Сан есімнің сөйлемдегі қызметі

Мейірімді жүрекпен,
Ақ пейілді тілекпен,
Амандасып алайық,
Бір жадырап қалайық!!!
Ы.Алтынсарин атындағы ЖОББМ

Сан есімнің
сөйлемдегі
қызметі
Сабақтың мақсаты:

Білімділік: оқушылардың өтілген тақырыптары
бойынша білімін байқау, сан есімнің сөйлемдегі
қызметін меңгерту. Сөйлемдегі сөздерді сатылай
кешенді технологиясы арқылы талдай білуге
машықтандыру.
Дамытушылық: оқушылардың сөздік қорын молайту,
ойлау қабілетін дамытып, өз ойын жүйелі түрде жеткізе
білуге дағдыландыру.
Тәрбиелік: оқушыларды ұқыптылыққа, сауатты жазуға,
еңбексүйгіштікке баулу.
Психологиялық дайындық
2. Үй тапсырмасын сұрау.
1-тапсырма. «Миға шабуыл»
1-топ.
1. Сан есім дегеніміз не?
2. Сан есім құрамына қарай қалай бөлінеді?
2-топ.
1. Цифрмен сан есімдерге жалғанатын жалғаулар қалай жазылады?
2.– ыншы,- інші, - ншы, - нші жұрнақтары сан есімнің қай түріне тән?
3-топ.
1. Реттік сан есім рим цифрымен берілгенде қалай жазылады?
2. Қырық есептік санын септе.
4-топ.
1. Шамалы, жуық, тарта шылаулары емле бойынша қалай жазылады?
2.Үшінші реттік сан есімін жікте.
2-тапсырма. Сан есімнің мағыналық топтарын тірек -
сызба арқылы жинақтап қайталау.

Есептік сан есімдер бесінші, жетінші
Реттік сан есімдер жетеу, алтау
Жинақтық сан есімдер бес бүтін оннан бес
Болжалдық сан есімдер жиырма шақты
Топтау сан есімдер он екі, мың, жүз
Бөлшектік сан есімдер он-оннан
3-тапсырма.
Сан есімдерге сатылай кешенді талдау.

1-топ 2-топ 3-ші топ 4-ші топ
мың тоғызыншы жетеу елудей
1. ..... құрамнан тұр: .....
2. Тұлғасына қарай – ..... түбір
3. Құрылысына қарай – ..... сөз.
4. Лексикалық мағынасы – заттың ..... білдіріп тұр.
5. Грамматикалық мағынасы- .... есім.
6. ..... - .....? деген сұраққа жауап береді
7. Мағынасына қарай ...... ...... есім.
3. Сергіту жаттығуы:

Жаңылтпаш
Бес түп алма
«Бестік» алғандікі.
Төрт түп алма
«төрттік алғандікі.
«Төрттік» алған
Бес түп алма алмайды.
«Бестік» алған
Төрт түп алма алмайды.
(Қ. Мырзалиев)
4. Жаңа мағынаны тану
Сан есімнің сөйлемдегі қызметі
Сан есім заттың санын, мөлшерін анықтап, сөйлемде
анықтауыштың қызметін атқарады.
Мысалы: Жер шарының үштен екі бөлігін су алып жатыр.
Сан есім атау септікте тұрып бастауыш қызметін атқарады.
Мысалы: Алтау ала болса, ауыздағы кетеді.
Сан есім жіктеліп, заттанып, немесе көмекші етістіктермен
тіркесіп, баяндауыш қызметін атқарады. Мысалы: Атадан –
алтау, анадан – төртеу, Жалғыздық көрер жерім жоқ.
Атау мен ілік септіктен басқа септікте тұрған сан
есімдер толықтауыш қызметін атқарады. Мысалы:
Білекті бірді жығар,
Білімді мыңды жығар.
Сан есімдер септік тұлғасында тұрып та,
септелмей де етістіктің алдында келіп, пысықтауыш
қызметін атқарады.
Мысалы: Кездесіп жетпіс үште іздегенім.
5. Бекіту

80-жаттығу (оқулықпен жұмыс)
Мәтінді оқып, сан есімнің қай сөйлем мүшесінің
қызметін атқарып тұрғанын анықта.
Мәтінді оқып шығып, құрамындағы сан есімдерге сұрақ
қойыңдар, қай мүше екенін, қандай сөзбен тіркескенін
айтыңдар.

Үлгі: Қанша күн? – он бес – анықтауыш, есептік сан
есім.
Он бес күн өткен соң, Бекболаттың ауылындағы бір
көлік келді. Аман - есен жиырма үй Бекболаттың
ауылына көшіп барды. Бекболат әр кедейге бір - екі соқа
жасап берді. Сарысудың табан балығынан кедейлер екі -
үш көлік балық қақтап алды. Сөйтіп екі жылдың ішінде
Бекболаттың төңірегінде қырық шамалы үй ағайындары
жиналды.
6. Топпен жұмыс

1 топ.
1.Қырық – қасиетті сан.
2.Алыстан екі адам қараңдап көрінді.
3.Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар.
2-топ.
1.Сегіз қызым – бір төбе, Кенжекейім – бір төбе.
Қазақ ұғымында жетінің өзіндік орны бар.
2. Ат баспаймын деген жерін үш басады.
3. Біз екеу едік.
3-топ.
1.Келген адамдар алтау екен.
Біз бәріміз тоғызбыз.
2. Шара тоғызда басталады. Сіздерге бес-бестен бөліну
керек. Біздер алты- алтыдан топтадық.
4-топ.
1. Жетеуі де өнерлі екен.
2.Тоғызға сегізді қосу, оннан бесті алу, он үшпен
есептеледі.
3. Жарысушылар он түрлі тапсырма орындайды
7. Адасқан әріптер ойыны.
Дұрыс оқы сөзін тап, әр тірліктің көзін тап.

... нәрседен қашық бол,
Адам болам десеңіз.
... , ... , ... ,
Еріншек, бекер мал шашпақ –
... дұшпаның, білсеңіз.
... , ... , ... ,
Қанағат, рахым, ойлап қой –
... асыл іс көнсеңіз.
8. Сөзжұмбақ

с
а
н
е
с
і
м 1. 18 см тең өлшем
2. Жеті жұттың бірі
3. Сан есімнің сөйлемдегі негізгі қызметі
4. Есім сөздердің орнына жүретін сөз
табы
5. Жеті септіктің бірі
6. Үлкен-... (антоним)
7. Жеті қазынаның бірі
9. Домино ойыны

1-топ.
үйге келді. төртте ол
2-топ.
ағайын- ана- алтау, біреу
3-топ.
жиырма- отыздай бар. жылқысы
4- топ.
сан. жеті – тақ
10. Жаңа сабақты қорыту. Тест
Тест жауаптары:

11 2 32 4 53 6 47 8 9 10
D А D С Е E C Е D Е
Үйге тапсырма

82-жаттығу
Сан есімдерді қатыстырып өлең, әңгіме, мақала
жазыңдар.
Назар аударғаныңыз үшін
рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Зат есімнің жалпы сипаты

Есімше

Сын есімнің түрленуі

Морфологиялық стилистика

Сөйлем мүшелерін ата

Сын есімнің сөйлемдегі қызметі

Зат есімді оқыту әдістері

Көне түркі тілі: сөйлем мүшелері

Сын есім туралы ақпарат

Мысалдар келтір

Пәндер