Жергілікті салықтардың мемлекеттік бюджеттегі рөлі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ҚР жергілікті салық салу жүйесінің теоретикалық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Жергілікті салықтар мен алымдардың сипаттамасы және Қазақстанның
салық жүйесіндегі олардың
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...5
1.2 ҚР-ғы жергілікті салықтар мен алымдарды есептеу
механизмі ... ... ... ... ..9
2 Арқалық қаласы акиматының Тазарту МКК мысалында жергілікті салық салу
жүйесін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 16
2.1 Жергілікті салықтардың мемлекеттік бюджеттегі
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2 Арқалық қаласы акиматының Тазарту МКК қызметіне сипаттама ... ... .9
2.3 Тазарту МКК салықтық міндеттемелерінің динамикасы мен құрылымының
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 22
3 Қазақстанда жергілікті салық салу жүйесін дамыту және жетілдіру
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3.1 Аймақтың салықтық әлеуетін есептеу әдістерін жетілдіру жергілікті
салық салу механизмінің тиімділігін көтеру
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 28
3.2 ҚР-да жергілікті салық салу жүйесін дамыту
перспективалары ... ... ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .38
Кіріспе
Мемлекеттің экономикаға әсер етуіне көмек болатын экономикалық
тұтқалардың арасында маңызды орын салықтарға берiледi. Нарықтық экономика
жағдайында әрбір мемлекет салық саясатын нарықтың жағымсыз жағдайларына
белгілі реттеуші ретінде ықпал етуге кең қолданады.
Салықтар, мемлекеттің пайда болу сәтінен бастап, қоғамда экономикалық
қатынастардың қажетті түйіні болып табылады.
Салықтар қазiргi цивилизациялы қоғамда - мемлекеттiң табыстарының
негiзгi кіріс көзі. Себебі салықтардың экономикалық мәні заңды және жеке
тұлғалар мен мемлекет арасында орнайтын ақша қатынастарымен сипатталады.
Бұл ақша қатынастары объективті негізделген және оның ерекше қызметі бар,
яғни мемлекет қарамғындағы ақша қаражаттарын жұмылдыру. Бірақ салықты
экономикалық категория ретінде оған тиісті қаржылық функциялармен ғана
емес, сонымен қатар экономикалық функциялармен де қарастыруға болады.
Экономикалық функцияларын жүзеге асырумен мемлекет өндіріске, оның дамуын
тежеуге немесе ынталандыруға, капитал қорын күшейтуге немесе әлсіретуге,
тұрғындардың төлемқабілетті сұраныстарын кеңейтуге немесе төмендетуге
әсерін тигізеді.Шаруашылықтың нарықтық негізге көшуі қоғамдық өндірісті
басқарудың экономикалық әдістерін қолдануды қажетсінді, ал бұрында
қолданған жұмылдыру формасының тиімсіздігі табыстың түсімдер жүйесін
түбегейлі өзгертуге негіздеген – ол салықтық төлемдер негізінде құрала
бастады.
Қазіргі уақытта салықты қолдану басқарудың экономикалық әдістерінің
бірі және де ол жалпымемлекеттік қызығушылықтары мен кәсіпкерлердің,
кәсіпорындардың коммерциялық қызығушылықтарының, арақатынастарын қамтамасыз
ету болып табылады. Салық көмегімен барлық меншік формасындағы кәсіпкерлер,
кәсіпорындар мемлекеттік және жергілікті бюджеттермен, банктермен, сонымен
қатар жоғары тұрған ұйымдармен өзара қарым-қатынасы анықталады. Салық салу
арқылы сыртқы экономикалық қызметтер, оған қоса шет елдер инвестицияларын
тарту реттеледі, шаруашылық есеп табысы және кәсіпорын пайдасы құралады.
Жергілікті салық салу жүйесінің болуы, біріншіден, жергілікті атқарушы
органның қызығушылықтарына жауап береді, себебі олар жергілікті
бюджеттердің тұрақты және дербес табыс көзі. Сонымен бірге салық түріндегі
жергілікті қаржыны тартусыз, жалпымемлекеттік, әлеуметтік тапсырмалар
қатарын орындау мүмкін емес.
Осындай жолмен, жергілікті салықтар мен алымдардың маңызды рөлі болып,
олардың әртүрлі бағдарламалар негізінде аймақтар үшін маңызды қаржылық
қолдауға кепіл беруі табылады.
Жұмыстың мақсаты жергілікті салықтар мен алымдардың аймақтық
бюджеттерді құрудағы рөлін зерттеуде. Қойылған мақсатты жүзеге асыру
барсысында келесі тапсырмалар құрастырылған:
Жергілікті салықтар мен алымдардың түрлерін және экономикалық мәнін ашу,
олардың Қазақстанның салық жүйесіндегі мәнін анықтау;
Жергілікті салықтар мен алымдарды төлеуді және алуды реттейтін, сонымен
қатар соңғылардың есебінен жергілікті бюджеттердің құрылу тәртібін
белгілейтін қолданыстағы заңнамалық актілерді қарастыру;
Тазарту МКК-ның мысалы негізінде жергілікті салық салу жүйесін бағалау,
яғни жергілікті салықтар мен алымдарды есептеу және төлеу механизмін
талдау, жергілікті бюджет алдында кәсіпорынның салықтық міндеттмесінің
құрамы мен құрылымын бағалау, жергілікті бюджет кірісінде кәсіпорыннан
түскен түсімдер рөлін бағалау;
ҚР-да жергілікті салық салу жүйесін дамытудың негізгі перспективаларын
анықтау.
Тазарту МКК-ның салық міндеттемесі осы жұмыстың зерттеу пәні болып
табылады.
Зерттеу объектісі болып аймақтық бюджеттердщің құрылуын қамтамасыз ету
бойынша экономикалық қатынастар табылады.
Отандық және шетел ғалымдарының ғылыми еңбектері, заңнамалық актілер
және ҚР Үкіметінің қаулылары зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі
болды.
1 ҚР жергілікті салық салу жүйесінің теоретикалық аспектілері
1.1 Жергілікті салықтар мен алымдардың сипаттамасы және Қазақстанның
салық жүйесіндегі олардың рөлі
Мемлекеттің экономикаға әсер етуіне көмек болатын экономикалық
тұтқалардың арасында маңызды орын салықтарға берiледi. Нарықтық экономика
жағдайында әрбір мемлекет салық саясатын нарықтың жағымсыз жағдайларына
белгілі реттеуші ретінде ықпал етуге кең қолданады.
Салықтар, мемлекеттің пайда болу сәтінен бастап, қоғамда экономикалық
қатынастардың қажетті түйіні болып табылады.
Салықтар қазiргi цивилизациялы қоғамда - мемлекеттiң табыстарының
негiзгi кіріс көзі. Себебі салықтардың экономикалық мәні заңды және жеке
тұлғалар мен мемлекет арасында орнайтын ақша қатынастарымен сипатталады.
Бұл ақша қатынастары объективті негізделген және оның ерекше қызметі бар,
яғни мемлекет қарамғындағы ақша қаражаттарын жұмылдыру. Бірақ салықты
экономикалық категория ретінде оған тиісті қаржылық функциялармен ғана
емес, сонымен қатар экономикалық функциялармен де қарастыруға болады.
Экономикалық функцияларын жүзеге асырумен мемлекет өндіріске, оның дамуын
тежеуге немесе ынталандыруға, капитал қорын күшейтуге немесе әлсіретуге,
тұрғындардың төлемқабілетті сұраныстарын кеңейтуге немесе төмендетуге
әсерін тигізеді. Шаруашылықтың нарықтық негізге көшуі қоғамдық өндірісті
басқарудың экономикалық әдістерін қолдануды қажетсінді, ал бұрында
қолданған жұмылдыру формасының тиімсіздігі табыстың түсімдер жүйесін
түбегейлі өзгертуге негіздеген – ол салықтық төлемдер негізінде құрала
бастады.
Қазіргі уақытта салықты қолдану басқарудың экономикалық әдістерінің
бірі, және де ол жалпы мемлекеттік қызығушылықтар мен кәсіпкерлердің,
кәсіпорындардың коммерциялық қызығушылықтарының өзара байланысын қамтамасыз
ету болып табылады. Салық көмегімен барлық меншік формасындағы кәсіпкерлер,
кәсіпорындар мемлекеттік және жергілікті бюджеттермен, банктермен, сонымен
қатар жоғары тұрған ұйымдармен өзара қарым-қатынасы анықталады. Салық салу
арқылы сыртқы экономикалық қызметтер, оған қоса шет елдер инвестицияларын
тарту реттеледі, шаруашылық есеп табысы және кәсіпорын пайдасы құралады.
ҚР Салық Кодексінің 12 бабында Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және
өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар деп
аталып көрсетілген [1].
Белгілі бір принциптерді жүзеге асыратын есептеу әдістері мен
құрастыру негізіндегі түрлі салық түрлерінің жиынтығы елдің салық жүйесін
құрайды.
ҚР Салық Кодексімен Қазақстанда кәсіпорындар, ұйымдар және жеке
тұлғаларға екі деңгейлі салық салу жүйесі енгізілген.
бірінші деңгей – бұл Қазақстанның Республикалық салықтары. Олар елдің
барлық аймағында іске асады, және де республикалық бюджеттің негізгі кіріс
бөлігін құрайды. Сонымен қатар бұл кіріс көзі жоғарырақ болғандықтан,
олардың есебінен жеогілікті бюджеттердің қаржылық тұрақтылығы сақталынады.
екінші деңгей – ҚР құрамындағы республикалық маңызы бар қалалар, облыстар
мен аудандар салығы (жергілікті салықтар).
Қазіргі кезде салық жүйесінде жергілікті салықтар мен алымдар маңызды
орны алатынын атап өткен жөн, өйткені олар аймақ үшін маңызды
бағдарламалардың орындалуына қаржылық қолдау танытады.
Жергілікті салықтар – бұл жергілікті бюджеттер кірісіне түсетін,
жергілікті билік органдарымен белгіленетін және қатысты аймақтары бойынша
алынатын салықтар мен алымдар.
Жергілікті салық салу жүйесін қарастыруда маңызды орынды бюджетаралық
қатынастар мәселесі алады, яғни республикалық және жергілікті аймақтық
бюджеттер арасында орнайтын қатынастар. Осылайша, ҚР Бюджет Кодексіне
сәйкес, бюджетаралық қатынастар келесі принциптерге негізделеді:
а) облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттерінің
республикалық бюджетпен, аудан бюджеттерінің облыс бюджетімен
арақатынастарындағы тепе-теңдік;
ә) түсімдерді шектеуді келесі критерийларын сақтай отырып оларды
тиімді бөліп тарату;
- сыртқы факторлардың әсерінен тәуелді емес және тиянақты сипаттағы
салықтық пен салықтық емес түсімдерді төмен тұрған бюджеттер бойы бекіту;
- мемлекеттік мекемелер көрсететін қызметтер үшін төлем түрдегі
салықтық және салықтық емес түсімдер осы қызметтерді қаржыландырған
бюджеттің кірістеріне есепке алынады;
- қайта бөлу спаты мен бір қалыпты емес жайғастыру салықтық базасы бар
салықтар бюджет жүйесінің неғұрлым жоғары деңгейлері бойынша бекіту;
- салықтар мен басқа да міндетті түрдегі төлемдерді ең жоғары дәрежеде
жиналуын қамтамасыз ету бюджет деңгейі бойынша бекіту;
- айқын аумақтық байлауы бар салықтық база бойынша жиналатын
салықтарды жергілікті бюджеттер артынан бекіту;
б) ҚР әкімшілік – аумақтық бірліктерінің минималды бюджеттік
қамтамасыз ету деңгейлерін теңестіру;
в) жергілікті атқарушы органдарының мөлшерлес деңгейдегі мемлекеттік
қызмет көрсетуін қамтамасыз ету;
г) мелекеттік қызметтерді неғұрлым тиімді және нәтижелі өндіру мен
көрсетуді қамтамасыз ету мүмкіншілігі бар билік деңгейі бойынша бюджеттік
қызметтерді бекіту арқылы оларды атқарудың максималды тиімділігі мен
нәтижелілігі;
д) бюджеттік қызметтер сапасын жоғарлату мен олардың қаджеттілігінің
есебін жақсару мақсатпен сол қызметтерді атқаруын бюджет жүйесінің неғұрлым
төмен деңгейіне жүктеу арқылы бюджеттік қызметтерді көрсету деңгейін оларды
алушыларға максималды жақындату;
е) әрбір бюджет деңгейінің алынған ресми трансферттер мен несиелерді
тиімді және мақсатты пайдалануына жауапкершілігі.
Сонымен қатар Бюджеттік кодексте бюджетаралық қатынастарды реттеу
формалар түрлері ретінде келесілер көрсетілген:
республикалық бюджет пен облыс, ресубликалық маңызы бар қала мен астана
бюджеттері арасында ресми трансферттер мен бюджеттік несиелер;
облыстық бюджет пен аудан, облыстық маңызы бар қала бюджеттері арсында –
ресми трансферттер, бюджеттік несиелермен кірістер бөлу нормативтер.
Ресми трансферттер жалпы сипаттағы трансферттер, мақсатты ағымдағы
трансферттер және дамуға арналған мақсатты трансферттерге бөлінеді.
Бюджетаралық қатынастарды реттеу формаларын анықтауда бюджет деңгейінің
әрбіреуінің салықтық потенциалы, аймақтардың объективті бюджеттік
қажеттіліктерін бағалау нәтижелері бекітілген нормалар есепке алынады.
Бюджетаралық қатынастарды реттеу формалары орта мерзімді фискалдық саясатқа
сәйкес орнатылады. Мақсатты трансферттер мен несиелік ресурстар жергілікті
атқарушы органдармен тек қана олардың мақсатты белгілеулеріне сәйкес
пайдаланады.
Қазіргі уақытта Қазақстанда жергілікті салық салу келесі принциптер
негізінде құралатынын атап өту қажет:
салық салудың міндеттілігі принципінің талабы бойынша салық төлеуші салық
заңнамаларына сәйкес салық міндеттемелерін толық көлемі мен тағайындалған
мерзімде атқаруы тиіс;
салық төлеушінің айқындылық принципі – салықтық заңнамаларда салық
міндеттемелерінің барлық негіздері мен пайда болуы, атқару мен
болдырмауының тәртіптерін тағайындауын талап етеді.
салық салудың біртұтастық принципі – салық жүйесінің бірлестігіне
негізделеді және салық салу елдің барлық аумағында барлық салық
төлеушілерге бірыңғай болуын жария етеді.
жариялылық принципі – салық салуды реттейтін барлық нормативтік құқықтық
актілер міндетті түрде ресми басылымдарда жариялануын талап етеді.
Қазақстан Республикасы Бюджет Кодексінің 50 бабына сәйкес жергілікті
салықтар мен алымдарға келесілер жатады:
- облыстық мәслихат белгiлеген кiрiстердi бөлу нормативтерi бойынша
жеке табыс салығы;
- облыстық мәслихат белгiлеген кiрiстердi бөлу нормативтерi бойынша
әлеуметтiк салық;
- облыстық маңызы бар жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль
жолдарының бөлiнген белдеуiнде сыртқы (көрнекi) жарнаманы орналастырғаны
үшiн төлемақы;
- жер үстi көздерiнiң су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төлемақы;
- орманды пайдаланғаны үшiн төлемақы;
- жер салығы;
-бірыңғай жер салығы;
- аукциондардан алынатын алым;
- заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
- табысқа салынатын салық;
- көлік құралдарына салынатын салық;
- облыстық маңызы бар мемлекеттiк ақылы автомобиль жолдарымен жүргенi
үшiн алым;
-акциздер;
- кәсіпкерлік қызметті тіркеу үшін алынатын алым [2].
Осы салықтар Қазақстанның барлық аумақтарында алынады. Сонымен бiрге
бұл салықтардың нақты ставкалары заң шығару және республикалық маңызы бар
органдарының құқықтық актілерiмен анықталады. Алайда, мысалы жер салығында
жергiлiктi өкiлеттi органдардың шешiмi бойынша салық базасы мөлшерлемесiнiң
өзгерiсiне рұқсат етiледi.
Жоғарыда аталған салықтар мен алымдардан жергілікті бюджетке түсуде
маңыздырақ болып жеке табыс салығы, мүлік салығы, жер салығы мен акциздер
келеді.
Сонымен аймақтық бюджетке жұмылдырылатын салықтар мен алымдар келесі
бағыттарды қаржыландыруды қамтамасыз етеді:
жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер;
қорғаныс, қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік;
білім беру;
денсаулық сақтау;
әлеуметтік қамтамасыз ету;
тұрғын-ұй коммуналдық шаруашылық;
мәдениет, спорт, туризм және ақпарат кеңістігі;
өнеркәсіп, құрылыс және жер қойнауын пайдалану;
көлік және коммуникация;
басқа да бағыттар.
Көрсетiлген бағыттардың арасында ерекше орынды бiлiм, әлеуметтiк
көмек, денсаулық сақтауды қаржыландыру, экономикалық қызметтi реттеу алады.
Осылай, білім жүйесінде жергiлiктi бюджеттер мемлекеттiк облыстық
ұйымдары үшiн оқулықтар алу және жеткiзу, спорт бойынша балалардың қосымша
бiлiмi және жастықтың қаржыландырулары үшiн, бастапқы, орташа кәсiби бiлiм
үшiн қолданылады.
Бұдан басқа, жергiлiктi бюджеттер қаржысының арқасында жетiмдер, ата-
аналар қорғаусыз қалған балалардың әлеуметтiк қамсыздандыруы, қарттар және
мүгедектер, мүгедек балаларды қоса әлеуметтiк қамсыздандыру iске асады.
Жергiлiктi бюджеттер өлкедегi кәсiпкерлiкке жағдай жасап, қолдауға
мүмкiндiк бередi. Сонымен бiрге облыстық бюджеттерден көрcетiлген
мемлекеттiк мекемелердiң қызметiн қамтамасыз ету, кадрларды қайта даярлау
және мамандығын жетiлдiру шығындарын, әр түрлi бағыттар бойынша
(бағдарлама) бюджеттiк инвестициялық жобаларды қаржыландырады.
1.2 ҚР-ғы жергілікті салықтар мен алымдарды есептеу механизмі
Тазарту МКК-ның салық міндеттемесінің талдауына көшу алдында
жергілікті салықтар мен алымдарды есептеу және төлеу тәртібінің өзіне көңіл
аударайық. Алдында көрсетілгендей, жергілікті салықтар мен алымдар құрамына
жеке табыс салығы, жер салығы, мүлік салығы, көлік салығы және әлеуметтік
салық кіреді.
Жеке табыс салығын есептеу және төлеу Қазақстан Республикасы Салық
Кодексінің 153-187 баптарымен анықталады [1].
Жеке табыс салығы салық салу объектілері болып табылады: төлем көзінен
салық салынатын табыстар; төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Төлем көзінен салық салынатын табыстарға табыстардың мынадай түрлері
жатады:
1) қызметкердің табысы;
2) жеке тұлғаның салық агентінен түсетін табыстары;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін зейнетақы төлемдері;
4) дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5) стипендиялар;
6) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс.
Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысы жұмыс беруші
қызметкердің есебіне жазған, салық салуға жататын табыстары мен салық
Кодексінде көзделген салық шегерімдерінің сомасы арасындағы айырма ретінде
айқындалады. Қызметкер жұмыс берушіден ақшалай немесе заттай нысанда алған
кез келген табыстар, оның ішінде материалдық пайда түрінде алынған
табыстар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жұмыс
беруші және үшінші тұлғалар арасында жасалған азаматтық-құқықтық сипаттағы
шарттар бойынша қызметкер алған табыстар қызметкердің салық салуға жататын
табыстары болып табылады.
Жеке тұлғаның салық салынатын табыстарынан табыстардың мынадай түрлері
алып тасталады:
- балаларға және асырауындағы адамдарға алынған алименттер;
- жеке тұлғалардың қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен
қадағалау жөніндегі уәкілетті органның лицензиясы негізінде банктер мен
банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардағы
салымдары бойынша оларға төленетін сыйақылар;
- борыштық бағалы қағаздар бойынша сыйақылар;
- мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар, агенттік облигациялар
бойынша сыйақылар және мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар мен агенттік
облигацияларды өткізу кезіндегі құн өсімінен түскен табыстар;
- дивидендтер мен сыйақыларды есебіне жазу күніне Қазақстан
Республикасының аумағында жұмыс істейтін қор биржасының ресми тізімінде
болатын осындай бағалы қағаздар бойынша дивидендтер мен сыйақылар;
- пайлық инвестициялық қорларды осы қордың басқарушы компаниясы құнын
өтеп сатып алған кездегі пай бойынша табыстар;
- білім беру ұйымдарында оқитындарға Қазақстан Республикасының
заңнамасында мемлекеттік стипендиялар үшін белгіленген мөлшерде төленетін
стипендиялар;
- жеке тұлға басқа жеке тұлғадан сыйға немесе мұраға алған мүліктің
құны.
- қайырымдылық және демеушілік көмек түрінде алынған мүліктің құны;
- жұмыс беруші өз қызметкерлеріне міндетті және (немесе) жинақтаушы
сақтандыру шарттары бойынша төлейтін сақтандыру сыйлықақылары;
- сақтандырылушы қайтыс болған жағдайда жинақтаушы сақтандыру шарты
бойынша жүзеге асырылатын сақтандыру төлемдері;
- жинақтаушы зейнетақы қорларына Қазақстан Республикасының
заңнамасында белгіленген мөлшердегі ерікті кәсіби зейнетақы жарналары.
Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысын анықтау кезінде
төлемдердің кезеңділігіне қарамастан, күнтізбелік жыл ішіндегі әрбір ай
үшін мынадай салық шегерімдері қолданылады:
1) республикалық бюджет туралы заңда белгiленген және табысты есепке
жазу күнi қолданыста болатын ең төменгi жалақы мөлшерiндегi, табыс есебiне
жазылатын тиiстi айдағы сома. Бiр жылдағы салық шегерiмiнiң жалпы сомасы
республикалық бюджет туралы заңда белгiленген және ағымдағы жылдың әрбiр
айының басында қолданыста болатын ең төменгi жалақы мөлшерiнiң жалпы
сомасынан аспауға тиiс;
2) Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы
заңнамасында белгіленген мөлшердегі міндетті зейнетақы жарналарының сомасы;
3) өз пайдасына енгізілетін ерікті зейнетақы жарналарының сомасы;
4) жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша өз пайдасына
енгізетін сақтандыру сыйлықақыларының сомасы;
5) Қазақстан Республикасының резиденті жеке тұлғаның Қазақстан
Республикасының тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы туралы заңнамасына сәйкес
Қазақстан Республикасының аумағында тұрғын үй жағдайын жақсарту жөніндегі
іс-шараларды жүргізуге тұрғын үй құрылыс жинақ банктерінен алған қарыздары
бойынша сыйақыны өтеуге бағытталған сомалар;
6) медициналық қызметтерге (косметологиялық қызмет көрсетулерден
басқа) ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар.
Салық төлеушінің табыстарына 10 проценттік ставка бойынша салық
салынады. Қазақстан Республикасындағы және одан тысқары жерлердегі
көздерден алынған дивидендтер түріндегі табыстарға 5 проценттік ставка
бойынша салық салынады. Салық агенттерінің төлем көзінен салық салынатын
табыстардан жеке табыс салығын есептеуі үшін күнтізбелік ай салық кезеңі
болып табылады.
Жеке табыс салығын есептеуді салық агенті төлем көзінен салық
салынатын табыстар бойынша, салық салуға жататын табысты есебіне жазу
кезінде жүргізеді. Жеке табыс салығын ұстауды салық агенті төлем көзінен
салық салынатын табысты төлеу күнінен кешіктірмей жүргізеді. Салық агенті
төленген табыстар бойынша жеке табыс салығын аударуды төлем айынан кейінгі
айдың 25-іне дейін өзі орналасқан жері бойынша жүзеге асырады.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын
есептеуді салық төлеуші салық кезеңі үшін төлем көзінен салық салынбайтын
табыс сомасына Салық Кодексінің 158-бабының 1-тармағында белгіленген
ставканы қолдану жолымен дербес жүргізеді. Төлем көзінен салық салынбайтын
табыс Салық Кодексінің 156-бабында көзделген түзетулер ескеріле отырып,
салық салуға жататын табыс пен салық шегерімдері арасындағы айырма ретінде
айқындалады.
Жеке табыс салығы бойынша декларацияны мына резидент салық төлеушілер:
1) дара кәсіпкерлер;
2) жекеше нотариустар, жеке сот орындаушылары, адвокаттар;
3) мүліктік табыс алған жеке тұлғалар;
4) басқа табыстар, оның ішінде Қазақстан Республикасынан тысқары
жерлерде табыстар алған жеке тұлғалар;
5) Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі шетелдік банктердегі
банктік шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар табыс етеді.
Жеке табыс салығы бойынша декларация орналасқан жердегі салық органына
есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей табыс
етіледі.
Келесі салық түрі әлеуметтік салық болып табылады, оның салық салу
объектісі болып жұмыс берушінің Салық Кодексімен айқындалған табыс түрінде
резидент қызметкерлерге, резидент емес қызметкерлерге төлейтін шығыстары,
сондай-ақ шетелдік персоналдың табыстары төлеушілер үшін салық салу
объектісі болып табылады. Сондай-ақ:
1) грант қаражаты есебінен жасалатын төлемдер;
2) Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасының
Yкіметі тағайындайтын мемлекеттік сыйлықақылар, стипендиялар;
3) спорт жарыстарында, байқауларда, конкурстарда жүлделі орындар үшін
берілетін ақшалай наградалар;
4) ұйым таратылған немесе жұмыс берушінің қызметі тоқтатылған,
қызметкерлердің штат саны қысқартылған немесе қызметкер әскери қызметке
шақырылған жағдайларда еңбек шарты бұзылған кезде Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіл енген мөлшерлерде төленетін өтемақы
төлемдері;
5) жұмыс берушінің қызметкерлерге пайдаланылмаған еңбек демалысы үшін
төлейтін өтемақы төлемдері;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасында сәйкес жинақтаушы зейнетақы
қорларына қызметкерлердің міндетті зейнетақы жарналары салық салу объектісі
болып табылмайды.
Әлеуметтік салық 11 проценттік ставка бойынша есептеледі. Арнаулы
салық режимдерін қолданатындарды қоспағанда, дара кәсіпкерлер, жекеше
нотариустар, жеке сот орындаушылары, адвокаттар өзі үшін Республикалық
Бюджет туралы Заңда белгiленген және төленетiн күнi қолданыста болған айлық
есептік көрсеткіштің екі еселенген мөлшерінде және әрбір қызметкер үшін
айлық есептік көрсеткіштің бір еселенген мөлшерінде әлеуметтік салық
төлейді. Ал тірек-қимыл мүшесі бұзылған, есту, сөйлеу, көру қабілетінен
айрылған мүгедектер жұмыс істейтін мамандандырылған ұйымдар Салық
Кодексінің 135-бабы 3-тармағының шарттарына сәйкес 4,5 процент ставка
бойынша әлеуметтік салық төлейді.
Әлеуметтік салықты есептеу үшін салық кезеңі болып күнтізбелік ай
табылады. Төлеушiлер жеке табыс салығы мен әлеуметтік салық жөніндегі
декларацияны орналасқан жері бойынша салық органдарына есепті тоқсаннан
кейінгі екінші айдың 15-нен кешіктірмей тоқсан сайын табыс етеді. Жеке
табыс салығы мен әлеуметтік салық бойынша декларацияға қосымша жыл
қорытындысы бойынша жасалады және есепті жылдың төртінші тоқсанының
декларациясымен бірге табыс етілуі тиіс.
Меншікке салынатын жергілікті салықтар қатарына көлік салығы, жер
салығы және мүлік салығы жататынын атап өткен болатынбыз.
Бұрын аталғандай, жер салығының мөлшері жер иеленушілер мен жер
пайдаланушылардың қызметіне байланысты болмайды. Жер салығын айқындау үшін
жер учаскесінің алаңы салық базасы болып табылады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының базалық
ставкалары бір гектарға есептеліп белгіленеді және топырақтың сапасы
бойынша сараланады. Далалық және қуаң далалық аймақтардың жерлеріне бонитет
балына барабар түрде жер салығының мынадай базалық салық ставкалары
белгіленеді, бір гектар үшін 0,48 теңгеден 202,65 теңгеге дейін. Ал
шөлейтті, шөлді және тау бөктеріндегі шөлді аймақтардың жерлеріне бонитет
балына барабар түрде жер салығының мынадай базалық салық ставкалары
белгіленеді бір гектар үшін 0,48 теңгеден 50,18 теңгеге дейін.
Жеке тұлғаларға қора-қопсы салынған жерді қоса алғанда, өзіндік
(қосалқы) үй шаруашылығын, бағбандық және саяжай құрылысын жүргізу үшін
берілген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге базалық салық ставкалары
мынадай мөлшерде белгіленеді:
- көлемі 0,50 гектарға дейін қоса алғанда - 0,01 гектар үшін 20 теңге;
- көлемі 0,50 гектардан асатын алаңға - 0,01 гектар үшін 100 теңге.
Мынадай төлеушілер салықты есептеген кезде тиісті ставкаларға 0,1
коэффициентті қолданады:
1) балаларды сауықтыру мекемелері;
2) діни бірлестіктерді қоспағанда, осы Кодекстің 134-бабында
айқындалған заңды тұлғалар;
3) Салық Кодексінің 135-бабының 2-тармағында айқындалған заңды
тұлғалар;
4) қызметінің негізгі түрі ормандарда өртке қарсы жұмысты ұйымдастыру,
өртке, орман зиянкестері мен ауруларына қарсы күрес, табиғи биологиялық
ресурстарды ұдайы молайту және ормандардың экологиялық әлеуетін арттыру
жөніндегі жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттік кәсіпорындар;
5) балықты ұдайы молайту мақсатындағы мемлекеттік кәсіпорындар;
6) ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорын;
7) психоневрологиялық және туберкулез мекемелері жанындағы емдеу-
өндірістік кәсіпорындар.
Салықты есептеу әрбір жер учаскесі бойынша жеке салық базасына тиісті
салық ставкасын қолдану арқылы жүргізіледі.
Жер салығы салық төлеушіге берілген айдан кейінгі айдан бастап
есептеледі. Заңды тұлғалар жер салығы сомаларын салық базасына тиісті салық
ставкасын қолдану арқылы дербес есептейді.
Заңды тұлғалар салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша ағымдағы
төлемдерді есептеуге және төлеуге міндетті. Ағымдағы төлемдердің сомасы
ағымдағы жылдың 25 ақпанынан, 25 мамырынан, 25 тамызынан, 25 қарашасынан
кешіктірілмей тең үлестермен төленуге жатады. Салық кезеңі ішінде жер
салығы бойынша салық міндеттемелері өзгерген кезде, ағымдағы төлемдердің
есеп-қисабы салық салу объектілері бойынша 1 ақпандағы, 1 мамырдағы, 1
тамыздағы және 1 қарашадағы жағдай бойынша тиісінше ағымдағы салық
кезеңінің 15 ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан және 15 қарашасынан
кешіктірілмей табыс етіледі. Жер салығы бойынша ағымдағы төлемдердің есеп-
қисабы ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Меншік құқығында салық салу объектілері бар жеке тұлғалар және меншік,
шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығында салық салу объектілері
бар заңды тұлғалар көлік құралдары салығын төлеушілер болып табылады.
Егер есептеу қорытындылары бойынша жүк автомобильдерiнiң саны бiр
бiрлiктен аз болған жағдайда, двигателiнiң қуаты барынша аз бiр жүк
автомобилi босатылуға жатқызылады.
- мемлекеттік мекемелер;
- салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша
Ұлы Отан соғысына қатысушылар, соларға теңестірілетін адамдар, Ұлы Отан
соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін
бұрынғы КСР Одағы ордендерімен және медальдарымен наградталған адамдар,
сондай-ақ 1941 жылғы 22 маусымнан 1945 жылғы 9 мамырға дейінгі аралықта
кемінде алты ай жұмыс істеген;
- салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша –
меншігінде мотоколяскалары мен автомобильдері бар мүгедектер;
- салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша –
Кеңес Одағының Батырлары мен Социалистік Еңбек Ерлері, Халық қаhарманы,
Қазақстанның Еңбек Ері атақтарына ие болған, Даңқ орденінің үш
дәрежесімен және Отан орденімен наградталған адамдар, Ардақты ана
атағын алған, Алтын алқа, Күміс алқа алқаларымен наградталған көп
балалы аналар;
- ауыл шаруашылығы құрылымынан шығу нәтижесінде пай ретінде алынған,
пайдалану мерзімі жеті жылдан асқан жүк автомобильдері бойынша жеке
тұлғалар көлік құралдары салығын төлеушілер болып табылмайды.
Салық төлеуші салық салу объектілерін, әрбір көлік құралы бойынша
салық ставкасын негізге ала отырып, салық кезеңі үшін салық сомасын дербес
есептейді. Көлiк құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында
немесе жедел басқару құқығында салық кезеңінен аз уақыт болған жағдайда,
салық сомасы көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында
немесе жедел басқару құқығында іс жүзінде болған кезең үшін салықтың жылдық
сомасын он екіге бөлу және көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық
жүргізу құқығында немесе жедел басқару құқығында іс жүзінде болған айлардың
санына көбейту арқылы есептеледі.
Көлік құралдары салығын есептеуге арналған салық кезеңі Салық
Кодексінің 148-бабына сәйкес айқындалады. Төлеушілер - заңды тұлғалар көлік
құралдары салығы бойынша ағымдағы төлемдердің есеп-қисабын ағымдағы салық
кезеңінің 5 шілдесінен кешіктірмей, сондай-ақ декларацияны есепті жылдан
кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей салық салу объектілерінің
тіркелген жері бойынша салық органдарына табыс етеді.
Жергілікті салықтардың келесі түрі мүлік салығы. Осы салықты есептеу
және төлеу ерекшелігі болып жеке және заңды тұлғаларға салық базасын
анықтау болып таблады.
Дара кәсiпкерлер мен заңды тұлғалар үшiн Қазақстан Республикасының
аумағындағы:
1) техникалық реттеу саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк орган
белгiлеген сыныптамаға сәйкес осындайларға жататын және негiзгi құралдар
құрамында есепке алынатын ғимараттар, құрылыстар немесе қаржы есептiлiгiнiң
халықаралық стандарттарына және Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп
және қаржылық есептiлiк туралы заңнамасының талаптарына сәйкес келетiн
жылжымайтын мүлiкке инвестициялар;
2) концессия шартына сәйкес концессия объектiлерi болып табылатын
ғимараттар, құрылыстар салық салу объектiсi болып табылады.
бухгалтерлiк есептiң деректерi бойынша айқындалатын салық салу
объектiлерiнiң орташа жылдық баланстық құны дара кәсiпкерлер мен заңды
тұлғалардың салық салу объектiлерi бойынша салық базасы болып табылады.
Салық салу объектілерінің орташа жылдық баланстық құны ағымдағы салық
кезеңінің әр айының бірінші күні мен есепті кезеңнен кейінгі кезең айының
бірінші күніндегі салық салу объектілерінің баланстық құнын қосу кезінде
алынған соманың он үштен бірі ретінде айқындалады.
Заңды тұлғалар мүлік салығын салық базасының 1,5 процент ставкасы
бойынша есептейді. Ал мүлік салығын салық базасының 0,5 процент ставкасы
бойынша дара кәсіпкерлер, оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық
режимін қолданатын заңды тұлғалар есептейді. Салықтың ағымдағы төлемдерінің
сомасын, патент негізінде арнаулы салық режимін қолданатын дара
кәсіпкерлерді қоспағанда, салық төлеуші салық кезеңіндегі 25 ақпаннан, 25
мамырдан, 25 тамыздан және 25 қарашадан кешіктірмей тең үлестермен
енгізеді. Декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан
кешіктірілмей табыс етіледі.
Салық салу объектісі бар жеке тұлғалар жеке тұлғалардың мүлік салығын
төлеушілер болып табылады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде
болса, осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші деп танылады. Егер салық
салу объектісі салық кезеңі ішінде меншік құқығында он екі айдан аз болса,
төленуге жататын мүлік салығы осы баптың 1-тармағына сәйкес айқындалған
салық сомасын он екіге бөлу және салық салу объектісінің меншік құқығында
болған айларының санына көбейту жолымен есептеледі.
Жеке тұлғалардың салық салу объектілері бойынша салықты есептеуді
салық кезеңінің 1 тамызынан кешіктірмей тиісті салық ставкасын салық
базасына қолдану арқылы, салық төлеушінің тұрғылықты жеріне қарамастан
салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша салық органдары
жүргізеді.Жеке тұлғалардың салық салу объектілері жойылған, бұзылған,
қираған кезде, салық салу объектілерінің жойылу, қирау, бұзылу фактісі
болған ай салық кезеңінің есеп-қисабына кіреді
Бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша
есепті салық кезеңінің 1 қазанынан кешіктірілмей жүргізіледі.
2 Арқалық қаласы акиматының Тазарту МКК мысалында жергілікті салық
салу жүйесін бағалау
2.1 Жергілікті салықтардың мемлекеттік бюджеттегі рөлі
Жергілікті салықтар – бұл жергілікті бюджеттер кірісіне түсетін,
жергілікті билік органдарымен белгіленетін және қатысты аймақтары бойынша
алынатын салықтар мен алымдар.
Қазіргі кезде салық жүйесінде жергілікті салықтар мен алымдар маңызды
орын алатынын атап өткен жөн, өйткені олар аймақ үшін маңызды
бағдарламалардың орындалуына қаржылық қолдау танытады:
- жалпы сипаттағы мемлекеттік қызмет көрсету;
қорғаныс, қоғамдық тәртіп, қауiпсiздiк;
бiлiм;
денсаулық сақтау;
әлеуметтiк көмек және әлеуметтiк қамсыздандыру;
тұрмыстық-коммуналдық шаруашылық;
мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңiстiк;
ауылшаруашылық, су, орман шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар,
айналадағы ортаны қорғау және жануарлар дүниесі, жер қатынастары;
көлiк және коммуникация;
сәулеттiк, қала құрылысы және құрылыс қызметi;
қалған бағыттар.
Көрсетiлген бағыттардың арасында ерекше орынды бiлiм беру, денсаулық
сақтауды қаржыландыру, әлеуметтiк көмек, экономикалық қызметтi реттеу
алады.
Осылай, бiлiм жүйесінде жергiлiктi бюджет қаражаттары мемлекеттiк
облыстық бiлiм ұйымдары үшiн оқулықтар алу және жеткiзу, балалар мен
жасөспірімдердің қосымша білім және спорт бойынша қаржыландырулары үшiн,
бастапқы, орташа кәсiби бiлiм беру; облыстық масштабтағы мектеп
олимпиядаларын өткiзу; жергiлiктi деңгейде мамандығын жетiлдiру және
кадрларды қайта даярлау; балалар және жасөспiрiмдердiң психикалық
денсаулығының тексеруi және тұрғынға психологиялық-медициналық-
педагогикалық консультациялық көмек көрсету; балалар және жасөспiрiмдердiң
даму мәселелерi шешу және әлеуметтiк бейiмделу.
Аймақтық бюджеттерге жұмылдырылған салықтар мен алымдардың есебінен
денсаулық сақтауды қаржыландыру өзіне кепілдендірілген дәрiгерлiк жәрдеммен
қамсыздандыру, республикалық бюджет қаржыландыратын бағыттарды қоспағанда;
тұрғынның санитарлық-эпидемиологиялық аманшылығының қамтамасыз етуi;
вакциналар алуы, Қазақстан республикасының заңымен сәйкес иммунобиологиялық
және басқа да дәрiгерлiк препараттар; денсаулық сақтаудың жергiлiктi
ұйымдары үшiн қанның өндiрiсi, оның компоненттерi және препараттар.
Сонымен қатар, жергiлiктi бюджеттер қаржысы арқасында жетiмдерді, ата-
аналар қорғауынсыз қалған балаларды әлеуметтiк қамсыздандыруды iске асыру,
оған қоса қартайған және мүгедектер, мүгедек балаларды әлеуметтiк
қамсыздандыру. Жергiлiктi бюджет қаражаттары өлкедегi кәсiпкерлiкке жағдай
жасап, қолдауға мүмкiндiк бередi. Сонымен бiрге облыстық бюджеттерден
мемлекеттiк мекемелердiң қызметiн қамтамасыз етуi, оған қоса кадрларды
қайта даярлауды және мамандығын жетiлдiру шығындарын; әр түрлi бағыттар
бойынша (бағдарлама) бюджеттiк инвестициялық жобалар қаржыландырады.
2009 жылы мемлекеттік бюджетке түскен түсімдер көлемі алдыңғы мезіммен
салыстырғанда 44,19%-ға ұлғайған. Сонымен бірге, 2010 жылы 1 қазандағы
жағдай бойынша алдыңғы жылмен салыстырғанда 30,75%-ға өскен.
Кесте 1. 2006-2009 жылдары Қостанай облысы бойынша мемлекеттік
бюджетке салықтар мен төлемдердің түсімі (млн. теңге)
Ай 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Сома Үлесі, % Сома
жоспар факті
жоспар факті % орындалуы
Барлық кірістер, оның ішінде:26 531 26 100,9 100,00
367 779752
Салықтық түсімдер 24 386 24 101,8 92,70
028 824942
Жеке табыс салығы 5 165 5 092 98,6 20,51
158 212
Әлеуметтік салық 8 892 8 943 100,6 36,03
289 841
Меншікке салықтар 3 394 3 827 112,8 15,42
638 947
Акциз 4 232 4 399 104,0 17,72
080 630
Табиғи және басқа да 2 429 2 250 92,6 9,06
ресурстарды пайдаланғаны үшін347 066
түсімдер
Кәсіпкерлік және кәсіби 157 106 184 347117,3 0,74
қызметті жүргізгені үшін
алымдар
Басқа салықтар 2 111 5 550,0 0,0004
Осылайша, жергілікті бюджет кірістерінде салықтық түсімдер, бюджеттің
барлық кірістерінің 98,7%-н құрап, негізгі орынды алады. Сонымен бірге
салықтық түсімдер құрылымында әлеуметтік салығы 36,03% және 20,51% жеке
табыс салығы алады. Жергілікті бюджетке түсімдерді қамтамасыз етуде екінші
орынды акциздер алады - 17,72%. Меншікке салынатын салықтар 15,42% құрайды.
Жергілікті бюджет түсімдерінде ең аз үлесті басқа да салықтар мен алмдар
алады - 0,51%.
2.2 Арқалық қаласы акиматының Тазарту МКК қызметіне сипаттама
Арқалық қаласы әкiмшiлiгiнiң Тазарту мемлекеттiк коммуналдық
кәсiпорыны 2000 жылдың 29 қарашасында №300 Арқалық қаласы әкiмiнің шешiмі
негiзiнде құрылған.
Арқалық қаласы әкiмшiлiгiнiң Тазарту МКК мемлекеттiк коммуналдық
кәсiпорын формасында құрылған, шаруашылық жүргiзу құқығына негiзделген,
және де өз қызметiнде Қазақстан республикасының заңдарын, Қазақстан
республикасының Президентінің жарлықтарын, басқа нормативтiк құқықтық
актілерді және осы жарғыны басшылыққа алады.
Кәсiпорынның уәкiлеттi органы болып Арқалық қаласының әкiмшiлiгi
табылады. Кәсiпорынның мемлекеттiк басқару органы болып Арқалық қаласы
әкiмшiлiгiнiң тұрмыстық-коммуналдық шаруашылық, жолаушы көлiктері және
автомобиль жолдарының бөлімі мемлекеттік мекемесі табылады.
Кәсiпорынның қызметінің негізгі мақсаты қоршаған ортаны қорғаудың
төңiрегiнде өндiрiстiк-шаруашылық қызметті жүзеге асыру болып табылады.
Кәсiпорын қызметтерінің пәні болып қаланың тұтынушыларымен
анықталатын көгалдандыру, қоршаған орта сапасына тiкелей әсер ететiн,
коммуналдық шаруашылық пен сәулеттендiру объектілерінің құрылысы мен жөндеу
жұмыстарын өткізуі, сонымен бiрге экономиканың жеке секторлары жеткiлiксiз
қамтыған жұмыстарды өткізу болып табылады.
Кәсiпорын қызметтiң келесi түрлерiн жүзеге асырады:
- ортақ пайдаланудағы қалалық жерлерді (көше, саябақтар, аудан,
бақтар) санитарлық тазарту бойынша жұмыс жасау;
- жиын, өнеркәсiптiк және тұрмыстық қалдықтардың өңдеу, тазарту,
қатты тұрмыстық қалдықтардың (қоқыс тастайтын жерлер) қалалық полигондарын
экплуатациялау бойынша жұмыс жасау;
- қалалық суарғыш су құбырлары жүйелерін ұстау және басқа да
коммуналдық инженерлiк ғимараттарды ұстау бойынша жұмыс жасау;
- Арқалық қаласының қалалық шаруашылық объектілерiн сақтау және
сәулеттендiру бойынша жұмыс жасау, атап айтқанда: бақтар, саябақтар,
жағажайлар, демалыстың тағы басқа аймақтары;
- коммуналдық шаруашылықтың ғимараттары мен инженерлiк
объектілерін (жол өтпелер және тағы басқалар) ұстау, жөндеу, құру және
қайта құралымдау бойынша жұмыс жасауы;
- мемориал кешендерi, басқа ескерткiштер және тарихи және мәдени
мәні бар кіші сәулеттiк формаларды, сонымен бiрге жұмыс iстемейтiн
зираттарды ұстау, жөндеу және қалпына келтiру;
заңды және жеке тұлғаларға ақылы қызметтер көрсету - жарғылармен
бекiтiлген пәнге және қызмет түрiне сәйкес жұмыс жасау және қызмет түрлерiн
ұсыну.
Кәсiпорынды мемлекеттiк басқару органының келесi өкiлеттiгi бар:
кәсiпорын қызметiнiң басым бағыттарын анықтау;
кәсiпорынның шаруашылық жұмысының ағымдағы және перспективалық жоспарын,
соның iшiнде жоспарлы қаржы көрсеткiштер, мерзiмдiлiк және оларды беру
тәртібін қарастыру және бекiту;
кәсiпорынының қаржы-шаруашылық қызметiнiң жоспарлы көрсеткiштерiн
орындауының бақылау және талдауын, тиiстi есептеуімен уәкiлеттi органға
белгіленген мерзiмде беруi.
Кәсiпорындар заңды тұлға ретіндегі органы, мемлекеттiк басқару
органына жауапты, оның директоры болып табылады. Мемлекеттiк басқару органы
кәсiпорын басшысымен қатынасты, еңбек туралы Қазақстан республикасының
заңына сәйкес, жеке еңбек келiсiм шартының шешiмi арқылы рәсiмдейдi.
Кәсiпорын директоры кәсiпорындағы жай-күйге меншiк иесi және
мемлекеттiк басқару органы алдында жеке дара жауапкершiлiгi болады.
Кәсiпорын мүлiгiн негiзгi қорлар мен айналым қаражаттары, сонымен
қатар құны кәсiпорынның дербес балансында көрсетілген, құндылықтар құрайды.
Кәсiпорын мүлiгi оған шаруашылық жүргiзу құқығымен тиесілі және ол
мыналардың арқасында қалыптасады:
- меншiк иесi немесе уәкiлеттi органмен берілген мүліктер;
- жеке қызмет нәтижесінде алған ақша және басқа мүліктер;
- заң тыйым салынбаған басқа көздер.
Кәсiпорын негiзiнен мүлiктiк кешен ретінде жылжымайтын мүлiкпен
танылады және мемлекеттiк коммуналдық меншiктiң құқықтық объектiсі болып
саналады.
Кәсiпорынның жарғылық капиталы 2 400 000 теңгенi құрайды. Қазір
Арқалық қаласы әкiмшiлiгiнiң Тазарту МКК-ның тұрақты қызметкерлерiнiң
орташа саны 134 адамды құрайды, бұл былтырғыдан 28 қызметкерге жоғары.
Бөлiм өз қызметінде қаржылық қызмет сұрақтары бойынша нұсқаулармен,
қолданыстағы заңмен, үкiметтiң қаулыларымен, кәсiпорын басшысы және
экономика бойынша директор орынбасарының бұйрықтармен, нұсқаулар, жұмыс
жоспары және бөлiм туралы ережемен басқарылады. Экономика және жоспарлаулар
бөлiмдерiмен бiрге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ҚР жергілікті салық салу жүйесінің теоретикалық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Жергілікті салықтар мен алымдардың сипаттамасы және Қазақстанның
салық жүйесіндегі олардың
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...5
1.2 ҚР-ғы жергілікті салықтар мен алымдарды есептеу
механизмі ... ... ... ... ..9
2 Арқалық қаласы акиматының Тазарту МКК мысалында жергілікті салық салу
жүйесін
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 16
2.1 Жергілікті салықтардың мемлекеттік бюджеттегі
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2 Арқалық қаласы акиматының Тазарту МКК қызметіне сипаттама ... ... .9
2.3 Тазарту МКК салықтық міндеттемелерінің динамикасы мен құрылымының
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 22
3 Қазақстанда жергілікті салық салу жүйесін дамыту және жетілдіру
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
3.1 Аймақтың салықтық әлеуетін есептеу әдістерін жетілдіру жергілікті
салық салу механизмінің тиімділігін көтеру
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 28
3.2 ҚР-да жергілікті салық салу жүйесін дамыту
перспективалары ... ... ... ... 30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .38
Кіріспе
Мемлекеттің экономикаға әсер етуіне көмек болатын экономикалық
тұтқалардың арасында маңызды орын салықтарға берiледi. Нарықтық экономика
жағдайында әрбір мемлекет салық саясатын нарықтың жағымсыз жағдайларына
белгілі реттеуші ретінде ықпал етуге кең қолданады.
Салықтар, мемлекеттің пайда болу сәтінен бастап, қоғамда экономикалық
қатынастардың қажетті түйіні болып табылады.
Салықтар қазiргi цивилизациялы қоғамда - мемлекеттiң табыстарының
негiзгi кіріс көзі. Себебі салықтардың экономикалық мәні заңды және жеке
тұлғалар мен мемлекет арасында орнайтын ақша қатынастарымен сипатталады.
Бұл ақша қатынастары объективті негізделген және оның ерекше қызметі бар,
яғни мемлекет қарамғындағы ақша қаражаттарын жұмылдыру. Бірақ салықты
экономикалық категория ретінде оған тиісті қаржылық функциялармен ғана
емес, сонымен қатар экономикалық функциялармен де қарастыруға болады.
Экономикалық функцияларын жүзеге асырумен мемлекет өндіріске, оның дамуын
тежеуге немесе ынталандыруға, капитал қорын күшейтуге немесе әлсіретуге,
тұрғындардың төлемқабілетті сұраныстарын кеңейтуге немесе төмендетуге
әсерін тигізеді.Шаруашылықтың нарықтық негізге көшуі қоғамдық өндірісті
басқарудың экономикалық әдістерін қолдануды қажетсінді, ал бұрында
қолданған жұмылдыру формасының тиімсіздігі табыстың түсімдер жүйесін
түбегейлі өзгертуге негіздеген – ол салықтық төлемдер негізінде құрала
бастады.
Қазіргі уақытта салықты қолдану басқарудың экономикалық әдістерінің
бірі және де ол жалпымемлекеттік қызығушылықтары мен кәсіпкерлердің,
кәсіпорындардың коммерциялық қызығушылықтарының, арақатынастарын қамтамасыз
ету болып табылады. Салық көмегімен барлық меншік формасындағы кәсіпкерлер,
кәсіпорындар мемлекеттік және жергілікті бюджеттермен, банктермен, сонымен
қатар жоғары тұрған ұйымдармен өзара қарым-қатынасы анықталады. Салық салу
арқылы сыртқы экономикалық қызметтер, оған қоса шет елдер инвестицияларын
тарту реттеледі, шаруашылық есеп табысы және кәсіпорын пайдасы құралады.
Жергілікті салық салу жүйесінің болуы, біріншіден, жергілікті атқарушы
органның қызығушылықтарына жауап береді, себебі олар жергілікті
бюджеттердің тұрақты және дербес табыс көзі. Сонымен бірге салық түріндегі
жергілікті қаржыны тартусыз, жалпымемлекеттік, әлеуметтік тапсырмалар
қатарын орындау мүмкін емес.
Осындай жолмен, жергілікті салықтар мен алымдардың маңызды рөлі болып,
олардың әртүрлі бағдарламалар негізінде аймақтар үшін маңызды қаржылық
қолдауға кепіл беруі табылады.
Жұмыстың мақсаты жергілікті салықтар мен алымдардың аймақтық
бюджеттерді құрудағы рөлін зерттеуде. Қойылған мақсатты жүзеге асыру
барсысында келесі тапсырмалар құрастырылған:
Жергілікті салықтар мен алымдардың түрлерін және экономикалық мәнін ашу,
олардың Қазақстанның салық жүйесіндегі мәнін анықтау;
Жергілікті салықтар мен алымдарды төлеуді және алуды реттейтін, сонымен
қатар соңғылардың есебінен жергілікті бюджеттердің құрылу тәртібін
белгілейтін қолданыстағы заңнамалық актілерді қарастыру;
Тазарту МКК-ның мысалы негізінде жергілікті салық салу жүйесін бағалау,
яғни жергілікті салықтар мен алымдарды есептеу және төлеу механизмін
талдау, жергілікті бюджет алдында кәсіпорынның салықтық міндеттмесінің
құрамы мен құрылымын бағалау, жергілікті бюджет кірісінде кәсіпорыннан
түскен түсімдер рөлін бағалау;
ҚР-да жергілікті салық салу жүйесін дамытудың негізгі перспективаларын
анықтау.
Тазарту МКК-ның салық міндеттемесі осы жұмыстың зерттеу пәні болып
табылады.
Зерттеу объектісі болып аймақтық бюджеттердщің құрылуын қамтамасыз ету
бойынша экономикалық қатынастар табылады.
Отандық және шетел ғалымдарының ғылыми еңбектері, заңнамалық актілер
және ҚР Үкіметінің қаулылары зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі
болды.
1 ҚР жергілікті салық салу жүйесінің теоретикалық аспектілері
1.1 Жергілікті салықтар мен алымдардың сипаттамасы және Қазақстанның
салық жүйесіндегі олардың рөлі
Мемлекеттің экономикаға әсер етуіне көмек болатын экономикалық
тұтқалардың арасында маңызды орын салықтарға берiледi. Нарықтық экономика
жағдайында әрбір мемлекет салық саясатын нарықтың жағымсыз жағдайларына
белгілі реттеуші ретінде ықпал етуге кең қолданады.
Салықтар, мемлекеттің пайда болу сәтінен бастап, қоғамда экономикалық
қатынастардың қажетті түйіні болып табылады.
Салықтар қазiргi цивилизациялы қоғамда - мемлекеттiң табыстарының
негiзгi кіріс көзі. Себебі салықтардың экономикалық мәні заңды және жеке
тұлғалар мен мемлекет арасында орнайтын ақша қатынастарымен сипатталады.
Бұл ақша қатынастары объективті негізделген және оның ерекше қызметі бар,
яғни мемлекет қарамғындағы ақша қаражаттарын жұмылдыру. Бірақ салықты
экономикалық категория ретінде оған тиісті қаржылық функциялармен ғана
емес, сонымен қатар экономикалық функциялармен де қарастыруға болады.
Экономикалық функцияларын жүзеге асырумен мемлекет өндіріске, оның дамуын
тежеуге немесе ынталандыруға, капитал қорын күшейтуге немесе әлсіретуге,
тұрғындардың төлемқабілетті сұраныстарын кеңейтуге немесе төмендетуге
әсерін тигізеді. Шаруашылықтың нарықтық негізге көшуі қоғамдық өндірісті
басқарудың экономикалық әдістерін қолдануды қажетсінді, ал бұрында
қолданған жұмылдыру формасының тиімсіздігі табыстың түсімдер жүйесін
түбегейлі өзгертуге негіздеген – ол салықтық төлемдер негізінде құрала
бастады.
Қазіргі уақытта салықты қолдану басқарудың экономикалық әдістерінің
бірі, және де ол жалпы мемлекеттік қызығушылықтар мен кәсіпкерлердің,
кәсіпорындардың коммерциялық қызығушылықтарының өзара байланысын қамтамасыз
ету болып табылады. Салық көмегімен барлық меншік формасындағы кәсіпкерлер,
кәсіпорындар мемлекеттік және жергілікті бюджеттермен, банктермен, сонымен
қатар жоғары тұрған ұйымдармен өзара қарым-қатынасы анықталады. Салық салу
арқылы сыртқы экономикалық қызметтер, оған қоса шет елдер инвестицияларын
тарту реттеледі, шаруашылық есеп табысы және кәсіпорын пайдасы құралады.
ҚР Салық Кодексінің 12 бабында Салықтар – мемлекет біржақты тәртіппен
заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және
өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай жарналар деп
аталып көрсетілген [1].
Белгілі бір принциптерді жүзеге асыратын есептеу әдістері мен
құрастыру негізіндегі түрлі салық түрлерінің жиынтығы елдің салық жүйесін
құрайды.
ҚР Салық Кодексімен Қазақстанда кәсіпорындар, ұйымдар және жеке
тұлғаларға екі деңгейлі салық салу жүйесі енгізілген.
бірінші деңгей – бұл Қазақстанның Республикалық салықтары. Олар елдің
барлық аймағында іске асады, және де республикалық бюджеттің негізгі кіріс
бөлігін құрайды. Сонымен қатар бұл кіріс көзі жоғарырақ болғандықтан,
олардың есебінен жеогілікті бюджеттердің қаржылық тұрақтылығы сақталынады.
екінші деңгей – ҚР құрамындағы республикалық маңызы бар қалалар, облыстар
мен аудандар салығы (жергілікті салықтар).
Қазіргі кезде салық жүйесінде жергілікті салықтар мен алымдар маңызды
орны алатынын атап өткен жөн, өйткені олар аймақ үшін маңызды
бағдарламалардың орындалуына қаржылық қолдау танытады.
Жергілікті салықтар – бұл жергілікті бюджеттер кірісіне түсетін,
жергілікті билік органдарымен белгіленетін және қатысты аймақтары бойынша
алынатын салықтар мен алымдар.
Жергілікті салық салу жүйесін қарастыруда маңызды орынды бюджетаралық
қатынастар мәселесі алады, яғни республикалық және жергілікті аймақтық
бюджеттер арасында орнайтын қатынастар. Осылайша, ҚР Бюджет Кодексіне
сәйкес, бюджетаралық қатынастар келесі принциптерге негізделеді:
а) облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттерінің
республикалық бюджетпен, аудан бюджеттерінің облыс бюджетімен
арақатынастарындағы тепе-теңдік;
ә) түсімдерді шектеуді келесі критерийларын сақтай отырып оларды
тиімді бөліп тарату;
- сыртқы факторлардың әсерінен тәуелді емес және тиянақты сипаттағы
салықтық пен салықтық емес түсімдерді төмен тұрған бюджеттер бойы бекіту;
- мемлекеттік мекемелер көрсететін қызметтер үшін төлем түрдегі
салықтық және салықтық емес түсімдер осы қызметтерді қаржыландырған
бюджеттің кірістеріне есепке алынады;
- қайта бөлу спаты мен бір қалыпты емес жайғастыру салықтық базасы бар
салықтар бюджет жүйесінің неғұрлым жоғары деңгейлері бойынша бекіту;
- салықтар мен басқа да міндетті түрдегі төлемдерді ең жоғары дәрежеде
жиналуын қамтамасыз ету бюджет деңгейі бойынша бекіту;
- айқын аумақтық байлауы бар салықтық база бойынша жиналатын
салықтарды жергілікті бюджеттер артынан бекіту;
б) ҚР әкімшілік – аумақтық бірліктерінің минималды бюджеттік
қамтамасыз ету деңгейлерін теңестіру;
в) жергілікті атқарушы органдарының мөлшерлес деңгейдегі мемлекеттік
қызмет көрсетуін қамтамасыз ету;
г) мелекеттік қызметтерді неғұрлым тиімді және нәтижелі өндіру мен
көрсетуді қамтамасыз ету мүмкіншілігі бар билік деңгейі бойынша бюджеттік
қызметтерді бекіту арқылы оларды атқарудың максималды тиімділігі мен
нәтижелілігі;
д) бюджеттік қызметтер сапасын жоғарлату мен олардың қаджеттілігінің
есебін жақсару мақсатпен сол қызметтерді атқаруын бюджет жүйесінің неғұрлым
төмен деңгейіне жүктеу арқылы бюджеттік қызметтерді көрсету деңгейін оларды
алушыларға максималды жақындату;
е) әрбір бюджет деңгейінің алынған ресми трансферттер мен несиелерді
тиімді және мақсатты пайдалануына жауапкершілігі.
Сонымен қатар Бюджеттік кодексте бюджетаралық қатынастарды реттеу
формалар түрлері ретінде келесілер көрсетілген:
республикалық бюджет пен облыс, ресубликалық маңызы бар қала мен астана
бюджеттері арасында ресми трансферттер мен бюджеттік несиелер;
облыстық бюджет пен аудан, облыстық маңызы бар қала бюджеттері арсында –
ресми трансферттер, бюджеттік несиелермен кірістер бөлу нормативтер.
Ресми трансферттер жалпы сипаттағы трансферттер, мақсатты ағымдағы
трансферттер және дамуға арналған мақсатты трансферттерге бөлінеді.
Бюджетаралық қатынастарды реттеу формаларын анықтауда бюджет деңгейінің
әрбіреуінің салықтық потенциалы, аймақтардың объективті бюджеттік
қажеттіліктерін бағалау нәтижелері бекітілген нормалар есепке алынады.
Бюджетаралық қатынастарды реттеу формалары орта мерзімді фискалдық саясатқа
сәйкес орнатылады. Мақсатты трансферттер мен несиелік ресурстар жергілікті
атқарушы органдармен тек қана олардың мақсатты белгілеулеріне сәйкес
пайдаланады.
Қазіргі уақытта Қазақстанда жергілікті салық салу келесі принциптер
негізінде құралатынын атап өту қажет:
салық салудың міндеттілігі принципінің талабы бойынша салық төлеуші салық
заңнамаларына сәйкес салық міндеттемелерін толық көлемі мен тағайындалған
мерзімде атқаруы тиіс;
салық төлеушінің айқындылық принципі – салықтық заңнамаларда салық
міндеттемелерінің барлық негіздері мен пайда болуы, атқару мен
болдырмауының тәртіптерін тағайындауын талап етеді.
салық салудың біртұтастық принципі – салық жүйесінің бірлестігіне
негізделеді және салық салу елдің барлық аумағында барлық салық
төлеушілерге бірыңғай болуын жария етеді.
жариялылық принципі – салық салуды реттейтін барлық нормативтік құқықтық
актілер міндетті түрде ресми басылымдарда жариялануын талап етеді.
Қазақстан Республикасы Бюджет Кодексінің 50 бабына сәйкес жергілікті
салықтар мен алымдарға келесілер жатады:
- облыстық мәслихат белгiлеген кiрiстердi бөлу нормативтерi бойынша
жеке табыс салығы;
- облыстық мәслихат белгiлеген кiрiстердi бөлу нормативтерi бойынша
әлеуметтiк салық;
- облыстық маңызы бар жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль
жолдарының бөлiнген белдеуiнде сыртқы (көрнекi) жарнаманы орналастырғаны
үшiн төлемақы;
- жер үстi көздерiнiң су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төлемақы;
- орманды пайдаланғаны үшiн төлемақы;
- жер салығы;
-бірыңғай жер салығы;
- аукциондардан алынатын алым;
- заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
- табысқа салынатын салық;
- көлік құралдарына салынатын салық;
- облыстық маңызы бар мемлекеттiк ақылы автомобиль жолдарымен жүргенi
үшiн алым;
-акциздер;
- кәсіпкерлік қызметті тіркеу үшін алынатын алым [2].
Осы салықтар Қазақстанның барлық аумақтарында алынады. Сонымен бiрге
бұл салықтардың нақты ставкалары заң шығару және республикалық маңызы бар
органдарының құқықтық актілерiмен анықталады. Алайда, мысалы жер салығында
жергiлiктi өкiлеттi органдардың шешiмi бойынша салық базасы мөлшерлемесiнiң
өзгерiсiне рұқсат етiледi.
Жоғарыда аталған салықтар мен алымдардан жергілікті бюджетке түсуде
маңыздырақ болып жеке табыс салығы, мүлік салығы, жер салығы мен акциздер
келеді.
Сонымен аймақтық бюджетке жұмылдырылатын салықтар мен алымдар келесі
бағыттарды қаржыландыруды қамтамасыз етеді:
жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер;
қорғаныс, қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік;
білім беру;
денсаулық сақтау;
әлеуметтік қамтамасыз ету;
тұрғын-ұй коммуналдық шаруашылық;
мәдениет, спорт, туризм және ақпарат кеңістігі;
өнеркәсіп, құрылыс және жер қойнауын пайдалану;
көлік және коммуникация;
басқа да бағыттар.
Көрсетiлген бағыттардың арасында ерекше орынды бiлiм, әлеуметтiк
көмек, денсаулық сақтауды қаржыландыру, экономикалық қызметтi реттеу алады.
Осылай, білім жүйесінде жергiлiктi бюджеттер мемлекеттiк облыстық
ұйымдары үшiн оқулықтар алу және жеткiзу, спорт бойынша балалардың қосымша
бiлiмi және жастықтың қаржыландырулары үшiн, бастапқы, орташа кәсiби бiлiм
үшiн қолданылады.
Бұдан басқа, жергiлiктi бюджеттер қаржысының арқасында жетiмдер, ата-
аналар қорғаусыз қалған балалардың әлеуметтiк қамсыздандыруы, қарттар және
мүгедектер, мүгедек балаларды қоса әлеуметтiк қамсыздандыру iске асады.
Жергiлiктi бюджеттер өлкедегi кәсiпкерлiкке жағдай жасап, қолдауға
мүмкiндiк бередi. Сонымен бiрге облыстық бюджеттерден көрcетiлген
мемлекеттiк мекемелердiң қызметiн қамтамасыз ету, кадрларды қайта даярлау
және мамандығын жетiлдiру шығындарын, әр түрлi бағыттар бойынша
(бағдарлама) бюджеттiк инвестициялық жобаларды қаржыландырады.
1.2 ҚР-ғы жергілікті салықтар мен алымдарды есептеу механизмі
Тазарту МКК-ның салық міндеттемесінің талдауына көшу алдында
жергілікті салықтар мен алымдарды есептеу және төлеу тәртібінің өзіне көңіл
аударайық. Алдында көрсетілгендей, жергілікті салықтар мен алымдар құрамына
жеке табыс салығы, жер салығы, мүлік салығы, көлік салығы және әлеуметтік
салық кіреді.
Жеке табыс салығын есептеу және төлеу Қазақстан Республикасы Салық
Кодексінің 153-187 баптарымен анықталады [1].
Жеке табыс салығы салық салу объектілері болып табылады: төлем көзінен
салық салынатын табыстар; төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Төлем көзінен салық салынатын табыстарға табыстардың мынадай түрлері
жатады:
1) қызметкердің табысы;
2) жеке тұлғаның салық агентінен түсетін табыстары;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін зейнетақы төлемдері;
4) дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5) стипендиялар;
6) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс.
Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысы жұмыс беруші
қызметкердің есебіне жазған, салық салуға жататын табыстары мен салық
Кодексінде көзделген салық шегерімдерінің сомасы арасындағы айырма ретінде
айқындалады. Қызметкер жұмыс берушіден ақшалай немесе заттай нысанда алған
кез келген табыстар, оның ішінде материалдық пайда түрінде алынған
табыстар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жұмыс
беруші және үшінші тұлғалар арасында жасалған азаматтық-құқықтық сипаттағы
шарттар бойынша қызметкер алған табыстар қызметкердің салық салуға жататын
табыстары болып табылады.
Жеке тұлғаның салық салынатын табыстарынан табыстардың мынадай түрлері
алып тасталады:
- балаларға және асырауындағы адамдарға алынған алименттер;
- жеке тұлғалардың қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен
қадағалау жөніндегі уәкілетті органның лицензиясы негізінде банктер мен
банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардағы
салымдары бойынша оларға төленетін сыйақылар;
- борыштық бағалы қағаздар бойынша сыйақылар;
- мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар, агенттік облигациялар
бойынша сыйақылар және мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар мен агенттік
облигацияларды өткізу кезіндегі құн өсімінен түскен табыстар;
- дивидендтер мен сыйақыларды есебіне жазу күніне Қазақстан
Республикасының аумағында жұмыс істейтін қор биржасының ресми тізімінде
болатын осындай бағалы қағаздар бойынша дивидендтер мен сыйақылар;
- пайлық инвестициялық қорларды осы қордың басқарушы компаниясы құнын
өтеп сатып алған кездегі пай бойынша табыстар;
- білім беру ұйымдарында оқитындарға Қазақстан Республикасының
заңнамасында мемлекеттік стипендиялар үшін белгіленген мөлшерде төленетін
стипендиялар;
- жеке тұлға басқа жеке тұлғадан сыйға немесе мұраға алған мүліктің
құны.
- қайырымдылық және демеушілік көмек түрінде алынған мүліктің құны;
- жұмыс беруші өз қызметкерлеріне міндетті және (немесе) жинақтаушы
сақтандыру шарттары бойынша төлейтін сақтандыру сыйлықақылары;
- сақтандырылушы қайтыс болған жағдайда жинақтаушы сақтандыру шарты
бойынша жүзеге асырылатын сақтандыру төлемдері;
- жинақтаушы зейнетақы қорларына Қазақстан Республикасының
заңнамасында белгіленген мөлшердегі ерікті кәсіби зейнетақы жарналары.
Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын табысын анықтау кезінде
төлемдердің кезеңділігіне қарамастан, күнтізбелік жыл ішіндегі әрбір ай
үшін мынадай салық шегерімдері қолданылады:
1) республикалық бюджет туралы заңда белгiленген және табысты есепке
жазу күнi қолданыста болатын ең төменгi жалақы мөлшерiндегi, табыс есебiне
жазылатын тиiстi айдағы сома. Бiр жылдағы салық шегерiмiнiң жалпы сомасы
республикалық бюджет туралы заңда белгiленген және ағымдағы жылдың әрбiр
айының басында қолданыста болатын ең төменгi жалақы мөлшерiнiң жалпы
сомасынан аспауға тиiс;
2) Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру туралы
заңнамасында белгіленген мөлшердегі міндетті зейнетақы жарналарының сомасы;
3) өз пайдасына енгізілетін ерікті зейнетақы жарналарының сомасы;
4) жеке тұлғаның жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша өз пайдасына
енгізетін сақтандыру сыйлықақыларының сомасы;
5) Қазақстан Республикасының резиденті жеке тұлғаның Қазақстан
Республикасының тұрғын үй құрылысы жинақ ақшасы туралы заңнамасына сәйкес
Қазақстан Республикасының аумағында тұрғын үй жағдайын жақсарту жөніндегі
іс-шараларды жүргізуге тұрғын үй құрылыс жинақ банктерінен алған қарыздары
бойынша сыйақыны өтеуге бағытталған сомалар;
6) медициналық қызметтерге (косметологиялық қызмет көрсетулерден
басқа) ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар.
Салық төлеушінің табыстарына 10 проценттік ставка бойынша салық
салынады. Қазақстан Республикасындағы және одан тысқары жерлердегі
көздерден алынған дивидендтер түріндегі табыстарға 5 проценттік ставка
бойынша салық салынады. Салық агенттерінің төлем көзінен салық салынатын
табыстардан жеке табыс салығын есептеуі үшін күнтізбелік ай салық кезеңі
болып табылады.
Жеке табыс салығын есептеуді салық агенті төлем көзінен салық
салынатын табыстар бойынша, салық салуға жататын табысты есебіне жазу
кезінде жүргізеді. Жеке табыс салығын ұстауды салық агенті төлем көзінен
салық салынатын табысты төлеу күнінен кешіктірмей жүргізеді. Салық агенті
төленген табыстар бойынша жеке табыс салығын аударуды төлем айынан кейінгі
айдың 25-іне дейін өзі орналасқан жері бойынша жүзеге асырады.
Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын
есептеуді салық төлеуші салық кезеңі үшін төлем көзінен салық салынбайтын
табыс сомасына Салық Кодексінің 158-бабының 1-тармағында белгіленген
ставканы қолдану жолымен дербес жүргізеді. Төлем көзінен салық салынбайтын
табыс Салық Кодексінің 156-бабында көзделген түзетулер ескеріле отырып,
салық салуға жататын табыс пен салық шегерімдері арасындағы айырма ретінде
айқындалады.
Жеке табыс салығы бойынша декларацияны мына резидент салық төлеушілер:
1) дара кәсіпкерлер;
2) жекеше нотариустар, жеке сот орындаушылары, адвокаттар;
3) мүліктік табыс алған жеке тұлғалар;
4) басқа табыстар, оның ішінде Қазақстан Республикасынан тысқары
жерлерде табыстар алған жеке тұлғалар;
5) Қазақстан Республикасынан тысқары жерлердегі шетелдік банктердегі
банктік шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар табыс етеді.
Жеке табыс салығы бойынша декларация орналасқан жердегі салық органына
есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей табыс
етіледі.
Келесі салық түрі әлеуметтік салық болып табылады, оның салық салу
объектісі болып жұмыс берушінің Салық Кодексімен айқындалған табыс түрінде
резидент қызметкерлерге, резидент емес қызметкерлерге төлейтін шығыстары,
сондай-ақ шетелдік персоналдың табыстары төлеушілер үшін салық салу
объектісі болып табылады. Сондай-ақ:
1) грант қаражаты есебінен жасалатын төлемдер;
2) Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан Республикасының
Yкіметі тағайындайтын мемлекеттік сыйлықақылар, стипендиялар;
3) спорт жарыстарында, байқауларда, конкурстарда жүлделі орындар үшін
берілетін ақшалай наградалар;
4) ұйым таратылған немесе жұмыс берушінің қызметі тоқтатылған,
қызметкерлердің штат саны қысқартылған немесе қызметкер әскери қызметке
шақырылған жағдайларда еңбек шарты бұзылған кезде Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіл енген мөлшерлерде төленетін өтемақы
төлемдері;
5) жұмыс берушінің қызметкерлерге пайдаланылмаған еңбек демалысы үшін
төлейтін өтемақы төлемдері;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасында сәйкес жинақтаушы зейнетақы
қорларына қызметкерлердің міндетті зейнетақы жарналары салық салу объектісі
болып табылмайды.
Әлеуметтік салық 11 проценттік ставка бойынша есептеледі. Арнаулы
салық режимдерін қолданатындарды қоспағанда, дара кәсіпкерлер, жекеше
нотариустар, жеке сот орындаушылары, адвокаттар өзі үшін Республикалық
Бюджет туралы Заңда белгiленген және төленетiн күнi қолданыста болған айлық
есептік көрсеткіштің екі еселенген мөлшерінде және әрбір қызметкер үшін
айлық есептік көрсеткіштің бір еселенген мөлшерінде әлеуметтік салық
төлейді. Ал тірек-қимыл мүшесі бұзылған, есту, сөйлеу, көру қабілетінен
айрылған мүгедектер жұмыс істейтін мамандандырылған ұйымдар Салық
Кодексінің 135-бабы 3-тармағының шарттарына сәйкес 4,5 процент ставка
бойынша әлеуметтік салық төлейді.
Әлеуметтік салықты есептеу үшін салық кезеңі болып күнтізбелік ай
табылады. Төлеушiлер жеке табыс салығы мен әлеуметтік салық жөніндегі
декларацияны орналасқан жері бойынша салық органдарына есепті тоқсаннан
кейінгі екінші айдың 15-нен кешіктірмей тоқсан сайын табыс етеді. Жеке
табыс салығы мен әлеуметтік салық бойынша декларацияға қосымша жыл
қорытындысы бойынша жасалады және есепті жылдың төртінші тоқсанының
декларациясымен бірге табыс етілуі тиіс.
Меншікке салынатын жергілікті салықтар қатарына көлік салығы, жер
салығы және мүлік салығы жататынын атап өткен болатынбыз.
Бұрын аталғандай, жер салығының мөлшері жер иеленушілер мен жер
пайдаланушылардың қызметіне байланысты болмайды. Жер салығын айқындау үшін
жер учаскесінің алаңы салық базасы болып табылады.
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының базалық
ставкалары бір гектарға есептеліп белгіленеді және топырақтың сапасы
бойынша сараланады. Далалық және қуаң далалық аймақтардың жерлеріне бонитет
балына барабар түрде жер салығының мынадай базалық салық ставкалары
белгіленеді, бір гектар үшін 0,48 теңгеден 202,65 теңгеге дейін. Ал
шөлейтті, шөлді және тау бөктеріндегі шөлді аймақтардың жерлеріне бонитет
балына барабар түрде жер салығының мынадай базалық салық ставкалары
белгіленеді бір гектар үшін 0,48 теңгеден 50,18 теңгеге дейін.
Жеке тұлғаларға қора-қопсы салынған жерді қоса алғанда, өзіндік
(қосалқы) үй шаруашылығын, бағбандық және саяжай құрылысын жүргізу үшін
берілген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге базалық салық ставкалары
мынадай мөлшерде белгіленеді:
- көлемі 0,50 гектарға дейін қоса алғанда - 0,01 гектар үшін 20 теңге;
- көлемі 0,50 гектардан асатын алаңға - 0,01 гектар үшін 100 теңге.
Мынадай төлеушілер салықты есептеген кезде тиісті ставкаларға 0,1
коэффициентті қолданады:
1) балаларды сауықтыру мекемелері;
2) діни бірлестіктерді қоспағанда, осы Кодекстің 134-бабында
айқындалған заңды тұлғалар;
3) Салық Кодексінің 135-бабының 2-тармағында айқындалған заңды
тұлғалар;
4) қызметінің негізгі түрі ормандарда өртке қарсы жұмысты ұйымдастыру,
өртке, орман зиянкестері мен ауруларына қарсы күрес, табиғи биологиялық
ресурстарды ұдайы молайту және ормандардың экологиялық әлеуетін арттыру
жөніндегі жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттік кәсіпорындар;
5) балықты ұдайы молайту мақсатындағы мемлекеттік кәсіпорындар;
6) ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорын;
7) психоневрологиялық және туберкулез мекемелері жанындағы емдеу-
өндірістік кәсіпорындар.
Салықты есептеу әрбір жер учаскесі бойынша жеке салық базасына тиісті
салық ставкасын қолдану арқылы жүргізіледі.
Жер салығы салық төлеушіге берілген айдан кейінгі айдан бастап
есептеледі. Заңды тұлғалар жер салығы сомаларын салық базасына тиісті салық
ставкасын қолдану арқылы дербес есептейді.
Заңды тұлғалар салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша ағымдағы
төлемдерді есептеуге және төлеуге міндетті. Ағымдағы төлемдердің сомасы
ағымдағы жылдың 25 ақпанынан, 25 мамырынан, 25 тамызынан, 25 қарашасынан
кешіктірілмей тең үлестермен төленуге жатады. Салық кезеңі ішінде жер
салығы бойынша салық міндеттемелері өзгерген кезде, ағымдағы төлемдердің
есеп-қисабы салық салу объектілері бойынша 1 ақпандағы, 1 мамырдағы, 1
тамыздағы және 1 қарашадағы жағдай бойынша тиісінше ағымдағы салық
кезеңінің 15 ақпанынан, 15 мамырынан, 15 тамызынан және 15 қарашасынан
кешіктірілмей табыс етіледі. Жер салығы бойынша ағымдағы төлемдердің есеп-
қисабы ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан кешіктірілмей табыс етіледі.
Меншік құқығында салық салу объектілері бар жеке тұлғалар және меншік,
шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығында салық салу объектілері
бар заңды тұлғалар көлік құралдары салығын төлеушілер болып табылады.
Егер есептеу қорытындылары бойынша жүк автомобильдерiнiң саны бiр
бiрлiктен аз болған жағдайда, двигателiнiң қуаты барынша аз бiр жүк
автомобилi босатылуға жатқызылады.
- мемлекеттік мекемелер;
- салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша
Ұлы Отан соғысына қатысушылар, соларға теңестірілетін адамдар, Ұлы Отан
соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін
бұрынғы КСР Одағы ордендерімен және медальдарымен наградталған адамдар,
сондай-ақ 1941 жылғы 22 маусымнан 1945 жылғы 9 мамырға дейінгі аралықта
кемінде алты ай жұмыс істеген;
- салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша –
меншігінде мотоколяскалары мен автомобильдері бар мүгедектер;
- салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша –
Кеңес Одағының Батырлары мен Социалистік Еңбек Ерлері, Халық қаhарманы,
Қазақстанның Еңбек Ері атақтарына ие болған, Даңқ орденінің үш
дәрежесімен және Отан орденімен наградталған адамдар, Ардақты ана
атағын алған, Алтын алқа, Күміс алқа алқаларымен наградталған көп
балалы аналар;
- ауыл шаруашылығы құрылымынан шығу нәтижесінде пай ретінде алынған,
пайдалану мерзімі жеті жылдан асқан жүк автомобильдері бойынша жеке
тұлғалар көлік құралдары салығын төлеушілер болып табылмайды.
Салық төлеуші салық салу объектілерін, әрбір көлік құралы бойынша
салық ставкасын негізге ала отырып, салық кезеңі үшін салық сомасын дербес
есептейді. Көлiк құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында
немесе жедел басқару құқығында салық кезеңінен аз уақыт болған жағдайда,
салық сомасы көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында
немесе жедел басқару құқығында іс жүзінде болған кезең үшін салықтың жылдық
сомасын он екіге бөлу және көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық
жүргізу құқығында немесе жедел басқару құқығында іс жүзінде болған айлардың
санына көбейту арқылы есептеледі.
Көлік құралдары салығын есептеуге арналған салық кезеңі Салық
Кодексінің 148-бабына сәйкес айқындалады. Төлеушілер - заңды тұлғалар көлік
құралдары салығы бойынша ағымдағы төлемдердің есеп-қисабын ағымдағы салық
кезеңінің 5 шілдесінен кешіктірмей, сондай-ақ декларацияны есепті жылдан
кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей салық салу объектілерінің
тіркелген жері бойынша салық органдарына табыс етеді.
Жергілікті салықтардың келесі түрі мүлік салығы. Осы салықты есептеу
және төлеу ерекшелігі болып жеке және заңды тұлғаларға салық базасын
анықтау болып таблады.
Дара кәсiпкерлер мен заңды тұлғалар үшiн Қазақстан Республикасының
аумағындағы:
1) техникалық реттеу саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк орган
белгiлеген сыныптамаға сәйкес осындайларға жататын және негiзгi құралдар
құрамында есепке алынатын ғимараттар, құрылыстар немесе қаржы есептiлiгiнiң
халықаралық стандарттарына және Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп
және қаржылық есептiлiк туралы заңнамасының талаптарына сәйкес келетiн
жылжымайтын мүлiкке инвестициялар;
2) концессия шартына сәйкес концессия объектiлерi болып табылатын
ғимараттар, құрылыстар салық салу объектiсi болып табылады.
бухгалтерлiк есептiң деректерi бойынша айқындалатын салық салу
объектiлерiнiң орташа жылдық баланстық құны дара кәсiпкерлер мен заңды
тұлғалардың салық салу объектiлерi бойынша салық базасы болып табылады.
Салық салу объектілерінің орташа жылдық баланстық құны ағымдағы салық
кезеңінің әр айының бірінші күні мен есепті кезеңнен кейінгі кезең айының
бірінші күніндегі салық салу объектілерінің баланстық құнын қосу кезінде
алынған соманың он үштен бірі ретінде айқындалады.
Заңды тұлғалар мүлік салығын салық базасының 1,5 процент ставкасы
бойынша есептейді. Ал мүлік салығын салық базасының 0,5 процент ставкасы
бойынша дара кәсіпкерлер, оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық
режимін қолданатын заңды тұлғалар есептейді. Салықтың ағымдағы төлемдерінің
сомасын, патент негізінде арнаулы салық режимін қолданатын дара
кәсіпкерлерді қоспағанда, салық төлеуші салық кезеңіндегі 25 ақпаннан, 25
мамырдан, 25 тамыздан және 25 қарашадан кешіктірмей тең үлестермен
енгізеді. Декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан
кешіктірілмей табыс етіледі.
Салық салу объектісі бар жеке тұлғалар жеке тұлғалардың мүлік салығын
төлеушілер болып табылады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде
болса, осы тұлғалардың әрқайсысы салық төлеуші деп танылады. Егер салық
салу объектісі салық кезеңі ішінде меншік құқығында он екі айдан аз болса,
төленуге жататын мүлік салығы осы баптың 1-тармағына сәйкес айқындалған
салық сомасын он екіге бөлу және салық салу объектісінің меншік құқығында
болған айларының санына көбейту жолымен есептеледі.
Жеке тұлғалардың салық салу объектілері бойынша салықты есептеуді
салық кезеңінің 1 тамызынан кешіктірмей тиісті салық ставкасын салық
базасына қолдану арқылы, салық төлеушінің тұрғылықты жеріне қарамастан
салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша салық органдары
жүргізеді.Жеке тұлғалардың салық салу объектілері жойылған, бұзылған,
қираған кезде, салық салу объектілерінің жойылу, қирау, бұзылу фактісі
болған ай салық кезеңінің есеп-қисабына кіреді
Бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша
есепті салық кезеңінің 1 қазанынан кешіктірілмей жүргізіледі.
2 Арқалық қаласы акиматының Тазарту МКК мысалында жергілікті салық
салу жүйесін бағалау
2.1 Жергілікті салықтардың мемлекеттік бюджеттегі рөлі
Жергілікті салықтар – бұл жергілікті бюджеттер кірісіне түсетін,
жергілікті билік органдарымен белгіленетін және қатысты аймақтары бойынша
алынатын салықтар мен алымдар.
Қазіргі кезде салық жүйесінде жергілікті салықтар мен алымдар маңызды
орын алатынын атап өткен жөн, өйткені олар аймақ үшін маңызды
бағдарламалардың орындалуына қаржылық қолдау танытады:
- жалпы сипаттағы мемлекеттік қызмет көрсету;
қорғаныс, қоғамдық тәртіп, қауiпсiздiк;
бiлiм;
денсаулық сақтау;
әлеуметтiк көмек және әлеуметтiк қамсыздандыру;
тұрмыстық-коммуналдық шаруашылық;
мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңiстiк;
ауылшаруашылық, су, орман шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар,
айналадағы ортаны қорғау және жануарлар дүниесі, жер қатынастары;
көлiк және коммуникация;
сәулеттiк, қала құрылысы және құрылыс қызметi;
қалған бағыттар.
Көрсетiлген бағыттардың арасында ерекше орынды бiлiм беру, денсаулық
сақтауды қаржыландыру, әлеуметтiк көмек, экономикалық қызметтi реттеу
алады.
Осылай, бiлiм жүйесінде жергiлiктi бюджет қаражаттары мемлекеттiк
облыстық бiлiм ұйымдары үшiн оқулықтар алу және жеткiзу, балалар мен
жасөспірімдердің қосымша білім және спорт бойынша қаржыландырулары үшiн,
бастапқы, орташа кәсiби бiлiм беру; облыстық масштабтағы мектеп
олимпиядаларын өткiзу; жергiлiктi деңгейде мамандығын жетiлдiру және
кадрларды қайта даярлау; балалар және жасөспiрiмдердiң психикалық
денсаулығының тексеруi және тұрғынға психологиялық-медициналық-
педагогикалық консультациялық көмек көрсету; балалар және жасөспiрiмдердiң
даму мәселелерi шешу және әлеуметтiк бейiмделу.
Аймақтық бюджеттерге жұмылдырылған салықтар мен алымдардың есебінен
денсаулық сақтауды қаржыландыру өзіне кепілдендірілген дәрiгерлiк жәрдеммен
қамсыздандыру, республикалық бюджет қаржыландыратын бағыттарды қоспағанда;
тұрғынның санитарлық-эпидемиологиялық аманшылығының қамтамасыз етуi;
вакциналар алуы, Қазақстан республикасының заңымен сәйкес иммунобиологиялық
және басқа да дәрiгерлiк препараттар; денсаулық сақтаудың жергiлiктi
ұйымдары үшiн қанның өндiрiсi, оның компоненттерi және препараттар.
Сонымен қатар, жергiлiктi бюджеттер қаржысы арқасында жетiмдерді, ата-
аналар қорғауынсыз қалған балаларды әлеуметтiк қамсыздандыруды iске асыру,
оған қоса қартайған және мүгедектер, мүгедек балаларды әлеуметтiк
қамсыздандыру. Жергiлiктi бюджет қаражаттары өлкедегi кәсiпкерлiкке жағдай
жасап, қолдауға мүмкiндiк бередi. Сонымен бiрге облыстық бюджеттерден
мемлекеттiк мекемелердiң қызметiн қамтамасыз етуi, оған қоса кадрларды
қайта даярлауды және мамандығын жетiлдiру шығындарын; әр түрлi бағыттар
бойынша (бағдарлама) бюджеттiк инвестициялық жобалар қаржыландырады.
2009 жылы мемлекеттік бюджетке түскен түсімдер көлемі алдыңғы мезіммен
салыстырғанда 44,19%-ға ұлғайған. Сонымен бірге, 2010 жылы 1 қазандағы
жағдай бойынша алдыңғы жылмен салыстырғанда 30,75%-ға өскен.
Кесте 1. 2006-2009 жылдары Қостанай облысы бойынша мемлекеттік
бюджетке салықтар мен төлемдердің түсімі (млн. теңге)
Ай 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Сома Үлесі, % Сома
жоспар факті
жоспар факті % орындалуы
Барлық кірістер, оның ішінде:26 531 26 100,9 100,00
367 779752
Салықтық түсімдер 24 386 24 101,8 92,70
028 824942
Жеке табыс салығы 5 165 5 092 98,6 20,51
158 212
Әлеуметтік салық 8 892 8 943 100,6 36,03
289 841
Меншікке салықтар 3 394 3 827 112,8 15,42
638 947
Акциз 4 232 4 399 104,0 17,72
080 630
Табиғи және басқа да 2 429 2 250 92,6 9,06
ресурстарды пайдаланғаны үшін347 066
түсімдер
Кәсіпкерлік және кәсіби 157 106 184 347117,3 0,74
қызметті жүргізгені үшін
алымдар
Басқа салықтар 2 111 5 550,0 0,0004
Осылайша, жергілікті бюджет кірістерінде салықтық түсімдер, бюджеттің
барлық кірістерінің 98,7%-н құрап, негізгі орынды алады. Сонымен бірге
салықтық түсімдер құрылымында әлеуметтік салығы 36,03% және 20,51% жеке
табыс салығы алады. Жергілікті бюджетке түсімдерді қамтамасыз етуде екінші
орынды акциздер алады - 17,72%. Меншікке салынатын салықтар 15,42% құрайды.
Жергілікті бюджет түсімдерінде ең аз үлесті басқа да салықтар мен алмдар
алады - 0,51%.
2.2 Арқалық қаласы акиматының Тазарту МКК қызметіне сипаттама
Арқалық қаласы әкiмшiлiгiнiң Тазарту мемлекеттiк коммуналдық
кәсiпорыны 2000 жылдың 29 қарашасында №300 Арқалық қаласы әкiмiнің шешiмі
негiзiнде құрылған.
Арқалық қаласы әкiмшiлiгiнiң Тазарту МКК мемлекеттiк коммуналдық
кәсiпорын формасында құрылған, шаруашылық жүргiзу құқығына негiзделген,
және де өз қызметiнде Қазақстан республикасының заңдарын, Қазақстан
республикасының Президентінің жарлықтарын, басқа нормативтiк құқықтық
актілерді және осы жарғыны басшылыққа алады.
Кәсiпорынның уәкiлеттi органы болып Арқалық қаласының әкiмшiлiгi
табылады. Кәсiпорынның мемлекеттiк басқару органы болып Арқалық қаласы
әкiмшiлiгiнiң тұрмыстық-коммуналдық шаруашылық, жолаушы көлiктері және
автомобиль жолдарының бөлімі мемлекеттік мекемесі табылады.
Кәсiпорынның қызметінің негізгі мақсаты қоршаған ортаны қорғаудың
төңiрегiнде өндiрiстiк-шаруашылық қызметті жүзеге асыру болып табылады.
Кәсiпорын қызметтерінің пәні болып қаланың тұтынушыларымен
анықталатын көгалдандыру, қоршаған орта сапасына тiкелей әсер ететiн,
коммуналдық шаруашылық пен сәулеттендiру объектілерінің құрылысы мен жөндеу
жұмыстарын өткізуі, сонымен бiрге экономиканың жеке секторлары жеткiлiксiз
қамтыған жұмыстарды өткізу болып табылады.
Кәсiпорын қызметтiң келесi түрлерiн жүзеге асырады:
- ортақ пайдаланудағы қалалық жерлерді (көше, саябақтар, аудан,
бақтар) санитарлық тазарту бойынша жұмыс жасау;
- жиын, өнеркәсiптiк және тұрмыстық қалдықтардың өңдеу, тазарту,
қатты тұрмыстық қалдықтардың (қоқыс тастайтын жерлер) қалалық полигондарын
экплуатациялау бойынша жұмыс жасау;
- қалалық суарғыш су құбырлары жүйелерін ұстау және басқа да
коммуналдық инженерлiк ғимараттарды ұстау бойынша жұмыс жасау;
- Арқалық қаласының қалалық шаруашылық объектілерiн сақтау және
сәулеттендiру бойынша жұмыс жасау, атап айтқанда: бақтар, саябақтар,
жағажайлар, демалыстың тағы басқа аймақтары;
- коммуналдық шаруашылықтың ғимараттары мен инженерлiк
объектілерін (жол өтпелер және тағы басқалар) ұстау, жөндеу, құру және
қайта құралымдау бойынша жұмыс жасауы;
- мемориал кешендерi, басқа ескерткiштер және тарихи және мәдени
мәні бар кіші сәулеттiк формаларды, сонымен бiрге жұмыс iстемейтiн
зираттарды ұстау, жөндеу және қалпына келтiру;
заңды және жеке тұлғаларға ақылы қызметтер көрсету - жарғылармен
бекiтiлген пәнге және қызмет түрiне сәйкес жұмыс жасау және қызмет түрлерiн
ұсыну.
Кәсiпорынды мемлекеттiк басқару органының келесi өкiлеттiгi бар:
кәсiпорын қызметiнiң басым бағыттарын анықтау;
кәсiпорынның шаруашылық жұмысының ағымдағы және перспективалық жоспарын,
соның iшiнде жоспарлы қаржы көрсеткiштер, мерзiмдiлiк және оларды беру
тәртібін қарастыру және бекiту;
кәсiпорынының қаржы-шаруашылық қызметiнiң жоспарлы көрсеткiштерiн
орындауының бақылау және талдауын, тиiстi есептеуімен уәкiлеттi органға
белгіленген мерзiмде беруi.
Кәсiпорындар заңды тұлға ретіндегі органы, мемлекеттiк басқару
органына жауапты, оның директоры болып табылады. Мемлекеттiк басқару органы
кәсiпорын басшысымен қатынасты, еңбек туралы Қазақстан республикасының
заңына сәйкес, жеке еңбек келiсiм шартының шешiмi арқылы рәсiмдейдi.
Кәсiпорын директоры кәсiпорындағы жай-күйге меншiк иесi және
мемлекеттiк басқару органы алдында жеке дара жауапкершiлiгi болады.
Кәсiпорын мүлiгiн негiзгi қорлар мен айналым қаражаттары, сонымен
қатар құны кәсiпорынның дербес балансында көрсетілген, құндылықтар құрайды.
Кәсiпорын мүлiгi оған шаруашылық жүргiзу құқығымен тиесілі және ол
мыналардың арқасында қалыптасады:
- меншiк иесi немесе уәкiлеттi органмен берілген мүліктер;
- жеке қызмет нәтижесінде алған ақша және басқа мүліктер;
- заң тыйым салынбаған басқа көздер.
Кәсiпорын негiзiнен мүлiктiк кешен ретінде жылжымайтын мүлiкпен
танылады және мемлекеттiк коммуналдық меншiктiң құқықтық объектiсі болып
саналады.
Кәсiпорынның жарғылық капиталы 2 400 000 теңгенi құрайды. Қазір
Арқалық қаласы әкiмшiлiгiнiң Тазарту МКК-ның тұрақты қызметкерлерiнiң
орташа саны 134 адамды құрайды, бұл былтырғыдан 28 қызметкерге жоғары.
Бөлiм өз қызметінде қаржылық қызмет сұрақтары бойынша нұсқаулармен,
қолданыстағы заңмен, үкiметтiң қаулыларымен, кәсiпорын басшысы және
экономика бойынша директор орынбасарының бұйрықтармен, нұсқаулар, жұмыс
жоспары және бөлiм туралы ережемен басқарылады. Экономика және жоспарлаулар
бөлiмдерiмен бiрге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz