М. Жұмабаевтың Батыр Баян поэмасындағы көркемдік тәсілдер

Метафора

Метафора - тура мағынада емес, ауыспалы мағынада қолданылатын сөз. М. Жұмабаевтың «Батыр Баян» поэмасында метафоралар жиі кездеседі, олар кейіпкерлердің рухани әлемін, табиғаттың сипаттамасын не қоғамның жағдайын терең бейнелеуге көмектеседі.

Мысалы: «Көзінде от бар», «жүрегінде оттай жанып» сияқты тіркестер батырдың ішкі күресін, қайсарлығын сипаттайды.

«Қанат қаққан» метафорасы - батырдың ұшу, еркіндік, тәуелсіздік жолындағы күресін білдіреді.

Эпитет

Эпитет - заттың немесе құбылыстың сипаттамасы, бейнесін айқындап, оны ерекше қылып көрсету үшін қолданылатын көркем сөз. Бұл тәсіл поэманың образдылығын арттырады.

Мысалы, «құрыш қанатты» (батырдың мықтылығын, қайсарлығын көрсету үшін), «қасиетті жер» (қазақ халқының туған жеріне деген сүйіспеншілігі мен құрметін білдіреді), «жарқыраған күн» (болашақтың жарқын болуы немесе жеңістің белгісі) .

Сондай-ақ, «сұлу жар» (Қыз Жібекке деген махаббаттың көрінісі) сияқты эпитеттер кейіпкерлер арасындағы қарым-қатынастың нәзіктігін ашуға қызмет етеді.

Синекдоха

Синекдоха - бүтіннің бір бөлігімен немесе бір бөліктің бүтінмен алмастырылуы. Бұл әдіс поэмада кейіпкердің немесе оқиғаның көлемін кеңейтіп, абстракцияны нақтылау үшін қолданылған.

Мысалы: «Қанаттарын қатты қағып» - бұл тұста «қанат» бейнесі батырдың еркіндігі мен ұшуын, тәуелсіздік жолындағы күресін білдіреді. «Қанат» тек бір элементтің (құс немесе адамның) өзі емес, ерлік пен азаттықтың символы ретінде қолданылады.

Аллитерация

Аллитерация - өлеңде дыбыстардың қайталануы арқылы ырғақ пен үндестік тудыру. Бұл құрал поэманың дыбыстық сұлулығын арттырып, оқырманға ерекше әсер етеді.

Мысалы: «Сөзбен соққан соққылары» сияқты қайталанған дыбыстар өлеңнің ырғақтылығын күшейтіп, шығарманың музыкалық аспектісін білдіреді.

«Сұмдық сарынай» немесе «сарғая соққан» сияқты тіркестерде «с» дыбысының қайталануы оқырманға ерекше әсер қалдырады, поэманың мазмұнын үйлесімді етіп, көркемдікті арттырады.