Ойлау мен қиял

Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті

Ойлау мен қиял

Қабылдаған: доц. Ибраимова Ж. К

Орындаған: 6М011600-география1-курс магистранты

Калигуллаева Алтынай

Жоспар:

Қиял жөнінде түсінік.

Қиял түрлері.

Қиялдың жасалу жолдары.

Ойлау туралы жалпы ұғым.

Ойлаудың түрлері.

Қиял - сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының субъективтік образдарын қайтадан жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға ғана тән психикалық процесс.

Қиял

« . . . барлық жан қуаттарын (рухани күштерді) тек қиял ғана өзіндік сақталатын сезімдік заттарды модельдендіре алады»

әл-Фараби

Адамда қиял пайда болған кезде ми қабығында бұрын жасалған уақытша байланыстар түрлі комбинацияларға түседі де, жаңа нәрселердің бейнесі туып отырады. Уақытша байланыстарды қайта жасап, өндеу процесінде екінші сигнал жүйесі шешуші рөл атқарады. Адамдардың қиялына тән кейбір ерекшеліктерді төмендегіше топтастыруға болады:

Қиялдың түрлері

Актив

Пассив

Актив қиялдың ерекше бір түрі - арман.

Қиялдық бүтіндей пассивтік түрінің шегі - түс көру. Түс көрудің физиологиялығын жан-жақты түсіндіріп берген И. П. Павлов болды.

Арман дегеніміз өз қалауымызша жаңа образдар жасау. Мүның творчестволық қиялдан ерекшелігі мынада: арман өзіміздің тілеген келешекке бағытталған қиял процесі. Арман творчестволық әрекетпен тікелей байланысты емес, ол творчестволық қиялдың бірінші дайындық сатысы.

Түсте небір ақылға сыйымсыз образдардың жасалатыны белгілі. Өйткені бұл кезде мидағы сигнал жүйелерінің арасындағы байланыс әлсірейді, мұнда негізінен бірінші сигнал жүйесі ғана қызмет істейді.

Түсте реалдық образдар мен нәрселердің фантастикалық түрде қосылуынан ғажайып образдар жасалады.

Қиял түрлі елестеулердің өзгеріп, өнделуінің арқасында жасалып отырады.

Гипербола деп нәрсенің жеке сипаттары, белгілерін үлкейтіліп көрсетілуін айтады. Сөйткенде образ ашық, мәнерлі болып шығады, гиперболада белгілі бір бейнелердің алға шығып айқын байқалуына жағдай жасалады. Ертегілерді, киял-ғажайып бейнелерді жасауда гипербола көп колданылады.

Гипербола

Агглютинация

Осы әдіс арқылы мифологиялык, бейнелер (кентавр, сфинкс, жезтырнақ) мен түрлі механизмдердің, машиналардың конструкциялары (амфибия - танк, судан өте алатын жеңіл танк, аэрошана - суға қонып, ұша алатын самолет) құрастырылады. Агглютинация әдісі ежелгі Мысыр елінде, сондай-ақ, Солтүстік Америка индеецтерінің өнер ескерткіштерінен үлкен орын алған.

типтік образдар жасау

Мұнда тұлғаның іс-әрекетті жүзеге асыруы арқасында қол жеткізген нәтижелері арқылы оның психологиялық даму ерекшеліктері анықталады.

Типтік образдар жасау дегеніміз тұтас бірқатар объектілердің барлығына бірдей, ортақ белгілері бар бір образ жасап, жанастыру. Жазушының осылайша жасаған типтік образы бір жағынан жеке адамның даралық ерекшеліктерін білдіретін образ болып та есептелінеді. Мәселен, «Абай» романындағы Қүнанбай образы сол кездегі үстем тап өкілдерінің жай ғана жиынтығы емес, сонымен қатар, ол өзіндік психологиялық касиеттері бар жеке адамның да образы.

Ойлау дегеніміз сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс-қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі.

Ойлау

Ойлаудың түрлері

Шығу тегі мен пайда болуы (генезі) бойынша:

Көрнекі-әрекеттік ойлау-мәселені шешу жағдаятын шынайы түрлендіретін, бақыланатын қозғалыстық әрекет арқылы іске асатын ойлау түрі.

Көрнекі-бейнелік ойлау-жағдаят тек бейне жоспарында ғана түрленетін ойлау түрі

Мәселенің түріне байланысты:

Таным түрі бойынша:

Эмпириялық ойлау-теориялық ойлаумен салыстырғанда, қарадүрсін, жағдаяттық жалпылаулармен байланысты болатын ойлаудың түрі.

Теориялық ойлау-ғылыми ұғымдар негізінде заттар мен құбылыстардың мәнін танып-білу.

Рефлексия немесе саналу деңгейі бойынша:

Әрекеттің тәсілдері негізінде:

Вербалдық (сөздік)

ойлау

Көрнекі ойлау

Қорытынды

Қиял біздерге әсер еткен нәрселердің бейнесін байланыстар нәтижесінде қиысатын психикалық процесстердің барлық түрлеріне қатысты адам әрекеттерінің ерекше түрі деп сипатталған. Ойлау-жаңа ой репрезентациясы қалыптасатын процесс; ол міндеттерді шешу және қиялдау, пайымдау, дерексіздену, пікір айту тәрізді ой атрибуттарының күрделі өзара әрекетінде қол жеткізілеген ақпараттарды қайта эасау жолымен жасалады.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. Аймауытов Ж. Психология. - Алматы, 1995. 2. Алдамұратов Ә. Қызықты психология. - Алматы, “Қазақ университеті”, 1992. 3. Алдамұратов Ә. Жалпы психология. - Алматы, “Білім” 1996. 4. Әбдірахманов А., Жарықбаев Қ. Психологиялық орысша- қазақша сөздік. - Алматы, “Мектеп”, 1976. 5. Интернет көздері.