Өсімдіктер мен жануарлардағы гаметогенез

Презентация қосу

1

Өсімдіктер мен жануарлардағы
гаметогенез
2

Гаметогенез – жыныс жасушаларының өсуі мен дамуы, көбеюін қамтамасыз ететін
жүйелі үдеріс. Гаметогенез жыныс бездерінде жүреді. Сперматогенез ер
адамдардың жыныс безінде, овогенез әйел адамдардың жыныс безінде дамиды.
Гаметогенез нәтижесінде әйел адамның ағзасында аналық жыныс жасушасы –
жұмыртқа жасушасы, ер адамдарда аталық жыныс жасушасы – сперматозоид
түзіледі. Гаметогенез үдерісі (сперматогенез, овогенез) әйел мен ер адамдарға
ұрпақ қалдыруға мүмкіндік береді.
3

Аталық жыныс мүшелерін сыртқы және ішкі мүшелер деп 2 топка бөледі. Сыртқы аталық
мушелеріне - ұма және жыныстық мүше жатады. Ішкі аталық жыныс мушелеріне аталық
бездер, оның қосалқы бөлімдері (ұрықшығарушы өзекшелер, ұрықтық көпіршіктер, сыңар
қуықасты безі) жатады. Аталық без (ен) екеу, мөлшері 4-6 см, салмағы 15-30 г.

Аталық бездер - ұманың ішінде орналаскан терілі қалта. Ұманың ішкі қуысы құрсақ қуысының
бір бөлігі болып саналады. Ұрықтың дамуы кезінде ұма құрсақ қуысында жатады. Жыныс
бездері өзекшелер арқылы ұма қуысына түскен соң, ондағы дәнекер ұлпамен тұтасып кетеді.
Бұдан кейін ұма қуысы құрсак қуысынан бөлініп қалады. Егер жыныс бездері ұма қуысына
өтпей, құрсақ қуысында қалып қойса, жыныс жасушаларының түзілуіне кедергі жасайды.
Әдетте, жыныс бездері шарана жарық дүниеге шығардан бұрын ұма қуысына өтеді.
Аналық жыныс жасушасы (яйцеклетка); (ovocytus; лат. ovum — жүмыртқа; гр. kytos -
жасуша) — ядросында хромосомалардың жекеленген жиынтығы болатын, пісіп
жетілген ұрғашы жануарлардың жыныс жасушасы. Сперматозоидтармен
салыстырғанда аналық жыныс жасушасының (жүмыртқа жасушасының) саны аз,
көлемі бірнеше есе үлкен келеді.
Өсімдіктерде микроспоралар немесе тозаң түйірлері түзілу процесі микроспорогенез деп,
ал мегаспоралар (немесе макроспоралар) түзілу процесі мега немесе макроспорогенез деп
аталады.
Өсімдіктердегі гаметогенез процесі негізінде жануарлардағы сондай процеске ұқсас
болады, бірақ біршама басқа жолмен өтеді. Өсімдіктерде ұрықтық жол, яғни жыныс
клеткаларының окшаулануы ертерек болмайды («Гейетика жөнінен практикалық сабаққа
басшылықтағы» 6-суретті қараңыз). Микроспорогенез және микрогаметогенез. Жабық
тұқымды өсімдіктерді жалпы мысал етіп алып, микроспорогенез бен микрогаметогенезді
қарастырайық. Жас тозақдықтың субэпидермальды тканінде археспория деп аталатын
клеткалар пайда болады, олардың әрқайсысы бірнеше рет бәлінуі нәтижесінде тозаңнық
аналық клеткасына айналады да мейоздың барлық фазасынан етеді.
Екі рет мейоздық бөліну нәтижесінде гаплоидты терт микроспора түзіледі. Олар төрт-
төрттен жатады, сондықтан -ралар тетрадасы деп аталады. Пісіп жетілу кезінде
тетрадалар жеке микроспораларға бөлінеді. Осымен микроспорогенез аяқталады. Бір
ядролы микроспора түзілісімен микрогаметогенез басталады. Микроспоранын, митоздық
бірінші бөлінуі нәтижесінде вегетативті және генеративті клеткалар түзіледі. Бұдан ары
вегетативті клетка мен оның ядросы бөлінбейді. Онда қоректік заттар жиналады, ол заттар
кейіннен генеративті клеткалардың бөлінуін және аналық жыныс мүшесінің бағанасындағы
тозан түтігінің өсуін қамтамасыз етеді. Құрамында цитоплазмасы аз болатын генеративті
клетка тағы бәлінеді. Мүндай бөліну тозаң түйірінде немесе тозаң түтігінде орындалуы
мүмкін. Осының нәтижесінде аталық екі жыныс клеткасы түзіледі, олардын, жануарлар

Ұқсас жұмыстар

Тозаңның түзілуі

Гаметогенез жә не ұрықтану процесі

Гаметогенез

ГАМЕТОГЕНЕЗ САТЫЛАРЫ

Онтогенез эмбрионизациясы

Табиғи сұрыптау

Экологиялық факторлар

Гаплоидтық технология

Мәдени сұрыптау

МУТАЦИЯЛЫҚ ӨЗГЕРГІШТІК

Пәндер