Гаструляцияның негізгі әдістері

⟪Топографиялық анатомия және гистология⟫ кафедрасы

СӨЖ
Тема: Гаструляция. Гаструляцияның негізгі әдістері. Жыныс
қабаттары және мезодерма дифференциациясы.

Орындаған: Қанай М.Б.
Тобы: ВМ-МҚБ-05-24
Қабылдады: Тоймуратова Д.С.

Шымкент- 2025
Гаструляция – барлық көп Гаструляция – жасушалардың көбеюімен,
жасушалы жануарлардың өсуімен, бағытталған қозғалысымен және
эмбриональды дамуында екі дифференциациясымен жүретін
негізгі ұрық қабатының
(эктодерма және эндодерма) морфогенетикалық өзгерістердің күрделі
бөлінуі. Бөлінуден кейінгі процесі, нәтижесінде ұрық қабаттары –
онтогенездің екінші кезеңі. ұлпалар мен мүшелер рудименттерінің
Гаструляция кезінде бластула көздері пайда болады.
гаструлаға айналады[1].

Үшінші ұрық қабаты, мезодерма
гаструляция кезінде немесе
(ланцлеттегідей) кейінірек пайда
болуы мүмкін. Бұл эктодерма мен
эндодерма арасында орналасқан
жасушалар жиынтығы.
Мезодерманың пайда болуына
байланысты эмбрион үш қабатты
болады. Губкалар мен екіқабатты
организмдерде (шашқан және
тарақ желелері) мезодерма
болмайды.
Бластуланың түрі гаструляция әдісін анықтайды.

Жануарлардың көптеген топтарында
дифференциацияның алғашқы белгілері гаструляция
сатысында пайда болады. Дифференциация - бұл
эмбрионның жеке жасушалары мен бөліктері
арасындағы құрылымдық және функционалдық
айырмашылықтардың пайда болуы және өсуі.

Эктодерма кейіннен жүйке жүйесін, сезім мүшелерін,
тері эпителийін және оның туындыларын (қауырсын,
тырнақ, шаш және т.б.), тіс эмальын құрайды;
эндодермадан - ортаңғы ішек эпителийі, ас қорыту
бездері, желбезек және өкпе эпителийі;
мезодермадан – бұлшықет ұлпасы, тірек аппараты,
дәнекер ұлпа, қан айналым жүйесі, бүйрек, жыныс
бездері, май тіндері және т.б.

Жануарлардың әртүрлі топтарында бірдей ұрық
қабаттары бірдей мүше жүйелері мен ұлпаларын
тудырады.
Инвагинация – кейбір целентераттарға (скифозоан медузасы, маржан полиптері) тән
гаструляцияның бір түрі, жоғары формаларда кең таралған. Бластуланың эпителиальды құрылымын
жоғалтпаған вегетативтік қабырғасының жасушалық қабатын бластоцельге (бөлу қуысына)
инвагинациялау арқылы жүзеге асады. Инверсия қуысы гастрокоэль, ал оған кіретін саңылау
бластопор (бастапқы ауыз) деп аталады. Бластопордың шеттері оның еріндері деп аталады.

Инвагинация кезінде бластула қабырғасының механикалық тұтастығы бұзылмағандықтан, бластула
түбінің инверсиясы бүйір қабырғаларының жасушалық материалының вегетативтік бағытта
(вегетопетальды) айтарлықтай ығысуымен бірге жүруі керек екені анық. Қазіргі уақытта гаструла
бетінде жатқан қабаттың вегетативті қозғалысы эпиболия (шамадан тыс өсу) деп аталады.
Эпиболия (грекше — жамылғы) —
эмбриональды дамудың алғашқы
кезеңдерінде гаструляцияның
жүруімен бір мезгілде болатын
жасушалардың қозғалысы. Бұл ерте
эмбрион жасушаларының көшіп-
қонуының көптеген тәсілдерінің
бірі, нәтижесінде күрт физикалық
өзгерістер болады. Эпиболия
кезінде эмбрионның жануарлар
аймағының жасушалары оның бүкіл
вегетативтік аймағына таралады, ол
кейінірек эндодермаға (немесе
меробластикалық жұмыртқалары
бар жануарлардың сарысы)
айналады. Эпиболия
зебрабалықтарда жақсы зерттелген,
өйткені оларда процесті байқау
оңайырақ.
Иммиграция (латын тілінен
аударғанда immigro – «мен
қоныстанамын»)
эмбриологиядағы көшу,
гаструляция әдістерінің бірі, бұл
кезде жекелеген жасушалар
бластулаға иммиграцияланып,
бластокоэльді бірте-бірте
толтырып, борпылдақ тін –
паренхима түзеді, ол кейіннен
жануарлардың көпшілігінде ішкі
эндомдер қабатын тудырады.

Егер иммиграция бір жерден
болса, оны бірполярлы деп
атайды, егер әртүрлі жерлерден
болса, оны көпполярлы деп
атайды
Деламинация (латын тілінен
delamino – қабаттарға бөлу) –
бластодерманың эктодерма
мен эндодермаға сәйкес
келетін жасушалардың екі
қабатына (сыртқы және ішкі)
бөлінуінен тұратын
гаструляция түрлерінің бірі.
Гаструла түзілуінің бұл түрі
жоғары сатыдағы
сүтқоректілерге, соның ішінде
адамдарға тән.
Ұрықтық қабаттардың дамуы және
олардың туындылары
1. Эктодерма (сыртқы қабат)
• Эктодерма – ұрықтың сыртқы қабаты, ол
дененің сыртқы жабындарын және
жүйке жүйесін қалыптастырады.
Эктодермадан дамитын мүшелер:
Жүйке жүйесі: ми, жұлын, шеткі жүйке
жүйесі
Сезім мүшелері: көздің тор қабаты, ішкі
құлақ, иіс сезу эпителийі
Тері және оның туындылары:
эпидермис, шаш, тырнақ, тері бездері
Тіс эмалі
Гипофиз безі және бүйрек үсті безінің
милы қабаты
2. Мезодерма (ортаңғы қабат)
• Мезодерма – жануарлар мен
адамдардағы тірек-қозғалыс, қан
айналым және бөліп шығару
жүйелерінің негізі.
Мезодермадан дамитын мүшелер:
Бұлшықет және сүйек жүйесі: қаңқа,
бұлшықеттер, дәнекер тін
Жүрек-қантамыр жүйесі: жүрек, қан
және лимфа тамырлары, қан жасушалары
Зәр шығару жүйесі: бүйрек, несепағар
Жыныс жүйесі: жыныс бездері (аталық
және аналық)
Көкірек және құрсақ қуыстарын
астарлайтын қабықтар (плевра,
перикард, перитонеум)
3. Энтодерма (ішкі қабат)
• Энтодерма – ішкі мүшелер мен ас
қорыту жүйесін қалыптастыратын
қабат.
Энтодермадан дамитын
мүшелер:
Ас қорыту жүйесі: өңеш, асқазан,
ішек, бауыр, ұйқы безі
Тыныс алу жүйесі: өкпе, кеңірдек,
бронхтар
Қалқанша безі, қалқанша маңы
бездері, тимус
Несеп-жыныс жүйесінің кейбір
бөліктері

Ұқсас жұмыстар

Жүктілікпен байланнысты гипартензиялар

Эктодерма мен энтодерманың аралығындағы қуыс

Эмбриогенез кезеңдері

Мүшелердің және мүшелер жүйелерінің туа біткен ақаулықтары

Адам эмбриогенезі. Дамудың қауіпті кезеңдері туралы

Жыныс жүйесі. Эмбриональдық даму кезеңдері

Адам эмбриогенезі. Дамудың қауіпті кезеңдері

Ұрықтың даму кезеңдері

Жыныс жүйесінің эмбрионалдық даму көздері мен даму жолдары

Аналық жыныс жасушасы

Пәндер