Қазақ өнері мен мәдениеті меценаттардың қолдауына қашанда зәру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

І ҚАЙЫРЫМДЫЛЫҚ - ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ ҚЫЗМЕТТІҢ БІР ТҮРІ
РЕТІНДЕ.
1.1 Қазақ жеріндегі меценаттық пен қайырымдылықтың
дәстүрлері. ... ... ...
..6-8
1.2 Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі қайырымдылықты
қолдайды. ... ... ...
9-13

2 ҚАЙЫРЫМДЫЛЫҚ ТЕОРИЯСЫ ЖӘНЕ ДАМУ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ.
2.1 Қазақстандағы қайырымдылық әрекеттері. ... ... ..14
-18
2.2 Қоғамдық қайырымдылық қорлары. ... ... ..19
-21
2.3 Қайырымдылық саясатын қаржымен қамтамасыз етудің
механизмдері. ... ... ..22
-25

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ..26
-28

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ..29
-30

1. Қайырымдылық - әлеуметтік-мәдени қызметтің бір түрі ретінде.

1.1. Қазақ жеріндегі меценаттық пен қайырымдылықтың дәстүрлері.

Ұлттың ұлт болып, мемлекеттің мемлекет болып қалыптасуына жекелеген
адамдар тарапынан жасалатын игі істердің де шешуші маңызы бар екенін көп
жағдайда ескеруге тура келеді. Олай дейтініміз, тәуелсіздік алған жылдары
елімізде тұралап қалған экономикалық жүйені қалыпқа келтіру бағытында
Елбасының салиқалы саясатымен көптеген істер жүзеге асырылды. Ең алдымен,
халықтың әлеуметтік жағдайын, тұрмыс-тіршілігінің оңалып кетуіне жіті мән
берген саяси жүйе бүгінде өзінің дұрыстығын дәлелдеді. Сол себепті де бұл
мәселеде қолға алынып жатқан істердің мән-маңызын талдап-талқылауға,
тереңіне ой жіберуге, жаңа уақыт тұрғысынан өткенге зер салуға парасат-
пайым қажет.
Қоғам болсын, адамдық ізгі ниеттен туындайтын амал әрекеттер болсын,
барлығының өзара байланысқан жүйесі болатыны рас. Мәселен, бір адамға
екінші адамның әсері болатыны тәрізді, қоғамдық, саяси мәдени жүйеге де өз
ықпалы арқылы жаңа серпін, жаңа леп алып келетін адамдар болады. Ондайларды
біз әдетте, бірнеше категорияларға бөліп, мемлекет үшін жасаған істеріне
қарай топ-топқа бөліп қарастырып жатамыз. Нақтырақ айтсақ, қазақ халқының
әдебиеті мен мәдениетіне, білімі мен ғылымына, өнеріне өлшеусіз үлесін
қосып келе жатқан тұлғаларға демеу болып, шығармашылықтарына қаржылай,
материалдық қолдау көрсетіп келе жатқан еліміздің Атымтай жомарттары аз
емес. Оларды қазіргі заманның тілімен айтқанда меценаттар деп атаймыз.
Сол меценат мырзалардың арқасында көптеген игі іс-шаралар тәуелсіздік алған
жылдардан бері қарай жалғасын тауып келеді. Олардың өнер мен мәдениетке
қосқан үлестері ел есінде. Жалпы алғанда, белгілі бір салаға меценаттық
көмек көрсетіп, сол бір саланың жанданып кетуіне мүмкіндік тудыратын
адамдардың табиғатын бір сәт зерттеп, ішкі болмыстарына үңіліп көрдік пе
өзі? Олар жалпы қандай адамдар? Білетініміз, олар – кәсіпкер, өмірде
керемет жетістіктерге жеткен қалталы азаматтар. Алайда қалталы азаматтардың
барлығы дерлік шығын шығарып, тәуекелге бел буа бермейтіні тағы бар емес
пе? Бұл жерде басы анық бір мәселе, кез келген меценат еліне, халқына жаны
ашып, сол елдің өнері мен мәдениетінің гүлденіп, көркеюіне үлес қоссам
дейтін ниеттен туындайтын ойлардың жетегінде болуы тиіс шығар. Солайы солай
ғой, бірақ оның астарында белгілі бір мақсатты көздейтін, бір жағынан,
өзінің де атын шығарып, қоғамға белгілі болуды армандайтындар да жоқ емес.
Сол себепті меценаттық көзқарастың байыбына барып, оның мәнін тереңінен
білу қай-қайсымыз үшін маңызды. Меценат болу – әр адамның қолынан келе
бермейтін іс. Ол үшін дәулетті, тапқан табысыңның көлемі біреуге қолдау
жасайтындай дәрежеде болуы керек.
Тарихтан көптеген Атымтай жомарттардың есімін білеміз. Шежірелік
деректерге зер салсақ, олар өздерінің көмегін көбінісе білімге жұмсаған.
Оқу орындарын ашып, мектеп-медреселер тұрғызып, халықтың оқу-ағарту ісіне
үлкен еңбек сіңірген, яғни олар білімге қолдау көрсету арқылы ұлт
болшағының негізін салды. Бүгінгі меценаттар қайдан шықты деп ойға
берілудің қажеті жоқ. Ел басына күн туған шақтарда, халық аш-жалаңаш күйге
түскен кездерде біздің елдегі ауқатты, дәулетті адамдар да аянып қалмаған.
Мүмкін болғанынша бір елді, бір рулы аймақты қарамағына алып, малмен, отын-
сумен қамтамасыз еткендері де аз болмаған. Қазақ халқына қосарлана
айтылатын қасиеттердің бірі, осы – жомарттық. Неге? Себебі қазақтың
жомарттығы байы тұрмақ, кедейінде де бар. Үйдегі жалғыз атын сойып беріп,
жүген ұстап қалады ертеңінде деген сияқты өлең жолдары осы жайды аңғартса
керек. Әрине, елдің, ұлттың болашағы дегенде ішкен асын жерге қоятын
азаматтарымыз жетерлік. Бар болғанына шүкір дейсің. Асылында, байлық –
мұрат емес, жоқтық ұят емес дейтін қазақ мақалының астарына үңілсең,
байлықты мұрат санамаған, оны тек басқаға көмек қолын созатын мүмкіндік
есебінде көретіндер де бар. Олардың байлықтың жөні осы екен деп, өз
қаражаттарын орынсыз шашып, ысырап қылып жатқанын байқамайсың. Ұлтына
пайдасы бар-ау дейтін жерде аянып қалмайды. Міне осындай абзал қасиеттерді
көре отырып, қазақ меценаттарының ең бірінші халықтың игілігіне, өнері мен
әдебиетіне, мәдениетіне бөліп отырған қаржылары үлкен демеу болары анық.
Меценаттардың елімізде көптеп көрінуі – мемлекеттік экономиканың дамып
отырғанының бір белгісі. Елдің, халықтың жағдайы жақсара түскен сайын, оның
арасынан бақуатты азаматтар да шыға бастады. Бизнестің әлеуметтік
жауапкершілігі деген шаралар да кеңінен дамытылып отыр. Сондықтан да
Елбасымыз айтқан алдымен – экономика, содан кейін – саясат тұжырымы да
осы жағынан келгенде оң өзгерістердің пайда болуына ықпал етіп отыр.
Жекелеген меценаттардың жасаған игі шараларынан бөлек, бұл саладағы
мемлекеттің жасап отырған жұмыстарын да атап өткеніміз ләзім. Шығармашылық
адамдарына тағайындалатын арнаулы стипендиялар да – осы игілікті істің
дәлелі. Мемлекетіміз қашанда өнер мен мәдениет өкілдеріне қолдау көрсетіп
келеді. Әрине, өнер өнер үшін емес, өнер халық үшін болғандықтан, кез
келген шығармашылық сала, ол, ең алдымен, жас ұрпақтың дүниетанымын
қалыптастыруға, мәдениет пен руханияттың дамуына қызмет етеді. Қазақ өнері
мен мәдениеті меценаттардың қолдауына қашанда зәру. Мәселен, халықтың
мүддесін қорғап, солардың үні мен мұң-мұқтажын тиісті органдарға жеткізіп
жүрген кейбір қалам иелері, журналистер қауымы үйсіз-күйсіз жалдамалы
пәтерлерде күн кешіп жүр. Біздің елдің меценаттары осындай мәселелерге де
назар аударса деген де тілек бар.
Ең бастысы, меценаттық жанашырлық, шын мәнінде, жүректен, таза
көңілден шықса игі. Сонымен қатар бір күндік көмек көрсетіп, артынан үнсіз
кететіндері де табылады. Қалай дегенмен де, меценаттық атақ пен
даңққұмарлықтың емес, шынайы жүректен туындаған ықылас болуға тиіс.
Қазақтың бағына біткен және де сол шыққан биігінде ел есінде сақталып
қалған меценаттар, шын мәнінде, ұлттық өнердің дамуына өлшеусіз үлес қосты.
Бүгінде жыл сайын өткізілетін Дарабоз сынды балалар әдебиетіне арналған
сайысқа демеушілік жасап келе жатқан Бауыржан Оспанов деген қазақтың
патриот азаматын ерекше атап өтуге болады. Қойып отырған ақшалай жүлделері
де қомақты. Ел меценаттары осындай көңіл бөлінбей, қараусыз қалып жатқан
өнер мен әдебиет салаларына дер шағында үн қатып, қолдау көрсетіп отырса
дейсің. Соңғы кездері балалар әдебиетіне жазылатын туындылардың саны күрт
төмендеп, балаларымыз не оқитынын таппай қалған болатын. Сол олқылықтың
орны толып, бүгінде балалар шығармаларының саны артып, талай кітаптар
басылып шықты. Міне, азаматтық биіктіктің шыңы деп осындай жайларды айтуға
болады.
Меценаттық пен қайырымдылықтың дәстүрлері қазақ жерінде ежелден бері
тараған. Біреулер үшін ол сәнге айналса, енді біреулер үшін өмірдің қалыпты
жағдайы ретінде көрінді. Есенқұл Маманов сонау 1914 жылы Айқап журналында
Романға бәйге тігемін деп ашық хат жариялауынан қазақтың әдебиет өнеріне
деген қамқорлығын аңғаруға болады. Жәңгір ханның халықты ағарту ісіне
қосқан үлесі, Құнанбай қажының 1824 жылы салдырған мешіті, хазірет Нұрфайыз
Байғарин, Тәбей Барлыбаев, Нұрмұхамет Зәбіров және тағы басқалары мешіт-
медреселер салдырып, жас қауымның білім алуына зор ықпал жасаған. Қазіргі
заман меценаттарының ішінде де мақтанышпен айта алатын есімдер баршылық.
Кешегі уақыттары Атамұра корпорациясын басқарған, бүгінде Мәдениет
министрі Мұхтар Құл-Мұхаммедтің қазақ өнері мен мәдениетіне көрсеткен
қамқорлығы, айтыс өнерін дамытуға қосқан өлшеусіз үлесі ерекше. Амангелді
Ермегияев, Өмірзақ Сәрсенов, Нұртай Сабильянов сынды азаматтарды қазақ
меценаттығының жарқын үлгісі деп айтуымызға болады. Әсіресе өнер мен
мәдениетке аса қолдау қажет болған өтпелі кезеңдерде жасаған жомарттықтары
халық есінде сақталғаны сөзсіз. Әрине, меценаттар бүгінде де бар. Олардың
қатары жыл сайын көбейіп жаңа есімдермен толыға түсуде. Ең бастысы,
меценаттық шаралар дәулетті адамның өзін-өзі танытуы үшін емес, шын
көңілден болып жатса, нұр үстіне нұр. Ал олардың есімдерін атап, құрмет-
қошемет көрсету, алғысқа бөлеу еткен еңбектеріне қарай жасала берері
белгілі. Біздің елде жеке адамдардың қайырымдылық ісімен айналысатындары да
көп. Бір қызығы, олар өз аттарын атамай, жасырын қалуды жөн санайды екен.
Қандай жолмен болса да, мұқтаж жандарға көмек беріп, қиындықтан құтылуға
жәрдемдесіп жатса, бұл да болса сауапты істердің бірі емес пе?
1.2. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі
қайырымдылықты қолдайды

Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі жайында мәселе соңғы уақыттарда
жиі көтеріле бастады. Осыдан біраз жыл бұрын бұл жайында айту ертерек
олатын, көптеген ұйымдар ол уақытта өндірістерін жаңадан дамытып жатқан,
және мемлекет бизнесмендерге аяқтарына тұрып, Қазақстан экономикасынан өз
орындарын алуына уақыт берген.
Бүгінде сол ұйымдардың көпшілігі өндірістік алыптарға айналып үлгерді.
Басшылар әлеуметтік сұрақтарға көп көңіл бөле бастады. Мемлекет және бизнес
арасындағы әлеуметтік серіктестік жайындағы алғашқы бірлескен әрекет
шамамен 10 жыл бұрын жасалынған. Дәл 1998 жылы Қазақстанда Зейнетақы төлеу
жөніндегі мемлекеттік орталығы құрылды. Зейнетақы жарналарының толыққанды
және уақтында берілуі—бизнестің қоғам алдындағы жауапкер шілігін түсінуі.
Бүгінде Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталығында мәліметтерді
электронды өңдеуді қолданатын әлеуметтік төлемдерді тіркеуді ұйымдастыратын
және іске асыратын жаңа технология енгізілген, жердемақы мен зейнетақы
алушыларының орталықтанған базасы құрылған. Зейнетақы төлеу жөніндегі
мемлекеттік орталық қызметінің негізгі бағыттары: Мына тағайындаулар мен
төлемдер бойынша құжаттарды қабылдау:
—Зейнетақы,
—Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар (мүгедектігі
бойынша, асыраушысынан айырылуы бойынша,
жасына байланысты)
—№ 1 және № 2 Тізім бойынша мемлекеттік арнайы
жәрдемақылар
—Арнайы мемлекеттік жәрдемақылар (17 түрі)
—Баланың туылуына байланысты біржолғы берілетін
жәрдемақы
—Бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байла-
нысты әлеуметтік төлем
—Жерлеуге арналған жəрдемақы: зейнеткерлерді,
ҰОС қатысушылары мен мүгедектерін жерлеуге
жәрдемақылар
—Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қоры АҚ-нан (еңбекке жарамсыздығы
жағдайында, асыраушысынан айырылған жағдайда, жұмысынан айырылған жағдайда,
жүктілік пен бала тууға байланысты, Бала бір жасқа толғанға дейін оның
күтіміне байла- нысты әлеуметтік төлемдер) 006 жылдың 1 шілдесінен бастап
Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталығы базасында біріңғай тіркеу
орталығы құрылды. Нәтижесінде Жинақтаушы зейнетақы жүйесімен қамтылған
салымшылардың саны жөнінде объективті ақпарат алуға, қосарлы және одан да
көп зейнетақы шоттары мәселесін ашуға мүмкіндік туды. Сол арқылы Бір
салымшы—бір қор принципін сақтауға жол ашылды.
Сондай-ақ, міндетті зейнетақы жарналарын аудару тәртібі де өзгерді.
Бұрын егерде, жұмыс беруші әр Қорға жеке рәсімдесе, енді қорды көрсетпей-ақ
барлық жұмысшыға бір ғана тапсырып құрастырылады және жарналар Зейнетақы
төлеу жөніндегі мемлекеттік орталыққа аударылады. Салымшы қорын өзгерткен
жағдай да, жұмыс беруші аударым процедурасын өзгертпейді, яғни төлем
құжаттарын құрастыру бойынша есептік бағдарламаларды өзгерту шығыны
болмайды.
Бұрын қателік болған жағдайда, жұмыс берушіге Зейнетақы төлеу
жөніндегі мемлекеттік орталықтан барлық жұмысшы бойынша барлық сумма
түгелдей қайтарылатын. Енді тек қате толтырылған реквизиттардың ғана
суммасы қайтарылады. Жасалынған жұмыстар зейнетақылық жарналарды аудару
процедурасын белсендендіріп қана қоймай, жеңілдете түсті, сол арқылы
мүмкіндігінше жұмыс уақытын және бюджет пен жұмыс берушінің қаражатын
үнемдеуді қамтамассыз етті. Әлеуметтік төлемдердің мөлшеріне әлеуметтік
бөлулердің мерзімділігі мен жүйелілігі маңызды әсер етеді. Яғни, нақты
адамға тағайындалған әлеуметтік төлемнің мөлшері жұмыс беруші қаншалықты
жауапты болғанына байланысты. Бізде мемлекеттік жауапкершілігі қатал
бекітілген, себебі біз бірінші деңгейдеміз. Мүгедектігі бойынша, асыра-
ушысынан айырылғанына байланысты, жүктілікке және бала тууына байланысты
біз ескі жүйені қалыптастырдық, бізде бұл рөлді мемлекет атқарып келген. Ал
жұмыс беруші мен азаматтың өзі бұл үрдіске қатыспайтын. Және біз бәріміз
белгілі бір деңгейде өзімізге жауаптымыз және өкінішке орай ешкім кәрілік,
мүгедектік, асыраушысынан айырылу сиякты қатерлерден сақтандырылмаған.Бір
уақытта, халықаралық тәжірибені зерттей отырып, бірінші деңгей бойынша
мемлекет өзінің әлеуметтік бағытталғандығын көрсетіп, өз міндеттерін атқара
білді, ал бұдан кейін екінші деңгей—әлеуметтік сақтандыру болып табылады,
сақтандыру дегеніміз—бұл жұмыс берушінің барлық қауіптерден жұмысшысын
сақтандыруы. Ана мен баланы әлеуметтік қорғау мәселесіне үлкен мән бере
отырып, елбасымыз өзінің кезекті Қазақстан халқына жолдауында 2008 жылдың 1
қаңтарынан бастап, жұмыс істейтін әйелдер үшін жүктілік және бала туу,
аналығына байланысты міндетті сақтандыру түрін енгізді. Осыған байланысты
2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік
қорынан әлеуметтік төлемдерді беру іске асырып жатыр. Атап өту керек, егер
бұрын жүктілік пен бала тууына байланысты әлеуметтік жәрдемақыны және еңбек
демалысын жұмысшыға жұмыс беруші өз қаржысынан төлеп тұруға міндетті
болған. Ал қазір бұл төлемдер әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорынан
төленетін болды.
Ана мен баланы міндетті әлеуметтік сақтандырудың енгізілуіне
байланысты 2009 жылдан бастап әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына
аударылатын жұмысшылардың төлемі кезең бойынша көбейді. Сақтандыру қызметін
көрсету арқылы әлеуметтік кепілдемелермен қамтамассыз ету. Мемлекеттік
ануитетті компания Қазақстанда ануиеттік сақтандырудың дамыту мақсатында
құрылған алғашқы және жалғыз мемлекеттік мамандандырылған ұйым. МАК негізгі
міндеттерінің бірі—жұмысшының еңбек міндеттерін атқару кезіндегі өміріне
және денсаулығына төнген залалдарға жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық
жауапкершілігін міндетті сақтандыру жөніндегі және зейнетақымен қамтамассыз
ету жөніндегі заңдарының орындалуына көмек беру. Жұмыс берушіге компания
ануитетті сақтандару қызметін ұсынады, қызметтік міндеттерін атқару кезінде
жұмысшы тосын оқиғаға тап болған жағдайда, яғни жұмысшы мүгедек немесе қаза
тапқан жағдайда МАК зардап шеккен жұмысшыға немесе оның қарауындағы
жандарға әлеуметтік төлемді іске асырады. Айта кету керек, жұмысшы өз
қызметкерлерінің өмірін сақтандырған жағдайда, салық кодексінде кіріс
салығы және әлеуметтік салықтарды төлеуде салықтық жеңілдіктер
қарастырылған. Бүгінгі күні Қазақстанның 700-ден астам ірі мекемелерімен
ануитетті келімшарттар жасалған. Мемлекеттік ануитетті компанияның
серіктестерінің арасында Қазақстанның ірі өндірістік мекемелері—Миттал
Стил Темиртау АҚ, АО Алюминий Казахстана АҚ, Қазақмыс корпорацирясы,
Қазақтелеком АҚ және тағы басқалар. Еңбек қорғау стандарттарын
сақтау—жұмыс орындарында қауіпсіздікті қамтамассыз етудің маңызды шарты
болып табылады.
Жыл сайын еңбек қызметіне байланысты әлемде 2 миллионнан астам адам
қаза тауып, 200 миллионға жуығы аурусырқат алады. 2003 жылы Халықаралық
еңбек қорғау ұйымы қаза тапқандары еске алудың халықаралық күні
концепциясын өзгертуді ұсынды, және негізгі упор өндірісте орын алуы мүмкін
тосын жағдайларды және кәсіби сипаттағы ауруларды алдын алуға берілу
қажеттігі жайында айтылды. Сонымен қатар, 3 ереже шығарылған:
1. Өндірістегі өлімдер алдын алуға мүмкіндігі жоқ фотальды жағдай
емес;
2. Тосын жағдайлар—өздігінен орын алмайды;
3. Ауру—жоқ жерден пайда болмайды.
Барлық тосын жағдайлардың себебі бар—көпшілік қайғылы жағдайларды
алдын алуға болады. Еңбекті қорғау жөніндегі Республикалық ғалыми зерттеу
орталығының маңызды міндеттерінің бірі—республиканың өндіріс орындарындағы
жарақат алу деңгейін төмендету. Ғылыми орталық қызметкерлері үш жыл ішінде
отызға жуық ғылыми зерттеулер жүргізген, олар Миттал Стил Темиртау АҚ,
Қазақмыс корпорацирясы, Тау машиналары зауыты, Энергия зауыты сынды
мекемелер тәжірибесінде сәтті қолданып келеді. Зерттеулердің тәжірибеге
ендірілуі тосын оқиғалардың және жұмысшылардың кәсіби ауруға ұшырауларының
санын төмендетуге көмектеседі. Осылайша Қазақмыс корпорациясында үш жыл
ішінде тосын оқиғалардың саны біржарым есеге қысқарған. Бүгінде, біздің
бизнес толығымен аяғына тұрып үлгерді, және қоғамның әлеуметтік мәселелерін
шешуге көптеп көмектесе алады. Бұл үшін біз әлеуметтік индикаторлар қай
бағытта жасалуын, бұл мәселелерді шешу үшін бизнес қандай мөлшерде
көмектесуі керектігін анықтап алуымыз керек. Бизнестің әлеуметтік
жауапкершілігінің ішкі және сыртқы түрі бар екендігі белгілі. Бизнес
құрылымдармен бизнестің ішкі жауапкершілігі бойынша келісімшартқа отырғымыз
келеді, мұнда біз жауапкершіліктің қандай да бір шегін, мысалы компанияның
жылдық табысының қандай минималды бөлігі жалақыны төлеуге, техника
қауіпсіздігі үшін, еңбек жағдайын жасауға, қызметкерлердің квалификациясын
арттыруға жұмсалатындығын анықтап алуымыз керек. Және сыртқы
жауапкершілік—бизнес өзі орналасқан аймақтың әлеуметтік мәселелерін шешуі.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі—бұл
бизнестің қоғамға әсері. Шешім қабылдаушылардың, сол шешім әсер етушілердің
алдындағы жауапкершілігі. Әлеуметтік жауапкершіліктің бұл анықтамасы тіптен
тамаша. Және толығымен шындыққа айнала алмайды, себебі бір ғана шешімнің
салдарын есептеу мүмкін емес. Бірақ әлеуметтік жауапкершілік бұл ереже
емес, ол этикалық принцип, және шешім қабылдау ісіне міндетті түрде әсер
етуі керек

Сонымен қазіргі уақытта бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің
бірнеше үлгілері жасалған.
—Ағылшын-американадық моделі
—Европалық модель
—Аралас модель
Ағылшын-американдық модель:
Бұл модель XIX ғасырдың басынан бастау алған болатын. Бұл жағдайда
жауапкершілік—жұмыс табумен және оларға жалақы төлеу арқылы еңбек жағдайын
жасау болды. Сондай-ақ салық төлеуді уақытылы жүзеге асырып тұру міндеті
кірді. Көптеген қоғамдық қатынастар әлі күнге дейін өзін-өзі реттеумен
қалып отыр. Соның ішінде еңбек қатынас сферасында жұмысшы мен жұмыс беруші
арасындағы екіжақты келісім кезінде медициналық сақтандыру ерікті түрде
болып қалған. Екінші жағынан АҚШ-та мысалғы бизнесті әлеуметтік қолдауына
қатысу миханизмін қалыптастырған, яғни корпорациялық қор арқылы әр түрлі
әлеуметтік проблемеларды бизнес есебінен шешеді. Сондай-ақ қызметтегі
әлеуметтік жауапкершілік және қайырымдылық жасайтын корпорацияларға заңдық
негізде көрсетілген белгілі бір салықтық жеңілдіктер мен льготалар
қолдануға заң жүзінде мүмкіншіліктер туады.
Европалық модель: Бұл модельде егер белгілі бір бизнес салықты көп
төлесе, сол құрлым мемлекет сол қаржыға әлеуметтік бағдарламалар
ұйымдастырады. Бизнес өз жұмысын табысты жүргізу керек және дұрыс жоғары
көлемде салықтар төлеуі тиіс, ал мемлекет бұл қомақты қаржыны тиімді бөліп,
әлеуметтік қажеттіліктерге тиесінше жұмсайды. Және де мемлекеттік
мамандар ойынша, мемлекеттің басты жұмысы—оптималды салықпен қамтамасыз ету
жағдайын сәйкесінше заң жүзінде жасап, содан түскен қаражатты экономиканы
дамытуға қажетті маңызды секторларды қаржыландыруға бөлу, ал олар
локоматив сияқты, өндірістің басқа салаларын өсіруге себепші болумен
қатар, жаңа жұмыс орындарын тауып, жалақыны мүмкіндігінше жоғарлатып, жалпы
аймақтағы тұрғындар мен жалпы халықтың жағдайын жасап, мемлекеттің
әлеуметтік базасын нығайтады.
Жалпы Европалық модельде бизнес—мемлекетті дұрыс шешімдер қабылдап,
оны жүзеге асырып орындалуына себепші болатын институт деп санаса, АҚШ
жалпы бизнеске мемлекеттің араласуы бизнестің еркінділігі мен бостандығына
тосқауыл болып, оның өркендеуіне кедергі болады деп есептейді.
Аралас модель Бұл модель соңғы жылдары ірі бизнестің дамуына
байланысты Европада кеңінен таралған жаңа үлгі десек болады. Басқалай
айтқанда бұл модельді корпорациялық әлеуметтік жауапкершілік деген атпен
танымал бола бастады.

2. Қайырымдылық теориясы және даму тенденциялары

2.1. Қазақстандағы қайырымдылық әрекеттері

Жақсылықтан басқаның бәріне қарсы тұруға болады-дейді Ж.Ж.Руссо.Ал,
В.Скотт Егерде адамдар бір-біріне көмектесуді үйренбесе, онда адамзат
ұрпағы жер бетінен мүлдем жоғалады деген екен.Қамқорлық қорларының осындай
мақсаттарға негізделіп құрылғанына күмән келтірмес деп ойлаймын. Қоғамдық
қор—көпшілікке арналған, көпшіліктен жиналған қаражатқа заңға қайшы
келмейтін өзіндік құрал- жабдықтары бар,ол құрал-жабдықтар көпшіліктің
пайдасына ұсталатын қоғамдық бірлік болып табылады. Бұл қорлардың негізгі
жұмысы көпшілікке мәдени,рухани, қаржылай қамқорлық көрсету.Қамқорлық
қорларының жұмыстарына жүргізілген талдауларға байланысты мәлімметтерде,он
адамнан тұратын қоғамдық бірліктің бір жылда 200- ден аса қоғамдық шаралар
өткізіп,бірнеше бағыттарда жұмыстар ұйымдастыра алатынын айта келіп,бұл өз
жұмысына деген сүйіспеншіліктің,жұмысқа шектеуліктің және шенеуніктік
қысымның жоқтығынан деп көрсетеді.Қамқорлық қорының жұмысын оның құрылымын,
қамқорлық деген ұғымды қарапайым халық түгілі мәдениет саласында жұмыс
жасайтын, осы ұғым туралы азды-көпті түсінігі бар оқыған,өмірден көргені
бар адамдардың өзі түсіне бермейді.Осы салада жұмыс жасай жүріп, талай
жоғарғы өкімет орындарында істейтін жандардың ол не үшін керек, соған неге
басыңызды ауыртасыз, тыныш үйде отыруға болмайды ма,деген сұрақтары жаныңды
ауыртып, жүрегіңе жара салады.Бұл қамқорлық қорларының мемлекеттік емес
ұжым болғандығынан ба екен, деген ой туады.Қамқорлық қорларына мемлекет өз
тарапынан қолдау көрсетпегендіктен көпшілік ортасында да оның беделі төмен
бе, дейсің?Сонымен қатар әлі күнге бұндай қорлар мемлекетке керек те емес
болып отыр.Әрі көпшілік арасында қамқорлық қорлары туралы қаржы аудару,
ұрлау, сол қамқорлық деген ұғыммен бүркеніп жеке мүдделерін ойлайтындардың
шоғырланған бірлігі деген жаңсақ ұғымдар да қалыптасқан.Ондай қорлардың
барыда өтірік емес.Әлі күнге талай жұмыстар жасай жүріп қорымыздың табыс
таппайтынына, тапқанымызды елге таратып беретінімізге көпшілік түсіне
бермейді де, сенбейді де. Егер сен істеген ісіңнен табыс таппасаң,ал
тапқаныңды елге таратып берсең онда сенің ақымақ болғаның. Жасыратыны
жоқ,ондай жұмыспен тек ессіз жандар, еріккен жандар айналысады деп ойлайды
көпшілік жұрт.Солай деседе, біздің халқымызда тұрмысы төменге қамқорлық
жасау, сонау атам заманнан қалыптасқан игілікті істердің бірі болып
табылған.Қазақ халқында бақуатты, халқын сүйер азаматтар қай уақытта да өз
қолынан келер көмегін жақынынан, елінен аямаған.Бұндай азаматтарды халық
атымтай жомарттар деп, үлгі тұтқан.Әрине халықтың ішінде қамқор
болушылардың санының аз, көп болуы мемлекеттің тұрмыстық-әлеуметтік
жағдайына байланысты. Қазіргі Қазақстан Республикасы бұдан 15 жыл
бұрынғыдай емес жетілген ел, жер шарына танылған ел.Солай бола тұрсада шет
елдерде Қазақстан туралы оның мәдениеті,экономикасы туралы, болашақтағы
мүмкіндіктері туралы біле бермейді. Оның қазіргі экономикасының
көрсеткіштеріне сенсек, атымтай жомарттары көп болатын елге жатқызуға
болады.Нақты іс жүзінде қалай? Халық даналығы айтқандай жүз рет
естігеніңнен, бір рет көргенің артық дейді.Осы мақсатта Мәскеудегі Астана
қоры, өзінің барлық мәдени қоғамдық шараларында қолда бар халқымыздың
мәдени мұраларынан көрмелер ұйымдастырып, салт-дәстүрлерімен таныстырып
отырады. Мәскеудегі халықтар достығы мен ұлттық мәдениеттердің дамуын
қолдаудың Астана қоры осындай жақсылық жасауға жаны құмар жандардың
қолдауымен құрылған.Бұл қордың мақсаты туған елінен алыстағы
қазақстандықтарға мәдени-рухани тұрғыдан қолдау көрсету болып
табылады.Әрине бұл көпшілік үшін тегін жұмыс жасау,оны ұйымдастыру, түрлі
мәдени шараларды өткізу,сырттағы қазақ балаларына қазақ тілін оқытып
үйрету. 2004 жылдан осы қордың мүшелері Қазақстанда қазақ тілі мен
әдебиетінен өтетін Қазақстан—ата жұртым, қасиетім—ана тілім атты
Халықаралық олимпиадаға Мәскеу қазақ балаларын дайындап қатыстырып келеді.
Әр түрлі мәдени жобалар жасап, оны іске асыру үшін қаражат іздеп табуда.Әлі
есімде, Мәскеудегі он шақты зиялы қариялар тобын Қазақстанның тарихи
жерлерін аралатуға арналған жобаны екі жыл толғаттым. Оған Қазақстан
Республикасының тәуелсіздігінің 15 жылдық мерекесіне арнап, Қазақмыс
компаниясының жариялаған жыр мүшайрасына қатысып, өзімнің жеке
творчествомның арқасында жеттім.Яғни, жыр мүшайрасының лауреаты ретінде
Қазақмыс компаниясы басшыларына шыға отырып, қариялар тобының жол
қаражатын осы компанияның қаржыландыруына қол жеткіздім. Мемлекеттік емес
салада жұмыс істеу,табыссыз жұмыс жасау жүздің ғана емес, мыңның бірінің
қолынан ғана келеді деп айтсақ жаңылмас едік.Ол да артықтау болмаса. Егер
іс жүзінде осылай болса, 15 миллион халқы бар Қазақстанда 15000 адам
қамқорлықпен айналысады екен. Бірақ біздер әлі де сол дәрежеге жете алмай
келемізау, деп қорқамын.Мемлекеттік емес қамқорлық қорының жұмысы жұртшылық
мүддесін қолдайтын жоба тауып, сол жобаны іске асыратын қаржы табу,бұл өте
қиын шаруа.Көптеген қаржылы азаматтар өз қаражаттарын қалай, қайда беру
жолдарын білмейді. Бөлінген қаржы белгілі іске жұмсалмайды. Бұл салада
мемлекет тарапынан қамқорлық жоқтың қасы. Мысалы 2008 жылы Астана
қаласының 10 жылдық мерей тойына байланысты,Мәскеудегі Астана қорының осы
тойды Мәскеу қаласы жанындағы Қазақстан Президенті сыйлаған киіз үй тұрған
Нахабино елді мекенінде өткізу жобасы ең бірінші мемлекеттік ұжымдар
тарапынан қолдау болмағандықтан іске аспай қалды.Шет елде өткізілетін бұл
жоба Қазақстан Республикасының шет жердегі имиджін жоғарлатары сөзсіз еді.
Жобаның мақсаты жеке кәсіпкерлермен қатар,Қазақстан және Ре- сей облыс
орталықтары арасында экономикалық, саудасаттық,мәдени байланыстардың
ашылуына жол ашу болатын.Жоба нұсқасын алған Ресей мемлекетіндегі бүкіл
облыс басшылары, улкен компаниялар мен мәдени орталықтар өздерінің қатысуға
дайындығын хабарлаған, алайда Қазақстандаға мемлекеттік ұжымдарға
жіберілген 200- ге тарта хаттың 50-іне ғана жауап келді.Бұл хаттарда қаржы
жоқтықтан қатыса алмайтындарын,бұл шараларға бюджетте қаражат бөлінбегені
жайлы жазады.Әрине бұл жерде күн тәртібінде қаражаттан да жоғары тұрған
мақсат барын, өзекті мәселе барын мемлекеттік ұжымдар, мәдениетімізді,
білімімізді, экономикамызды басқарып отырған басшылар дұрыс түсіне білмеді.
90–шы жылдардағы дағдарыс кезінде адамдар табиғатында қалай жаратылса сол
қалыптарына қайта келіп, бақташы болғаны бақташы,бастық болғаны бастық
болып жұмыстанды. Бірақ өмірде жақсылыққа жаны жақын жандар, өмірді
өзгертуге құмар жандар қашанда жоғалған емес, жоғалмайды да.90-шы жылдары
әркімге өзінің мүмкіндігін, неге қабілетті екенін көрсететін кезең туған
еді, мен сол кезде қамқорлықпен айналыстым дейді,- Петербургтегі ПРО
АРТЕ мәдениет және өнер қамқорлық қоғамының директоры Елена Коловская.Ол
өзі жұмыс жасап жүрген қамқорлық қорының жұмысына тоқтала келіп, Ресейдегі
қамқорлық қорына түсетін қаржының 75% ірі компаниялардан екенін айтады.Осы
күнге дейін ірі компаниялардың жекеленген қызметкерлері ғана қамқорлық
қорына қарайласып, қаржы бөліп келсе, қазір Лукойл, ТМК, АБС Холдинг,
М,Видео, АФК Система, Уралсиб, Русский стандарт компанияларының
өздерінің арнайы қамқорлық қорлары барына тоқталады. Ресей мемлекетіндегі
қамқорлық қорлары мемлекет ішіндегі ғана емес, мемлекеттен тыс тұратын орыс
тілді бауырларын да ұмытқан емес. Әр елде орналасқан қоғамдық қорларына
көмек қолын дер кезінде созып отырады. Шет елде орналасқан қандастарының
тілін жоғалытпауына, ар- найы мәдени орталықтарының ашылуына, орыс халқының
мәдени мұраларына арналған мұражайларының қалыпты жұмыс жасауына, шеттегі
халық мұрасының елге оралуында қамқорлық қорларының, жеке меценаттардың
үлесі мен орыны айрықша. Осы жерде тоқтала кетейін, жоғарыда айтылған Ресей
Сыртқы Істері Министрлігі қарамағындағы гольф-клубта (Нахабино қалашығында)
орыналасқан қазақтың жалғызкиіз үйінің тағдыры Қазақстан Мәдениет
министрінің де, жеке азаматтардың да жүрегін ауырытып отырған жоқ. Әлде
қазақтың киіз үйі халық мұрасына жатпайды ма? Сол жерден неге мұражай
ашпасқа,неге ұлттық мәдениетімізді көрсететін халық мұрасының көрмелерін
ұйымдастырмасқа. Бұл орталыққа жер шарындағы ең үздік спорт шеберлері, өнер
иелері келіп демалады.Сонымен қатар,Мәскеуде орыналасқан барлық елдің
Елшілері мен елшілік қызметкерлері келеді.Мемлекет аралық келісім қағаздар
толық іске асса Мәскеудегі Астана қоры, бұл киіз үйді өз қамқорлығына
алады.Ресей жеріндегі ескерткіштерді қорғауға алу, тілімізді, өнерімізді
үйрететін орталықтар ашу, ұлттық мұраларымыздан мұражай ашу,ұлттық
мейрамханалар ашу,өзге халықтар сияқты зираттық арнайы жер сатып алу, ол
жерге мешіт салу сияқты уақыт күттірмейтін мәселелерді Астана қоры
бүгінгі күн тәртібіне қойып отыр. Қазақстандағы қайырымдылық қорларының
жұмыстарына қарағанда, шет елдегі диаспоралар мүддесін қорғайтын Мәскеу
Астана қоры сияқты қорларға мемлекет тарапынан арнайы қамқорлық керек
екеніне көз жететін уақыт келген сияқты. Шетте халық мүддесін қорғайтын,
тікелей халықпен жұмыс жасайтын мұндай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.