САЯСИ ИДЕОЛОГИЯНЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ

Презентация қосу

САЯСИ САНА ЖӘНЕ
САЯСИ ИДЕОЛОГИЯ
Айдарбаева Раушан Қайса қызы,
тарих ғылымдарының кандидаты, доцент
ЖОСПАР

1. САЯСИ САНА: ТҮСІНІГІ,
ФУНКЦИЯЛАРЫ, ФОРМАЛАРЫ МЕН
ДЕҢГЕЙЛЕРІ

2. ИДЕОЛОГИЯ ҰҒЫМЫ, ОНЫҢ ҚЫЗМЕТІ

3. ИДЕОЛОГИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ
Саяси сана дегеніміз – өмірдегі саяси қатынастарды
бейнелейтін, оларды түсініп-сезінетін, адамдардың
әр саладағы іс-әрекеттеріне бағыт-бағдар беретін
әлеуметтік сезімдер, түсініктер, көзқарастар
жиынтығы.
Қоғамдық сана – мемлекеттің, қоғамның саяси жүйесінің
пайда болуымен бірге дүниеге келген көзқарастар
жиынтығы.
Қоғамдық сана түрлері:
Саяси сана
Құқықтық сана
Діни сана
Ұлттық сана
Топтық сана
Экономикалық сана
Таптық, құлдық сана т.б.
Саяси сананың деңгейлері:
Қарапайым деңгейі - саяси өмірге қатысты қоғамдық пікірдің
күнделікті жағдайы. Саясаттың тереңіне бойламай, себеп-салдарын
сараламай, көбіне сыртқы белгілеріне байланысты қорытынды
жасайды.
Теориялық деңгей – саяси өмірді өзгерту, дамыту, жаңаша құруға
бағытталған саяси тұжырымдамалардан, идеялар мен
тұжырымдардан тұрады.
Эмпирикалық деңгей – саяси қайраткерлер практикалық саяси өмір
процесінде жинақтаған саяси идеялар түрінде көрінеді. Кейбір
маңызды идеялар мемлекеттік, саяси және қоғам қайраткерлерінің
сөздерінде, бұқаралық ақпарат құралдарының жариялынымдарында
көрініс табады.
Саяси сананың функциялары:

Танымдық
Реттеуші
Бағалау
Ұйыстыру
Болжамдық
Коммуникативтік
Тәрбиелік
идеологиялық
Танымдық қызметі -
Адамдарға саяси ақпараттты игеруге, айналадағы
саяси шындықты талдауға көмектеседі

Реттеуші қызметі -
Саясатқа араласуға қатысты идеялар, көзқарастар,
сенімдер және т.б. бағыт-бағдар береді
Бағалау қызметі -
Саяси өмірге, нақты саяси оқиғаларға қатысты
көзқарас, пікір, ұстаным қалыптастыруға ықпал етеді

Ұйыстыру қызметі -
Ортақ құндылықтар, идеялар, көзқарастар негізінде
қоғамның әлеуметтік топтарын біріктіруге
жәрдемдеседі
Болжамдық қызметі -
Саяси процестің мазмұны мен сипатын болжауға негіз
жасайды, болашақ саяси қатынастар туралы ақпарат
алуға мүмкіндік береді

Коммуникативтік қызметі –

Қоғамда саяси қарым-қатынасты қамтамасыз етеді
Идеология (гр. идса – ой, пікір, идея + логос – сөз) – ілім, қоғамдық
сана.

Идеология – адамдардың үлкен әлеуметтік топтарының іс-әрекетіне
бағдар беріп, олардың мақсат-мүдделерін білдіретін және қорғайтын
идеялар мен көзқарастар жүйесі

Ғылыми айналымға, әдебиетке француз ғалымы және фәлсафасышы
А. Дестют де Трасси (1754-1836) кіргізді.

Оның пікірінше идеология саяси өмірдің берік негізін орнатуға мүмкіндік
беретін идеялар туралы ілім.
Тәрбиелік қызметі -
Адамның қоғамдық саяси өмірге қатысуы мен
әлеуметтік-саяси қызмет етуіне, патриотизмді
қалыптастыруға, саяси ұстаным қалыптастыруға, саяси
әлеуметтенуіне көмектеседі

Идеологиялық қызметі -
Саяси субъектілердің өзіндік мүдделерін білдіріп,
жекелеген әлеуметтік топтардың идеологиясына ықпал
етеді және саяси санада демократиялық плюрализм
қағидатын дамытуға қызмет етеді
САЯСИ ИДЕОЛОГИЯНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ

Хронологиялық Оның мазмұны
шеңбері
XVII-XVIII ғғ.
Діни-феодалдық идеологияға қарсы тұру, прогресс,
рационализм және гуманизм идеяларын қорғау
XIX-XX ғғ.
Әртүрлі либералдық және коммунистік идеялар
пайда болды
XX ғғ.
«Идеология» ұғымын таптар мен әлеуметтік
топтардың мүддесін білдіретін көзқарастар
тұрғысында қолдану
Идеология - адамдарды біріктіріп, топтастырудың және
басшылықтың құралы.
Саяси қатынастар саласында саясат субъектілерінің іс-әрекетіне
бағдар береді, еркін қалыптастырады, саяси қызметке
ұмтылдырады, белсенділігін арттырады.

Идеология – сезім тудыратын нышандар жиынтығы. Олар
адамдар мен топтардың іс-әрекеттеріне мән-мағына беріп
күшейтеді, асқақтады. Мысалы, Отан үшін, ұлты үшін, халқы үшін
адамдар ғажап ерлік жасап, өзін-өзі құрбан етуге дейін барады.
Идеология қайда Идеология
Идеологияны
қалыптасады? қалай
кімдер жасайды?
таратылады?

Жүйеленген түрінде
Идеологияны қоғамның
саяси идеология партия
білімді өкілдері, Ол ақпарат
бағдарламарында,
идеолог-саясатшылар, құралдары арқылы
декларацияларында,
философтар, таратылады,
манифестерінде,
әлеуметтанушылар, халықтың
жарғыларында, және
заңгерлер, экономистер, санасына
түрлі насихаттық
ақын-жазушылар т.б. сіндіріледі
құжаттарда
жасап шығарады.
қалыптасады.
САЯСИ ИДЕОЛОГИЯНЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ

1. Танымдық Ол саяси жүйені, саяси өмірді суреттеп, түсіндіреді

Ол қоғам, әлеуметті прогресс, билік және т.б. туралы мағлұмат
2. Бағдарламалық беріп, адамның іс-әрекетіне бағыт-бағдар көрсетеді

3. Жұмылдыру, Қоғамның мақсат-мүдделерін айқындап, әлеуметтік топтарды
іске тарту оларды іске асыруға жұмылдырады

Әлеуметтік шиеленістерді бәсеңдеті. Сәтсіздікке ұшыраған
4. Амортизациялық
жағдайда қайтадан күш жинап қайта серпілуге шақырады

Үстемдік етіп отырған қоғамдық тәртіпке белгілі бір көзқарас
5. Бағалау
қалыптастырады
ИДЕОЛОГИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ

Фашизм
Либерализм (итал. fascio –ұяшық,
байлам)

Консерватизм Анархизм
(грек. anarchia - биліксіз)

Социал-демократиялық Феминизм
( лат. Femina - әйел)

Энваиронментализм
Коммунистік (ағыл. Environment –
қоршаған орта)
ИДЕОЛОГИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ

Либерализм (лат. Liberal - Консерватизм (латын
еркін) демократиялық тілінен conservare - қорғау)
әдетте либерализмге қарсы Социалистік идеология
құқықтар мен жеке (лат. Socialis - әлеуметтік)
бостандықтарды, кәсіпкерлік тұрады. Бұл идеология
дәстүрлі қоғамдық тәртіпті идеал ретінде әлеуметтік
бостандығын және әділеттілік пен теңдік
парламенттік жүйені қорғауға, түрлі жаңалықтар
мен өзгерістерге қарсы принциптерін алға
қорғайды. тартады.
тұруға бағытталған.
Негізін салушылар – Негізін салушылар-
Дж. Локк, Ш.Л. Монтескье, А. Негізін салушылар-
Эдмунд Берк, Жозеф де К. Маркс, Ф. Энгельс, В.И.
Смит, И. Кант, Т. Ленин, Э. Бернштейн, К.
Джефферсон, А, Токвиль, Дж. Местр, Фридрих фон
Савиньи, Австрия королі Каутский
Милль
Меттерних
ЛИБЕРАЛИЗМ

индивидуали бірінші кезекте қоғамның немесе басқа әлеуметтік топтың емес, жеке тұлғаның
зм мүдделері;

еркіндік басқаларға және құндылықтарға қарағанда басымдыққа ие, оны тек басқа
бостандық адамның еркіндігімен шектеуге болады деп есептеледі; кәсіпкерлік еркіндігі де
кепілдендірілген;

ең ұтымды шешім ең дұрыс болады, ал эмоциялар, сезімдер мен байланыстар екінші
Ақыл дәрежелі болып табылады;

теңдік әркімнің тең азаматтық және саяси құқықтары мен бостандықтары бар (дегенмен бұл
әркімнің табысы немесе әлеуметтік жағдайы бірдей болуы керек дегенді білдірмейді);

толеранттыл әркім төзімділікпен және басқа көзқарастарға, пікірлерге, нанымдарға, сенімдерге
ық құрметпен қарауы керек; саяси плюрализмге де қолдау көрсетіледі;

конституцион билік заңмен шектелген және саяси тежеу мен тепе-теңдік жүйесі конституцияда
ализм көзделуі керек
ХХ ғасырда. неолиберализм теориясы жасалды, оған сәйкес
НЕОЛИБЕРАЛИЗМ мемлекеттің негізгі функциялары - еркін кәсіпкерлікті қорғау,
монополияға қарсы күрес, жеке кәсіпкерлікті дамыту.

Негізгі өкілдері – Ф. Фон Хайек; Дж. Кейнс, Дж. Гэлбрейт

Неолиберализм идеясына көптеген партиялар сүйенеді. 1955 ж. бері Жапонияның ең ірі
партиясы – либералдық-демократтар партиясы. Либералдар Англия, Австрия, Канаданың
және т.б. елдердің саяси өмірінде елеулі орны алады.
КОНСЕРВАТИЗМ

қоғамдағы тұрақтылықтың негізі ретінде әдет-ғұрыптарды, дәстүрлерді, өткенді
дәстүрлілік құрметтеу; консерватизм отбасы, дін құндылықтарын, үлкендерді құрметтеуді
насихаттайды;
адамның
әр адамды консерватизм шектеулі, тәуелді, өзімшіл деп қабылдайды; тек қатаң
жетілмеген
әлеуметтік бақылау оны ортақ мүдде үшін әрекет етуге мәжбүр ете алады;
дігі

иерархия әр түрлі әлеуметтік позициялар мен мәртебелердің болуы және соған байланысты
қоғамдағы адамдардың теңсіздігі табиғи және қажет;

тәртіп егер мемлекет заң мен тәртіп орнатса ғана қоғам өмір сүре алады;

мемлекет (отбасының әкесі сияқты) жеке тұлғаға қамқор болып, оны басқаруы керек;
патернализм мемлекеттік құндылықтар жеке мүдделерден жоғары қойылады;

меншік консерватизм, әдетте, жеке меншікке қол сұғылмаушылықты білдіреді.
Ол көптеген елдерде қалыптасқан либералды
құндылықтарды - құқықтар мен бостандықтарды қорғау,
кәсіпкерлік бостандықтарын мойындай отырып, осы
НЕОКОНСЕРВАТИЗМ құндылықтарды дәстүрлі құндылықтармен (отбасы, дін,
патриотизм) тығыз байланыстыруға тырысады.

Оның өкілдері: Д. Белл, З. Бжезинский, Н. Кристол, Р.
Рейган, Дж. Буш, М. Тэтчер

тұңғыш консервативтік партия 1867 жылы Англияда пайда болды. Ал ХХ ғасырдың 80-
жылдарынанан бастап Англия, АҚШ, ГФР дәне т.с.с елдерде олардың өкілдері билікке келді
Социалистік идеология

теңдік барлық әлеуметтік теңсіздікті жою керек; тапсыз қоғам құру;

қоғамның жеке тұлға қоғамға байланысты және оның барлық әрекеттері әлеуметтік тұрғыдан
басымдығы қойылған; қоғамның мүдделері жеке тұлғаның мүддесінен жоғары;

коллективиз барлық адамдар рухани бауырластық байланыстарымен байланысты, ал ұжымдық
м өзара әрекеттесу жалғыз адамдардың күш-жігеріне қарағанда тиімдірек;

қоғамдық жеке меншік теңсіздіктің қайнар көзі болып табылады және оны қоғамдық меншікпен
меншік алмастыру керек;

жоспарлы экономика халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мемлекет тарапынан толық
экономика реттеледі.
Социалистік идеология

Социал- Коммунистік К. МАркс,
Э. Бернштейн, Ф. Энгельс,
демократиялы идеология
К. Каутский В.И. Ленин
қ идеология

әлеуметтік әділеттілік пен теңдік Реформалармен қоғамды өзгерту
қоғамына өту біртіндеп болуы мүмкін емес, өйткені үстем таптар
керек өз биліктерін өз еріктерімен бергісі
келмейді
революция мен зорлық-
зомбылыққа қарсы, әлеуметтік Бірден-бір дұрыс жол –
реформалар арқылы капитализмді революциялық
күшпен жою

капитализмге қарсы емес, бірақ
«әрқайсысынан қабілетіне қарай,
байлар мен кедейлер арасындағы
әрқайсысына қажеттіліктеріне
алшақтықты жою үшін керек деп
қарай» принципі, тапсыз
санайды.
коммунистік қоғам
ИДЕОЛОГИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ

Фашизм идеологиясы (итальяндық Анархизм - мемлекеттік биліктен бас
fascio - ұяшық, бірлестік) Оған тарту. Анархистер мемлекеттік билік
милитаристік риторика, күшке зорлық-зомбылықтың бір түрі және оны
табынушылық тән. Ол ұлттық және жою керек деп санайды. Еркін адамдар
нәсілдік басымдылық, зорлық- бір-бірімен келісу арқылы өз істерін
зомбылық пен шовинизм идеяларын мемлекетсіз шеше алады
алға тартты.

Негізін қалаушылар: неміс философы М.
1919 ж. Италияда пайда болды. Штирнер, француз философы,
Негізін салушылар:Ф. Ницше, О. экономисті П. Прудон. Көрнекті өкілдері:
Шпенглер, А. Гитлер(«Менің күресім») орыс төңкерісшілері М.А. Бакунин, П. А.
Кропоткин.
Либерализ Консерватиз
Анархизм Социализм Фашизм
м м

Солшыл идеологиялар Центризм (орталық) Оңшыл идеологиялар

Ұқсас жұмыстар

Идеологиялық саяси сана

Саяси сана мен саяси идеология

Саяси сананың деңгейлері

САЯСИ САНА, САЯСИ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ САЯСИ ИДЕОЛОГИЯ

Саяси мәдениет және саяси идеология

Саяси мәдениет және саяси әлеуметтену

САЯСИ МӘДЕНИЕТ ПЕН САЯСИ САНА

Халықаралық қатынастар

Саяси идеология қызметі

Саяси режимдер. Қоғамды демократия ландыру және саяси жаңару

Пәндер