Жүйке жасушасының құрылысы

Презентация қосу

1.Суретте не бейнеленгенін анықтаңыздар
2.Нейрон деген не?
3. Нейрондардың құрылыс ерекшеліктері неде?
4. Нейрон түрлерінің
қызметі қандай?
Сабақ тақырыбы:Нейрондардың түрлері мен қызметтері.
Аксондардың миеленді және миеленсіз қабықтары. Синапстар
және медиаторлар.
Сабақ мақсаттары:
1. Нейрондардың құрылымдық компоненттерін атау, оларды
суретте анықтай білу.
2. Нейрондар түрлерін ажырату, олардың ұқсастығы мен
айырмашылықтарын сипаттау.
3. Нейрондар қызметтерін атаңыз.
Бағалау критерийлері:
нейрондардың типтерін анықтайды;
нейрондар құрылысының ерекшеліктерін көсетеді;
нейрондардың қызметін атайды.
1-тапсырма

1.1 сурет бойынша келесі: дендрит, аксон, жасушалық дене
(сома), ядро, миелин қабығы, Ранвье буыны, аксонның соңғы
тармағы (терминаль), Шванн жасушасы терминдерін қолдана
отырып, жасушаның құрылымдық компоненттерін
көрсетіңіздер.
Нейронның тиіптік құрылымы
№1.2 тапсырма
Жүйке жасушасының қызметін атаңыздар

• Нейронның негізгі қызметі-басқа жүйке
жасушаларына, мүшелерге немесе бұлшық
еттерге ақпаратты қабылдау, сақтау, өңдеу
және тасымалдау.
English Kazakh Russian
Neuron Нейрон нейрон
Sensory neuron/ Afferent Сезгіш Сенсорный нейрон/
neuron нейрон/Афферентті Афферентный нейрон
нейрон
Relay neuron Байланыстырушы Вставочные нейроны
нейрон
Motor neuron/ Efferent Қимыл Двигательные нейроны
neuron нейрон/Эфференті
нейрон
Myelin sheath Миелинді қабық Миелиновая оболочка
Node of Ranvier Ранвье буыны Раньве перехват
Schwann cell Шванн жасушасы Клетка Шванн
Axon аксон Аксон
Dendron Дендрон Дендрон
Dendrites Дендриттер Дендриты
Cell body Жасуша денесі Тело клетки
Direction of impulse Импульстің бағытталуы Направление импульса
Глоссарий
Нейрондар- тітіркенуге бейім, яғни олар қозғанда,
электр импульстерін тасымалдауға қабілетті жүйке
жүйесінің функционалдық бірліктері
• Рецепторлар-тітіркенуді қабылдайтын жасушалар
немесе мүшелер (мысалы, тері рецепторлары)
• Эффекторлар-бұлшықеттер немесе бездер сияқты
тітіркенуге жауап беретін ұлпалар немесе мүшелер.
• Орталық жүйке жүйесіне (бас және жұлын миына)
импульстерді беретін нейрондар афферентті немесе
сенсорлық нейрондар деп аталады.
• Эфферентті немесе моторлы нейрондар орталық
жүйке жүйесінен импульстерді эффекторларға береді.
• Афферентті нейрондар эфферентті нейрондармен жиі
ендірме (байланыстық, аралық) нейрондар
көмегімен байланысады.
Глоссарий

• Синапс-екі нейрон немесе нейрон мен
эффекторлы жасуша арасында сигнал
алатын байланыс орны.

• Нейромедиаторлар-нейрондар арасындағы
синаптикалық кеңістік арқылы нерв
жасушасынан электрохимиялық импульсті
беру жүзеге асырылатын биологиялық
белсенді химиялық заттар
Жеке жұмыс Ендірме, сезімтал және қозғалтқыш
нейрондардың схемаларына қажетті атауларды
жазыңыз
№2 тапсырма: Суреттерде нейрондардың үш түрінің
құрылысының ерекшеліктерін және олардың қызметтерін
нейрондардың құрылымдық компоненттерін көрсете отырып
сипаттау.
Топтарға бөлу

1 топ ендірме / интернейрон;
2 топ афферентті / сезімтал;
3 топ эфферентті / қозғалтқыш

Дескрипторлар
• Нейрон түрін анықтайды;
• Сурет-сызбанұсқада нейрон құрылысының ерекшеліктерін
көрсетеді;
• нейрон қызметін атайды;
А. Сенсорлық нейрон сызбанұсқасы

Орталық жүйке жүйесіне (бас және жұлын миы)
импульстер тасымалдайды
Б. Қозғалыс нейронының сызбанұсқасы

Орталық жүйке жүйесінен импульстерді эффекторларға
тасымалдайды
В. Ендірме нейрон сызбанұсқасы
Сезімтал және
басқа да ендірме
нейрондардан
ақпаратты
қабылдайды, оны
өңдейді және
мидың тиісті
бөлімі мен
эфференттік/
қозғалғыш
нейрондарға
жібереді.
№3 тапсырма

• Нейрондардың үш типін және
олардың қызметтерін
салыстырыңыздар
№4.1 тапсырма
• Жүйке жасушасының компонентін оның
ерекшеліктерімен байланыстырыңыз
№4.2 тапсырма
Суретті қолдана отырып, нейрон түрін
анықтаңыз және жүйке жасушасының
құрылысы мен жүйке жасушасының қызметі
арасындағы өзара байланысты орнатыңыз
Жүйке ұлпасы
- Жұйке ұлпасының негізгі компоненттері:

Нейрондар Нейроглиялар
Жұйке жасушалары

Тітіркенуді қабылдап қозған күйге келеді Нейрондар арасындағы кеңістікті
және жұйке импульстерін өткізеді толтырып тұрады.
Тірек, қорғаныш, секреторлы қызмет
атқарады.
Жүйке жасушасының құрылысы:
Жүйке жасушасы нейрон
деп аталады. Әр нейронның
денесі, ұзын(аксон) және
қысқа(дендрид) өсінділері
болады.
Дендрид қозуды
нейронның денесіне қарай өткізеді.
Нейронның денесі
қозуды аксонға өткізеді .
Аксон әр түрлі мүшелерге
(бұлшықетке, теріге т.б) береді.
Аксонның көрші жатқан нейрон
дендридінің қабықшасымен
байланысып, қозу өтетін жерін
тоғысу (синапс) дейді.
Нейронның бойымен қозудың өтуі:

• Нейронның бойымен қозу тек бір бағыт бойынша өтеді.
Қозу дендриттер арқылы нейронның денесіне беріледі,
одан денесі арқылы аксонға өтеді.
Қозу бағытының сызба нұсқасы :
дендрит -> дене -> аксон.
Нейрондар қызметі жағынан
3 топқа жіктеледі:
Афференттік нейрон (сенсорлы нейрон) - сезімтал, қозуды
орталық нерв жүйесіне қарай (ОЖЖ) өткізеді);

Эфференттік нейрон (моторлы нейрон) - моторлы, қимыл-
қозғалыс, қозуды орталық нерв жүйесінен жұмыс мүшесіне
әкеледі.

Қондырма нейрон (интернейрон) (байланыстырғыш
нейрон) - қосымша немесе аралық нейрон, афференттік
нейрондарды эфференттік нейрондармен байланыстырады.
Нейрон түрлері.
1Қызметі бойынша:
- Сезгіш немесе афференттік нейрон
- Қозғалтқыш нейрон немес эфференттік нейрон
- Қондырма нейрон немесе интернейрон
2Құрылымы бойынша:
-мультиполярлы (қозғалтқыш нейрон)
- биполярлы нейрон (сезгіш нейрон)
-униполярлы нейрон (сенсорлық және ауырсыну
сезімтал нейрон)
Жүйке жасушасының қызметі бойынша
жіктелуі:
Афференттік нейрон
Афференттік нейрон
(сенсорлы нейрон) -
сезімтал, қозуды
орталық нерв
жүйесіне қарай
(ОЖЖ) өткізеді);
Эфференттік нейрон
Эфференттік нейрон
(моторлы нейрон) -
моторлы, қимыл-
қозғалыс, қозуды
орталық нерв
жүйесінен жұмыс
мүшесіне әкеледі.
Қондырма нейрон
Қондырма нейрон
(байланыстырғыш нейрон)
- қосымша немесе аралық
нейрон, афференттік
нейрондарды эфференттік
нейрондармен
байланыстырады.
НЕЙРОНДАРДЫҢ ӨСІНДІЛЕР САНЫНА БАЙЛАНЫСТЫ
ЖІКТЕЛУІ
Әртүрлі нейрондар денелерінен шығатын өсінділердің саны
бірдей болмайды. Осыған орай оларды
- униполярлы, псевдоуниполярлы,
-биополярлы,
- Мультиполярлы деп бөледі.
Униполярлы нейрондарда бір ғана өсінді болады. Мұндай
нейрондар омыртқасыз жануарларда және омыртқалы
жануарлардың эмбриональдық даму кезеңінде кездеседі.
Псевдоуниполярлық нейрондарда да бір өсінді болады, бірақ ол
әрі қарай екі тармақталып кетеді.
Биополярлық нейрондарда екі өсінді бар.
Мультиполярлық нейрон денесінен әдетте жуан, ұзын бір аксон
және бірнеше дендриттер шығады. Бұлардың үлкендігі, пішіні,
атқаратын қызметтері, орналасқан жерлері әртүрлі болады.
Құрылымы бойынша жүйке жасушасының жіктелуі:

Өсінділерінің санына
байланысты жүйке
жасушаларыжіктеледі:
Униполярлы, бір ғана
өсіндісі – аксоны бар;
биполярлы, екі өсіндісі бар :
аксон және дендрит;
псевдоуниполярлы, екі
аксон және бір дендриті бар.
1 - униполярлы нейрон;
2 -биполярлы нейрон (сезгіш нейрон) Мультиполярлы
3 - псевдоуниполярлы; нейрондардың көп дендриті
4 - мультиполярлы (қозғалтқыш нейрон) және бір аксоны бар.
Жүйке импульсінің өту схемасы
• Синапс – екі қозғыш
жасушалар арасындағы Синапс
маманданған қызметтік
контакт, қозуды беру қызметін
атқарады. Нейрондарда синапс
негізінен бірінші жасушаның
аксонының немесе дендриттің
ұшындағы тармақтар мен
екінші жасушаның дендритінің
арасында орналасады. Бұл
жағдайда жасушалар арасында
физикалық контакт
болмайды, олардың арасында
шағын бос кеңістік қалып
қояды. Бұл кеңістік
синапстық саңылау деп
аталады.
Синапстың құрылысы

• Аксон ұшындағы ісінген пиязшық
түріндегі синапстық аяқталуынан
құралады, дендрит мембранасының
қасында, өте жақын орналасады. Осы
ісіктің цитоплазмасында көпдеген
митохондриялар орналасады және,
диаметрі 50 нм болатын ұсақ Синапсты
синапстық көпіршіктер орналасады. Синапсты қ
• Көпіршіктердің құрамында қ саңылау
нейромедиатор деген зат бар, осы көпіршік
нейромедиаторлар импульсті
синапстың саңылау, диаметрі 20 нм,
арқылы берілуін қамтамасыз етеді. Постсина
• Синапсқа қарайтын жасушалық птикалық
мембраналар қалыңдаған және мембран
асконда пресинапстикалық деп а
Медиатор үшін
аталады, денриттерде рецептор
постсинаптикалық деп аталады.
Пресинаптикал
ық нейрон Жүйке
импульс
ы

Кальций
ионды
Синапстың каналдары
ұшы Синаптика Цитоплазм
лық а
көпіршікт
Синаптикалы ер
қ саңылау
нейромедиато
рлар
Нейромедиаторлармен
байланысатын
рецепторлар
Жабық
натрий
каналы Постсинаптикалық
нейрон Постсинап
тикалық Жүйке
потенциал импульсы
Рефлексия
Сабақта алған сіз үшін ең маңызды
ақпарат?
Сабақ кезінде қиындық тудырған
мәселе?
Тағы нені көбірек білгіңіз келеді?

Ұқсас жұмыстар

Жүйке жүйесінің құрылысы

Терінің құрылысы туралы

Жүйке жасушалары

Жануар жасушасы

Цитоплазма - жасушаның негізгі бөлігі

Жасушасының құрылымы мен метаболизмінде жануарлар

Жүйке талшықтары

Зәр түзуші мүше Зәр шығарушы мүше

Нерв ұлпалары

ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫ

Пәндер