Темір дәуіріне сипаттама

Презентация қосу

Темір дәуіріндегі
Қазақстан
Темір дәуіріне сипаттама
Темір дәуірі – адамзат тарихында қола Егіншілік, "көшпелі "жартылай көшпелі” Тарихи сахнада скифтер, сактар,
дәуірін алмастырған, аса маңызды мал шаруашылығы болған. савроматтар,үйсіндер, қаңлылар,
әлеуметтік-экономикалық, саяси, Малшылықтың жылжымалы түріне ғұндар деп атаған тайпалар
демографиялық, технологиялық ауысуына даланың құрғақтануы пайда болды. Ерте темір
өзгерістерді дүниеге әкелген жаңа дәуірінде металл өндірісі,
(аридизация) ықпал етті.
кезең Қазақстандағы ерте темір сауда айырбасы гүлденді.
дәуірінің басы б.з.д. VIII - VII
ғасырларына жатады
Шаруашылығы
Тарихы Қоғам

Темір дәуірі

Мәдениеті Ерекшелігі
Сатылар
Тұрғындардың негізгі бөлігі таулы Әлнуметтік-экономикалық
өңірлерде шоғырланды. Тасмола саяси, демографиялық,
тайпалары мекендеген ерте темір технологиялық өзгерістерді
Темір дәуірі 3 сатыға бөлінген:
дәуірінде шаруашылықтың жаңа Бірінші саты (б. з. б. VII-VI -ғ.) дүниеге әкелген жаңа кезең
прогрессивті түрі кеңінен тараған. Екінші саты (б. з. б. V-IV-ғ.) ірі тайпалық
Көшпелілер өзінің күшті көшпелі Үшінші саты(б. з. б. III-I-ғ.) бірлестіктер қалыптасты.
орталықтарын құрды, олар келешек ірі обалар тұрғызылды .
империялардың бастамалары болды Темір кеңінен қолданылды.
Темір дәуірінің ескерткіштері
Сақтар
Сақтар – б. з. б. 1-
мыңжылдықта Орта Азия
мен Қазақстан,
Шығыс Түркістан жерін
мекен еткен ежелгі
тайпалар. Бұларды грек
тарихшысы Страбон
«азиялық скифтер» деп
жазды. Рим жазушысы
үлкен Плиний де осылай
деген. Оның жазуынша
скифтерді парсылар
«саға» («сақа», «сақ» аты
осыдан шыққан) дейді
Сақ тайпасына сипаттама
Сақтар аң стилін Алдыңғы Азия мен Темір мен мыс, қалайы мен қорғасын, Еуразия далаларын сақтар
Иранға жорық жасаған кезінде алтын мен күміс өндіру жоғары дәрежеде билеген кезде Батыс пен
қабылдаған. Бұл өнер б.д, д. 7-6 дамыған. Сақ зергерлері қоладан шығысты, Жерорта теңізі мен
ғасырда қалыптасқан. Аң стилі қанжарлар, оқ жебелері мен сүңгі Қытайды байланыстырған
дегеніміз түрлі жануарлардың ұштарын, аттың қайыс әбзелдерін, халықаралық өтпелі сауда
бейнелерін дыс-аяққа, киімге, тұрмыс құрбандық ыдыстарын жасаған. басталады. Б.з.д. 1
заттарына, түрлі әшекейлерге, қару- мыңжылдықтта дала жолы п.б.
жараққа салған.
Кәсіпшілігі
Мәдениеті Саудасы

Сақтар

Соғыстары Қоғамы
Ауыл шаруашылығы
Ахемен әулетінің патшалары Кир ІІ, •жауынгерлер — сүңгі мен оқ
Дарий І Сақтардың әр түрлі («ратайштар-арбада тұрғандар»),
Мал шаруашылығымен де егін
тайпаларымен жауласып, бірде жеңіп, •абыздар — құрбандық табағы
өсірумен де айналысқан.
бірде жеңіліп отырған. Сақтар парсы және айрықша бас киімі бар,
Жылқы өсірген..Қой бағумен де
әскерінің құрамында грек-парсы •қауымшыл сақтар, яғни
соғыстарына қатысты. Александр айналысқан. Түйе шаруашылығы
«сегізаяқтар» (соқаға жегетін екі
Македонский, кейіннен Селевкилер де да кең дамыды. Егіншілік пен
Сақтарға қарсы соғысты. суару.
өгізі барлар).
ДІНИ НАНЫМ СЕНІМДЕР

отқа
табынған
Сақтар күнге
жылқыға
Басты құдайы – күн.
Жерлеу рәсімі:
Мәйітті жерлеу кезінде қабір басына лаулатып от
жаққан;
От пен күннің ишарасы ретінде қабірлерге қызыл бояу
жаққан;
Тұмар ханым
ТОМИРИС Алтын адам
Үйсін мемлекеті
Үйсін мемлекеті - Б.д.д. 3 ғасырда Қазақстанды

мекендеген тайпаларда мемлекеттіктің алғашқы

белгілері болды. Бұлар сақтардың этномәдени

мұрагерлері үйсіндер болатын.

Үйсін, Усун — қазақ халқының қалыптасуына

негіз болған ежелгі түркі тайпаларының бірі.

Ежелгі қытай жазбаларында Үйсін атауы б.з.б. 2

ғасырдан бастап кездеседі. Ғұндардың күшеюінен

қорыққан Қытай үкіметі өзіне одақтас іздеп, батыс

елдеріне елшілік жіберді. Қытай елшісі келген

кезде Үйсіндер Қытаймен және ғұндармен терезесі

тең қуатты мемлекет болды
Үйсіндерге сипаттама

Үйсіндер туралы жазба деректі
Үйсіндер Орталық Азиядан келді. Олардың негізгі қытайлар қалдырды. Б.д.д. 2 ғасырда
территориясы Іле алқабында болды, батыс шекарасы Жетісуға Чжан Цянь бастапан елші
Шу мен Талас арқылы өтіп, Қаңлылармен шектесті, келді. Ол көптеген мәліметтер әкелді.
солтүстігі Балқашқа дейін жетті. Астанасы Чигучен Үйсіндер туралы (усунь-го) «уйсін
(Қызыл алқап) Ыстықкөлдің жағасына орналасты. мемлекеті» деп айтты. Мемлекетте 630
мың адам, 188 мың әскер барын да
көрсетті. Үйсін патшасы гуньмо деп
аталды.

Үйсін

Олар көшпелілер болғанымен, үй маңында егін де
салған. Оған дән дақылдары салынған ыдыс-аяқтар, Үйсін қоғамында байлар, жасауылдар, абыздар,
дәнүккіштер тас кетпендер табылуы дәлел. Киімдері кедейлер болған. Әскер басылары мен
байлары жібек пен биязы жүн матадан, кедейлері жай шенеуніктердің қолында мөрі болған. Жеке
қалың жүннен, былғары, қой терісінен тіктірген. меншік те өскен. Ол малға, жер-суға тараған
Қаңлы мемлекеті
Қаңлы мемлекеті - Қытай жазба деректерінде канцзюй деген
атпен, б.з.д. 2 ғ. айтылады.

Сырдария, Талас өзендері бойында орналасты. Саны 600 мың
адам, 120 мың әскерімен Орталық Азиядан келген. Астанасы
Битян қаласы. Б. з. б. II ғасырдың екінші жартысындағы
«Халықтардың ұлы қоныс аударуы» деп аталмыш кеткен тарихи
оқиғалардың нәтижесіңде Орталық Азияда жаңа мемлекеттік
бірлестіктер, соның ішінде Үйсін, Янцай, Қаңлы мемлекеттері
қалыптасады. Соңғысы Қазақстан тарихында елеулі рөл
атқарды.
р, мә Қау
ла д ы
ра лар , үл ени ншы
ы қ ке ет
қ ұм ңлы ша н тө Қау н е і де жән
р, . Қа , пы Егі ң ң ы с п е
а
ст ан рақ ан. у, а Тө ірде нш керт арх От
ы
д лғ п о ағ сір ре Ш ы м кі ео ыр
ы - б ә ә шт ло ар
ка абы ты жас л ө қан ай уш ден ер гт -Қ
т а с тұ іқ и і с ар ар
ми ар лқы ын , м лы
а
р л а р ы а і Қ зе мсы үм, еті т ақт ата атау
Ке таба ді б шта лығ айн с іб ау рт қ Ж а ал йт
те қ о а м р а ғ а ы
м ір е ұ ы ен . , кә ы
нш лд р ан лғ н. н
те жеб уа аум ш і ым то ан
р л ғы ы да ға
а ы
ш ау ы
л мә
де р ы й,
ш ни
руа ет
а і
Ш
Қаңлы
Ж
ет
тө іаса Ж
ор қ ңір рда ет

0
сы
на ұр ег гы

ны 0 0
іа
кө лас ылы інд әр са

лы

на н .. са 0
р

ғы ағы ам ер 60
Ол му қа ст м бір е

ы
ұр

ба ж ад әск ан,
а ж н. а ы

ға
ас рды әне Ол ры ңда қал
Қ

ар
ы с 00 0 ы ; ы н

нд
ты ң а б ғ а

д с
нд кө саға р о ар қ ан ж орн

ш 2 ұра тба

ғұ
ағ пш на ба ор ер ын

ды д а
т о
ы
ш ж ілік лар асты ымд леу ың

н 0
на 00
ұн ер ғ

ам 20
қы де бөл а ж на ар

ығ 0
рл н қ ігі ата же ад ы 1

лқ
ар аз — ды рге
Ха

.. ы л о .
ғ а ба
н ы
ңл
Қа
Ғұндар
Ғұндар - көшпенді халық.
Ғұндар тәңірілік дінді ұстанып,
түркі жазуын тұтынған. Сөйлеу тілі де
түркі тілі болған. Шығыста Мөде
«шыгыс ху» тайпаларын бағындырды, ал
оның құрамөна, шамамен алғанда,
Керулен және Онон алқаптарында
мекендеген сянби және ухуань тайпалары
кіретін еді. Мөде батыста юеди (юечжи)
тайпаларына қарсы жорықтар жасады.
Бұл кезде қазіргі Кореядан Тибетке және
Шығыс Түркістаннан Хуанхэнің орта
ағысына дейін созылып жатқан аумақ ғұн
шаньюйлерінің қол астына түсті, ал
солтүстікте ғұн конфедерациясына
біріккен тайпалар Байкалдан арғы
оңтүстік аудандарға дейінгі аумақты
алып жатты
Ғұндардың орналасуы
Ғұндар Байкалдан Тибетке, Шығыс Түркістаннан Хуанхэ өзеніне дейінгі
жерде мемлекет құрды. Оның әскері 300-400 мың болды.

Шаңырағын көтерген әйгілі Мөде (Мотэ) батыр. Біздің
заманымызға дейін 209 жылы Мөде әкесін өлтіріп, таққа
ие болады
Шаруашылық-мәдени типінің негізі - көшпелі мал
шаруашылығы.

Ғұндар Ғұндар 24 руға бөлінген.

Патриархалды-рулық қарым-қатынастардың белгілері
өте күшті болған.

Орта Азия мен Қазақстанға алғашқы қоныс аударуы
болды.

93 жылы Қытайлар ығыстырған солтүстік ғұндар тағы да
батысқа қарай жылжыды

Ғұндар Рим империясына қауіп төндірді. 5 ғасырдың 30-жылдары
ғұндардың басшысы Аттила Еуропа халқының үрейін ұшырды.

Ежелгі Қытай жылнамаларында Ғұндар гуй фан, гун руң, хун ю,
шиан ю, шиұң ну секілді, т.б. атаулармен берілген
Ғұндар
Сарматтар
Сарматтар — көне дәуірде

Қазақстанның батыс өлкелерін,

Оңт. Орал алқаптарын

мекендеген, үлкен тобы

Еділден батысқа қарай өтіп,

Солт. Қара т. өңірлерін

жайлаған тайпалардың шартты

атауы. “Сарматтар”,

“Сарматия” сияқты атаулар

антик дәуірінің жазба

деректерінен келген және
Археологиялық ескерткіштері

Б.з.б. 4 ғ. басында савроматтар Доннан Ембіге дейінгі территорияны алып
жатты. Осы кезде олардың екі мәдениеті қалыптасты. Олар: Батыс Болғар-
Дон мәдениеті, және Шығыс-Орал мәдениеті. Сармат тайпалары (ерте -
Прохоров мәдениеті) өлген адамның қабырын балшықпен сылап не таптап,
өлген адамды басын түскейге қаратып, шалқасынан жатқызып қоятын
болған.
Екінші кезеңде (орта - Суслов мәдениеті) б.з.д. 2-ғ. соңынан б.з. 1-ғ.
басына дейін қабыр құрылысының түрлері өзгермейді. Бірақ іші көмкермелі
молалар саны кемиді. Жасанды үңгірлер жоғалады.
Кейінгі сарматтар Орал, Еділ, Дон өңірін, Орал сыртындағы даладан Буг
өзеніне дейінгі аралыққа тараған. Бұл б.з. 2-4 ғғ.
Өлген адамдары іші көмкерілетін тар қабырларға жерленген.

Шаруашылығы
Көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан. Жылқы мен қой өсірген.
Иран тілдес болған.

Зергерлік өнер
3-5 ғғ. «полихромдық өнер» дамыды. Тек алтын қолданылды.
Полихромдық өнерге әшекейлердің түрлі техникасы тән. Жиі
кездесетіндері түрлі-түсті тастармен безендіру (инкрустация), зерлев, оқа
жүргізу, жалату т.б. Бұл өнер Моңғолиядан, Орта Азиядан ғұндардың
келуімен байланысты Бұл әшекейлер Ертістің жоғары жағынан (Шілікті),
Батыс Қазақстандағы сармат
ескерткіштері
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Темір дәуірі

Алғашқы адамдардың тас құралдары

Тас дәуірінің қамтитын кезеңдерін көрсет

Жапониядағы Кофун кезеңі

Құлжабасы петроглифтері

Концентрат ЛГМК

Ежелгі Қазақстан тарихына шолу

Темір

Дарий бастаған парсылар

Темір және оның қосылыстары

Пәндер