы мүмкін.

• Ақуызға бай тағамдар: Ақуызды қорытуға қажетті ферменттерді бөлу үшін де ұйқы безі белсенді жұмыс
істейді, бірақ қалыпты жағдайда ақуызды тағамдар ұйқы безіне айтарлықтай зиян келтірмейді. Ақуыздың
мөлшері денсаулыққа зиянды деңгейден аспауы керек.

• Талшыққа бай тағамдар: Көкөністер мен дәнді дақылдарда кездесетін тағамдық талшықтар ас қорыту жүйесіне
оң әсер етеді, ұйқы безінің артық жүктемесін азайтады. Олар инсулиннің тұрақты бөлінуін қамтамасыз етеді, бұл
қандағы глюкоза деңгейін реттеуге көмектеседі.

• Алкоголь: Ұйқы безіне ең зиянды факторлардың бірі – алкоголь. Ол без тіндерінің қабынуына, ұзақ мерзімде
созылмалы панкреатит және ұйқы безі ісігі сияқты ауруларға әкелуі мүмкін.
Қорытынды

Жасына және тамақтану әдетіне қарай ұйқы безінің құрылымы мен
қызметінде айтарлықтай өзгерістер болады. Дұрыс тамақтану және
салауатты өмір салтын ұстану ұйқы безінің қызметін қолдап, оның түрлі
аурулардан қорғануына ықпал етеді.
Ұйқы безінің дұрыс дамуы адамның метаболикалық және гормондық
тепе-теңдігі үшін өте маңызды. Дамудағы ақаулар диабет немесе
панкреатит сияқты ауруларға әкелуі мүмкін.
Туғаннан кейін ұйқы безінің экзокриндік және эндокриндік
қызметтері біртіндеп іске қосылады. Бұл кезеңде ұйқы безі балаға қажетті
гормондар мен ферменттерді бөле бастайды, бірақ ферменттер
белсенділігі ересектермен салыстырғанда төмен болады.
Пайдаланылған әдебиеттер

1. Гистология, цитология и эмбриологияКраткий атлас-Иван Федоров 2006

2. Гистология, цитология және эмбриология оқу құралы-Аяпова Ж.О.

3. 2023https://youtu.be/BSk3OB1dHzc?si=ya5MdkRzefHuxoQh

Ұқсас жұмыстар

Бауыр үлестері

Асқорыту бездерінен бөлінетін сұйықтық

Ұйқы бездің құрылысы

Ұйқы безінің құрылысы

Ұйқы безінің функциялары

Эндокринді бездер және түрлері

Қалқанша безінің қанмен қамтамасыз етілуі

Гуморальдық қызметінің реттелуі

Ұйқы безінің гормондары

Инсулин гармонын бөлетін без

Пәндер