Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I ─ БӨЛІМ. Инвестиция түсінігі
1.1. Инвестициялардың маңызы, мәні және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5-6
II ─ БӨЛІМ. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобалар
2.1.Қазына орнықты даму қорының инвестициялық жобаларды
қаржыландыруы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .7
2.2. Инвестициялық
жобалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..8-11
2.3. Даму банкінің инвестициялық жобалар бойынша атқаратын қызметі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11-13
III ─ БӨЛІМ. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау
3.1.Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасының құрамына кіретін жобалардың
тиімділігін бағалаудың
ережесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14-17
3.2. ҚР-ның тұрғын үй құрылыс саласы нысанын жобалаудың экономикалық
тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17-
37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .38
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
КІРІСПЕ
Инвестициялар ─ күрделі қаржының алуан түрлері. Сол түрлер бойынша
инвестиция мемлекеттік және жеке, тура және портфельдік болып, негізгі
материал мен тауар-материалдық қорға, үйлер мен ғимараттарға, машиналар мен
жабдықтарға, тұрғын үй құрылысының қызметтеріне бөлінеді.
Еліміздің инвестициялық аспектісі ірі салымдары қаржыландыру үшін
жағдайлар жасауға, тауар өндіру және қызмет етуді жоғары тиімділікпен нарық
қатынастары субъектілерінің сұраныстарына сәйкес ұлғайтуға бағытталуы тиіс.
Қазақстан экономикасын тұрақтандыру және дамытудың маңызды жолдарының
бірі – инвестициялық қызметті ұлғайту, ең алдымен еліміздің ішкі
резервтерін жұмылдыру және көбірек тиімді пайдалану болып табылады.
Инвестиция деп қаражаттарды ұзақ мерзімге белгілі бір салаға пайда табу
мақсатында салуды білдіреді. Инвестициялық қызметке банктер делдал ретінде
қатысады. Банктер өздерінің инвестициялық қызметінде тиімді инвестициялық
саясат жасай отырып жүзеге асырады. Банктердің инвестициялық саясаты
инвестиция портфелін басқару бойынша стратегияны құру және іске асыру
шараларын, қалыпты қызметті, табыстылықты арттыру, банк балансының
өтімділігін қамтамасыз ету бағытында портфельді және тура инвестициялардың
оптималды құрылымына жетуді білдіреді. Банктың инвестициялық саясаты
банктың басқармасымен жасалады. Инвестициялық саясаттың басты
элементтерінің бірі – банктың валюта - қаржылық портфелін, соның ішінде
инвестициялық портфелін басқарудың тактикасы мен стратегиясын жасау болып
табылады.
I-БӨЛІМ. Инвестиция түсінігі
1.1. Инвестициялардың маңызы, мәні және түрлері
Инвестициялар ─ кәсіпкерлік қызметінің және нәтиежесінде пайда
құрылатын немесе әлеуметтік тиімділікке қол жеткізілетін қызметтің басқа да
түрлерінің объектілеріне жұмсалған мүліктік және интелектілік
құндылықтардың барлық түрлері, капиталдың ел ішіндегі және шетелдегі
экономикалық ұзақ мерзімді жұмсалымы.
Инвестициялар нақты инвестициялар және қаржы
инвестициялары болып бөлінеді. Нақты инвестициялар капиталдың өнеркәсіпке,
ауылшаруашылығына, құрылысқа және т.б. жұмсалымы. Қаржы инвестициялары —
мемлекеттен басқа да кәсіпорындардан, инвестициялық қорлардан бағалы
қағаздар мен акцияларды сатып алуға бағытталған.Бірінші жағдайда инвестор,
өзінің өндірістік капиталының көлемін—өндірістік негізгі қорлар мен айналым
қорларын ұлғайтады. Екінші жағдайда инвестор бағалы қағаздардан дивидент
алу арқылы өзінің қаржы капиталын ұлғайтады. Сонымен қатар, инвестициялар
тікелей және жанама болып бөлінеді. Қазақстан Республикасындағы Тікелей
инвестицияларды мемлекеттік қорғау заңы бойынша инвестициялар
—республиканың тәуелсіздік кепілдігіне байланысты және арнайы техникалық
көмек пен грантқа арналған инвестициядан басқа барлық инвестиция түрлері.
Жанама инвестициялар — қоржындағы инвестициялар,басқаша айтқанда құнды
қағаздар мен мүліктік бағалы заттар. Инвестициялық қоржынға кіретін бағалы
қағаздар олардың атқарымдық мақсатына қарай ірі банкілердің инвестициялық
қоржынында жетекші рольге ие болып отырған меншік инвестицияларға және
қайталама өтімді резервтер дейтінге,яғни өтімді активтерге ең алдымен
мемлекеттік міндеттемелерге бөлінеді.
Инвестицияның негізгі түрлері. Әр бір фирманың іс-әрекетінің маңызды
бір бөлігі инвестициялық операциялар болып табылады,яғни жобаларды іске
асырудағы жіберілген ақша қаражаттары жайлы операция.
Коммерциялық тәжрибеде мұндай инвестициялардың түрлері:
—табиғи активтерге инвестициялар;
—ақша активтеріне инвестициялар;
—материалдық емес активтерге инвестициялар;
Табиғи активтерге —өндірістік ғимараттармен құрылымдар, қызмет уақыты
бір жылдан асатын әр түрлі машиналармен жабдықтар және өндіріс процессінде
қолданылатын басұа да мүліктер жатады. Ақша активтеріне—басқа да жеке
тұлғалардан ақша қаражатын алуға болатын құқық жатады. Мысалы,
банкіде—депозиттер,облигациялар акциялар, несиелер қарыздар
кепілдіктер.т.б. Материалдық емес активтерге—фирмалардың жұмысшыларының
қайта жеке оқыту және біліктіліктерін жоғарылату арқылы,сауда белгілерін
жасау тапқыштық патенттер мен лицензия алу,өнеркәсіп үлгілерінің куәлігін
алу,өнімге сертификат алу,жерді қолдануға құқық алу арқылы алынған
құндылықтар жатады.
Нақты активтерге байланысты инвестициялар мынадай топтарға бөлінеді:
1.Тиімділікті арыттыруға бағытталған инвестициялар. Олардың негізгі
мақсаты-жабдықтарды ауыстыру,персоналды оқыту және өндіріс қуаттарын
өндірістің тиімді жағдайы бар аймақтарға қарай ауыстыру арқылы фирманың
шығындарын азайтуға жағдай жасау.
2.Өндірісті кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Негізгі
мақсаты—өндіріс орындарының нарыққа тауар шығару қабілеттілігін кеңейту.
3.Жаңа өндіріс орындарын ашуға бағытталған инвестициялар. Жаңа
өнімдер,тауарлар шығара латын жаңа кәсіпорындар салуға бағытталады.
4.Мемлекеттік басқару ұйымдарының талаптарын орындауға бағытталған
инвестицилар. Бұл инвестициялар кәсіпорындардың, мемлекеттік ұйымдардың
экологиялық стандарттар,өнімнің қауіпсіздігі және басқа да жағдайларға
байланысты талаптарын орындауға мәжбүр болған жағдайында қолданылады.
Инвестициялардың бұл сыныптамасы тәуекелшілдік деңгейімен
байланысты.
Кәсіпорындардың өндірістік—шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бір
бөлігі өзінің өндірістік—эконмикалық потенциялын сақтау және әр қарай
дамыту. Кәсіп орындардың бұл саладағы іс-әрекеті—инвестициялық іс-әрекет
деп аталады. Қазақстан Республикасының Нақты инвестицияларды мемлекеттік
қолдау туралы заңы бойынша инвестициялық іс-әрекетке инвестицияларды
атқаруға байланысты кәсіпкершілік іс-әрекет жатады.
Инвестициялық іс-әрекеттердің субъектілеріне инвесторлар (инвестициялық іс-
әрекетті жүргізетін жеке және заңды тұлғалар), тапсырыс берушілер, жұмысты
орындаушылар, инвестициялық іс-әрекеттің объектілерін қолданушылар,сонымен
бірге жеткізушілер, заңды тұлғалар (банкілер, қамсыздандыру ұйымдары,
инвестициялық қорлар) және басқа да инвестициялық процесстің қатысушылары
жатады. Тапсырыс берушілерге —инвесторлар және басқа да инвестициялық
жобаның іске асырушы жеке және заңды тұлғалар жатады.Қазақстан
Республикасында кәсіпорындардың инвестициялық іс-әрекеттері Нақты
инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы, Қазақстан Республикасы
Президентінің заң күші бар Жарлығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы, Салықтар және бюджетке міндетті түрдегі төлемдер туралы, Шетел
инвестициялары туралы заңдармен және де Банкорттық жайлы, Бағалы
қағаздар нарығы жайлы , Қазақстандағы инвестициялық қорлар жайлы
заңдармен, тағы басқа да нормативтік актілермен реттеледі.Жоспарланған,
іске асырылған инвестициялар инвестициялық жобалар форамасын қабылдайды.
Инвестициялық жоба-капиталдарды ұлғайту мақсатпен экономиканың әр-түрлі
салалары мен сфераларына құюға бағытталған, жоспарланған және орындалатын
шаралар жиынтығы. Инвестициялық жобаларды құру және іске асыру мынадай
кезеңдерден тұрады:
- Инвестициялық ұғымды қалыптастыру;
- Инвестициялық мүмкіншіліктерді зерттеу;
- Жобаны техникалық- экономикалық негіздеу;
- Жер учаскесін алу немесе жолға алу;
- Келісім құжаттарын дайындау;
- Құрылыс- монтаж жұмыстарын жүргізіп іске беру;
- Объектіні қолдану, экономикалық көрсеткіштердің мониторингі.
II-БӨЛІМ. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобалар
2.1. Қазына орнықты даму қорының инвестициялық жобаларды
қаржыландыруы
2007 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша институттардың инвестициялық
жобалар портфелінде қаржыландырылуы мақұлданған 142 жоба болды, олардың
жалпы сомасы 3 632,0 млн. АҚШ долларын құрайтын. Жалпы құны 2560 млн. АҚШ
доллары тұратын 109 жобаны қанжыландыру басталды, ондағы даму
институттарының қатысуы 792,6 млн. АҚШ доллары.
Қор перспективалы жобалар портфелін қалыптастыру бойынша ауқымды жұмыс
атқарды, жобалар тізімін іріктеу және қатыптастыру әдістемесі жасалды.
Қазақстандағы және шетелдегі компаниялармен 180-нен астам кездесу
өткізіліп, оларда инвестициялық жобаларды бірлесіп өткізу саласындағы
ынтымақтастық мәселелері талқыланды.
Арнайы және индустриалдық аймақтарды дамыту және басқару саласында
(Limitless, Nakheel, ZonesCorp.), бұндай аймақтарды халықаралық нарыққа
жылжыту саласында (Wonderworks Inc., JAFZA International) жұмыс істейтін
халықаралық компаниялармен жұмыс жүргізілді.
Жалпы алғанда Қазына орнықты даму қорының қызметі биоотын өндіру,
металкремний өндіру, әуе-ғарыш саласына арналған жаңа балқымалар,
жерсеріктерін өндіру, Қазақстанда ауыр серверлерді өндіру, шетелдегі жоғары
технологиялы компанияларды сатып алу, әлемдік брендтерге арналған дайын
тоқыма бұйымдарын өндіру, патенттелмеген және өсімдік тектес фармацевттік
өнімдерді өндіру, цементті ауқымды өндіру, Каспий-Азов каналы сияқты
келешегі зор жобаларды қамтымақ.
Шетелде даму институттарының өкілдіктер желісін ашу мәселесі қаралып
жатыр. Өкілдіктер Қазына орнықты даму қоры компанияларының мүддесін
қорғайтын даму институттарының құрылымдық бөлімшелері болмақ. Бастапқы
кезеңде әлемнің Лондон (Ұлыбритания), Мәскеу (Ресей Федерациясы), Шанхай
(ҚХР), Мюнхен (Германия), Бостон (АҚШ), Телль-Авив (Израиль) сияқты
стратегиялық маңызды өңірлерінде сауда-инвестициялық өкілдіктерді ашу
жоспарлануда.
Қазына орнықты даму қоры Даму Институттарының (Даму банкі,
Инвестициялық қоры, Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры, Ұлттық инновациялық
қор, Маркетингтік-талдау зерттеулері орталығы, Экспорт пен инвестицияны
сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтандыру корпорациясы) жалғыз акционері
болып табылатын, экономиканың әртараптығына және бәсекелестігіне қол
жеткізу мақсатында Қазақстан экономикасының шикізаттық емес секторындағы
инвестициялар мен инновациялық қызметті арттыру үшін 2006 жылғы сәуірде
құрылған басқарушы компания. 2007 жылы даму институттарының жиынтық
жарғылық капиталы 2007 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша 1,8 млрд. АҚШ
долларын құрады.
2.1. Инвестициялық жобалар
1. Қазақстанның Ұлттық электр тораптарын жаңғырту жобасы. 1-ші кезең
Бұл жоба KEGOC көлік құралдары жүйесін оңалтуға және энергия жүйесін
диспетчерлік басқаруды жетілдіруге бағытталған.
Жобаны қаржыландыру Халықаралық қайта құру және даму банкінің (ХҚДБ),
Еуропа қайта құру және даму банкінің (ЕҚДБ) кредиттік желілері мен KEGOC
АҚ қаражатымен жүзеге асырылады. Жобаның бірінші кезеңін іске асырудың
болжанған мерзімі 2000-2009 жылдар, екінші кезеңі 2008-2017 жылдар.
Ұлттық торапты жаңғырту жобасының 1-ші кезеңі мынадай бағыттарды
қамтиды:
Жоғары вольттік жабдықты жаңартуды, реактивтік қуаттылықты қарымталауға
арналған шунттаушы реакторларды орнатуды, релелік қорғаныш және қосалқы
станцияларды автоматтандыруды қоса алғанда, қосалқы станцияларды жаңарту.
Релелік қорғанышты ауыстыру іс жүзінде KEGOC меншігіндегі барлық қосалқы
станцияларда жүзеге асырылатын болады. Микропроцессорлық технологияға
негізделген жаңа релелік қорғаныш барлық көлік құралдары жүйесінің
қауіпсіздігі мен сенімділігін арттыруға тиіс.
SCADAEMS жүйесін, сандық корпоративтік телекоммуникациялық тораптарды,
коммерциялық есепке алу (АСКУЭ) және сауда жүйесін сатып алу мен орнатуды
қоса алғанда, диспетчерлік басқаруды жаңарту.
Компьютерлендірілген Ақпараттық Басқару Жүйесін (MIS) әзірлеуді, сатып
алуды және орнатуды қоса алғанда, KEGOC АҚ ұйымдастырылған дамуы
құбылмалы нарық экономикасы жағдайында компания қызметінің өндірістік-
экономикалық, техникалық және технологиялық басқаруға бірыңғай тиімді жүйе
құруды қамтамасыз етеді.
KEGOC АҚ Жобаларды іске асыру үшін Халықаралық қайта құру және даму
банкімен (ХҚДБ) және Еуропа қайта құру және даму банкімен (ЕҚДБ) Кредиттік
келісімге қол қойды.
Қаржыландыру Кредиттік Қарыз сомасы
көзі Келісімнің (млн. USD)
нөмері мен
қол қойылған
ХҚДБ № 4526 KZ 140,00
1999 жылғы 21
желтоқсан
ЕҚДБ № 794 1999 45,00
жылғы 3
желтоқсан
Барлығы: 185,00
2. Қазақстанның Солтүстік-Оңтүстік транзитінің кернеуі 500 кВ екінші
электр жеткізу желісін салу жобасы
Жобаның мақсаты жылына 7-7,5 млрд.кВт. дейін Солтүстік-Оңтүстік
бағытында электр энергиясын жеткізудің босату қабілеттілігін ұлғайту
есебінен, энергия тапшы болып отырған Қазақстанның оңтүстік облыстарын
электр энергиясымен қамтамасыз ету, Қазақстанның ұлттық электр торабын
қалыптастырудың қауіпсіздігі мен сенімділігін арттыру, сондай-ақ Ресейдің,
Қазақстанның және Орталық Азияның энергия бірлестіктерімен қатар жұмыс
болып табылады.
Осы Жоба бойынша электр жеткізу тораптарының үш телімін салу көзделген:
I-ші телім. ОҚМАЭС-Шу ӘЖ 500кВ салу;
II-ші телім. Екібастұз-Ағадыр ӘЖ 500кВ салу;
III-ші телім. Ағадыр-ОҚМАЭС ӘЖ 500кВ салу.
Жобаны іске асыру үшін KEGOC АҚ Халықаралық қайта құру және даму
банкімен (ХҚДБ) және Еуропа қайта құру және даму банкімен (ЕҚДБ) және
Қазақстан Даму банкі (ҚДБ)АҚ-мен Кредиттік келісімге қол қойды.
Қаржыландыру Кредиттік Келісімнің Қарыз сомасы
көзі нөмірі мен қол қойылған
күні
млн. млн.
USD теңге
ЕҚДБ № 28275 2004 жылғы 16 60,00
наурыз
ЕҚДБ № 35551 2005 жылғы 24 87,80
қараша
ХҚДБ № 4805-KZ 2005 жылғы 22 100,00
қараша
ҚДБ № КИ 033-S-B04 2004 21,00
жылғы 16 наурыз
ҚБД № КИ 068-SMBH05 2005 6
жылғы 24 қараша 970,13
Барлығы: 268,80 6
970,13
3. Инвестициялық жобалар қимасындағы қарыз қаражатының 2007 жылғы 31
желтоқсанға игерілуі:
Қазақстанның Ұлттық Электр торабын жаңғырту;
Қазақстанның Солтүстік-Оңтүстік өткініндегі 500 кВ-тық екінші электр
жеткізу желісінің құрылысы.
Инвестициялық Кезеңдер Қаржыландыру Қарыз
жоба көздері қаражатының
2007 жылғы 31
желтоқсанға
игерілуі
млн. млн.
USD теңге
Қазақстанның Ұлттық Электр МБРР (№ 4526 KZ)117,06
торабын жаңғырту
ЕБРР (№ 794) 45,00
Қазақстанның I кезең ЕБРР (№ 28275) 47,60
Солтүстік-Оңтүст
ік өткініндегі
500 кВ-тық
екінші электр
жеткізу
желісінің
құрылысы:
БРК (КИ 21,00
033-S-B04)
II кезең МБРР (№ 4805-KZ)28,25
БРК (КИ 4
068-SMBH05) 282,11
III кезең ЕБРР (№ 35551) 24,69
4. KEGOC АҚ инвестициялық жобалары бойынша ақпарат
1. Солтүстік Қазақстан – Ақтөбе облысы аймақаралық электр жеткізу
желісінің құрылысы. Жоба мемлекеттік-жеке серіктестік (МЖС) тетігін
пайдалану арқылы ЭМРМ мен Батыс транзит АҚ арасындағы концессиондық
келісім негізінде жүзеге асырылады.
Жобаны жүзеге асыру Ақтөбе облысы электр тораптарының Қазақстан БЭЖ-не
қосылуына мүмкіндік береді және өңірдің Ресей электр энергиясы импортынан
энергетикалық тәуелсіздігін қамтамасыз етеді.
Жоба бойынша ұзындығы 500 км Жетіқара-Өлке 500 кВ-тық ЖЖ желісін салу,
Жетіқара және Өлке 500 кВ-тық ҚС жаңғырту көзделіп отыр.
Жоба құны 19,9 млрд. теңгені құрайды. Құрылысты аяқтаудың жоспарланған
мерзімі – 2008 жыл.
2. KEGOC АҚ таяу болашақта республика үшін стратегиялық маңызы бар,
жалпы құны 89,5 млрд. теңгені құрайтын үш жаңа инвестициялық жобаны жүзеге
асыруды жоспарлап отыр.
2.1. ҰЭТ-ны жаңғырту. ІІ кезең жобасы.
Жоба бойынша 1-ші кезеңде қамтылмаған Қазақстанның ҰЭТ ҚС жабдықтарын
жаңғырту көзделіп отыр.
Жоба құны - 52 млрд. теңге.
Қаржыландыру ХДҚБ заемын тарту арқылы жүзеге асырылады.
Жүзеге асыру мерзімі: 2008-2017 жылдар.
2.2. Қазақстан ҰЭТ-на 500 кВ, 220 кВ кернеу желісімен қосылатын 500
кВ-тық Алма ҚС құрылысы жобасы.
Жобаны іске асыру Алматы өңірін электрмен жабдықтау сенімділігін, Балқаш
ТЭС-не қосуға жоспарланған қуат көзін беруді, Алматының серіктес-қалаларын
дамытудың техникалық мүмкіндігін, Алматы қ. индустриялық паркі құрылысын,
2011 жылғы Азиялық ойындардың инфрақұрылымын, Алматы облысында туризм
орталығының құрылуын, Хоргоста шекарамен шектес ынтымақтастық орталығының
ашылуын және Алматы өңіріндегі басқа да серпінді жобалардың жүзеге
асырылуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Жоба құны – 30 млрд. теңге. Жүзеге асыру мерзімі – 2014 жылға дейін.
2.3. Мойнақ МЭС қуатын беру жобасы. Жобада Мойнақ МЭС-те 220 кВ-тық
ОРУ құрылысы, ұзындығы 119,1 км 220 кВ-тық ӘЖ Мойнақ МЭС – Шелек ҚС,
ұзындығы 214,7 км 220 кВ-тық ӘЖ Мойнақ МЭС – Сарыөзек ҚС желілерінің
құрылысы, 220 кВ-тық Шелек ҚС және 220 кВ-тық Сарыөзек ҚС-тарын кеңейту
көзделген.
Бұл жобаны жүзеге асыру Мойнақ МЭС қуатын беруді қамтамасыз етеді.
Жоба құны – 7,5 млрд. тенге. Жобаны аяқтау Мойнақ МЭС құрылысы бітетін
кезеңге, шамамен 2011 жыл деп белгіленген.
2.3. Даму банкінің инвестициялық жобалар бойынша атқаратын қызметі
Банктің кредит саясаты туралы меморандумға сәйкес қаржыландыру үшін
инвестициялық жобаларды іріктеу кезінде Қазақстанда экономиканың шикізатқа
жатпайтын салаларында оның ішінде қазақстандық тауарлардың, жұмыстардың,
қызметтер мен капиталдың экспортына ықпал ететін бәсекеге қабілетті
өндірістерді және инфрақұрылымды дамытуға және құруға байланысты
инвестициялық жобаларға басымдық беріледі.
Даму Банкінің инвестициялық қызметінің негізгі бағыттары мыналарды
құруға және дамытуға бағдарланған жобалар болып табылады:
1)инфрақұрылым объектілерін (энергетикалық, көліктік,
телекоммуникациялық, туристік);
2) инвестициялық жоба шеңберінде шикізатты өндіруді жәненемесе сатып
алуды, көлікпен тасымалдауды, оны қайта өңдеуді және дайын өнімді сатуды
қоса алғандағы өнеркәсіптік өндірістерді;
3) инвестициялық жоба шеңберінде шикізатты шығаруды жәненемесе сатып
алуды, көлікпен тасымалдауды, оны қайта өңдеуді және дайын өнімді сатуды
қоса алғандағы ауыл шаруашылық өндірістерді;
4) туристік, экологиялық, медициналық, оқу, спорттық-сауықтыру және
қонақ үй қызметтері саласындағы объектілерді (коммерциялық негізде);
Даму Банкінің шетелдегі инвестициялық қызметінің негізгі бағыттары
Қазақстан Республикасы инфрақұрылымының, транзиттік әлеуетінің,
қазақстандық тауарлардың, жұмыстардың, қызметтер мен капитал экспортының
дамуына ықпал ететін жобалар болып табылады.
Банктің инвестициялық басымдықтарына сәйкес келетін жобалар үшін Банк
мынадай қызметтер ұсынады:
- орта мерзімді (5 жылдан 10 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (10 жылдан
20 жылға дейін) кредит беру, оның ішінде:
- жобаларды бірлесіп қаржыландыру және қайта қаржыландыру;
- жобаларды жобалық қаржыландыру.
Даму Банкі инвестициялық жоба бойынша беретін қарыздың ең аз сомасы 5
млн. АҚШ долларына баламалы мөлшерде белгіленеді.
Даму Банкіне мыналарды қаржыландыруға тыйым салынады:
- қару-жарақ өндіруді;
- алкоголь өнімін өндіруді;
- есірткілерді,есірткі құралдарын және психотропты заттарды өндіруді;
- темекі бұйымдарын өндіруді;
- тұрғын үй құрылысын;
- мемлекеттік оқу және медицина мекемелерін, қоғамдық-сауықтыру
кешендерін салуды;
- геологиялық барлау жұмыстарын.
2008 жылғы 14 мамырдағы Қазақстанның Даму Банкі АҚ
Директорлар кеңесінің шешіміне сәйкес инвестициялық жобалардың банк
сараптамасын жүргізу және білімге негізделген тәуелсіз кәсіптік тәжірибені,
тәуелсіздікті және объективтілікті қолдану процедураларын жеңілдету
мақсатында Банк клиенттермен жұмыс істеудің жаңа қағидаларын енгізеді,
Аталған қағидалар қаржыландыруға өтінім берген кезде клиенттерге сыртқы
тәуелсіз сарапшылардың мыналар бойынша қорытындысын беруді көздейді:
1) қарызды қайтару бойынша қамсыздандыруды бағалау;
2) жобаны құқықтық бағалау;
3) жобаны техникалық бағалау;
4) жоба бойынша маркетинг жүргізу.
Сонымен қатар, Банк тәуелсіз сарапшыларға және сыртқы бағалау
қорытындысының мазмұнына талаптар белгіледі.
Банк консервативтік саясатты жүргізеді және жобаны, қарыз алушының
төлемге қабілеттілігі мен кредит қабілеттілігін банктік сараптау негізінде
кредиттік және нарықтық тәуекелдерді бағалай отырып, жобаларды мұқият
іріктеуді жүзеге асырады. Бұл ретте аймақтық нарықтарды қоса алғанда,
технология, шикізатпен қамтамасыз ету, өнімді сату нарықтары, құрылатын
немесе кеңейтілетін өндірістің бәсекеге қабілеттілігін және экспортқа
бағытталғандығын бағалаумен құралдардың сапасы бөлігінде ішкі және сыртқы
нарықтардың талдауына үлкен көңіл бөлінеді.
III-БӨЛІМ. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау
3.1.Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасының құрамына кіретін
жобалардың тиімділігін бағалаудың ережесі
1-тарау. Жалпы ережелер
1. Мемлекеттiк инвестициялар бағдарламасының құрамына кiретiн
Жобалардың тиiмдiлiгiн бағалаудың осы ережесi (бұдан әрi - Ереже)
Мемлекеттiк инвестициялар бағдарламасының (бұдан әрi - МИБ) құрамына
кiретiн жобалардың тиімдiлiгiн бағалаудың объектiлерi мен элементтерiн
бағалауды, ақпарат көздерін, нәтижелерiн жүзеге асырудың және пайдаланудың
әдiстерi мен тәртiбiн айқындайды.
2. МИБ құрамына кіретiн жобалардың тиiмдiлігiн бағалаудың мақсаты
олар бойынша нақтыланған бастапқы деректердi қоса алғанда, iске асырылатын
жобалардың сапасын жақсарту үшін, МИБ-ке мәлiмделетiн жаңа жобаларды талдау
үшiн және МИБ басымдықтарын түзету үшiн, iске асырылатын және аяқталған
жобаларды бағалау нәтижелерiн пайдалану жолымен МИБ-тi жетілдiру болып
табылады. Бағалаудың нәтижелерi, сондай-ақ салалық және аймақтық
стратегиялардың мақсаттарына түзету енгiзу үшiн де пайдаланылуы мүмкiн.
3. Ереже МИБ құрамына кiретiн жобалардың тиімдiлiгiн бағалауға
уәкiлеттi органның (бұдан әрi - уәкілеттi орган), сондай-ақ МИБ құрамына
кiретiн жобалардың iске асырылуын және бұдан кейiнгi пайдаланылуын жүзеге
асырушы, мемлекеттiк басқарудың орталық және жергілiктi органдарының және
мемлекет кепілдігіндегi мемлекеттiк емес заемдар есебiнен іске асырылатын
немесе iске асырылған жобалар жөнiндегi заемшылардың (бұдан әрi - атқарушы
агенттiктер) қолдануы үшiн міндетті.
4. Жобаның тиімділігін бағалау қажеттiлiгi Қазақстан Республикасы
Yкiметiнiң 1998 жылғы 31 желтоқсандағы N 1389 P981389_ қаулысымен
бекітілген, МИБ-тi әзiрлеудiң және iске асырудың ережесiнде МИБ
мiндеттерiнiң бiрi ретiнде айқындалған, МИБ жобаларының орындалуын бақылау
жөнiнде жүйелi жұмысты ұйымдастыру талаптарынан туындады.
2-тарау. Бағалау объектiлерi және элементтерi
5. МИБ құрамына кіретiн және iске асыру аяқталғаннан кейiнгi
(аяқталған жобалар) iске асыру кезеңiндегi (iске асырылып жатқан жобалар)
және жұмыс iстеу кезеңiндегi жобалар осы Ережемен айқындалған, тиiмдiлікті
бағалау объектiлерi болып табылады.
Ереже дайындық кезеңiндегi жобалардың тиiмдiлiгiн бағалауға
қолданылмайды. Мұндай бағалау уәкiлеттi орган бекiткен, МИБ құрамына
мәлiмделетін Жобалардың экономикалық сараптамасын жүргiзу ережесiне сәйкес
жүзеге асырылады.
6. Iске асырылатын жобаларды және олардың құрамдас бөлiктерiн
бағалаудың элементтерi нәтижелерi болып табылады; аяқталған жобаларды және
олардың құрамдас бөлiктерiн бағалаудың элементтерi салдары мен ықпалы болып
табылады.
7. Нәтижелер - жобаны немесе оның құрамдас бөлiктерін iске асыру
барысында және iске асырудың аяқталуы сәтiнде қол жеткiзiлген, тiкелей
материалдық немесе материалдық емес салдарлары. Нәтижелер жоспар-кестеде
көрсетiлген, жоспарланған көрсеткiштермен салыстырылуы мүмкiн.
8. Салдары - бұл аяқталған жобаның немесе оның құрамдас бөлiктерiнiң
нәтижелерiнен қоршаған ортада туындаған өзгерiстер. Салдары жобаның
жоспарлау кезеңiнде жасалған және техникалық-экономикалық негiздемеде
тұжырымдалған мақсаттарымен салыстырылуы мүмкiн.
9. Ықпалы - бұл аяқталған жобаның әлеуметтiк-экономикалық жағдайға
әсерi. Iске асыру аяқталғаннан кейiн жұмыс iстеу кезеңiндегi жобаның немесе
жобалар тобының салаға немесе аймаққа ықпалы шеңберiнде жобаның жоспарлануы
және iске асырылуы жүзеге асырылған салалық немесе аймақтық стратегиялардың
мақсаттарымен салыстырылуы мүмкiн.
10. Тиiмдiлiк - бұл тиiсiнше iшкi (жобаға қатысты) және сыртқы
факторлардың үлесiн бөлумен (талдаумен) нәтижелерiн, салдарларын және
ықпалын жобаның жоспарланған көрсеткiштерiмен, мақсаттарымен және
стратегиялардың мақсаттарымен салыстыру.
3-тарау. Тиiмдiлiктi бағалауға арналған ақпарат көздерi
11. Мыналар тиiмдiлiктi бағалауға арналған ақпарат көздерi болып
табылады:
iске асырылатын жобалар бойынша - орындаушы агенттiктiң МИБ-тiң
құрамына енгiзiлген жоба жөнiнде орындалған жұмыс туралы есебi;
аяқталған жобалар бойынша - орындаушы агенттiктiң аяқталған жобаның
жұмыс iстеу барысы туралы есебі.
12. Орындаушы агенттiктiң МИБ-тiң құрамына енгiзiлген жоба
жөнiнде орындалған жұмыс туралы жоспар-кесте және есеп беруiнiң
нысаны, мазмұны және мерзiмдерi Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
2000 жылғы 5 маусымдағы N 848 P000848_ қаулысымен бекітілген, МИБ-тi iске
асыру мониторингiн жүзеге асыру ережесiнде айқындалған.
13. Орындаушы агенттiктiң аяқталған жобаның жұмыс істеу барысы туралы
есебi қол жеткен нәтижелер, салдарлары мен ықпалы туралы мәлiметтердi қоса
алғанда, уәкiлеттi органның сұратуы бойынша берiледі және маркетинг,
техникалық, әлеуметтiк, экологиялық, қаржы институциональдық және
экономикалық бөлiмдер бойынша жоспарланған нақты деректердi салыстырудан
тұрады.
4-тарау. Тиiмдiлiктi бағалау әдiстемесi
14. Нәтижелердi бағалау кезiнде:
1) жобаның дайындау кезеңiнде жоспарланған және түзетілген
жоспар-кестеде көрсетілген мынадай нақтылы өлшемдердің сәйкестiк дәрежесi
белгiленедi:
-заттай алғандағы жұмыстар көлемi;
-iске асыру кезеңдерi;
-қаржы шығындары;
-жобалық қуаты;
2) қол жеткiзілген көрсеткiштердiң стандарттар талаптарына және
жоспарлау кезеңiнде тұжырымдалған өзге де талаптарға сәйкестiк дәрежесi
белгiленедi;
3) жоспарлау кезеңiнде қабылданған алғышарттардың (бастапқы
деректердiң), сондай-ақ күтiлiп отырған ағымдағы шығындардың және оларды
қаржыландыру көздерiнiң расталу дәрежесi белгiленедi;
4) iске асыру барысында туындаған кедергілер мен оларды жою шаралары
талданады және iске асыруға қатысушы тараптардың iс-қимылдары бағаланады;
5) нәтижелер алуда iшкi (жобаға қатысты) және сыртқы факторлар
үлесiнiң ара қатынасы белгiленедi;
6) жоспарланған көрсеткiштерге қол жеткiзудiң тиiмдiлiгi туралы
қорытынды жасалады.
15. Салдарын бағалау кезiнде:
1) жобаның қойылған мақсаттарына қол жеткізу деңгейі белгiленедi;
2) мақсаттарға қол жеткiзуде iшкi (жобаға қатысты) және сыртқы
факторлар үлесінiң ара қатынасы белгiленедi;
3) ағымдағы шығындар туралы нақты мәлiметтер және жоспарлау кезеңiнде
жасалған алғышарттарды растау деңгейiне талдау жасалады;
4) Жобаның жоспарланған мақсаттарына қол жеткiзудiң тиiмділiгi туралы
қорытынды жасалады.
16. Јсерiн бағалау кезінде:
1) салалық және аймақтық стратегиялардың жоспарланған мақсаттарына
қол жеткізуде жобаның басқа жобалар қатарында үлесiнiң ара қатынасы
белгiленедi:
2) саладағы немесе аймақтағы мемлекеттiк инвестициялардың
басымдықтарына түзету енгiзу жөнiнде ұсынымдар әзiрленедi;
3) жоспарлау кезеңiнде жасалған (бастапқы деректер) ағымдағы шығындар
туралы нақты мәлiметтер және алғы шарттардың растау дәрежесi талданады;
4) салалық және аймақтық стратегиялардың жоспарланған мақсаттарына
қол жеткiзуде жоба үлесiнiң тиiмдiлiгi туралы қорытынды жасалады.
17. Бағалаудың барлық түрiн орындау кезiнде жаңа (келешек) және жұмыс
iстеп тұрған жобаларды дайындау және iске асыруды және тұтастай МИБ-пен
жұмысты жақсарту жөнiнде ұсынымдар тұжырымдалады.
5-тарау. Тиiмдiлiктi бағалауды жүзеге асырудың және оның
нәтижелерiн пайдаланудың тәртiбi
18. Уәкiлеттi орган дербес немесе жобаны iске асыруға қатыспайтын
тәуелсiз сарапшыларды және мемлекеттiк басқару органдарын тарта отырып,
тиiмдiлiктi бағалауды жүзеге асырады.
19. Iске асырылатын жобалардың тиiмдiлiгiн бағалаудың нәтижелерi
туралы есеп жыл сайын жасалады және жаңа жобаларды талдау кезiнде
пайдаланылатын, оларды iске асырудың жоспар-кестесiне қажеттi өзгерiстер
енгiзу жолымен бағаланатын жобалардың сапасын жақсарту үшiн және
алғышарттарды (бастапқы деректердi) түзету үшiн пайдаланылады. Iске
асырылатын жобалардың тиiмдiлігiн бағалау нәтижелерi туралы есеп, сондай-ақ
МИБ-тiң өткен кезеңдегi орындалуын талдауға қатысты. МИБ-тi талдау
бөлiгінің бөлiмiн дайындау кезiнде пайдаланылады.
20. Аяқталған жобалардың тиімділігін бағалаудың нәтижелері туралы
есеп әрбір жобаға қатысты оның ерекшеліктерін ескеріп орындаушы
агенттікпен келісім бойынша уәкілетті орган белгілеген, жұмыс істеудің
белгілі бір кезеңі өткеннен кейін жасалады. Аяқталған жобалардың
тиімділігін бағалаудың нәтижелері туралы есеп МИБ басымдықтарын түзету
үшін пайдаланылады және сондай-ақ, салалық және аймақтық стратегиялардың
мақсаттарына түзету енгізу үшін пайдаланылуы мүмкін.
3.2. ҚР-ның тұрғын үй құрылыс саласы нысанын жобалаудың экономикалық
тиімділігін бағалау
Тақырыптың өзектілігі. Тұрғын үй құрылысы жалпыұлттық мазмұндағы
маңызды міндеттерінің қатарында Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму
Стратегиясының басым бағыттарының бірі болып саналады. Қазақстан
Республикасында халықтың қалың жігін қолжетімді тұрғын үймен қамтамасыз
етудегі 2008-2010 жылдарға арналған тұрғын үй құрылысын дамытудың
Мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру - еліміздің әлеуметтік бағытта
қарқынды дамуының нақты белгісі.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан
халқына арналған жыл сайынғы Жолдауларында тұрғындарды баспанамен
қамтамасыз ету жайын үнемі алдыңғы қатарға қойып келеді. 2008 жылғы
Жолдауында Елбасы төмендегідей бағыттарды атап көрсетті:
- тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапасы;
- мемлекеттік қызметшілер мен бюджеттік сала қызметкерлеріне тұрғын үй
құрылыс жинақ қорлары жүйесі арқылы жылына 4%-дан аспайтын пайыздық
мөлшерде алдын-ала тұрғын үй займдарын беру;
- жалдамалы тұрғын үй құрылысына көңіл бөлу;
- құрылыс компаниялары қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету және осы
саладағы бәсекелестікті арттыру;
- тұрғын үй құрылысына үлескер-қатысушылардың құқықтарының қорғалуын
күшейту;
- жеке-дара тұрғын үй құрылысын ынталандыру мақсатында жер учаскелерін
беру мен рәсімдеу ережелерін жеңілдету;
- жеке-дара тұрғын үй құрылысының өнеркәсіптік, арзан және экологиялық
таза технологияларын игеру;
- алдыңғы қатарлы шет елдік тәжірибені қолдану қажеттігі.
Тұрғын үй саласы – бұл тұрғын үй нысандарына жеке меншік үстемдік
ететін халық шаруашылығының ерекше тармағы. Тұрғын үй саласының нысандары
жылжымайтын мүліктер рыногының негізін құрайды. Бүгінгі күні аталған рынок
бизнестің табысты түріне айналды. Сондықтан да, Қазақстан Республикасында
жылжымайтын мүліктер рыногының қарқынды дамуы осы салаға инвестиция салуға
дайын мемлекеттің, көптеген бизнес-құрылымдардың назарын өзіне аударуда.
Рынок жағдайында құрылыс, өндірістің басқа салалары сияқты, капитал
қарқынының еркіндігі мен меншіктің әрбір нысанының дербестігімен байланысты
жаңа экономикалық мазмұнға ие болды. Сондай-ақ, жаһандық экономикалық
дағдарыс салдары құрылыс кешені кәсіпорындарын өндірістік-шаруашылық қызмет
жүргізуде жаңа әдістер қолдануға, қаржы көздерін іздестіруге, басқару
тәсілдерін өзгертуге мәжбүрлеп отыр.
Құрылыс саласына инвестиция салу инвестициялық жобалаумен тікелей
байланысты. Жобаға салынған инвестицияның тиімділігін бағалау жобалау
жұмыстарының тәжірибесінде маңызды және қажетті құрамдас бөлім болып
табылады. Оған тұрғын үй құрылысы саласындағы инвестициялық-құрылыстық
қызметке кері әсерін тигізетін бірқатар факторлар ықпал етеді, атап
айтқанда: тұрғын үй саласының әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздыққа барынша
бейім болуы; әдістемелік және нормативті қамтамасыз етудің жаңа шарттары
мен талаптарына сәйкес болмауы; тұрғын үй құрылысында құрылыс қызметін
реттеу мен басқарудың экономикалық әдістерінің жетілдірілмеуі; құрылыста
және пайдалануда келісім-шарттық жүйенің дамымауы (тұрғын үй құрылысы
саласында маманданған ұйымның болмауы); инвестициялық-құрылыстық қызметке
қатысушылар құрамының қызығушылықтарының толық ескерілмеуі; ұйым қызметін
жобалауды ұйымдастыру тәжірибесінің және тәсілдерінің жетілдірілмеуі және
т.б.
Инвестициялық қызмет мақсаттылығының экономикалық дағдарыс кезіндегі
әдістемесі рыноктық экономиканың талаптарына негізделеді, сондықтан
инвестиция немесе мақсаттылығының критерийі оның тиімділігін бағалау болып
табылады.
Аталған және басқа да себептер мәселенің өзектілігін анықтайды және
тұрғын үй саласы нысандарын жобалау мен құрылысының тиімділігін бағалауды
тереңдетуге бағытталған зерттеулер жүргізуді қажет етеді.
Мәселенің зерттелу дәрежесі. Экономикалық ғылымда тұрғын үй саласындағы
жобалық шешімдерді бағалаудың негізгі тұстары келесі шет елдік ғалымдардың
еңбектерінде талданған: П.Ст. Батлер, Беренс В., Гиттинджер Дж., Дж.
Дэниелл, Джек У., Самуэльсон Т., Фридман Д., Харбергер А., Эрланг А. және
т.б..
Жобалық шешімдер қабылдау теориясын жасақтауда және тұрғын үй саласын
реформалау мәселелерін зерттеуде ТМД елдерінің экономист-ғалымдарының
еңбектері қомақты үлес қосты, мұндай ғалымдарды атап айтар болсақ:
Арсланова З., Бузова И.А., Довдиенко И.В., Зайнуллина Т.Г., Корнай Я.И.,
Лукьянова Н.Г., Масянова Н.Н., Мелкумов Я.С., Пустоваров Э.А., Рахман И.А.,
Стулов А.В., Черняк В.З., Яско В.Л. және бірқатар басқа да ғалымдар.
Тұрғын үй секторының тиімді даму негіздеріне теориялық және тәжірибелік
үлес қосқан келесі қазақстандық ғалымдардың еңбектерін атап өтуге болады:
Ж.М.Адилов, И.А.Аитов, Р.А.Алшанов, Е.М.Арын, Т.А.Әшімбаев, У.Б.Баймұратов,
А.К.Ералы, А.Еремин, Д.К.Еринчинов, Е.Б.Жатқанбаев, Л.Б.Кулумбетова,
А.Қ.Қошанов, Р.К.Ниязбеков, К.А.Сағадиев, А.М.Сейтқазиева,
А.А.Сурабалдинов, К.Тұрысов, Т.М.Утин, Л.М.Шаекина, Ү.Ж.Шалболова,
Ө.Қ.Шеденов, Чанг Чунг Нгиа және т.б.
Тұрғын үй саласы жобаларын бағалау механизмін жетілдірудің қаржылық,
статистикалық, сақтандыру, ұйымдық-салалық және экономикалық негіздерін
онан әрі зерттеу, тиімділікті арттыру шарттарын қалыптастыру және оларды
шаруашылық субъектілерін басқаруда қолдану қажеттілігі диссертациялық
зерттеудің тақырыбы мен бағытын айқындайды.
Зерттеудің мақсаты мен мәселелері. Диссертациялық жұмыстың мақсаты –
тұрғын үй құрылысы нысандарын жобалау тиімділігін бағалаудың
ұйымдастырушылық-әдістемелік негіздерін жасақтау және тұрғын үй саласындағы
жобалау мен құрылыс тиімділігін бағалау жүйесі элементтерін жетілдірудің
теориялық және ғылыми-тәжірибелік ұсыныстарын негіздеу болып табылады.
Диссертацияның мақсатына және тұрғын үй саласындағы жобалық шешімдердің
тиімділігін бағалаудың ұйымдық-әдістемелік бағыттарына сәйкес, келесі
мәселелер қойылды:
- тұрғын үй саласында жобалық шешімдердің тиімділігін бағалаудың
теориялық және әдістемелік ережелерін зерттеу;
- тұрғын үй құрылысы нысандары жобалау жүйесі мен жобалық шешімдердің
қазіргі заманғы даму үрдістерін талдау;
- жобаларды бағалаудың әдістемелік бағыттарын негіздеу және тұрғын үй
саласы дамуының шет елдік тәжірибесін нақтылау;
- Қазақстан Республикасында тұрғын үй рыногының қазіргі жағдайын талдау
және тұрғын үй рыногының дамуын тұрғын үй бағытындағы құрылыс нысандарына
әсер етуші факторлар негізінде даму үрдістерін анықтау;
- Қызылорда облысындағы тұрғын үй құрылысының және тұрғын үй рыногының
дамуына баға беру;
- тұрғын үй нысандары құрылысын жобалаудың экономикалық тиімділігін
айқындау;
- тұрғын үй саласын онан әрі дамыту жөнінде ұсыныстар жасау;
- тұрғын үй саласында жобаларды бағалаудың оңтайлы моделін жасақтап,
ұсыну.
Зерттеудің ғылыми жаңалығын төмендегілер құрайды:
- экономикалық ғылымдағы жобалық шешімдердің тиімділігін бағалаудың
теориялық және әдістемелік ережелері негізінде тұрғын үй саласына қатысты
жобалардың тиімділігін бағалаудың тұжырымдамалық бағыттары жасақталып,
ұсынылды;
- Қазақстан Республикасының тұрғын үй рыногына кешенді талдау
жүргізілді, талдау негізінде тұрғын үй саласының даму бағыттары мен
мүмкіндіктері айқындалды;
- тұрғын үй құрылысы нысандарын жобалық шешімдердің тиімділігіне
бағалау жүргізілді және баламалы нұсқалар қатарынан ұтымды нұсқаны бағалау
мен таңдау бойынша ұсыныстар жасалды;
- дағдарыс жағдайында тұрғын үй саласының несиелік тәуекелдерін
төмендету жөнінде ұсыныстар берілді және болжамдық өзгерістер элементтерін
қолдана отырып, жобалар жағдайын бағалау әдістемесі ұсынылды;
- тәуекелділік шарттарында тұрғын үй құрылысы нысандарын жобалауды
бағалаудың экономика-математикалық моделі жасақталды.
Тұрғын үй құрылысы нысандарын жобалаудың экономикалық тиімділігінің
ғылыми-әдістемелік негіздері.
Құрылыс - материалдық өндірістің аса қуатты өнеркәсіптік саласы.
Күрделі құрылыстың көлемі мен деңгейінен материалдық өндірістің басқа да
салаларының дамуы, елдің экономикалық әлеуеті мен ұлттық табысының өсуі
қамтамасыз етіледі .
Тұрғын үй саласындағы нысандар құрылысы жобалық шешімдер негізінде
жүзеге асады. Жобалық шешім – кең мағынада, ой немесе келешектегі іс-
әрекеттердің жоспары. Тар мағынасында – құрал-жабдықтарды, өнімдерді немесе
қызметтерді жасақтаудағы құжаттар жиыны, сондай-ақ, бірқатар құжаттардың
алдын-ала үлгілері.
Құрылыс саласы туралы айтқанда, рыноктық экономистер капитал
иеленушілер мен инвестициялық үдерістердің басқа да қатысушылары, яғни
инвестициялық кешен арасын біріктіретін қарым-қатынасты меңзейді.
Құрылысқа адам мұқтаждығын қанағаттандыру үдерісінде ерекше қамтамасыз
ету рөлі тиесілі. Ел немесе өңір сияқты ауқымды шаруашылық жүйелерінде бұл
мақсаттар кезеңдер бойынша қалыптасады. Мақсаттар тұтыну деңгейінің
өсуімен байланысты, себебі:
-құрылыс - адамның тұрғын үйге деген қажеттілігін тікелей
қанағаттандыруы қажет, бұл – құрылыс өнімінің ең жоғары, бірінші деңгейі;
-құрылыс аталған қызметін қажеттіліктің басқа да түрлерін
қанағаттандыра отырып орындайды, мысалы, азық-түлік, тұтыну және қызметтік
және т.б. өнімдерді өндіруші, сақтаушы және өткізуші ғимараттармен
қамтамасыз ету;
- тұтыну және қызметтік заттарды дайындау үдерісіне қатысушы өндіріс
құралдарын жасақтауға қатысу да құрылыс өнімдерінің бірі болып табылады;
- басқа құрылыс өнімдерін өндіруде қолданылып құрылыс өнімдері. Оларға
құрылыс материалдары мекемелері және т. б. жатады.
Профессор В.Николаевтың айтуы бойынша, бұл иерархиялық (сатылық) жүйеде
құрылыс қызметінің мақсаттылығы мен кез-келген деңгейдегі құрылыс өнімінің
құны тұтынушы арқылы осы өнімнің тиімділігімен (яғни, сұранысты
қанағаттандыруымен) анықталады.
Құрылыс қызметін ынталандыру жоғары деңгейден төменге қарай сол өнімді
тұтынуға деген қажеттілік арқылы, оны өндіру үшін ғимарат салудан
басталады.
Құрылыс (күрделі құрылыс) – материалдық өндіріс саласы, ғимараттар мен
мен құрылымдарды тұрғызу мен қайта өңдеу болып табылады. Құрылыс терминін
екі түрлі мағынада қарастыруға болады:
- біріншіден, техникалық, инженерлік мағынада – жобалау-іздестіру
жұмыстары, түрлі мақсаттағы ғимараттар мен құрал-жабдықтарды салу, қайта
өңдеу, жаңарту, қайта жабдықтандырумен байланысты өндірістік қызмет түрі;
-екіншіден, экономикалық мағынасында халық шаруашылығының бір саласы
ретінде.
Жүйе ретінде құрылыс рыногы өзіне: құрылыс рыногының субъектілерін;
рыноктық қатынас объектілерін; құрылыс кешені рыногының инфрақұрылымы;
рыноктық механизм; мемлекеттік бақылау; рыноктық реттеу мен өзін-өзі
реттеуді біріктіреді.
Құрылыс рыногының субъектілері: инвесторлар, тапсырыс берушілер,
мердігерлер, ғылыми-жобалау мекемелері, ғылыми-зерттеу институттары (ҒЗИ),
құрылыс материалдарын өндіруші және құралдар құрылғылар өнеркәсібі
мекемелері, құрылыс және машина жасау кәсіпорындары, технологиялық,
энергетикалық және басқа да құралдарды жасаушы кәсіпорындар.
Рыноктық қатынас объектілері болып: құрылыс өнімдері (ғимараттар,
нысандар және олардың кешені және т.б.); құрылыс машиналары; көлік
құралдары; материалдар, бұйымдар; құрылғылар; капитал; жұмыс күші; ақпарат
және т.б. табылады.
Құрылыс кешені рыногының инфрақұрылымының құрамына: банктер – ұлттық
(мемлекеттік), сыртқы экономикалық, инвестициялық, акционерлік
коммерциялық, ипотекалық және т.б.; биржалар – тауарлық-шикізатты, еңбек
ресурстарының, қор (бағалы қағаздар), жылжымайтын мүліктердің және т.б.;
брокерлік кеңселер мен фирмалар; институционалдық инвесторлар – зейнетақы
қорлары, сақтандыру фирмалары, ашық және жабық үлгідегі инвестициялық
қорлар мен фирмалар және т.б.; шет елдік инвесторлар; агенттіктер,
делдалдық, жарнамалық, ақпараттық қызметтер мен фирмалар; инженерлік-кеңес
беруші орталықтар; аудиторлық фирмалар; құрылыс кешеніндегі венчурлық
(тәуекелді) кәсіпорындар; шағын бизнесті қолдаушы бағдарламалар мен қорлар;
бақылаушы-инспекциялық қызметтер; арбитраж, сот және т.б..
Жоба түсінігі бірқатар белгілері бойынша ортақ сипаттамалары бар
әртүрлі қызмет түрлерін біріктіреді, мұндай сипаттамалардың бастылары
ретінде төмендегілерді атап өтуге болады: нақты мақсаттарға, белгілі
нәтижелерге қол жеткізуге бағытталуы, көптеген өзара байланысты іс-
әрекеттердің реттелмелі түрде орындалуы, басталу және аяқталу уақытының
шектеулі түрде белгіленуі.
Жобалар – барлық деңгейдегі (қалалар, аудандар, ел) және барлық меншік
формасындағы ұйымдарды жетілдіру мен дамыту құралы болып саналады. Жоба –
жобаны іске асыру кезінде қолданылатын немесе тұтынылатын ресурстардың
ақысын төлеуге бекітілген бюджет шегінде және бөлінген уақыт шеңберінде
нақты, тамаша нәтижелерге қол жеткізу үшін жұмсалатын күштер жиынтығы.
Кез-келген нысанның құрылысы үшін ең алдымен, оның салынуының
экономикалық мақсаты мен техникалық мүмкіндіктерін бекітіп алу керек.
Мұндай міндеттер жоба деп аталатын арнайы құжатта бейнеленеді.
Жоба – бұл жасалатын инженерлік ғимараттың немесе басқа да кез-келген
өнеркәсіптік немесе азаматтық бағыттағы нысанның төмендегідей жүйеде
қалыптастырылған мақсаттары:
-болашақ ғимараттың архитектуралық-жоспарламалық, құрылғы-жинақтамалық
және технологиялық шешімдерін бейнелейтін сызбалық материалдары (сызбалар);
-нақты табиғи ортадағы жұмыстың қауіпсіздігі мен сенімділігі, оның
құрылысының техникалық мүмкіндіктерін негіздеуші түсіндірме-анықтамалық
жазбалары;
-құрылыстың құны мен қаржылық, материалдық, еңбек ресурстарының
шығынындарының экономикалық мақсаттылығын негіздеуші сметалық-экономикалық
бөлімі.
Біздің көзқарасымыз бойынша, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I ─ БӨЛІМ. Инвестиция түсінігі
1.1. Инвестициялардың маңызы, мәні және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5-6
II ─ БӨЛІМ. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобалар
2.1.Қазына орнықты даму қорының инвестициялық жобаларды
қаржыландыруы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .7
2.2. Инвестициялық
жобалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..8-11
2.3. Даму банкінің инвестициялық жобалар бойынша атқаратын қызметі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11-13
III ─ БӨЛІМ. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау
3.1.Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасының құрамына кіретін жобалардың
тиімділігін бағалаудың
ережесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14-17
3.2. ҚР-ның тұрғын үй құрылыс саласы нысанын жобалаудың экономикалық
тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17-
37
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .38
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
КІРІСПЕ
Инвестициялар ─ күрделі қаржының алуан түрлері. Сол түрлер бойынша
инвестиция мемлекеттік және жеке, тура және портфельдік болып, негізгі
материал мен тауар-материалдық қорға, үйлер мен ғимараттарға, машиналар мен
жабдықтарға, тұрғын үй құрылысының қызметтеріне бөлінеді.
Еліміздің инвестициялық аспектісі ірі салымдары қаржыландыру үшін
жағдайлар жасауға, тауар өндіру және қызмет етуді жоғары тиімділікпен нарық
қатынастары субъектілерінің сұраныстарына сәйкес ұлғайтуға бағытталуы тиіс.
Қазақстан экономикасын тұрақтандыру және дамытудың маңызды жолдарының
бірі – инвестициялық қызметті ұлғайту, ең алдымен еліміздің ішкі
резервтерін жұмылдыру және көбірек тиімді пайдалану болып табылады.
Инвестиция деп қаражаттарды ұзақ мерзімге белгілі бір салаға пайда табу
мақсатында салуды білдіреді. Инвестициялық қызметке банктер делдал ретінде
қатысады. Банктер өздерінің инвестициялық қызметінде тиімді инвестициялық
саясат жасай отырып жүзеге асырады. Банктердің инвестициялық саясаты
инвестиция портфелін басқару бойынша стратегияны құру және іске асыру
шараларын, қалыпты қызметті, табыстылықты арттыру, банк балансының
өтімділігін қамтамасыз ету бағытында портфельді және тура инвестициялардың
оптималды құрылымына жетуді білдіреді. Банктың инвестициялық саясаты
банктың басқармасымен жасалады. Инвестициялық саясаттың басты
элементтерінің бірі – банктың валюта - қаржылық портфелін, соның ішінде
инвестициялық портфелін басқарудың тактикасы мен стратегиясын жасау болып
табылады.
I-БӨЛІМ. Инвестиция түсінігі
1.1. Инвестициялардың маңызы, мәні және түрлері
Инвестициялар ─ кәсіпкерлік қызметінің және нәтиежесінде пайда
құрылатын немесе әлеуметтік тиімділікке қол жеткізілетін қызметтің басқа да
түрлерінің объектілеріне жұмсалған мүліктік және интелектілік
құндылықтардың барлық түрлері, капиталдың ел ішіндегі және шетелдегі
экономикалық ұзақ мерзімді жұмсалымы.
Инвестициялар нақты инвестициялар және қаржы
инвестициялары болып бөлінеді. Нақты инвестициялар капиталдың өнеркәсіпке,
ауылшаруашылығына, құрылысқа және т.б. жұмсалымы. Қаржы инвестициялары —
мемлекеттен басқа да кәсіпорындардан, инвестициялық қорлардан бағалы
қағаздар мен акцияларды сатып алуға бағытталған.Бірінші жағдайда инвестор,
өзінің өндірістік капиталының көлемін—өндірістік негізгі қорлар мен айналым
қорларын ұлғайтады. Екінші жағдайда инвестор бағалы қағаздардан дивидент
алу арқылы өзінің қаржы капиталын ұлғайтады. Сонымен қатар, инвестициялар
тікелей және жанама болып бөлінеді. Қазақстан Республикасындағы Тікелей
инвестицияларды мемлекеттік қорғау заңы бойынша инвестициялар
—республиканың тәуелсіздік кепілдігіне байланысты және арнайы техникалық
көмек пен грантқа арналған инвестициядан басқа барлық инвестиция түрлері.
Жанама инвестициялар — қоржындағы инвестициялар,басқаша айтқанда құнды
қағаздар мен мүліктік бағалы заттар. Инвестициялық қоржынға кіретін бағалы
қағаздар олардың атқарымдық мақсатына қарай ірі банкілердің инвестициялық
қоржынында жетекші рольге ие болып отырған меншік инвестицияларға және
қайталама өтімді резервтер дейтінге,яғни өтімді активтерге ең алдымен
мемлекеттік міндеттемелерге бөлінеді.
Инвестицияның негізгі түрлері. Әр бір фирманың іс-әрекетінің маңызды
бір бөлігі инвестициялық операциялар болып табылады,яғни жобаларды іске
асырудағы жіберілген ақша қаражаттары жайлы операция.
Коммерциялық тәжрибеде мұндай инвестициялардың түрлері:
—табиғи активтерге инвестициялар;
—ақша активтеріне инвестициялар;
—материалдық емес активтерге инвестициялар;
Табиғи активтерге —өндірістік ғимараттармен құрылымдар, қызмет уақыты
бір жылдан асатын әр түрлі машиналармен жабдықтар және өндіріс процессінде
қолданылатын басұа да мүліктер жатады. Ақша активтеріне—басқа да жеке
тұлғалардан ақша қаражатын алуға болатын құқық жатады. Мысалы,
банкіде—депозиттер,облигациялар акциялар, несиелер қарыздар
кепілдіктер.т.б. Материалдық емес активтерге—фирмалардың жұмысшыларының
қайта жеке оқыту және біліктіліктерін жоғарылату арқылы,сауда белгілерін
жасау тапқыштық патенттер мен лицензия алу,өнеркәсіп үлгілерінің куәлігін
алу,өнімге сертификат алу,жерді қолдануға құқық алу арқылы алынған
құндылықтар жатады.
Нақты активтерге байланысты инвестициялар мынадай топтарға бөлінеді:
1.Тиімділікті арыттыруға бағытталған инвестициялар. Олардың негізгі
мақсаты-жабдықтарды ауыстыру,персоналды оқыту және өндіріс қуаттарын
өндірістің тиімді жағдайы бар аймақтарға қарай ауыстыру арқылы фирманың
шығындарын азайтуға жағдай жасау.
2.Өндірісті кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Негізгі
мақсаты—өндіріс орындарының нарыққа тауар шығару қабілеттілігін кеңейту.
3.Жаңа өндіріс орындарын ашуға бағытталған инвестициялар. Жаңа
өнімдер,тауарлар шығара латын жаңа кәсіпорындар салуға бағытталады.
4.Мемлекеттік басқару ұйымдарының талаптарын орындауға бағытталған
инвестицилар. Бұл инвестициялар кәсіпорындардың, мемлекеттік ұйымдардың
экологиялық стандарттар,өнімнің қауіпсіздігі және басқа да жағдайларға
байланысты талаптарын орындауға мәжбүр болған жағдайында қолданылады.
Инвестициялардың бұл сыныптамасы тәуекелшілдік деңгейімен
байланысты.
Кәсіпорындардың өндірістік—шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бір
бөлігі өзінің өндірістік—эконмикалық потенциялын сақтау және әр қарай
дамыту. Кәсіп орындардың бұл саладағы іс-әрекеті—инвестициялық іс-әрекет
деп аталады. Қазақстан Республикасының Нақты инвестицияларды мемлекеттік
қолдау туралы заңы бойынша инвестициялық іс-әрекетке инвестицияларды
атқаруға байланысты кәсіпкершілік іс-әрекет жатады.
Инвестициялық іс-әрекеттердің субъектілеріне инвесторлар (инвестициялық іс-
әрекетті жүргізетін жеке және заңды тұлғалар), тапсырыс берушілер, жұмысты
орындаушылар, инвестициялық іс-әрекеттің объектілерін қолданушылар,сонымен
бірге жеткізушілер, заңды тұлғалар (банкілер, қамсыздандыру ұйымдары,
инвестициялық қорлар) және басқа да инвестициялық процесстің қатысушылары
жатады. Тапсырыс берушілерге —инвесторлар және басқа да инвестициялық
жобаның іске асырушы жеке және заңды тұлғалар жатады.Қазақстан
Республикасында кәсіпорындардың инвестициялық іс-әрекеттері Нақты
инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы, Қазақстан Республикасы
Президентінің заң күші бар Жарлығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы, Салықтар және бюджетке міндетті түрдегі төлемдер туралы, Шетел
инвестициялары туралы заңдармен және де Банкорттық жайлы, Бағалы
қағаздар нарығы жайлы , Қазақстандағы инвестициялық қорлар жайлы
заңдармен, тағы басқа да нормативтік актілермен реттеледі.Жоспарланған,
іске асырылған инвестициялар инвестициялық жобалар форамасын қабылдайды.
Инвестициялық жоба-капиталдарды ұлғайту мақсатпен экономиканың әр-түрлі
салалары мен сфераларына құюға бағытталған, жоспарланған және орындалатын
шаралар жиынтығы. Инвестициялық жобаларды құру және іске асыру мынадай
кезеңдерден тұрады:
- Инвестициялық ұғымды қалыптастыру;
- Инвестициялық мүмкіншіліктерді зерттеу;
- Жобаны техникалық- экономикалық негіздеу;
- Жер учаскесін алу немесе жолға алу;
- Келісім құжаттарын дайындау;
- Құрылыс- монтаж жұмыстарын жүргізіп іске беру;
- Объектіні қолдану, экономикалық көрсеткіштердің мониторингі.
II-БӨЛІМ. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобалар
2.1. Қазына орнықты даму қорының инвестициялық жобаларды
қаржыландыруы
2007 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша институттардың инвестициялық
жобалар портфелінде қаржыландырылуы мақұлданған 142 жоба болды, олардың
жалпы сомасы 3 632,0 млн. АҚШ долларын құрайтын. Жалпы құны 2560 млн. АҚШ
доллары тұратын 109 жобаны қанжыландыру басталды, ондағы даму
институттарының қатысуы 792,6 млн. АҚШ доллары.
Қор перспективалы жобалар портфелін қалыптастыру бойынша ауқымды жұмыс
атқарды, жобалар тізімін іріктеу және қатыптастыру әдістемесі жасалды.
Қазақстандағы және шетелдегі компаниялармен 180-нен астам кездесу
өткізіліп, оларда инвестициялық жобаларды бірлесіп өткізу саласындағы
ынтымақтастық мәселелері талқыланды.
Арнайы және индустриалдық аймақтарды дамыту және басқару саласында
(Limitless, Nakheel, ZonesCorp.), бұндай аймақтарды халықаралық нарыққа
жылжыту саласында (Wonderworks Inc., JAFZA International) жұмыс істейтін
халықаралық компаниялармен жұмыс жүргізілді.
Жалпы алғанда Қазына орнықты даму қорының қызметі биоотын өндіру,
металкремний өндіру, әуе-ғарыш саласына арналған жаңа балқымалар,
жерсеріктерін өндіру, Қазақстанда ауыр серверлерді өндіру, шетелдегі жоғары
технологиялы компанияларды сатып алу, әлемдік брендтерге арналған дайын
тоқыма бұйымдарын өндіру, патенттелмеген және өсімдік тектес фармацевттік
өнімдерді өндіру, цементті ауқымды өндіру, Каспий-Азов каналы сияқты
келешегі зор жобаларды қамтымақ.
Шетелде даму институттарының өкілдіктер желісін ашу мәселесі қаралып
жатыр. Өкілдіктер Қазына орнықты даму қоры компанияларының мүддесін
қорғайтын даму институттарының құрылымдық бөлімшелері болмақ. Бастапқы
кезеңде әлемнің Лондон (Ұлыбритания), Мәскеу (Ресей Федерациясы), Шанхай
(ҚХР), Мюнхен (Германия), Бостон (АҚШ), Телль-Авив (Израиль) сияқты
стратегиялық маңызды өңірлерінде сауда-инвестициялық өкілдіктерді ашу
жоспарлануда.
Қазына орнықты даму қоры Даму Институттарының (Даму банкі,
Инвестициялық қоры, Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры, Ұлттық инновациялық
қор, Маркетингтік-талдау зерттеулері орталығы, Экспорт пен инвестицияны
сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтандыру корпорациясы) жалғыз акционері
болып табылатын, экономиканың әртараптығына және бәсекелестігіне қол
жеткізу мақсатында Қазақстан экономикасының шикізаттық емес секторындағы
инвестициялар мен инновациялық қызметті арттыру үшін 2006 жылғы сәуірде
құрылған басқарушы компания. 2007 жылы даму институттарының жиынтық
жарғылық капиталы 2007 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша 1,8 млрд. АҚШ
долларын құрады.
2.1. Инвестициялық жобалар
1. Қазақстанның Ұлттық электр тораптарын жаңғырту жобасы. 1-ші кезең
Бұл жоба KEGOC көлік құралдары жүйесін оңалтуға және энергия жүйесін
диспетчерлік басқаруды жетілдіруге бағытталған.
Жобаны қаржыландыру Халықаралық қайта құру және даму банкінің (ХҚДБ),
Еуропа қайта құру және даму банкінің (ЕҚДБ) кредиттік желілері мен KEGOC
АҚ қаражатымен жүзеге асырылады. Жобаның бірінші кезеңін іске асырудың
болжанған мерзімі 2000-2009 жылдар, екінші кезеңі 2008-2017 жылдар.
Ұлттық торапты жаңғырту жобасының 1-ші кезеңі мынадай бағыттарды
қамтиды:
Жоғары вольттік жабдықты жаңартуды, реактивтік қуаттылықты қарымталауға
арналған шунттаушы реакторларды орнатуды, релелік қорғаныш және қосалқы
станцияларды автоматтандыруды қоса алғанда, қосалқы станцияларды жаңарту.
Релелік қорғанышты ауыстыру іс жүзінде KEGOC меншігіндегі барлық қосалқы
станцияларда жүзеге асырылатын болады. Микропроцессорлық технологияға
негізделген жаңа релелік қорғаныш барлық көлік құралдары жүйесінің
қауіпсіздігі мен сенімділігін арттыруға тиіс.
SCADAEMS жүйесін, сандық корпоративтік телекоммуникациялық тораптарды,
коммерциялық есепке алу (АСКУЭ) және сауда жүйесін сатып алу мен орнатуды
қоса алғанда, диспетчерлік басқаруды жаңарту.
Компьютерлендірілген Ақпараттық Басқару Жүйесін (MIS) әзірлеуді, сатып
алуды және орнатуды қоса алғанда, KEGOC АҚ ұйымдастырылған дамуы
құбылмалы нарық экономикасы жағдайында компания қызметінің өндірістік-
экономикалық, техникалық және технологиялық басқаруға бірыңғай тиімді жүйе
құруды қамтамасыз етеді.
KEGOC АҚ Жобаларды іске асыру үшін Халықаралық қайта құру және даму
банкімен (ХҚДБ) және Еуропа қайта құру және даму банкімен (ЕҚДБ) Кредиттік
келісімге қол қойды.
Қаржыландыру Кредиттік Қарыз сомасы
көзі Келісімнің (млн. USD)
нөмері мен
қол қойылған
ХҚДБ № 4526 KZ 140,00
1999 жылғы 21
желтоқсан
ЕҚДБ № 794 1999 45,00
жылғы 3
желтоқсан
Барлығы: 185,00
2. Қазақстанның Солтүстік-Оңтүстік транзитінің кернеуі 500 кВ екінші
электр жеткізу желісін салу жобасы
Жобаның мақсаты жылына 7-7,5 млрд.кВт. дейін Солтүстік-Оңтүстік
бағытында электр энергиясын жеткізудің босату қабілеттілігін ұлғайту
есебінен, энергия тапшы болып отырған Қазақстанның оңтүстік облыстарын
электр энергиясымен қамтамасыз ету, Қазақстанның ұлттық электр торабын
қалыптастырудың қауіпсіздігі мен сенімділігін арттыру, сондай-ақ Ресейдің,
Қазақстанның және Орталық Азияның энергия бірлестіктерімен қатар жұмыс
болып табылады.
Осы Жоба бойынша электр жеткізу тораптарының үш телімін салу көзделген:
I-ші телім. ОҚМАЭС-Шу ӘЖ 500кВ салу;
II-ші телім. Екібастұз-Ағадыр ӘЖ 500кВ салу;
III-ші телім. Ағадыр-ОҚМАЭС ӘЖ 500кВ салу.
Жобаны іске асыру үшін KEGOC АҚ Халықаралық қайта құру және даму
банкімен (ХҚДБ) және Еуропа қайта құру және даму банкімен (ЕҚДБ) және
Қазақстан Даму банкі (ҚДБ)АҚ-мен Кредиттік келісімге қол қойды.
Қаржыландыру Кредиттік Келісімнің Қарыз сомасы
көзі нөмірі мен қол қойылған
күні
млн. млн.
USD теңге
ЕҚДБ № 28275 2004 жылғы 16 60,00
наурыз
ЕҚДБ № 35551 2005 жылғы 24 87,80
қараша
ХҚДБ № 4805-KZ 2005 жылғы 22 100,00
қараша
ҚДБ № КИ 033-S-B04 2004 21,00
жылғы 16 наурыз
ҚБД № КИ 068-SMBH05 2005 6
жылғы 24 қараша 970,13
Барлығы: 268,80 6
970,13
3. Инвестициялық жобалар қимасындағы қарыз қаражатының 2007 жылғы 31
желтоқсанға игерілуі:
Қазақстанның Ұлттық Электр торабын жаңғырту;
Қазақстанның Солтүстік-Оңтүстік өткініндегі 500 кВ-тық екінші электр
жеткізу желісінің құрылысы.
Инвестициялық Кезеңдер Қаржыландыру Қарыз
жоба көздері қаражатының
2007 жылғы 31
желтоқсанға
игерілуі
млн. млн.
USD теңге
Қазақстанның Ұлттық Электр МБРР (№ 4526 KZ)117,06
торабын жаңғырту
ЕБРР (№ 794) 45,00
Қазақстанның I кезең ЕБРР (№ 28275) 47,60
Солтүстік-Оңтүст
ік өткініндегі
500 кВ-тық
екінші электр
жеткізу
желісінің
құрылысы:
БРК (КИ 21,00
033-S-B04)
II кезең МБРР (№ 4805-KZ)28,25
БРК (КИ 4
068-SMBH05) 282,11
III кезең ЕБРР (№ 35551) 24,69
4. KEGOC АҚ инвестициялық жобалары бойынша ақпарат
1. Солтүстік Қазақстан – Ақтөбе облысы аймақаралық электр жеткізу
желісінің құрылысы. Жоба мемлекеттік-жеке серіктестік (МЖС) тетігін
пайдалану арқылы ЭМРМ мен Батыс транзит АҚ арасындағы концессиондық
келісім негізінде жүзеге асырылады.
Жобаны жүзеге асыру Ақтөбе облысы электр тораптарының Қазақстан БЭЖ-не
қосылуына мүмкіндік береді және өңірдің Ресей электр энергиясы импортынан
энергетикалық тәуелсіздігін қамтамасыз етеді.
Жоба бойынша ұзындығы 500 км Жетіқара-Өлке 500 кВ-тық ЖЖ желісін салу,
Жетіқара және Өлке 500 кВ-тық ҚС жаңғырту көзделіп отыр.
Жоба құны 19,9 млрд. теңгені құрайды. Құрылысты аяқтаудың жоспарланған
мерзімі – 2008 жыл.
2. KEGOC АҚ таяу болашақта республика үшін стратегиялық маңызы бар,
жалпы құны 89,5 млрд. теңгені құрайтын үш жаңа инвестициялық жобаны жүзеге
асыруды жоспарлап отыр.
2.1. ҰЭТ-ны жаңғырту. ІІ кезең жобасы.
Жоба бойынша 1-ші кезеңде қамтылмаған Қазақстанның ҰЭТ ҚС жабдықтарын
жаңғырту көзделіп отыр.
Жоба құны - 52 млрд. теңге.
Қаржыландыру ХДҚБ заемын тарту арқылы жүзеге асырылады.
Жүзеге асыру мерзімі: 2008-2017 жылдар.
2.2. Қазақстан ҰЭТ-на 500 кВ, 220 кВ кернеу желісімен қосылатын 500
кВ-тық Алма ҚС құрылысы жобасы.
Жобаны іске асыру Алматы өңірін электрмен жабдықтау сенімділігін, Балқаш
ТЭС-не қосуға жоспарланған қуат көзін беруді, Алматының серіктес-қалаларын
дамытудың техникалық мүмкіндігін, Алматы қ. индустриялық паркі құрылысын,
2011 жылғы Азиялық ойындардың инфрақұрылымын, Алматы облысында туризм
орталығының құрылуын, Хоргоста шекарамен шектес ынтымақтастық орталығының
ашылуын және Алматы өңіріндегі басқа да серпінді жобалардың жүзеге
асырылуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Жоба құны – 30 млрд. теңге. Жүзеге асыру мерзімі – 2014 жылға дейін.
2.3. Мойнақ МЭС қуатын беру жобасы. Жобада Мойнақ МЭС-те 220 кВ-тық
ОРУ құрылысы, ұзындығы 119,1 км 220 кВ-тық ӘЖ Мойнақ МЭС – Шелек ҚС,
ұзындығы 214,7 км 220 кВ-тық ӘЖ Мойнақ МЭС – Сарыөзек ҚС желілерінің
құрылысы, 220 кВ-тық Шелек ҚС және 220 кВ-тық Сарыөзек ҚС-тарын кеңейту
көзделген.
Бұл жобаны жүзеге асыру Мойнақ МЭС қуатын беруді қамтамасыз етеді.
Жоба құны – 7,5 млрд. тенге. Жобаны аяқтау Мойнақ МЭС құрылысы бітетін
кезеңге, шамамен 2011 жыл деп белгіленген.
2.3. Даму банкінің инвестициялық жобалар бойынша атқаратын қызметі
Банктің кредит саясаты туралы меморандумға сәйкес қаржыландыру үшін
инвестициялық жобаларды іріктеу кезінде Қазақстанда экономиканың шикізатқа
жатпайтын салаларында оның ішінде қазақстандық тауарлардың, жұмыстардың,
қызметтер мен капиталдың экспортына ықпал ететін бәсекеге қабілетті
өндірістерді және инфрақұрылымды дамытуға және құруға байланысты
инвестициялық жобаларға басымдық беріледі.
Даму Банкінің инвестициялық қызметінің негізгі бағыттары мыналарды
құруға және дамытуға бағдарланған жобалар болып табылады:
1)инфрақұрылым объектілерін (энергетикалық, көліктік,
телекоммуникациялық, туристік);
2) инвестициялық жоба шеңберінде шикізатты өндіруді жәненемесе сатып
алуды, көлікпен тасымалдауды, оны қайта өңдеуді және дайын өнімді сатуды
қоса алғандағы өнеркәсіптік өндірістерді;
3) инвестициялық жоба шеңберінде шикізатты шығаруды жәненемесе сатып
алуды, көлікпен тасымалдауды, оны қайта өңдеуді және дайын өнімді сатуды
қоса алғандағы ауыл шаруашылық өндірістерді;
4) туристік, экологиялық, медициналық, оқу, спорттық-сауықтыру және
қонақ үй қызметтері саласындағы объектілерді (коммерциялық негізде);
Даму Банкінің шетелдегі инвестициялық қызметінің негізгі бағыттары
Қазақстан Республикасы инфрақұрылымының, транзиттік әлеуетінің,
қазақстандық тауарлардың, жұмыстардың, қызметтер мен капитал экспортының
дамуына ықпал ететін жобалар болып табылады.
Банктің инвестициялық басымдықтарына сәйкес келетін жобалар үшін Банк
мынадай қызметтер ұсынады:
- орта мерзімді (5 жылдан 10 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (10 жылдан
20 жылға дейін) кредит беру, оның ішінде:
- жобаларды бірлесіп қаржыландыру және қайта қаржыландыру;
- жобаларды жобалық қаржыландыру.
Даму Банкі инвестициялық жоба бойынша беретін қарыздың ең аз сомасы 5
млн. АҚШ долларына баламалы мөлшерде белгіленеді.
Даму Банкіне мыналарды қаржыландыруға тыйым салынады:
- қару-жарақ өндіруді;
- алкоголь өнімін өндіруді;
- есірткілерді,есірткі құралдарын және психотропты заттарды өндіруді;
- темекі бұйымдарын өндіруді;
- тұрғын үй құрылысын;
- мемлекеттік оқу және медицина мекемелерін, қоғамдық-сауықтыру
кешендерін салуды;
- геологиялық барлау жұмыстарын.
2008 жылғы 14 мамырдағы Қазақстанның Даму Банкі АҚ
Директорлар кеңесінің шешіміне сәйкес инвестициялық жобалардың банк
сараптамасын жүргізу және білімге негізделген тәуелсіз кәсіптік тәжірибені,
тәуелсіздікті және объективтілікті қолдану процедураларын жеңілдету
мақсатында Банк клиенттермен жұмыс істеудің жаңа қағидаларын енгізеді,
Аталған қағидалар қаржыландыруға өтінім берген кезде клиенттерге сыртқы
тәуелсіз сарапшылардың мыналар бойынша қорытындысын беруді көздейді:
1) қарызды қайтару бойынша қамсыздандыруды бағалау;
2) жобаны құқықтық бағалау;
3) жобаны техникалық бағалау;
4) жоба бойынша маркетинг жүргізу.
Сонымен қатар, Банк тәуелсіз сарапшыларға және сыртқы бағалау
қорытындысының мазмұнына талаптар белгіледі.
Банк консервативтік саясатты жүргізеді және жобаны, қарыз алушының
төлемге қабілеттілігі мен кредит қабілеттілігін банктік сараптау негізінде
кредиттік және нарықтық тәуекелдерді бағалай отырып, жобаларды мұқият
іріктеуді жүзеге асырады. Бұл ретте аймақтық нарықтарды қоса алғанда,
технология, шикізатпен қамтамасыз ету, өнімді сату нарықтары, құрылатын
немесе кеңейтілетін өндірістің бәсекеге қабілеттілігін және экспортқа
бағытталғандығын бағалаумен құралдардың сапасы бөлігінде ішкі және сыртқы
нарықтардың талдауына үлкен көңіл бөлінеді.
III-БӨЛІМ. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау
3.1.Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасының құрамына кіретін
жобалардың тиімділігін бағалаудың ережесі
1-тарау. Жалпы ережелер
1. Мемлекеттiк инвестициялар бағдарламасының құрамына кiретiн
Жобалардың тиiмдiлiгiн бағалаудың осы ережесi (бұдан әрi - Ереже)
Мемлекеттiк инвестициялар бағдарламасының (бұдан әрi - МИБ) құрамына
кiретiн жобалардың тиімдiлiгiн бағалаудың объектiлерi мен элементтерiн
бағалауды, ақпарат көздерін, нәтижелерiн жүзеге асырудың және пайдаланудың
әдiстерi мен тәртiбiн айқындайды.
2. МИБ құрамына кіретiн жобалардың тиiмдiлігiн бағалаудың мақсаты
олар бойынша нақтыланған бастапқы деректердi қоса алғанда, iске асырылатын
жобалардың сапасын жақсарту үшін, МИБ-ке мәлiмделетiн жаңа жобаларды талдау
үшiн және МИБ басымдықтарын түзету үшiн, iске асырылатын және аяқталған
жобаларды бағалау нәтижелерiн пайдалану жолымен МИБ-тi жетілдiру болып
табылады. Бағалаудың нәтижелерi, сондай-ақ салалық және аймақтық
стратегиялардың мақсаттарына түзету енгiзу үшiн де пайдаланылуы мүмкiн.
3. Ереже МИБ құрамына кiретiн жобалардың тиімдiлiгiн бағалауға
уәкiлеттi органның (бұдан әрi - уәкілеттi орган), сондай-ақ МИБ құрамына
кiретiн жобалардың iске асырылуын және бұдан кейiнгi пайдаланылуын жүзеге
асырушы, мемлекеттiк басқарудың орталық және жергілiктi органдарының және
мемлекет кепілдігіндегi мемлекеттiк емес заемдар есебiнен іске асырылатын
немесе iске асырылған жобалар жөнiндегi заемшылардың (бұдан әрi - атқарушы
агенттiктер) қолдануы үшiн міндетті.
4. Жобаның тиімділігін бағалау қажеттiлiгi Қазақстан Республикасы
Yкiметiнiң 1998 жылғы 31 желтоқсандағы N 1389 P981389_ қаулысымен
бекітілген, МИБ-тi әзiрлеудiң және iске асырудың ережесiнде МИБ
мiндеттерiнiң бiрi ретiнде айқындалған, МИБ жобаларының орындалуын бақылау
жөнiнде жүйелi жұмысты ұйымдастыру талаптарынан туындады.
2-тарау. Бағалау объектiлерi және элементтерi
5. МИБ құрамына кіретiн және iске асыру аяқталғаннан кейiнгi
(аяқталған жобалар) iске асыру кезеңiндегi (iске асырылып жатқан жобалар)
және жұмыс iстеу кезеңiндегi жобалар осы Ережемен айқындалған, тиiмдiлікті
бағалау объектiлерi болып табылады.
Ереже дайындық кезеңiндегi жобалардың тиiмдiлiгiн бағалауға
қолданылмайды. Мұндай бағалау уәкiлеттi орган бекiткен, МИБ құрамына
мәлiмделетін Жобалардың экономикалық сараптамасын жүргiзу ережесiне сәйкес
жүзеге асырылады.
6. Iске асырылатын жобаларды және олардың құрамдас бөлiктерiн
бағалаудың элементтерi нәтижелерi болып табылады; аяқталған жобаларды және
олардың құрамдас бөлiктерiн бағалаудың элементтерi салдары мен ықпалы болып
табылады.
7. Нәтижелер - жобаны немесе оның құрамдас бөлiктерін iске асыру
барысында және iске асырудың аяқталуы сәтiнде қол жеткiзiлген, тiкелей
материалдық немесе материалдық емес салдарлары. Нәтижелер жоспар-кестеде
көрсетiлген, жоспарланған көрсеткiштермен салыстырылуы мүмкiн.
8. Салдары - бұл аяқталған жобаның немесе оның құрамдас бөлiктерiнiң
нәтижелерiнен қоршаған ортада туындаған өзгерiстер. Салдары жобаның
жоспарлау кезеңiнде жасалған және техникалық-экономикалық негiздемеде
тұжырымдалған мақсаттарымен салыстырылуы мүмкiн.
9. Ықпалы - бұл аяқталған жобаның әлеуметтiк-экономикалық жағдайға
әсерi. Iске асыру аяқталғаннан кейiн жұмыс iстеу кезеңiндегi жобаның немесе
жобалар тобының салаға немесе аймаққа ықпалы шеңберiнде жобаның жоспарлануы
және iске асырылуы жүзеге асырылған салалық немесе аймақтық стратегиялардың
мақсаттарымен салыстырылуы мүмкiн.
10. Тиiмдiлiк - бұл тиiсiнше iшкi (жобаға қатысты) және сыртқы
факторлардың үлесiн бөлумен (талдаумен) нәтижелерiн, салдарларын және
ықпалын жобаның жоспарланған көрсеткiштерiмен, мақсаттарымен және
стратегиялардың мақсаттарымен салыстыру.
3-тарау. Тиiмдiлiктi бағалауға арналған ақпарат көздерi
11. Мыналар тиiмдiлiктi бағалауға арналған ақпарат көздерi болып
табылады:
iске асырылатын жобалар бойынша - орындаушы агенттiктiң МИБ-тiң
құрамына енгiзiлген жоба жөнiнде орындалған жұмыс туралы есебi;
аяқталған жобалар бойынша - орындаушы агенттiктiң аяқталған жобаның
жұмыс iстеу барысы туралы есебі.
12. Орындаушы агенттiктiң МИБ-тiң құрамына енгiзiлген жоба
жөнiнде орындалған жұмыс туралы жоспар-кесте және есеп беруiнiң
нысаны, мазмұны және мерзiмдерi Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
2000 жылғы 5 маусымдағы N 848 P000848_ қаулысымен бекітілген, МИБ-тi iске
асыру мониторингiн жүзеге асыру ережесiнде айқындалған.
13. Орындаушы агенттiктiң аяқталған жобаның жұмыс істеу барысы туралы
есебi қол жеткен нәтижелер, салдарлары мен ықпалы туралы мәлiметтердi қоса
алғанда, уәкiлеттi органның сұратуы бойынша берiледі және маркетинг,
техникалық, әлеуметтiк, экологиялық, қаржы институциональдық және
экономикалық бөлiмдер бойынша жоспарланған нақты деректердi салыстырудан
тұрады.
4-тарау. Тиiмдiлiктi бағалау әдiстемесi
14. Нәтижелердi бағалау кезiнде:
1) жобаның дайындау кезеңiнде жоспарланған және түзетілген
жоспар-кестеде көрсетілген мынадай нақтылы өлшемдердің сәйкестiк дәрежесi
белгiленедi:
-заттай алғандағы жұмыстар көлемi;
-iске асыру кезеңдерi;
-қаржы шығындары;
-жобалық қуаты;
2) қол жеткiзілген көрсеткiштердiң стандарттар талаптарына және
жоспарлау кезеңiнде тұжырымдалған өзге де талаптарға сәйкестiк дәрежесi
белгiленедi;
3) жоспарлау кезеңiнде қабылданған алғышарттардың (бастапқы
деректердiң), сондай-ақ күтiлiп отырған ағымдағы шығындардың және оларды
қаржыландыру көздерiнiң расталу дәрежесi белгiленедi;
4) iске асыру барысында туындаған кедергілер мен оларды жою шаралары
талданады және iске асыруға қатысушы тараптардың iс-қимылдары бағаланады;
5) нәтижелер алуда iшкi (жобаға қатысты) және сыртқы факторлар
үлесiнiң ара қатынасы белгiленедi;
6) жоспарланған көрсеткiштерге қол жеткiзудiң тиiмдiлiгi туралы
қорытынды жасалады.
15. Салдарын бағалау кезiнде:
1) жобаның қойылған мақсаттарына қол жеткізу деңгейі белгiленедi;
2) мақсаттарға қол жеткiзуде iшкi (жобаға қатысты) және сыртқы
факторлар үлесінiң ара қатынасы белгiленедi;
3) ағымдағы шығындар туралы нақты мәлiметтер және жоспарлау кезеңiнде
жасалған алғышарттарды растау деңгейiне талдау жасалады;
4) Жобаның жоспарланған мақсаттарына қол жеткiзудiң тиiмділiгi туралы
қорытынды жасалады.
16. Јсерiн бағалау кезінде:
1) салалық және аймақтық стратегиялардың жоспарланған мақсаттарына
қол жеткізуде жобаның басқа жобалар қатарында үлесiнiң ара қатынасы
белгiленедi:
2) саладағы немесе аймақтағы мемлекеттiк инвестициялардың
басымдықтарына түзету енгiзу жөнiнде ұсынымдар әзiрленедi;
3) жоспарлау кезеңiнде жасалған (бастапқы деректер) ағымдағы шығындар
туралы нақты мәлiметтер және алғы шарттардың растау дәрежесi талданады;
4) салалық және аймақтық стратегиялардың жоспарланған мақсаттарына
қол жеткiзуде жоба үлесiнiң тиiмдiлiгi туралы қорытынды жасалады.
17. Бағалаудың барлық түрiн орындау кезiнде жаңа (келешек) және жұмыс
iстеп тұрған жобаларды дайындау және iске асыруды және тұтастай МИБ-пен
жұмысты жақсарту жөнiнде ұсынымдар тұжырымдалады.
5-тарау. Тиiмдiлiктi бағалауды жүзеге асырудың және оның
нәтижелерiн пайдаланудың тәртiбi
18. Уәкiлеттi орган дербес немесе жобаны iске асыруға қатыспайтын
тәуелсiз сарапшыларды және мемлекеттiк басқару органдарын тарта отырып,
тиiмдiлiктi бағалауды жүзеге асырады.
19. Iске асырылатын жобалардың тиiмдiлiгiн бағалаудың нәтижелерi
туралы есеп жыл сайын жасалады және жаңа жобаларды талдау кезiнде
пайдаланылатын, оларды iске асырудың жоспар-кестесiне қажеттi өзгерiстер
енгiзу жолымен бағаланатын жобалардың сапасын жақсарту үшiн және
алғышарттарды (бастапқы деректердi) түзету үшiн пайдаланылады. Iске
асырылатын жобалардың тиiмдiлігiн бағалау нәтижелерi туралы есеп, сондай-ақ
МИБ-тiң өткен кезеңдегi орындалуын талдауға қатысты. МИБ-тi талдау
бөлiгінің бөлiмiн дайындау кезiнде пайдаланылады.
20. Аяқталған жобалардың тиімділігін бағалаудың нәтижелері туралы
есеп әрбір жобаға қатысты оның ерекшеліктерін ескеріп орындаушы
агенттікпен келісім бойынша уәкілетті орган белгілеген, жұмыс істеудің
белгілі бір кезеңі өткеннен кейін жасалады. Аяқталған жобалардың
тиімділігін бағалаудың нәтижелері туралы есеп МИБ басымдықтарын түзету
үшін пайдаланылады және сондай-ақ, салалық және аймақтық стратегиялардың
мақсаттарына түзету енгізу үшін пайдаланылуы мүмкін.
3.2. ҚР-ның тұрғын үй құрылыс саласы нысанын жобалаудың экономикалық
тиімділігін бағалау
Тақырыптың өзектілігі. Тұрғын үй құрылысы жалпыұлттық мазмұндағы
маңызды міндеттерінің қатарында Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму
Стратегиясының басым бағыттарының бірі болып саналады. Қазақстан
Республикасында халықтың қалың жігін қолжетімді тұрғын үймен қамтамасыз
етудегі 2008-2010 жылдарға арналған тұрғын үй құрылысын дамытудың
Мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру - еліміздің әлеуметтік бағытта
қарқынды дамуының нақты белгісі.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан
халқына арналған жыл сайынғы Жолдауларында тұрғындарды баспанамен
қамтамасыз ету жайын үнемі алдыңғы қатарға қойып келеді. 2008 жылғы
Жолдауында Елбасы төмендегідей бағыттарды атап көрсетті:
- тұрғын үйдің қолжетімділігі мен сапасы;
- мемлекеттік қызметшілер мен бюджеттік сала қызметкерлеріне тұрғын үй
құрылыс жинақ қорлары жүйесі арқылы жылына 4%-дан аспайтын пайыздық
мөлшерде алдын-ала тұрғын үй займдарын беру;
- жалдамалы тұрғын үй құрылысына көңіл бөлу;
- құрылыс компаниялары қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету және осы
саладағы бәсекелестікті арттыру;
- тұрғын үй құрылысына үлескер-қатысушылардың құқықтарының қорғалуын
күшейту;
- жеке-дара тұрғын үй құрылысын ынталандыру мақсатында жер учаскелерін
беру мен рәсімдеу ережелерін жеңілдету;
- жеке-дара тұрғын үй құрылысының өнеркәсіптік, арзан және экологиялық
таза технологияларын игеру;
- алдыңғы қатарлы шет елдік тәжірибені қолдану қажеттігі.
Тұрғын үй саласы – бұл тұрғын үй нысандарына жеке меншік үстемдік
ететін халық шаруашылығының ерекше тармағы. Тұрғын үй саласының нысандары
жылжымайтын мүліктер рыногының негізін құрайды. Бүгінгі күні аталған рынок
бизнестің табысты түріне айналды. Сондықтан да, Қазақстан Республикасында
жылжымайтын мүліктер рыногының қарқынды дамуы осы салаға инвестиция салуға
дайын мемлекеттің, көптеген бизнес-құрылымдардың назарын өзіне аударуда.
Рынок жағдайында құрылыс, өндірістің басқа салалары сияқты, капитал
қарқынының еркіндігі мен меншіктің әрбір нысанының дербестігімен байланысты
жаңа экономикалық мазмұнға ие болды. Сондай-ақ, жаһандық экономикалық
дағдарыс салдары құрылыс кешені кәсіпорындарын өндірістік-шаруашылық қызмет
жүргізуде жаңа әдістер қолдануға, қаржы көздерін іздестіруге, басқару
тәсілдерін өзгертуге мәжбүрлеп отыр.
Құрылыс саласына инвестиция салу инвестициялық жобалаумен тікелей
байланысты. Жобаға салынған инвестицияның тиімділігін бағалау жобалау
жұмыстарының тәжірибесінде маңызды және қажетті құрамдас бөлім болып
табылады. Оған тұрғын үй құрылысы саласындағы инвестициялық-құрылыстық
қызметке кері әсерін тигізетін бірқатар факторлар ықпал етеді, атап
айтқанда: тұрғын үй саласының әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздыққа барынша
бейім болуы; әдістемелік және нормативті қамтамасыз етудің жаңа шарттары
мен талаптарына сәйкес болмауы; тұрғын үй құрылысында құрылыс қызметін
реттеу мен басқарудың экономикалық әдістерінің жетілдірілмеуі; құрылыста
және пайдалануда келісім-шарттық жүйенің дамымауы (тұрғын үй құрылысы
саласында маманданған ұйымның болмауы); инвестициялық-құрылыстық қызметке
қатысушылар құрамының қызығушылықтарының толық ескерілмеуі; ұйым қызметін
жобалауды ұйымдастыру тәжірибесінің және тәсілдерінің жетілдірілмеуі және
т.б.
Инвестициялық қызмет мақсаттылығының экономикалық дағдарыс кезіндегі
әдістемесі рыноктық экономиканың талаптарына негізделеді, сондықтан
инвестиция немесе мақсаттылығының критерийі оның тиімділігін бағалау болып
табылады.
Аталған және басқа да себептер мәселенің өзектілігін анықтайды және
тұрғын үй саласы нысандарын жобалау мен құрылысының тиімділігін бағалауды
тереңдетуге бағытталған зерттеулер жүргізуді қажет етеді.
Мәселенің зерттелу дәрежесі. Экономикалық ғылымда тұрғын үй саласындағы
жобалық шешімдерді бағалаудың негізгі тұстары келесі шет елдік ғалымдардың
еңбектерінде талданған: П.Ст. Батлер, Беренс В., Гиттинджер Дж., Дж.
Дэниелл, Джек У., Самуэльсон Т., Фридман Д., Харбергер А., Эрланг А. және
т.б..
Жобалық шешімдер қабылдау теориясын жасақтауда және тұрғын үй саласын
реформалау мәселелерін зерттеуде ТМД елдерінің экономист-ғалымдарының
еңбектері қомақты үлес қосты, мұндай ғалымдарды атап айтар болсақ:
Арсланова З., Бузова И.А., Довдиенко И.В., Зайнуллина Т.Г., Корнай Я.И.,
Лукьянова Н.Г., Масянова Н.Н., Мелкумов Я.С., Пустоваров Э.А., Рахман И.А.,
Стулов А.В., Черняк В.З., Яско В.Л. және бірқатар басқа да ғалымдар.
Тұрғын үй секторының тиімді даму негіздеріне теориялық және тәжірибелік
үлес қосқан келесі қазақстандық ғалымдардың еңбектерін атап өтуге болады:
Ж.М.Адилов, И.А.Аитов, Р.А.Алшанов, Е.М.Арын, Т.А.Әшімбаев, У.Б.Баймұратов,
А.К.Ералы, А.Еремин, Д.К.Еринчинов, Е.Б.Жатқанбаев, Л.Б.Кулумбетова,
А.Қ.Қошанов, Р.К.Ниязбеков, К.А.Сағадиев, А.М.Сейтқазиева,
А.А.Сурабалдинов, К.Тұрысов, Т.М.Утин, Л.М.Шаекина, Ү.Ж.Шалболова,
Ө.Қ.Шеденов, Чанг Чунг Нгиа және т.б.
Тұрғын үй саласы жобаларын бағалау механизмін жетілдірудің қаржылық,
статистикалық, сақтандыру, ұйымдық-салалық және экономикалық негіздерін
онан әрі зерттеу, тиімділікті арттыру шарттарын қалыптастыру және оларды
шаруашылық субъектілерін басқаруда қолдану қажеттілігі диссертациялық
зерттеудің тақырыбы мен бағытын айқындайды.
Зерттеудің мақсаты мен мәселелері. Диссертациялық жұмыстың мақсаты –
тұрғын үй құрылысы нысандарын жобалау тиімділігін бағалаудың
ұйымдастырушылық-әдістемелік негіздерін жасақтау және тұрғын үй саласындағы
жобалау мен құрылыс тиімділігін бағалау жүйесі элементтерін жетілдірудің
теориялық және ғылыми-тәжірибелік ұсыныстарын негіздеу болып табылады.
Диссертацияның мақсатына және тұрғын үй саласындағы жобалық шешімдердің
тиімділігін бағалаудың ұйымдық-әдістемелік бағыттарына сәйкес, келесі
мәселелер қойылды:
- тұрғын үй саласында жобалық шешімдердің тиімділігін бағалаудың
теориялық және әдістемелік ережелерін зерттеу;
- тұрғын үй құрылысы нысандары жобалау жүйесі мен жобалық шешімдердің
қазіргі заманғы даму үрдістерін талдау;
- жобаларды бағалаудың әдістемелік бағыттарын негіздеу және тұрғын үй
саласы дамуының шет елдік тәжірибесін нақтылау;
- Қазақстан Республикасында тұрғын үй рыногының қазіргі жағдайын талдау
және тұрғын үй рыногының дамуын тұрғын үй бағытындағы құрылыс нысандарына
әсер етуші факторлар негізінде даму үрдістерін анықтау;
- Қызылорда облысындағы тұрғын үй құрылысының және тұрғын үй рыногының
дамуына баға беру;
- тұрғын үй нысандары құрылысын жобалаудың экономикалық тиімділігін
айқындау;
- тұрғын үй саласын онан әрі дамыту жөнінде ұсыныстар жасау;
- тұрғын үй саласында жобаларды бағалаудың оңтайлы моделін жасақтап,
ұсыну.
Зерттеудің ғылыми жаңалығын төмендегілер құрайды:
- экономикалық ғылымдағы жобалық шешімдердің тиімділігін бағалаудың
теориялық және әдістемелік ережелері негізінде тұрғын үй саласына қатысты
жобалардың тиімділігін бағалаудың тұжырымдамалық бағыттары жасақталып,
ұсынылды;
- Қазақстан Республикасының тұрғын үй рыногына кешенді талдау
жүргізілді, талдау негізінде тұрғын үй саласының даму бағыттары мен
мүмкіндіктері айқындалды;
- тұрғын үй құрылысы нысандарын жобалық шешімдердің тиімділігіне
бағалау жүргізілді және баламалы нұсқалар қатарынан ұтымды нұсқаны бағалау
мен таңдау бойынша ұсыныстар жасалды;
- дағдарыс жағдайында тұрғын үй саласының несиелік тәуекелдерін
төмендету жөнінде ұсыныстар берілді және болжамдық өзгерістер элементтерін
қолдана отырып, жобалар жағдайын бағалау әдістемесі ұсынылды;
- тәуекелділік шарттарында тұрғын үй құрылысы нысандарын жобалауды
бағалаудың экономика-математикалық моделі жасақталды.
Тұрғын үй құрылысы нысандарын жобалаудың экономикалық тиімділігінің
ғылыми-әдістемелік негіздері.
Құрылыс - материалдық өндірістің аса қуатты өнеркәсіптік саласы.
Күрделі құрылыстың көлемі мен деңгейінен материалдық өндірістің басқа да
салаларының дамуы, елдің экономикалық әлеуеті мен ұлттық табысының өсуі
қамтамасыз етіледі .
Тұрғын үй саласындағы нысандар құрылысы жобалық шешімдер негізінде
жүзеге асады. Жобалық шешім – кең мағынада, ой немесе келешектегі іс-
әрекеттердің жоспары. Тар мағынасында – құрал-жабдықтарды, өнімдерді немесе
қызметтерді жасақтаудағы құжаттар жиыны, сондай-ақ, бірқатар құжаттардың
алдын-ала үлгілері.
Құрылыс саласы туралы айтқанда, рыноктық экономистер капитал
иеленушілер мен инвестициялық үдерістердің басқа да қатысушылары, яғни
инвестициялық кешен арасын біріктіретін қарым-қатынасты меңзейді.
Құрылысқа адам мұқтаждығын қанағаттандыру үдерісінде ерекше қамтамасыз
ету рөлі тиесілі. Ел немесе өңір сияқты ауқымды шаруашылық жүйелерінде бұл
мақсаттар кезеңдер бойынша қалыптасады. Мақсаттар тұтыну деңгейінің
өсуімен байланысты, себебі:
-құрылыс - адамның тұрғын үйге деген қажеттілігін тікелей
қанағаттандыруы қажет, бұл – құрылыс өнімінің ең жоғары, бірінші деңгейі;
-құрылыс аталған қызметін қажеттіліктің басқа да түрлерін
қанағаттандыра отырып орындайды, мысалы, азық-түлік, тұтыну және қызметтік
және т.б. өнімдерді өндіруші, сақтаушы және өткізуші ғимараттармен
қамтамасыз ету;
- тұтыну және қызметтік заттарды дайындау үдерісіне қатысушы өндіріс
құралдарын жасақтауға қатысу да құрылыс өнімдерінің бірі болып табылады;
- басқа құрылыс өнімдерін өндіруде қолданылып құрылыс өнімдері. Оларға
құрылыс материалдары мекемелері және т. б. жатады.
Профессор В.Николаевтың айтуы бойынша, бұл иерархиялық (сатылық) жүйеде
құрылыс қызметінің мақсаттылығы мен кез-келген деңгейдегі құрылыс өнімінің
құны тұтынушы арқылы осы өнімнің тиімділігімен (яғни, сұранысты
қанағаттандыруымен) анықталады.
Құрылыс қызметін ынталандыру жоғары деңгейден төменге қарай сол өнімді
тұтынуға деген қажеттілік арқылы, оны өндіру үшін ғимарат салудан
басталады.
Құрылыс (күрделі құрылыс) – материалдық өндіріс саласы, ғимараттар мен
мен құрылымдарды тұрғызу мен қайта өңдеу болып табылады. Құрылыс терминін
екі түрлі мағынада қарастыруға болады:
- біріншіден, техникалық, инженерлік мағынада – жобалау-іздестіру
жұмыстары, түрлі мақсаттағы ғимараттар мен құрал-жабдықтарды салу, қайта
өңдеу, жаңарту, қайта жабдықтандырумен байланысты өндірістік қызмет түрі;
-екіншіден, экономикалық мағынасында халық шаруашылығының бір саласы
ретінде.
Жүйе ретінде құрылыс рыногы өзіне: құрылыс рыногының субъектілерін;
рыноктық қатынас объектілерін; құрылыс кешені рыногының инфрақұрылымы;
рыноктық механизм; мемлекеттік бақылау; рыноктық реттеу мен өзін-өзі
реттеуді біріктіреді.
Құрылыс рыногының субъектілері: инвесторлар, тапсырыс берушілер,
мердігерлер, ғылыми-жобалау мекемелері, ғылыми-зерттеу институттары (ҒЗИ),
құрылыс материалдарын өндіруші және құралдар құрылғылар өнеркәсібі
мекемелері, құрылыс және машина жасау кәсіпорындары, технологиялық,
энергетикалық және басқа да құралдарды жасаушы кәсіпорындар.
Рыноктық қатынас объектілері болып: құрылыс өнімдері (ғимараттар,
нысандар және олардың кешені және т.б.); құрылыс машиналары; көлік
құралдары; материалдар, бұйымдар; құрылғылар; капитал; жұмыс күші; ақпарат
және т.б. табылады.
Құрылыс кешені рыногының инфрақұрылымының құрамына: банктер – ұлттық
(мемлекеттік), сыртқы экономикалық, инвестициялық, акционерлік
коммерциялық, ипотекалық және т.б.; биржалар – тауарлық-шикізатты, еңбек
ресурстарының, қор (бағалы қағаздар), жылжымайтын мүліктердің және т.б.;
брокерлік кеңселер мен фирмалар; институционалдық инвесторлар – зейнетақы
қорлары, сақтандыру фирмалары, ашық және жабық үлгідегі инвестициялық
қорлар мен фирмалар және т.б.; шет елдік инвесторлар; агенттіктер,
делдалдық, жарнамалық, ақпараттық қызметтер мен фирмалар; инженерлік-кеңес
беруші орталықтар; аудиторлық фирмалар; құрылыс кешеніндегі венчурлық
(тәуекелді) кәсіпорындар; шағын бизнесті қолдаушы бағдарламалар мен қорлар;
бақылаушы-инспекциялық қызметтер; арбитраж, сот және т.б..
Жоба түсінігі бірқатар белгілері бойынша ортақ сипаттамалары бар
әртүрлі қызмет түрлерін біріктіреді, мұндай сипаттамалардың бастылары
ретінде төмендегілерді атап өтуге болады: нақты мақсаттарға, белгілі
нәтижелерге қол жеткізуге бағытталуы, көптеген өзара байланысты іс-
әрекеттердің реттелмелі түрде орындалуы, басталу және аяқталу уақытының
шектеулі түрде белгіленуі.
Жобалар – барлық деңгейдегі (қалалар, аудандар, ел) және барлық меншік
формасындағы ұйымдарды жетілдіру мен дамыту құралы болып саналады. Жоба –
жобаны іске асыру кезінде қолданылатын немесе тұтынылатын ресурстардың
ақысын төлеуге бекітілген бюджет шегінде және бөлінген уақыт шеңберінде
нақты, тамаша нәтижелерге қол жеткізу үшін жұмсалатын күштер жиынтығы.
Кез-келген нысанның құрылысы үшін ең алдымен, оның салынуының
экономикалық мақсаты мен техникалық мүмкіндіктерін бекітіп алу керек.
Мұндай міндеттер жоба деп аталатын арнайы құжатта бейнеленеді.
Жоба – бұл жасалатын инженерлік ғимараттың немесе басқа да кез-келген
өнеркәсіптік немесе азаматтық бағыттағы нысанның төмендегідей жүйеде
қалыптастырылған мақсаттары:
-болашақ ғимараттың архитектуралық-жоспарламалық, құрылғы-жинақтамалық
және технологиялық шешімдерін бейнелейтін сызбалық материалдары (сызбалар);
-нақты табиғи ортадағы жұмыстың қауіпсіздігі мен сенімділігі, оның
құрылысының техникалық мүмкіндіктерін негіздеуші түсіндірме-анықтамалық
жазбалары;
-құрылыстың құны мен қаржылық, материалдық, еңбек ресурстарының
шығынындарының экономикалық мақсаттылығын негіздеуші сметалық-экономикалық
бөлімі.
Біздің көзқарасымыз бойынша, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz