Жүйке жасушасының құрылысы

1. Суретте не бейнеленгенін анықтаңыздар

2. Нейрон деген не?

3. Нейрондардың құрылыс ерекшеліктері неде?

4. Нейрон түрлерінің

қызметі қандай?

Сабақ тақырыбы:Нейрондардың түрлері мен қызметтері. Аксондардың миеленді және миеленсіз қабықтары. Синапстар және медиаторлар.

Сабақ мақсаттары:

1. Нейрондардың құрылымдық компоненттерін атау, оларды суретте анықтай білу.

2. Нейрондар түрлерін ажырату, олардың ұқсастығы мен айырмашылықтарын сипаттау.

3. Нейрондар қызметтерін атаңыз.

Бағалау критерийлері:

нейрондардың типтерін анықтайды;

нейрондар құрылысының ерекшеліктерін көсетеді;

нейрондардың қызметін атайды.

1-тапсырма

1. 1 сурет бойынша келесі: дендрит, аксон, жасушалық дене (сома), ядро, миелин қабығы, Ранвье буыны, аксонның соңғы тармағы (терминаль), Шванн жасушасы терминдерін қолдана отырып, жасушаның құрылымдық компоненттерін көрсетіңіздер.

Нейронның тиіптік құрылымы

№1. 2 тапсырма

Жүйке жасушасының қызметін атаңыздар

Нейронның негізгі қызметі-басқа жүйке жасушаларына, мүшелерге немесе бұлшық еттерге ақпаратты қабылдау, сақтау, өңдеу және тасымалдау.

English

Kazakh

Russian

Neuron

Нейрон

нейрон

Sensory neuron/ Afferent neuron

Сезгіш нейрон/Афферентті нейрон

Сенсорный нейрон/ Афферентный нейрон

Relay neuron

Байланыстырушы нейрон

Вставочные нейроны

Motor neuron/ Efferent neuron

Қимыл нейрон/Эфференті нейрон

Двигательные нейроны

Myelin sheath

Миелинді қабық

Миелиновая оболочка

Node of Ranvier

Ранвье буыны

Раньве перехват

Schwann cell

Шванн жасушасы

Клетка Шванн

Axon

аксон

Аксон

Dendron

Дендрон

Dendrites

Дендриттер

Дендриты

Cell body

Жасуша денесі

Тело клетки

Direction of impulse

Импульстің бағытталуы

Направление импульса

Глоссарий

Нейрондар- тітіркенуге бейім, яғни олар қозғанда,

электр импульстерін тасымалдауға қабілетті жүйке жүйесінің функционалдық бірліктері

Рецепторлар-тітіркенуді қабылдайтын жасушалар немесе мүшелер (мысалы, тері рецепторлары)

Эффекторлар-бұлшықеттер немесе бездер сияқты тітіркенуге жауап беретін ұлпалар немесе мүшелер.

Орталық жүйке жүйесіне (бас және жұлын миына) импульстерді беретін нейрондар афферентті немесе сенсорлық нейрондар деп аталады.

Эфферентті немесе моторлы нейрондар орталық жүйке жүйесінен импульстерді эффекторларға береді.

Афферентті нейрондар эфферентті нейрондармен жиі ендірме (байланыстық, аралық) нейрондар көмегімен байланысады.

Глоссарий

Синапс-екі нейрон немесе нейрон мен эффекторлы жасуша арасында сигнал алатын байланыс орны.

Нейромедиаторлар-нейрондар арасындағы синаптикалық кеңістік арқылы нерв жасушасынан электрохимиялық импульсті беру жүзеге асырылатын биологиялық белсенді химиялық заттар

Жеке жұмыс Ендірме, сезімтал және қозғалтқыш

нейрондардың схемаларына қажетті атауларды жазыңыз

№2 тапсырма: Суреттерде нейрондардың үш түрінің құрылысының ерекшеліктерін және олардың қызметтерін нейрондардың құрылымдық компоненттерін көрсете отырып сипаттау.

Топтарға бөлу

1 топ ендірме / интернейрон;

2 топ афферентті / сезімтал;

3 топ эфферентті / қозғалтқыш

Дескрипторлар

Нейрон түрін анықтайды;

Сурет-сызбанұсқада нейрон құрылысының ерекшеліктерін көрсетеді;

нейрон қызметін атайды;

А. Сенсорлық нейрон сызбанұсқасы

Орталық жүйке жүйесіне (бас және жұлын миы) импульстер тасымалдайды

Б. Қозғалыс нейронының сызбанұсқасы

Орталық жүйке жүйесінен импульстерді эффекторларға тасымалдайды

В. Ендірме нейрон сызбанұсқасы

Сезімтал және басқа да ендірме нейрондардан ақпаратты қабылдайды, оны өңдейді және мидың тиісті бөлімі мен эфференттік/ қозғалғыш нейрондарға жібереді.

№3 тапсырма

Нейрондардың үш типін және олардың қызметтерін салыстырыңыздар

№4. 1 тапсырма

Жүйке жасушасының компонентін оның ерекшеліктерімен байланыстырыңыз

№4. 2 тапсырма

Суретті қолдана отырып, нейрон түрін анықтаңыз және жүйке жасушасының құрылысы мен жүйке жасушасының қызметі арасындағы өзара байланысты орнатыңыз

Жүйке ұлпасы

Нейрондар

Жұйке жасушалары

Нейроглиялар

Нейрондар арасындағы кеңістікті толтырып тұрады.

Тірек, қорғаныш, секреторлы қызмет атқарады.

Тітіркенуді қабылдап қозған күйге келеді және жұйке импульстерін өткізеді

Жүйке жасушасының құрылысы:

Жүйке жасушасы нейрон

деп аталады. Әр нейронның

денесі, ұзын(аксон) және

қысқа(дендрид) өсінділері

болады.

Дендрид қозуды

нейронның денесіне қарай өткізеді.

Нейронның денесі

қозуды аксонға өткізеді .

Аксон әр түрлі мүшелерге

(бұлшықетке, теріге т. б) береді.

Аксонның көрші жатқан нейрон

дендридінің қабықшасымен

байланысып, қозу өтетін жерін

тоғысу (синапс) дейді.

Нейронның бойымен қозудың өтуі:

Нейронның бойымен қозу тек бір бағыт бойынша өтеді. Қозу дендриттер арқылы нейронның денесіне беріледі, одан денесі арқылы аксонға өтеді.

Қозу бағытының сызба нұсқасы :

дендрит -> дене -> аксон.

Нейрондар қызметі жағынан 3 топқа жіктеледі:

Афференттік нейрон (сенсорлы нейрон) - сезімтал, қозуды орталық нерв жүйесіне қарай (ОЖЖ) өткізеді) ; Эфференттік нейрон (моторлы нейрон) - моторлы, қимыл-қозғалыс, қозуды орталық нерв жүйесінен жұмыс мүшесіне әкеледі.

Қондырма нейрон (интернейрон) (байланыстырғыш нейрон) - қосымша немесе аралық нейрон, афференттік нейрондарды эфференттік нейрондармен байланыстырады.

Нейрон түрлері.

1Қызметі бойынша:

Сезгіш немесе афференттік нейрон

Қозғалтқыш нейрон немес эфференттік нейрон

Қондырма нейрон немесе интернейрон

2Құрылымы бойынша:

-мультиполярлы (қозғалтқыш нейрон)

- биполярлы нейрон (сезгіш нейрон)

-униполярлы нейрон (сенсорлық және ауырсыну сезімтал нейрон)

Жүйке жасушасының қызметі бойынша жіктелуі:

Афференттік нейрон

Афференттік нейрон (сенсорлы нейрон) - сезімтал, қозуды орталық нерв жүйесіне қарай (ОЖЖ) өткізеді) ;

Эфференттік нейрон

Эфференттік нейрон (моторлы нейрон) - моторлы, қимыл-қозғалыс, қозуды орталық нерв жүйесінен жұмыс мүшесіне әкеледі.

Қондырма нейрон

Қондырма нейрон (байланыстырғыш нейрон) - қосымша немесе аралық нейрон, афференттік нейрондарды эфференттік нейрондармен байланыстырады.

НЕЙРОНДАРДЫҢ ӨСІНДІЛЕР САНЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ЖІКТЕЛУІ

Әртүрлі нейрондар денелерінен шығатын өсінділердің саны

бірдей болмайды. Осыған орай оларды

- униполярлы, псевдоуниполярлы,

-биополярлы,

- Мультиполярлы деп бөледі.

Униполярлы нейрондарда бір ғана өсінді болады. Мұндай нейрондар омыртқасыз жануарларда және омыртқалы жануарлардың эмбриональдық даму кезеңінде кездеседі.

Псевдоуниполярлық нейрондарда да бір өсінді болады, бірақ ол әрі қарай екі тармақталып кетеді.

Биополярлық нейрондарда екі өсінді бар.

Мультиполярлық нейрон денесінен әдетте жуан, ұзын бір аксон және бірнеше дендриттер шығады. Бұлардың үлкендігі, пішіні, атқаратын қызметтері, орналасқан жерлері әртүрлі болады.