ШЫҒАРМАНЫҢ МАҢЫЗЫ

Презентация қосу

Мусина Анар Ермековна

Қарағанды қаласы
Сләмия Саттаров атындағы мектеп-лицейінің
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
Оралхан Бөкейдің "Атау кере«
повесі
Ұлттық сөз өнері зергерлеріміздің бірі, қай
шығармасы болсын оқырманды бейжай
қалдырмайтын қарымды қаламгер Оралхан
Бөкейдің соңғы туындысы **«Атау кере»**
романының атының өзі бірден елең еткізеді.
Өйткені «атау кере» сөзі ел ішінде адамдардың
күнделікті қарым-қатынасында қолданыла
бермейтін, сирек жағдайда, шанда бір ашынған
ахуалда, болмаса шарасыздықтан айтылатын
салмақты, зілді, ауыр ұғым. Шығармашылығында
жеңіл мазмұн кездеспейтін Оралханның дәл осы
күрделі тақырыпқа барып, әрі оны өзінің дәстүрлі
шеберлігіне тән деңгейде ширатып, ширықтыра
отырып жазғаны заңдылықтай қабылданады.
Шығарманың негізгі идеялары
АДАМЗАТТЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР
«Атау-кере» повесі бүкіл адамзаттық мәселелерді қозғайды.
Повесть оқиғасының басында Еріктің реалистік сипаты басым
болса, шешімінде мифтік сипаты байқалады.

ТАБИҒАТ ПЕН АДАМ
Қаламгер адамдар өмірін аралар дүниесіне ұқсатады. Еріктің
көк басты сонаға айналып кетуі және Қатын суының арғы
бетіндегі жұмбақ қыз – символ. Ерікті мифтік бейне ретінде
қараудың өзі оның құбылуына байланысты.

РУХАНИ ӘЛСІРЕУ
Повестегі Шал образында романтизм сарыны байқалады.
Шығармадағы Шал да, Таған да қоғамда бет алған адамның
рухани әлсіреуінен шығудың шығар жолын, амалын табуға
тырысады.
ТАБИҒАТТЫҢ АҚЫЛДЫЛЫҒЫ
Шығармадағы Тағанның табиғат туралы ойлары былайша
беріледі: «... Табиғат жаратқан алқам-салқам болмайды, ол -
әмісе әдемі, әмісе сүйкімді, әрі шыншыл, әрі ақылды,
сондықтан да адамдар секілді қателеспейді. Табиғат –
мәңгілік тірі, өтірік айтпауды, алдап – арбамауды табиғатан
үйрену керек, өйткені ОНЫҢ (табиғаттың) жүрегі таза».
Шығармадағы негізгі тартыс
Жеңіліс пен жеңіс Уақыт пен кеңістік XX ғасыр дерті

Шығармада жеңіліс пен жеңіс, О.Бөкей шығармаларында уақыт Романды уақыт тұрғысынан
түңілу мен үміт, қиянат пен пен кеңістік композициясы үлкен бағамдасақ мұнда жазушы XX
қайырым, аярлық пен адамдық, орын алады. Жазушы ғасыр дертін, кеңестік жүйедегі
марғаулық пен махаббат шығармаларындағы жыл сананалы адамдарды сан мәрте
арасындағы тартысты күрес, өткен мезгілдері: қыс, көктем, жаз, күз өз сансыратқан қасаңдықтар тұсын
тарих пен бүгінгі нақтылықтың кезеңдеріне сай айшықты көрсетеді. Жазушы кейіпкер
ажырамас аясындағы ұлт тағдыры бедерленіп отыруымен қатар баяндауы арқылы 1930
мен келешегі таразыға тартылған уақыттың да өлшемі болып жылдардағы ашаршылық
романның кесек-кесек идеяларының суреттеледі. тұсындағы қым-қуат тірлікке
түйіні кульминациялық сәтіне жетіп, уақыт тұрғысынан тоқталады.
ширақ та шымыр тарқатылады.
Уақыт пен кеңістік категориялары
1 Діни уақыт атаулары
Сондай-ақ жазушы шығармасында діни уақыт атаулары да жиі қолданылады. Романда іс-
әрекеттің жүзеге асуын кеңістіктегі уақытпен тікелей байланысады. Мұны жазушы былай
береді: "Тоғай арасындағы суыртпақ жол ауылдың шетіне алып шықты. Бұл кезде күн
**екіндіге** таяп, бағанағы ыстықтың беті қайта бастаған. Еріктің былтырдан бері
ауылға келгені осы. Өзгермеген".

2 Уақыт пен іс-әрекеттің байланысы
"Күн **сәске** болғанда, ақ тер, қара тер болып, быршып терлеп, бет ауызын жыламышы
су басқан Таған балтаны лақтырып жіберді де: "шөлдедім"-деп, аю талағандай
қорқынышты үнмен айғайды салды дерсің". Жазушы шығармада адамның іс-әрекетінің
жүзеге асуы барысы мен оған себеп етуші кеңістікті уақытпен байланыстырып, тәуелді
етеді.

3 Уақыт пен табиғаттың байланысы
Романның оқиға желісі, кейіпкерлердің әрекеті толықтай кеңістік пен уақыт
категориясына бағытталған. Шығармада: " **Тал түс шалқар түске** ойысып, екі
тәуліктен бері төбеден төңкеріле қараған күнні шуағына масайраған тау табиғаты
таңғажайып қуанышпен жарқырай жайнап, қуана құлпырып тұр еді".

4 Уақыт пен кейіпкерлердің әрекеті
" **Таң алагеуім тартқанда** ғана көзі ілінген Айнаның түсіне мұнар түнеп, бұлт көшкен
таудың басында құйрығын шаншып, құлдыраңдаған ақбөрте құлын кірді..." "
**Тамылжып тамыз айы** туған күннен бастап, таудың бұрымы іспетті қырдан ойға
құлап түскен бұралаң жолға қарап ұзақты күн телміру-Бекзаттың екі-үш жылдан ауруға
айналған айнымас дерті еді.
Автордың субъективті көзқарасы
Оралхан Бөкей уақыт категориясын оқиғаның дамуымен,
шиеленісуімен қатар байланыстырады. Кейіпкердің түсі мен ішкі
монологын да уақыт пен кеңістікке бағыттайды. Шығармадағы басты
мәселе рухани жалғыздықтың кеңістікке әсерін, кеңістіктің
жалғыздыққа әсерін керемет астармен шиеленістіреді.Жазушы
шығарманы жазу барысында өзінің субъективті қөзқарасын міндетті
түрде басшылыққа алды.
Жазушының субъективті көзқарасы оның ішкі – **"** **мені** **"**.
Автордың субъективті көзқарасын кейіпкерлердің философиялық
тұжырымдарынан көруге болады.

Романның басты үш кейіпкері Таған, Ерік, Айна – замандастар. Ерік
пен Айна ерлі-зайыпты. Алайда, олардың үшеуі – шығармадағы үш
негізгі арнаны құрайды, үшеуі – үш әлем, үш категория. Осы үш
категорияның философиялық көзқарасына қосалқы әсер ететін
төртінші кейіпкердің де өзіндік пәлсапасы бар. Ол шығармада – Нюра
Фадеевна.

Автордың өзіндік толғаныстары шығармада жиі ұшырасады.
Шығармадағы "Жер жер болып жаралған күнді ешкім білмек емес,
демек, адамзат тіпті өзінің қашан және қалай жаратылғанын тек
топшылап айтқаны болмаса, анық-қанығына жете алмады. Бірақ
адамзаттың, ұлы да ұятты қасиеті жалғыз бұл ғана емес, емес...
Атыңнан айналайын АДАМНЫҢ ең сұмдық қатесі сол-ол, асығыс
аттағаны соншама, қайда бара жатқанын және жер бетінен қашан
жойылып кетерін білмеуі еді..."
Кейіпкерлердің портреті
Таған Ерік Айна
Өзінен Қазақстанны
Кешегі от озғандарды, ң түкпір-
ауызды, орақ суырылып түкпіріндегі
тілді, алған үлкен-кішілі
жалындап шыққан ауыл,
тұрған жас шешенсіген қалалардан
аспирант. дерді орта мектепті
Үлкен білімнің өлердей аяқтай сала
жолына түсіп, жек көреді, Алматыға
әлі көп ешкім ол студент аттанатын
бара қоймаған кезінен бері мыңдаған
тың, батыл «мейманасы албырт
тақырыптарда тасығандар жастардың
ғылыми еңбек дың мысын өкілі.
жазып жүрген басу, басына Ауылдың,
жас ғалым. бақ әке-шешенің
қонғандард тәрбиесін
ы көріп өскен
басындырма бұйығы
Кейіпкерлердің мінездемесі

Таған
Таған – қандай қоғамның болмасын ажырамас
бөлшегін құрайтын зиялы қауым өкілі, соның
ішінде жеке бастық пасық мүддеден мүлде биік
тұрған, елін, ұлтын алға бастырсам дейтін адал,
таза, озық ойдың адамы, біз айтып отырған
романдағы үш арнаның прогрестік, дамушылық,
Ерік тілмен айтқанда демократиялық
қазіргі
мазмұнын
Ерік өзінебілдіреді.
қажеттінің барлығын ақшаға сатып
алуға болады деген дүлей сенімге келіп,
біржола байлықтың түбіне түскен. Бұл
мақсатына жету үшін Ерік Алтайдың жомарт
табиғаты аямай бертін бар байлықты: жан-
жануарын, аң-құсын, қарағай, балын, егер
мүмкін болса тауын тас-топырағымен, орман-
тоғайын тамыр-жапырағымен қаладан
вертолетпен келетін тамыры Прохор деген дәл
Айна
өзіндей сұмдарға
Айна - құдай сатып
қосқан жіберуге
қосағына дайын.
жан-тәнімен,
ақырына дейін берілетін қазақ әйелдерінің
дәстүрлі типінің жарқын өкілі, айнасы. Ол
күйеуінің артынан еріп, айдаладағы тау
арасына барып бірге тұрып, табиғаты қатал
ортада жан бағудың барлық
ШЫҒАРМАНЫҢ ҚОРЫТЫНДЫСЫ
КЕЙІПКЕРЛЕРДІҢ ТАҒДЫРЫ
Мінеки, шығарманың шап-шағын құрамдағы кейіпкерлерінің қуатты
типтері, ең алдымен олардың ішкі әлемі барынша кең ауқымды қамти
тұра, қат-қабат тағдыр айдап бүгінгі тіршіліктері тар кеңістікте
тоғысқандықтан да, оқиғалардың өрбу, шарықтау барысы қас-қағымда
өтеді.

ШЫҒАРМАНЫҢ МАҢЫЗЫ
«Атау кере» елімізге нарық заманы енді ғана келе бастаған уақытта
жазылғанын ескергенде, автордың Ерік бейнесі арқылы қоғамда «бәрін
сатуға, бәрін сатып алуға болады» деген көрсоқыр, аса қатерлі,
адамдыққа да жаратылысқа да қайшы көзқарастың жаппай етек
алуынан алдын-ала сақтандырғаны хақ.

ОҚЫРМАНҒА АРНАЛҒАН СҰРАҚТАР
Шығармадағы кейіпкерлердің мінез-құлқы сізге қалай әсер етті? Сіздің
ойыңызша, бұл шығарманың қазіргі заман адамдарына қандай сабақ бере
алады?

Ұқсас жұмыстар

Әдебиет сабақтарында көркем шығармамен жұмыс істеу кезеңдері

Ұлы суретші Ә.Қастеев

Бесеудің хаты

Көркем шығарманың композициясы мен сюжеті

Көркем мәтіндегі авторлық бейне

Жүсіпбек Аймауытов Ақбілек романы (қайталау)

М.Жұмабаев Батыр Баян поэмасы

Сұрақтарға Суретке Бес жолды

"Батыр Баян" поэмасы М.Жұмабаев

Әке тапсырмасы

Пәндер