Сөздік деңгей түрлері

Тілдік көпдеңгейлік ерекшелігі

Орындаған: Сәтжанқызы Аружан

Жоспары:

Тілде үш негізгі деңгей бар: дыбыстық, сөздік және сөйлем деңгейі

Сөздік деңгей түрлері

Номинация және коммуникация.

Тілдің көпдеңгейлік ерекшелігі

Тіл - күрделі жүйе, ол белгілі бір иерархиялық құрылымға ие, онда әр деңгей өз функциясын атқарады және бір-бірімен өзара тығыз байланысты.

Тілдің көпдеңгейлік ерекшелігі - бұл тілдің құрылымдық жүйесіндегі әртүрлі деңгейлердің өзара байланысы мен олардың қызмет ету заңдылықтары.

Тілдің үш негізгі деңгейі:

1. Дыбыстық деңгей

Бұл деңгей тілдің ең кіші бірлігі болып табылатын дыбыстар мен олардың заңдылықтарын зерттейді. Дыбыстық деңгей фонетика мен фонология ғылымдарының зерттеу нысанына жатады.

Ерекшеліктері:

• Тіл дыбыстарының жасалуы, артикуляциясы.

• Дауысты және дауыссыз дыбыстар.

• Буын, екпін, интонация ерекшеліктері.

Мысал: “ана” сөзіндегі [а], [н], [а] дыбыстары.

2. Сөздік деңгей

Бұл деңгей тілдің сөз бірліктерін зерттейді. Сөз - тілдің негізгі мағыналық және құрылымдық бірлігі. Сөздік деңгей лексика және морфология салаларымен байланысты.

Ерекшеліктері:

• Сөздердің мағынасы (лексикалық және грамматикалық мағына) .

• Сөз түрлері (сөз таптары) .

• Туынды және негізгі сөздер.

Мысал: “Мектеп” - зат есім, негізгі сөз.

3. Сөйлем деңгейі

Бұл деңгейде сөздер өзара байланысып, сөйлем құралады. Сөйлем деңгейі синтаксис ғылымының зерттеу нысаны болып табылады.

Ерекшеліктері:

• Сөйлемнің мағынасы мен құрылымы.

• Сөйлем мүшелері: бастауыш, баяндауыш және тұрлаусыз мүшелер.

• Жай және құрмалас сөйлемдер.

Мысал: “Мен кітап оқып отырмын. ” - хабарлы жай сөйлем.

сөздік деңгей тілдің маңызды құрамдас бөлігі ретінде лексикалық және морфологиялық деңгейлерге бөлінеді:

1. Лексикалық деңгей: Бұл деңгейде тілдің сөздік құрамы зерттеледі. Лексика - сөздердің жиынтығы, олардың мағынасы, қолдану ерекшеліктері мен байланыстары қарастырылады. Лексикалық деңгейге:

• Сөздің мағынасы мен түрлері (тура және ауыспалы мағына),

• Синонимдер, антонимдер, омонимдер,

• Фразеологизмдер,

• Лексиканың стильдік қолданысы кіреді.

2. Морфологиялық деңгей: Бұл деңгейде сөздің құрылымы мен грамматикалық формалары зерттеледі. Морфология сөздердің түрленуін, олардың грамматикалық категорияларын талдайды. Бұл деңгейге:

• Сөздің құрамын талдау (түбір, жұрнақ, жалғау),

• Сөз таптары,

• Морфологиялық категориялар (жекеше-көпше, өткен шақ-осы шақ т. б. ) кіреді.

Номинация

Номинация - заттар, құбылыстар, әрекеттер, қасиеттер немесе ұғымдарға атау беру процесі. Бұл тілдің негізгі когнитивтік қызметі.

Мақсаты: Қоршаған әлемдегі заттар мен құбылыстарды танып, оларға атау қою арқылы солар жайлы ақпаратты сақтау және жеткізу.

Номинация арқылы тілдің сөздік құрамы қалыптасады (лексика) . Бұл процесте жаңа сөздер жасалады немесе бар сөздерге жаңа мағына беріледі.

Мысал:

“Күн” сөзі - табиғаттағы аспан денесін атау үшін қолданылатын номинация.

“Күнделікті” сөзі - жаңа ұғым (күнде қайталанатын нәрсе) үшін жасалған номинация.

Коммуникация

Коммуникация - адамдардың өзара ақпарат алмасу процесі. Бұл тілдің негізгі әлеуметтік қызметі.

Мақсаты: Бір адамның ойын, сезімін немесе ақпаратын басқа біреуге жеткізу. Коммуникация сөйлеу арқылы жүзеге асады.

Коммуникацияда тек номинация ғана емес, сонымен қатар грамматикалық құрылымдар, интонация, сөйлеу мәнері де маңызды рөл атқарады.

Мысал:

“Күн шықты” деген сөйлем - ақпарат жеткізу арқылы коммуникацияны іске асырады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қайдаров Ә. Тіл білімі: Негізгі ұғымдары мен категориялары. - Алматы: Ғылым, 1998.

2. Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. - Алматы: Ана тілі, 1993.

3. Сайрамбаев Т. Сөз тіркесі және жай сөйлем синтаксисі. - Алматы: Санат, 1991.

4. Аханов К. Тіл біліміне кіріспе. - Алматы: Мектеп, 1978.

5. Байтұрсынов А. Тіл құрал. - Алматы: Ел-шежіре, 2005.

6. Оралбаева Н., Жақсылықова К. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. - Алматы: Мектеп, 1996.

Ұқсас жұмыстар

Сынып Оқушылар Жоғары деңгей Орта деңгей Төмен деңгей саны

Тіл дамыту

Сөйлеу қабілетінің дамуы

Сатылай кешенді талдау технологиясы

Саралап оқыту тәсілі Коммуникативтік тәсіл

Тәуелсізідігімізді қастерлейік

Түркістан қаласы - Салалас құрмалас сөйлем

Бағалау критерий

Деңгейлеп оқыту технологиясы

Ы. Алтынсарин. «Қыпшақ Сейітқұл»

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz