Ұлы Жібек жолы бойындағы ортағасырлық қалалар

“Ұлы жібек жолындағы
ортағасырлық қалалар тарихы”

Дайындаған: Елдос Әліби Оразбекұлы
Ұлы Жібек жолы – елдер мен алықтардың қатынасын
нығайтқан, түрлі мәдениеттерді бір-бірімен жақындатқан,
Қазақстан жеріндегі қала мәдениетіне ықпалын тигізген
байланыс жолы болды.
Бұл түрлі бағыттағы керуен жолы еді. Б.з.б. ІІ ғасырда Қытай
жерінен басталып, Жерорта теңізіне қарай шыққан. Ұлы
Жібек жолының негізгі торабы Оңтүстік Қазақстан мен
Жетісу жерін басып өткен. Жетісу өңірі – Ұлы Жібек
жолының Шығысқа шығатын, ал Оңтүстік Қазақстан аймағы
– Батысқа шығатын қақпаларының бірі болған. Шығыс пен
Батысты ұштастырған бұл жолда Қазақстан мемлекеттерді
өзара байланыстырушы буынға айналды. Басты тауарлары
жібек, араб арғымақтары, нефрит т.б. асыл тастар мен фарфор
еді. Сауда дамыған сайын өнім өндіру тәсілдері артып, елдер
арасында өтімді тауарлар: шарап, жоңышқа, кептірілген
жеміс, кілем, тұрмыстық бұйымдар ағыла бастады.
Ұлы Жібек жолы
Ұлы Жібек Жолының даму тарихы
Ұлы Жібек Жолы -Қытай
жерінен басталып, Қиыр
Шығыс пен Еуропа елдеріне
беттеген керуен жолы.
Жібек Жолы б.з.д II ғасырда
сауда магистралі ретінде пайда
болып, XVI ғасырға дейін
қызмет етті.
Еуразияның тарихында
маңызды орын алғандықтан,
кейін оған “Ұлы” сөзі қосылды.
1877ж неміс географы
Ф.Рихтгофен Батыс пен
Шығыс арасындағы
байланысты түсіндіру үшін
“Жібек жолы” терминін
ұсынды.
Жолдың бұлай аталуына
сауданың негізгі заты –
Қытайдан шығарылатын
жібек мата себеп болды.
Фердинанд фон Рихтгофен
Ұлы Жібек жолы – елдер мен алықтардың
Сауда
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді бір-
керуені
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
болды.
Сауда керуені
Ұлы Жібек жолы – елдер мен алықтардың
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді бір-
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
VI–XIII ғасырларда Ұлы Жібек жолының негізгі бағыты Сирия
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
– Иран жері – Орта Азия – Оңтүстік Қазақстан – Талас, Шу
болды.

алқабы – Ыстықкөл, Шығыс Түркістан арқылы өткен.
Келесі бір тармағы Византиядан Дербент арқылы Каспий
маңы даласы – Маңғыстау – Арал бойы – Оңтүстік Қазақстан
жерін байланыстырған. Тағы бір бағыты Орталық Қазақстан
аумағынан Шығыc Қазақстан мен Батыс Сібірге жеткен.
Ұлы Жібек жолының негізгі бағыты Арал теңізін жағалай
Сырдария, Шу өзендері арқылы Жетісудан Жоңғар қақпасына
жеткен. Соныменен Батыс пен Шығыс елдерін
байланыстыратын жол Қазақстан жері арқылы өтіп, сауда
қарым-қатынас аясы кеңейе түскен.
Ұлы Жібек жолы – елдер мен алықтардың
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді бір-
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
болды.

Ұлы Жібек жолы
бойындағы
ортағасырлық қалалар
Сауда керуені
Ортағасырлық Тараз қаласы Ұлы Жібек жолы – елдер
Керуеншілерге қызмет түрін ұсынып отырған керуен-сарайлардың мен алықтардың
жолаушылар үшін
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып бір-
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар ауыр және алыс жолдағы
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
керуеншілердің рухани мұқтажын өтейтін мәдени орталықтарға айнала бастады.
болды.
Ұлы Жібек жолы тармақтарының Сауда Қазақстан
керуені жерін басып өтуі ірі және
Керуеншілерге қызметқұрылуы
түрін ұсынып Ұлы Жібек жолы – елдер мен алықтардың
шағын қалалардың менотырған
дамуына керуен-сарайлардың
игі
қатынасынәсер етті.
нығайтқан,
жолаушылар
2000
түрлі
үшін
жылдан астам
мәдениеттерді бір-
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып
тарихы бар Тараз – ең ірі қалалардың бірі. 568
бірімен жылы түрік
жақындатқан, қағаны
Қазақстан Дизабул
жеріндегі
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар ауыр және алыс жолдағы
қала
Византия императоры ІІ Юстиниан мәдениетіне
жіберген ықпалын тигізген байланыс
дипломатиялық жолы
елшілікті
керуеншілердің рухани мұқтажын өтейтін мәдени орталықтарға айнала бастады.
болды.
қабылдаған. Тараз – түргештер, кейін қарлұқтар мен қарахандықтар үшін
маңызды әкімшілік орталығы саналған. Бұл – Тараздың сауда және әскери
стратегиялық маңызды қала екенінің айқын дәлелі. Деректер бойынша
қаланы ежелгі кезде ғұндар әскери бекініс ретінде орнатқан. Қала
тұрғындары мықты жауынгерлер, жол бойымен өтетін керуен күзетін
атқарып тұрған. ХІ ғасырдағы парсы ғұламасы Тебризи
қалалықтарға: «Тараздықтар сияқты батыл, арабтар сияқты жомарт», –
деген мінездеме берген. Тараз маңында қорғасын, күміс, темір және алтын
өндіретін металлургиялық орындар дамыған.
Араб ғалымы ибн Хаукаль: «Тараз – мұсылман түркілердің сауда
жасайтын орны» немесе «Тараз – көпестер қаласы» деп атады.
Сауда керуені
Ортағасырлық Испиджаб қаласы Ұлы Жібек жолы – елдер
Керуеншілерге қызмет түрін ұсынып отырған керуен-сарайлардың мен алықтардың
жолаушылар үшін
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып бір-
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар ауыр және алыс жолдағы
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
керуеншілердің рухани мұқтажын өтейтін мәдени орталықтарға айнала бастады.
болды.
VIII ғасырда қала халқының Сауда
саныкеруені
үнемі өсіп отырған. Ортағасырлық
Керуеншілерге қызмет Ұлы Жібек жолы – елдер мен алықтардың
қалалардың бірітүрін ұсынып –отырған
Баласағұн керуен-сарайлардың
Қарахандардың
қатынасын астанасы
нығайтқан,
жолаушылар
түрлі есептелді. үшін
мәдениеттерді бір-
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып
Ұлы Жібек жолының тармақтары Іле Алатауының
бірімен жақындатқан,етегіндегі шағынқала
Қазақстан жеріндегі
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар ауыр және алыс жолдағы
қалалар арқылы мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
керуеншілердің руханиөтті. Солардың
мұқтажын бірімәдени
өтейтін транзиттік сауда орталығы
орталықтарға Талхиз
айнала бастады.
болды.
(Талхир) бен Алмалық қаласы. Ұлы Жібек жолы бойындағы ірі қалалар
қатарында Испиджаб (Сайрам) аталады. Орта ғасырларда Испиджаб сауда
және дін орталығына айналды. Деректерде қала атауы алғаш рет VII ғасырда
кездеседі. Махмұт Қашғари «Сайрам – ақ қаланың аты, оны Испиджаб
атайды» деп көрсетеді. Жергілікті көпестер ақ маталар, қару-жарақ,
зергерлік бұйымдар мен ыдыстарды басқа жерлерге жеткізіп тұрды. Қалада
теңге сарайы, базарлар, мата сататын орындар (тимдер) және керуен-
сарайлар көп салынған. Қаладағы керуен-сарайлар жолаушы көпестер үшін
маңызды рөл атқарды. Керуен-сарайлар құрылыстарын бай көпестер
тұрғызды. Олар, әдетте, биік дуалдармен қоршалды. Керуен-сарайларда
сауда жүргізіліп, қажетті ақпарат алмасатын орталық жұмыс істеген.
Сауда керуені
Ортағасырлық Отырар қаласы Ұлы Жібек жолы – елдер
Керуеншілерге қызмет түрін ұсынып отырған керуен-сарайлардың мен алықтардың
жолаушылар үшін
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып бір-
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар ауыр және алыс жолдағы
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
керуеншілердің рухани мұқтажын өтейтін мәдени орталықтарға айнала бастады.
болды.
Сауда керуені
Ұлы Жібекқызмет
Керуеншілерге жолытүрін
бойындағы
ұсынып атақты
отырғанқалалардың
Ұлы Жібек жолыбірі
керуен-сарайлардың – жолаушылар
Отырар
– елдер (Фараб).
мен алықтардың
үшін
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді бір-
Орта ғасырларда
маңызы Отырар
зор еді. Көпестер үшінСыр өңірінің
керуен-сарайларірі сауда
тауар және
өткізетінмәдениет
және тауар орталығына
сатып
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар
айналды. Қалада монша, мешіттермәдениетіне
мен медреселерауыр көп
жәнетұрғызылған.
алыс жолдағы
ықпалын тигізген байланыс жолы
керуеншілердің рухани мұқтажын өтейтін мәдени орталықтарға айнала бастады.
Отырарда Шығыстың екінші ұстазы Әбу Насыр әл-Фараби болды. дүниеге келді.
Отырықшы қала тұрғындары мен көшпелі халық арасында мықты байланыс
орнатылды. Жау шапқыншылықтары кезінде олар бірігіп отырды. Көшпелі
халық қаланың берік қамалында жасырынды.
Сауда керуені
Ортағасырлық Түркістан қаласы Ұлы Жібек жолы – елдер
Керуеншілерге қызмет түрін ұсынып отырған керуен-сарайлардың мен алықтардың
жолаушылар үшін
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып бір-
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар ауыр және алыс жолдағы
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
керуеншілердің рухани мұқтажын өтейтін мәдени орталықтарға айнала бастады.
болды.
Сауда керуені
Ұлы Жібек
Керуеншілерге жолы
қызмет түрінтармағында
ұсынып отырғанкөне Түркістан
Ұлы Жібек жолы – елдер
керуен-сарайлардың
қатынасын нығайтқан,
(Йасы)
жолаушылар
түрлі
қаласы
мен алықтардың
үшін
мәдениеттерді бір-
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып
орналасқан. XIV ғасырдың соңы – XV
бірімен ғасырдың
жақындатқан, басында
Қазақстан қала
жеріндегі қала
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар ауыр және алыс жолдағы
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
Оңтүстік рухани
керуеншілердің Қазақстан өңірінде
мұқтажын маңызды
өтейтін мәдени әкімшілік,
орталықтарға айналасауда,
болды.
бастады.саяси
және мәдени орталық ретінде санала бастайды. Ол әйгілі
ғұлама Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің тұрғызылуымен
байланысты еді. Қазақ хандары Түркістан қаласын саяси астана
ретінде бекітті. Ортағасырлық тарихшы ибн Рузбехан
мәліметтері бойынша, қала Орта Азия мен Қытай аралығында
атақты сауда бекетіне айналған: «Йасы қаласына тауарлар мен
қымбат бағалы заттар жеткізіледі де, сол жерде сату
басталады. Қала көпестердің теңделген жүктерін шешіп,
саяхатшылар тобын әр елге аттандыратын орын
есептелінді». Кейінгі ғасырларда Түркістан ірі егіншілік
аймағының орталығы болып қала берді.
Сауда керуені
Ұлы Жібек жолы – елдер
Керуеншілерге қызмет түрін ұсынып отырған керуен-сарайлардың мен алықтардың
жолаушылар үшін
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып бір-
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар ауыр және алыс жолдағы
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
керуеншілердің рухани мұқтажын өтейтін мәдени орталықтарға айнала бастады.
болды.
Сауда керуені
Ортағасырлық Сауран қаласы Ұлы Жібек жолы – елдер
Керуеншілерге қызмет түрін ұсынып отырған керуен-сарайлардың мен алықтардың
жолаушылар үшін
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып бір-
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар ауыр және алыс жолдағы
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
керуеншілердің рухани мұқтажын өтейтін мәдени орталықтарға айнала бастады.
болды.
Түркістаннан солтүстік-шығысқа Сауда керуеніқарай ортағасырлық ірі сауда
Ұлы Жібек жолы – елдер мен алықтардың
қалаларының
Керуеншілерге қызметбірі
түрінСауран орналасты.
ұсынып отырған Қала туралы
керуен-сарайлардың
қатынасын нығайтқан,
алғашқы
жолаушылар
түрлі
үшін
мәдениеттерді бір-
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып
мәліметтер
алатын Х ғасырға
маңызды сауда жатады.
орталығы саналды. Солжақындатқан,
бірімен кездеауыр
Керуен-сарайлар өмір сүрген
Қазақстан
және араб
жеріндегі
алыс жолдағы
қала
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
географы әл-Макдиси
керуеншілердің қаланы
рухани мұқтажын өтейтінбылай деп сипаттайды:
мәдени орталықтарға «Сауран –
айнала бастады.
болды.
бірінен кейін бірі жеті қабырғамен қоршалған үлкен қала,
оның рабады бар, үлкен мешіт ішкі қалада орналасқан».
XVІ ғасырда ибн Рузбехан Сауран шаһары туралы:
«Бұл қала керемет көркем, ауасы өте таза, адам жанын
көркейтіп, сергітеді. Маңайы құлпырған бау-бақшалар мен
әртүрлі ағаштарға толы, қаланы айналдыра биік дуалдар
қоршап тұр, ал оның етегіне терең ор қазылғандықтан жау
ала алмайды», – деп жазады.
Қала сумен кәріздер жүйесі арқылы қамтамасыз етілді.
Сауранның жаугершілік жағдайға лайықтап тұрғызылған қалың
қорғаныс дуалдары оны мықты бекініс ретінде танымал етті
Қорытынды:
Сауда керуені
Ұлы Жібек жолы – елдер мен алықтардың
Ұлы Жібек
Керуеншілерге жолы
қызмет – Еуразия
түрін ұсынып құрлығындағы сауда, керуен
отырған керуен-сарайлардың жолдарының
жолаушылар үшін
маңызы қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді бір-
жалпызор еді. Көпестер
атауы, үшін керуен-сарайлар
біздің заманымыздан тауарІІөткізетін
бұрынғы ғасырдан және
ХҮІ тауар сатып
ғасырға дейін
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар ауыр және алыс жолдағы
Орта Азиярухани
керуеншілердің арқылы Қытайды
мұқтажын Алдыңғы
өтейтін мәдениАзиямен байланыстырды.
мәдениетіне ықпалын
орталықтарға
тигізген байланысЧжан
айнала бастады.
жолы
болды.
Цяньның жасаған саяхаты нәтижесінде біздің заманымыздан бұрынғы ІІ
ғасырда ашылды. «Ұлы Жібек жолы» І – ІІ ғасырлар аралығында жақсы
дамыды. 97 жылы қытай саяхатшысы Гань Ин Парсы шығанағына дейін, ал
македониялық Май Тициан 100 жылы Ланьчжоуға дейін жеткенімен, жол
қатынасының қиындығы Қытай мен Рим арасында тікелей байланыс
жасауға мүмкіндік бермеді. ҮІІ – Х ғасырларда «Ұлы Жібек жолының»
халықаралық маңызы арта түсті. ХҮ ғасырдан Алдыңғы Азия мен Орталық
Азия және Қытай халықтары арасында экономикалық және мәдени
байланысты дамытуда «Ұлы Жібек жолының» рөлі зор болды. «Ұлы Жібек
жолының» ұзындығы 7 мың шақырымнан асты». ХХ ғасырда «Ұлы Жібек
жолы» Шығыс пен Батыс халықатарының арасындағы қалыптасқан бейбіт
қарым-қатынасты әрі қарай дамытуда маңызды роль атқаруда.
Сауда керуені
Керуеншілерге қызмет түрін ТЕСТ
ұсыныпСҰРАҚТАРЫ: Ұлы Жібек жолы – елдер
отырған керуен-сарайлардың мен алықтардың
жолаушылар үшін
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып бір-
1.Адамзат тарихында
алатын маңызды Ұлы Жібек
сауда орталығы жолының
саналды.
біріменмаңызы қандай?
жақындатқан,
Керуен-сарайлар ауыр және(Жібек
Қазақстан жолы
жеріндегі
алыс жолдағы
қалатек
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
сауда жолы болып
керуеншілердің руханиқана қалмастан,
мұқтажын өтейтіндүниежүзі өркениетінайнала бастады.
мәдени орталықтарға
болды.
тоғыстырып, адамзат қоғамының дамуына өшпес үлес қосты.)
2. Жібек жолының бірнеше бағыттары өткен аймақ? (Қытайдың Ши-ан деген
жерінен басталып, Шинжәң, Орталық Азия арқылы Таяу Шығысқа баратын
керуендік жол бағыты.)
3. Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалардың стратегиялық маңызы неде?(Бұл
– Тараздың сауда және әскери стратегиялық маңызды қала екенінің айқын
дәлелі. Деректер бойынша қаланы ежелгі кезде ғұндар әскери бекініс ретінде
орнатқан. Қала тұрғындары мықты жауынгерлер, жол бойымен өтетін керуен
күзетін атқарып тұрған.)
4. Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан қай қалалар бүгінгі күнге дейін
сақталған?(Тараз,Самарқан.Сауран, Отырар, Сығанақ,Испиджаб,)
5. Жібек Жолы б.з.д қай ғасырда сауда магистралі ретінде пайда болды?(б.з.д
II ғасырда )
Сауда керуені
Ұлы Жібек жолы – елдер
Керуеншілерге қызмет түрін ұсынып отырған керуен-сарайлардың мен алықтардың
жолаушылар үшін
қатынасын нығайтқан, түрлі мәдениеттерді
маңызы зор еді. Көпестер үшін керуен-сарайлар тауар өткізетін және тауар сатып бір-
бірімен жақындатқан, Қазақстан жеріндегі қала
алатын маңызды сауда орталығы саналды. Керуен-сарайлар ауыр және алыс жолдағы
мәдениетіне ықпалын тигізген байланыс жолы
6. “Жібек жолы”
керуеншілердің терминін
рухани мұқтажын ұсынған
өтейтін неміс географы?(Фердинанд
мәдени орталықтарға айнала бастады.
болды.
фон Рихтгофен)
7. Жібек Жолының басы басталатын аймақ?(Қытай жеріндегі
Хуанхэ өзенінің аймағынан)
8. Қазақстандағы Талғар, Испиджаб, Отырар қалаларында
көптеп табылған Қытай заты? (фарфор ыдыстар)
9. Тараз қаласынан табылған Византия шеберлерінің заты?
(Күміс құмыра)
10. Жібек жолының солтүстік бағыттағы екі тармаққа бөлінген
жері?(Испиджап)

Ұқсас жұмыстар

Ұлы жібек жолы бойында сауданың дамуының арқасында

Көне түріктердің рухани мәдениеті және Ұлы Жібек жолы

Ұлы жібек жолы

Жібек жолымен араб

Жетісудың қалалары туралы

Қорқыт ата ескерткіші

Ұлы Жібек жолындағы көшпелі және отырықшы мәдениеттің қалыптасуы

XІ-ХІІ ғғ. Қазақстан жеріндегі отырықшы және көшпелі отырықшы және көшпелі мәдениет

Отырар - қаһарман қала

Мәдениеттің белгілер әлемі типологиясы

Пәндер