Дос пейілді достық үйлері

Презентация қосу

1

7-сынып, қазақ тілі

Бөлім:
Қазақстандағы ұлттар достастығы

Тақырыбы:
Дос пейілді достық үйлері
2

Бүгінгі сабақта:
Шылау түрлерін ажыратып, орынды
қолданасыздар.

Проблемалық сұрақтарға тыңдалған мәтіннен
деректер келтіре отырып, дәлелді жауап
бересіздер, өз жауаптарыңызды өзгенің
жауабымен салыстырып талқылайсыздар.
3

Іші бүтін емес елдің сырты да бүтін
болмайды.

Шәкәрім
СЕПТЕУЛІК ШЫЛАУ
Ереже Септеулік Мысал

1 Атау септігіне қатысты Туралы, жайлы, сияқты, Отан үшін отқа түс –
септеуліктер тәрізді, секілді, үшін, күймейсің.
сайын
2 Барыс септігіне қатысты Дейін, шейін, қарай, тарта, Түске дейін жүзге жуық
септеуліктер таман, жуық хат жібердік.

3 Шығыс септігіне қатысты Кейін, соң, әрі, гөрі, бері Бұдан әрі оның сөзін ести
септеуліктер алмадым.

4 Көмектес септігіне Бірге, қабат, қатар Мен әкеммен бірге жұмыс
қатысты септеуліктер істедім.
ДЕМЕУЛІК ШЫЛАУ
Ереже Септеулік Мысал

1 Сұраулық мағына беретін Ма, ме, ба, бе, па, пе, ше Жаңбыр жауса ше?
демеуліктер Әсетсің бе?
2 Күшейткіш мағына беретін -ақ, -ау, -ай, әсіресе, да, де, та, Осы сен – ақ бізді
демеуліктер те шаршатып бітірдің.
3 Болжалдық мағына беретін -ау, -мыс, -міс, кейде Ертеде бір әулие кісі
демеуліктер болыпты – мыс.
4 Болымсыздық мағына Түгіл, тұрсын, тұрмақ Сен түгіл мен де бес алған
беретін демеуліктер емеспін.
5 Шектік мағына беретін Ғана, қана, тек, -ақ Сол ғана келді. Мен – ақ
демеуліктер білем.
6 Нақтылау мағына беретін Ғой, қой, -ды, -ді, -ты, -ті Бұл оқиға бұрын болған –
демеуліктер ды.
САЛАЛАСТЫРҒЫШ ЖАЛҒАУЛЫҚТАР
Ыңғайластық жалғаулықтар Талғаулықты жалғаулықтар

Өзара ыңғайласып құрылатын, тең дәрежедегі Сөйлемде зат есім, сын есім, етістік және басқа
сөздер мен сөз тіркестерін жалғастырады атаушы сөздер арқылы жасалып, талғап,
да,солардың ыңғайласқан қатынасын білдіреді. таңдап, я кезектестіріп, қарама – қарсы қойып
Мен, бен, пен, және, әрі, да, де, та, те айту үшін қолданылады. Не, немесе, я, не
шылаулары арқылы жасалады. Мысалы: Жерде болмаса, яки, әлде, кейде, бірде, біресе, мейлі
қалың қар бар, күн ашық әрі шытқыл аяз. шылаулары арқылы жасалады. Мысалы: Мейлі
(Ж.Жұмақанов) жаз, мейлі күз, мейлі қыс. (М.Рәшев)
Тапсырма 7

Мәтінді оқыңыздар. Мәтіннен шылауды анықтаңыздар.
Қазіргі уақытта Қазақстанның әр қаласында халықтың қоғамдық
және мәдени өміріне атсалысатын, бірліктің бесігіне айналған Достық
үйлері ашылуда. Бүгінде Қазақстанның 10-нан астам қаласында
Достық үйі ғимараттары бар. Олар: Алматы, Астана, Өскемен,
Павлодар, Ақтөбе, Шымкент, Атырау, Талдықорған, Тараз, Орал.
Соңғы Достық үйі 2016 жылы Орал қаласында ашылған. Ал ұлттардың
мәдени ордасына айналған Достық үйінің алғашқы қарлығашы Шығыс
Қазақстан облысы, Өскемен қаласында 1992 жылы жұмысын
бастаған. Одан өзге Алматы қаласында бір республикалық Достық үйі
қалыпты жағдайда жұмыс істейді. Ал Астана қаласындағы Достық
үйінің қызметін Бейбітшілік және келісім сарайы атқаруда. Алдағы
уақытта Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қызылорда, Маңғыстау
облыстарында Достық үйлері салынатын болады.

Дескриптор:
Достық үйлері туралы пікірлерін айтады.
Шылауларды анықтайды.
8
Жауап үлгісі:
Қазіргі уақытта Қазақстанның әр қаласында халықтың қоғамдық
және мәдени өміріне атсалысатын, бірліктің бесігіне айналған Достық
үйлері ашылуда. Бүгінде Қазақстанның 10-нан астам қаласында
Достық үйі ғимараттары бар. Олар: Алматы, Астана, Өскемен,
Павлодар, Ақтөбе, Шымкент, Атырау, Талдықорған, Тараз, сонымен
қатар Оралда. Соңғы Достық үйі 2016 жылы Орал қаласында ашылған.
Ал ұлттардың мәдени ордасына айналған Достық үйінің алғашқы
қарлығашы Шығыс Қазақстан облысы, Өскемен қаласында 1992 жылы
жұмысын бастаған. Одан өзге Алматы қаласында бір республикалық
Достық үйі қалыпты жағдайда жұмыс істейді. Ал Астана қаласындағы
Достық үйінің қызметін Бейбітшілік және келісім сарайы атқаруда.
Алдағы уақытта Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қызылорда, Маңғыстау
облыстарында Достық үйлері салынатын болады.
9

Факт пен көзқарас

Факт. Танылған, түсіндірілген, қабылданған (адам санасына бағынышсыз) тұрақты
объективті шындық болып, оны дәлел-уәждер арқылы растауға болады.
"Көптеген бұзаулар сүйкімді болады" деген факт емес, өйткені адамдардың
эстетикалық бейімін факт ету қиын. Факт мұнда солай есептеушілердің эстетикалық
талғамын емес, мәлім құбылысты растау болуы керек, егер
"көптеген адам бұзауды сүйкімді көреді" десек, міне бұл факт болады, өйткені
сауалнама арқылы көп адамдардың бұзауды сүйкімді деп есептеуін анықтауға
болады.

Көзқарас. Адамдардың өздері өмір сүріп жатқан қоғамдағы, кезеңдегі немесе
бұрын болған оқиғалар мен құбылыстарға, жеке тұлғаларға, идеяларға, т.б. қарым-
қатынасы және содан туындайтын иланымы, тіршілікте, түрлі қызметте басшылыққа
алатын ұстанымы.
Тапсырма. 10
Мәтінді тыңдап, факт пен көзқарасты ажыратыңыздар.
«Достық» туралы нақты ой айтқан философ А.Шопенгауэр өзінің «Өмірлік данышпандықтың
афоризмдері» деген еңбегінде: «Нағыз шынайы достық адамдардың бір-бірімен терең, таза және
адал қарым-қатынасын қажет етеді. Бұл дегеніміз – досыңыздың қайғысы мен қуанышына ортақтаса
білу деген сөз. Осының бәрі адамның табиғи өзімшілдік, өркөкіректік қасиеттерін жояды», - депті.
Шынайы достық қандай да болмасын өмірлік жағдайларда досыңа көмекке келіп, оны қолдай білуді
талап етеді. Өзінің досынан белгілі бір нәрселерді қажет ететін адам шынайы достыққа лайық емес.
Бұрын адал достық ең жоғарғы адами құндылық саналатын, сондықтан оны белгілі ақындар жырға
қосқан. Біздің ойымызша, бұрын достыққа үлкен сезіммен және жауапкершілікпен қараған. Достық
үшін құрбан болуға да дайын болған. Бұрын асыл қасиет саналған достық бүгінде жай ғана қарым-
қатынас немесе іскери байланыспен ғана шектеледі. Яғни, қазіргі таңдағы қарым-қатынас киноға
бару және бірге отырып теледидар қарау шеңберінде қалған сияқты. Мүмкін бізге достар да, достық
та қажет емес шығар? Әрине, жоқ! Қазір бізге достық бұрынғыдан бетер қажет. Достық – бұл
өмірдегі ешнәрсемен бағаланбайтын құндылық. Дос табу оңай, ал оны сақтау қиын.
Сенім мен жарқын көңіл – достықты берік ететін тірек саналады. Өзі шынайы дос бола білген
адамның достары да көп болады және жер бетінде өзін жалғыз сезінбейді. Ертеректе ел ішінде
Әйтімбет деген сөзге шешен кісі болыпты. Бір отырыста Әйтімбет шешенге замандастары: «Достық
нешеу?» – деп сұрақ қояды. Сонда Әйтімбет тұрып: –Достықтың екі түрі болады. Бірі - адал достық,
екіншісі - амал достық. –Енді оларды қалай ажырата аламыз? – дегендерге: – Адал достық – өмірлік
нұсқа болады, амал достықтың өрісі қысқа болады, – деп жауап берген екен Әйтімбет.
Дескриптор:
Факт пен көзқарасты ажыратады.
Дәлелді жауап береді.
Жауап үлгісі:
«Достық» туралы нақты ой айтқан философ А.Шопенгауэр өзінің «Өмірлік данышпандықтың
афоризмдері» деген еңбегінде: «Нағыз шынайы достық адамдардың бір-бірімен терең, таза
және адал қарым-қатынасын қажет етеді. Бұл дегеніміз – досыңыздың қайғысы мен қуанышына
ортақтаса білу деген сөз. Осының бәрі адамның табиғи өзімшілдік, өркөкіректік қасиеттерін
жояды», - депті. Шынайы достық қандай да болмасын өмірлік жағдайларда досыңа көмекке
келіп, оны қолдай білуді талап етеді. Өзінің досынан белгілі бір нәрселерді қажет ететін адам
шынайы достыққа лайық емес. Бұрын адал достық ең жоғарғы адами құндылық саналатын,
сондықтан оны белгілі ақындар жырға қосқан. Біздің ойымызша, бұрын достыққа үлкен сезіммен
және жауапкершілікпен қараған. Достық үшін құрбан болуға да дайын болған. Бұрын асыл
қасиет саналған достық бүгінде жай ғана қарым-қатынас немесе іскери байланыспен ғана
шектеледі. Яғни, қазіргі таңдағы қарым-қатынас киноға бару және бірге отырып теледидар
қарау шеңберінде қалған сияқты. Мүмкін бізге достар да, достық та қажет емес шығар? Әрине,
жоқ! Қазір бізге достық бұрынғыдан бетер қажет. Достық – бұл өмірдегі ешнәрсемен
бағаланбайтын құндылық. Дос табу оңай, ал оны сақтау қиын.
Сенім мен жарқын көңіл – достықты берік ететін тірек саналады. Өзі шынайы дос бола білген
адамның достары да көп болады және жер бетінде өзін жалғыз сезінбейді. Ертеректе ел ішінде
Әйтімбет деген сөзге шешен кісі болыпты. Бір отырыста Әйтімбет шешенге замандастары:
«Достық нешеу?» – деп сұрақ қояды. Сонда Әйтімбет тұрып: –Достықтың екі түрі болады. Бірі -
адал достық, екіншісі - амал достық. –Енді оларды қалай ажырата аламыз? – дегендерге: – Адал
достық – өмірлік нұсқа болады, амал достықтың өрісі қысқа болады, – деп жауап берген екен
Әйтімбет.
"Адам баласы доссыз өмір сүре алады ма?»
Мәтінге сүйене отырып, пікірлеріңізді білдіріңіздер.

Адамға дос керек Адам доссыз
өмір сүре алады

Дескриптор:
Өз жауабына дәлел келтіреді.
Өзгенің жауабымен өз жауабын салыстырады.
Қарсыласына дәйекті сұрақ қоя алады.
Жауап үлгісі:

"Адам баласы доссыз өмір сүре алады ма?»
Мәтінге сүйене отырып, пікірлеріңізді білдіріңіздер.

Адамға дос керек Адам доссыз
өмір сүре алады
Дос – кез келген адам баласының қасынан
табылатын, қиындықта да, қуанышта да
бірге болатын жан жолдас, сенімді серік.... Бүгінде дос деп жүргеніміз
дұшпан болып шығатын
болған...

Дескриптор:
Өз жауабына дәлел келтіреді.
Өзгенің жауабымен өз жауабын салыстырады.
Қарсыласына дәйекті сұрақ қоя алады.
Оқу Демеулік шылауларды пайдаланып,
тапсырмасы
достық туралы шағын мәтін құрастырыңыз.

Сұраулық мағына беретін
демеуліктер
Күшейткіш мағына беретін
демеуліктер
Болжалдық мағына беретін
демеуліктер
Болымсыздық мағына
беретін демеуліктер
Шектік мағына беретін
демеуліктер
Нақтылау мағына беретін
демеуліктер
15

ҚОРЫТЫНДЫ:

• Шылау түрлерін ажыратып, орынды
қолдандыңыздар.

• Проблемалық сұрақтарға тыңдалған мәтіннен
деректер келтіре отырып, дәлелді жауап беріп, өз
жауаптарыңызды өзгенің жауабын салыстырып
талқыладыңыздар.

Ұқсас жұмыстар

АДАМ ӨМІРІНДЕГІ ДОСТЫҚТЫҢ МӘНІ

Дос көп еді жүретін сыр ақтарып, Жандарынан тұратын шуақ тамып

Өзін - өзі тану өмірді тану

Достық-қымбат өмірде

Достық дегеніміз не?

ДОСТЫҚ КОНЦЕПТІСІ

Достықтың адам өміріндегі маңызы

Тірек сөздер

Адам өміріндегі достықтың орны

Абайдың туғанына 165 жыл

Пәндер