ОЙЫНШЫҚТАР ЖӘНЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ бет 3
1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕГІ ОЙЫННЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ бет 6
1.1.Ойыңдардың түрлеріне сипаттама бет 5
1.2.Ойынның сюжеті, мазмұны бет 12
1.3.Ойынның , еңбектің және оқытудың өзара бет 13
байланысы.
1.4.Балабақшада дидактикалық ойындарды пайдаланудың бет 14
маңызы
2 ОЙЫНШЫҚТАР ЖӘНЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР
2.1.Дидактикалық ойыншықтармен және құрылыс материалымен бет 17
өткізілетін оқу сағаттары
2.2.Тілді дамыту және айналаны бағдарлауда ойыншықтардың бет 18
алатын орны
2.3.Ойыншықтар арқылы ойын әрекетін жетілдіру бет 21
2.4.Сәбилердің тілін дидактикалық ойын арқылы дамыту бет 24
ҚОРЫТЫНДЫ бет 26
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ бет 28

КІРІСПЕ

Мектепке дейінгі балалардың жан-жақты дамуы үшін ойынның ролі
ерекше. Ойын – жалпы адамзат мәдениетінің бірегей феномені, оның қайнар
көзі мен шыңы. Мәдениет феномені ретінде ойын оқытады, дамытады,
тәрбиелейді, әлеуметтендіреді, көңіл көтертеді, дем алдырады, сонымен
қатар, ол сықақтап, күлдіріп, кез-келген әлеуметтік мәртебенің шартты
екендігін көрсетеді
Мектепке дейінгі мекемелерде адамгершілік тәрбиесі тәрбиелеу және
білім беру үрдісінде әр түрлі іс-әрекеттер арқылы жүзеге асырылады.
Ұлы педагог В.Сухомлинский Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз,
шығармашылықсыз, қиялсыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды дейді,
демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы байи
түспек. Фольклортанушы ғалым Ә.Диваев Қазақ балаларының ойындары деген
еңбегінде адамның жас ерекшелігін үш топқа бөледі: ...өмірге келгеннен
бастап жеті жасқа дейінгі бала, жеті жастан он бес жасқа дейінгі балалар,
он бес пен жиырма жас аралығындағы жастар.... Осының негізінде қазақтың
ұлттық ойындарын үш топқа бөліп қарастырып, бірінші топқа, сол жастағыларға
лайықты: санамақ, тәй-тәй, айгөлек, соқыр теке, қуырмаш, алақан соқпақ, ақ
серек-көк серек т.б. ойындарын, ал одан кейінгі топқа: тақия тастамақ,
тартыс, сиқырлы қоржын, бәйге, көкпар, асық, хан талапай, теңге алу, қыз
қуу, орамал тастамақ, ақсүйек, күрес т.б. ойындарын жатқызуға болады.
Мұндай ойындар баланы тез ойлауға, тапқырлыққа баулып, жаңа тақырыптарды
жылдам меңгеруге ықпал етеді, сөз тіркесіне, ұйқастыруға дағдыландырады.
Олармен ойынның әр түрін ұйымдастыра отырып, бір-біріне деген
қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық сезімдерді
тәрбиелеуге болады. Ал балаларды қоршаған ортамен таныстыру, тіл дамыту,
табиғатпен таныстыру, бейнелеу өнері сабақтарында өлі-тірі табиғатқа деген
сүйіспеншілік, үлкендердің еңбегіне қызығу мен сыйластық сияқты
адамгершілік сапалары қалыптастырылады
Ойын бала үшін — нағыз өмір. Егер тәрбиеші ойынды ақылмен
ұйымдастырса, ол балаларға ықпал жасауға мүмкіндік алады. А.П.Усова былай
деп атап көрсетті: Балалардың өмірі мен іс-әрекетін дұрыс ұйымдастыру —
оларды тәрбиелеу деген сөз. Тәрбиенің тиімді процесі ойын және ойынның
өзара қарым-қатынастары формаларында жүзеге асырылатын себебі сол, бала
мұнда өмір сүруді үйренбейді, өз өмірімен тіршілік етеді.
Ойынды балалар өмірін ұйымдастырудың формасы ретінде пайдалана отырып
алдымен солардың ортақ мүддесін бағыттап және дамытып отыру, балалар ұжымын
топтастыруға күш салу керек. А.С.Макаренко ойынның балалар өмірін
ұйымдастырудағы ролін жоғары бағалай келіп, тәрбиешінің ролі туралы былай
деп жазды: Мен де педагог ретінде олармен аздап ойнауға тиіспін. Егер мен
тек қана үйретіп, талап етіп, айтқанымды істетіп тұрсам, онда мен, бәлкім,
пайдалы, бірақ жақындығы жоқ бөгде күш қана боламын. Мен міндетті түрде
аздап ойнауға тиіспін және мен өзімнің барлық әріптестерімнен осыны талап
еттім.
Дидактикалық ойын – оқушы қызығушылығына негізделген оқыту тәсілдерінің
бірі. Бастауыш сыныптарда оқушыларының ойын баласы екенін ескере келе,
дидактикалық ойындардың жүйелі қолданылуы жақсы нәтиже береді. Дидактикалық
ойындарды пайдалану мселесі педагогикалық теорияда кеңінен қарастырылған.
Атап айтсақ, Ахметов С., Алдабергенов А., Ахметов Н.К., Хайдаров Ж.С.,
Кларин М.В., Қайырбекова А., Төлтаева Г., Әбселемова А., Әбішова А. т.б.
ғалымдар дидактикалық ойындардың маңызын, түрлерін қолдану жолдарын
көрсеткен. Педагогикалық процесте ойын балалар іс-әрекетінің басқа да
түрлерімен, бәрінен бұрын еңбекпен, оқу үстіндегі оқытумен өзара тығыз
байланыста болады.
Ойын арқылы баланың дене құрылысы жетіліп, өзі жасаған қимылына сенімі
артады. Баланың бойында ойлау, тапқырлық, ұйымдастырушылық, шыдамдылық,
белсенділік қасиеттер қалыптасады. Ойын дегеніміз – жаттығу, ол арқылы бала
өмірге әзірленеді.
Зерттеу өзектілігі: Ойын – мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі іс-
әрекеті. Сұлтанмахмұт Торайғыров Балалықтың қанына ойын азық деп бекер
айтпаған. Өйткені, ойын үстінде баланың бір затқа бейімділігі, мүмкіндігі
және қызығуы анық байқалады.
Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл-әрекеті – ойын, сондықтан
да оның мәні ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: Ойын ойнап,
ән салмай, өсер бала бола ма? деп айтқандай баланың өмірінде ойын ерекше
орын алады. Жас баланың өмірді тануы, еңбекке қатынасы, психологиялық
ерекшеліктері осы ойын үстінде қалыптасады. Ойынды зерттеу мәселесімен тек
психологтар мен педагогтар ғана емес, философтар, тарихшылар, этнографтар
және өнер қайраткерлері мен бала тәрбиесін зерттейтін ғалымдар да
шұғылданды. Көптеген балалар жазушылары бала ойынының психологиялық мәнін
және ойынға тән ерекшеліктерді көркем бейнелер арқылы суреттегені де мәлім.
Зерттеу пәні: Мектеп жасына дейінгі педагогика.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
-Дидактикалық ойындарды оқыту әдісі ретінде қолданған кезде, сабақтарда
қызығушылық элементтерін қолдану жолдарын көрсету.
- Мектеп жасына дейінгі балаларды оқытқан кезде, дидактикалық ойыншықтарға
көбірек көңіл бөлу арқылы балалар белсенділігін арттыру.
Зерттеу жұмысының міндеті: Нәрестелерге ойындардың мәнділігін,
оларды өткізудің әдістерін ойластыра отырып балаларға әсер ете білу,
дидактикалық тапсырмаларға барлық балаларды қамтуға тырысу, ойын-сабақтар
арқылы тиімді білім беріп, қабылдау, ойлану, сөйлеу психикалық
процестерін жетілдіру, баланың ойлау және қиялдау қасиеттерін дамыту.
Мектепке дейінгі балалар үшін ойынның тәрбиелік мәнін ашу.
Зерттеу әдістері: Ғылыми әдебиеттер, баспасөз материалдары, озат
тәжірибені қолдану.
Зерттеу құрылымы: кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды және әдебиеттер
тізімінен тұрады.

1.МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕГІ ОЙЫННЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ
1.1.Ойындардың түрлеріне сипаттама
Ойын – балалар өмірінің нәрі, яғни оның рухани жетілуі мен табиғи өсуінің
қажетті алғы шарты және халықтың салтын үйренуде, табиғат құбылысын тануда
олардың көру, есту, сезу қабілеттерін, зейінділік пен тапқырлықтарын
дамытады. Адам өркениетке бейім болуы үшін балалық шақты бастан кешуі
міндетті, егер ойын мен қызыққа толы балалық шақ болмаса, ол мәңгілік
жабайы болып қалған болар еді деп К.Чуковский бала денесінің дамуы мен ой-
дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді екендігін атап көрсеткен.
Балалар ойындарының тәрбиелік маңызын жоғары бағалай келіп,
А.С.Макаренко былай деп жазды: Бала өмірінде ойынның маңызы зор, ересек
адам үшін еңбектің, жұмыстың, қызметтің қандай маңызы болса, нақ сондай
маңызы бар. Бала ойында қандай болса, өскен соң жұмыста да көп жағынан
сондай болады. Сондықтан келешек қайраткерді тәрбиелеу алдымен ойында
басталады. Мысалы; сюжеттік - рөлді ойындар.
Ойын мазмұны мен түріне қарай:
• мазмұнды-бейнелі,
• қимыл-қозғалыс,
• дидактикалық,
• құрылыс,
• кейіптендіру ойындары болып бөлінеді.
Мазмұнды-бейнелі ойында балалар ойын мазмұнын түсінікті етіп жеткізуге
тырысады, оған қажетті құрал-жабдықтарды табуға талпынады, оларды дайындау
үшін еңбектенеді, ал еңбек ұжымдық іс-әрекетке біріктіреді және
шығармашылық іс-әрекетке бағдарлайды, балалардың өзара қарым-қатынасын
реттеп, олардың бойында адамгершілік сапаларды қалыптастырады. Бала алған
рөлдеріне сай кейіпкердің киімін киіп, қимылын, дауыс ырғағын мәнерлі
жеткізуге тырысады, көркемдік сабақтардан (ән-саз, бейнелеу өнері
сабақтары) алған білімдерін пайдаланады, қуыршақты ұйықтату үшін бесік
жырын айтып әлдилейді, бейнелеу өнері сабақтарында жасаған ыдыс, үй
жиһаздарын, қағаздан құрастырған заттарды ойын құралы ретінде пайдаланады.
Мазмұнды-бейнелі ойынның ерекшелігі: оны балалардың өздері жасауында, ал
ойын қызметі айқын өнерпаздық және шығармашылық сипатта болады. Бұл ойындар
қысқа да, ұзақ та болуы мүмкін.

.

Сурет №1.Ойын түрлері
Құрылыс ойынында бала сызық бойына әдемі үй құрылысын жасап, оның
бояуларының бір-бірімен келісімді болуын қадағалайды. Құрылыс материалдарын
пішіні, түсі бойынша симметриялы орналастырып, оларды көлемі (кең, тар),
биіктігі (биік, аласа) бойынша салыстырады. Ойын барысында шығармашылық
танытып, жаңа мазмұн ойластырып, белсенділік көрсетеді. Өзінің және
жолдастарының тұрғызған құрылыстарының сапасына баға береді. Дидактикалық
ойын барысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты үрдістері дамып, балалар
музыкалық ойыншықтар мен әр түрлі саздық аспаптардың дыбыс шығару
ерекшелігін ажыратуға, заттарды пішініне, түсіне, көлеміне қарай іріктеуге,
әр түрлі қимылдарды орындауға үйренеді. Ауызша ойналатын дидактикалық
ойындарда сұрақ, өтініш, келісімді білдіретін дауыс ырғақтарына еліктеу
қабілеттері жетіледі. Ертегі немесе әңгіменің мазмұны бойынша бөлек-бөлек
суреттерді пайдаланғанда оларды белгілі бір тәртіппен жинау үшін
байқағыштық пен тапқырлық көрсетеді. Қимыл-қозғалыс ойынында балалар
санамақтар, өлеңдер, тақпақтар қолданады. Бұндай ойындарда балалардың
ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып қалыптасады, кеңістікті, уақытты
бағдарлауға үйренеді, батылдық, тапқырлық, қайраттылық, достық, жолдастық
көмек, тәртіптілік, ойын ережесіне бағына білу сияқты адамгершілік сапалар
тәрбиеленеді. Бала өмір құбылыстарына, адамдарға, жануарларға деген
ынтасын, қоғамдық мәні бар іс-әрекетке деген құштарлығын ойын арқылы
қанағаттандыратындықтан, ойынның қай түрі болсын балалардың адамгершілік
тәрбиесінің дамуында маңызды рөл атқарады.

Сурет №2 .Ойынның дамытатын қасиеттері.

Адам іс-әрекетінің ерекше бір түрі – ойынның пайда болуын
зерттеушілердің біразы өз еңбектерінде өнер және ойын көркемдік іс-
әрекеттің алғашқы қадамы деп түсіндіреді. Ойында шындықтың көрінісі, оның
бейнелі сәулесі қылаң береді. Жалпы ойынға тән нәрсе өмірдің әртүрлі
құбылыстары мен үлкендердің түрлі іс-әрекеттеріне еліктеу екені белгілі.
Ойынның шартты түрдегі мақсаттары бар, ал сол мақсатқа жету жолындағы іс-
әрекеттер бала үшін қызықты. Балаларға ақыл-ой, адамгершілік, дене
шынықтыру және эстетикалық тәрбие берудің маңызды тетігі ойында жатыр. Ойын
барысында балалар өзін еркін сезінеді, ізденімпаздық, тапқырлық әрекет
байқатады. Сезіну, қабылдау, ойлау, қиялдау, зейін қою, ерік арқылы түрлі
психикалық түйсік пен сезім әлеміне сүңгиді.
Сондықтан да педагогикада бала ойынына ерекше мән беріледі, өйткені
ойын үстінде қалыптасатын балалық шақтың түйсігі мен әсері адамның көңіліне
өмірбақи өшпестей із қалдырады. Бала ойын арқылы өзін толқытқан қуанышын
немесе ренішін, асқақ арманын, мұрат-мүддесін бейнелесе, күні ертең сол
арман қиялын өмірде жүзеге асыруға мүмкіндік алады. Сөйтіп бүгінгі ойын,
бейнелі әрекет ертеңгі шындық ақиқатқа айналатын кезі аз емес.
Ойын мектеп жасына дейінгі баланың жеке басының дамуына игі ықпал
ететін жетекші, басты қүбылыстың бірі деуге болады. Бала ойын арқылы өзінің
күш-жігерін жаттықтырады, қоршаған орта мен құбылыстарды ақиқат сырын
ұғынып, еңбек дағдысына үйрене бастайды. Былайша айтқанда болашақ
қайраткердің тәрбие жолы, тәлімдік өнегесі ойыннан бастап өрбиді.
Ойын мен еңбектің бір-біріне ұқсас сипаттары көп, сондықтан кейбір
педагог-ғалымдар жақсы ойын - жақсы жұмыс сияқты да, жаман ойын- жаман
жұмыс сияқты деп қарап, бұлардың арасында айырма шамалы деген түйін
жасайды. Өйткені, әрбір жас кезінде ойын тиісті дәрежеде ақыл мен қажыр-
қайрат жұмсауды керек етеді.Белсенді іс-әрекет пен күш-жігер жұмсалмаған
ойын, жақсы ойын болып табылмайды. Жақсы ойын да жақсы жұмыс та көңілді
қуанышқа толтырып, рахатқа бөлейді. Демек, осы жағынан ойын мен жұмыстың
ұқсастығы байқалады. Баланың ойыныңда да белгілі дәрежеде тиісті
жұмыстағыдай жауапкершілік болуға тиіс. Олардың негізгі айырмашылығы тек
мынада: баланың ойыны нақты материалдық рухани байлықты көздемейді, ал
жұмыс ондай игілікті өндірудің негізгі жолы екені айқын.
Баланың қуанышы мен реніші ойыңда айқын көрінеді. Ойын кезіндегі
баланың психологиялық ерекшелігі мынада: олар ойланады, эмоциялық әсері
ұшқындайды, белсенділігі артады, ерлік қасиеті, қиял елестері дамиды, мұның
бәрі баланың шығарымпаздық қабілеті мен дарынын ұштайды.
Ойын үстінде бала бейне өмірдің өзіндегідей қуаныш, реніш сезіміне
бөленеді. Бірақ бала одан ойын екенін білмейді деген түсінік тумайды.
Сондықтан шындықтағыдай сөйтейік, бүйтіп көрейік деуі, олардың ойынды
ойын деп түсінуінде жатыр.

Осыдан келіп ойын туралы мынандай т ұ ж ы р ы м ж а с а л а д ы :
а) ойын - тәрбие құралы, ақыл-ойды, тілді ұстартады, сөздік қорды байытады,
өмірді танытып, сезімді кеңейтеді т ә р б и е л е й д і.
ә) е р і к ж ә н е м і н е з қасиеттерін бекітеді, адамгершілік сапаны
жетілдіреді.
б) ұ ж ы м д ы қ с е з і м әрекеттері өсе түседі.
в) э с т е т и к а л ы қ т ә р б и е б е р у - өнерді, көркемдікті
түсіндіру құралына айналады.
г) е ң б е к т ә р б и е с і н б е р у мақсаттарын шешуге мүмкіндік
береді.
д) д е н е к ү ш і н і ң ж е т і л у і н е к ө м е к т е с е д і -
ойын баланы жан-жақты жарасымды тәрбиелеудің психологиялық және
физиологиялық негіздері болып табылады.
Ойынның негізгі ерекшелігі ол балалардың қоршаған өмірді - адамдардың
қимылын, іс-әрекеттерін бейнелеу болып табылады. Ойында бөлме теңіз, аспан
кеңістігі де, темір жол вагоны да болуы мүмкін. Балалар жағдайға ойынның
өздері ойлаған түпкі ниеті мен мазмұнына лайықты маңыз береді.
Ойын іс-әрекетінің тағы бір ерекшелігі - оның әрекеттік сипаты. Балалар
ойын шығарушылар, ойынды жасаушылар болып табылады. Олар ойында өздеріне
мәлім өмір құбылыстары мен оқиғалары туралы білімдерін бейнелейді, оларға
өзінің қатынасын білдіреді.
Балалар ойынының ерекшелігі сондай-ақ бейненің, ойын әрекеті мен сөздің
ұштасуымен өзара байланыстылығында. Бұл оның сыртқы белгісі емес, шын мәні.
Ойында бала өзі бейнелеген қаһарманның іс-әрекетімен, сезімімен тыныстайды.
Кейде бейненің баланы баурап әкететіні соншалық, ол тіпті өзін әдеттегідей
шақырғанға жауап та қатпайды.
Балалар үн-түнсіз ойнамайды. Тіпті бала жалғыз болғанның өзінде
ойыншықтармен сөйлесіп жүреді. Ойынға қиялдағы қатысушылармен әңгімелеседі,
өзі мен мамасы үшін, науқас кісі мен дәрігер үшін сөйлеседі және т.б. Сөз
нақ бір ойын әрекетін сүйемелдеуші болып табылады, бейнені, оған баланың өз
қатынасын толығырақ ашады.
Ойын процесінде сөйлесу қарым-қатынасы үлкен рөл атқарады. Сөйлесе
жүріп балалар пікірлесіп, әсер алысып, ойынның түпкі ниеті мен мазмұнын
анықтайды. Ойында сөзбен уәделесу ұйымдастырушылық қызмет атқарады, балалар
арасында өзара түсінісу мен достықтың, қоршаған өмірдің қайсыбір фактілері
мен құбылыстарына бірдей көзқарастың пайда болуына және дамуына
көмектеседі.

1.2 Ойынның сюжеті, мазмұны

Ойынның түпкі ниеті - бұл балалардың нені және қалай ойнайтынының
жалпы анықтамасы, мәселен: магазин, аурухана, ұшқыштар, қызы мен
шешесі(отбасы), балалар бақшасы және т.с.с. болып ойнау. Ол сөзде
тұжырымдалып, ойын әрекеттерінің өзінде бейнеленеді, ойынның мазмұнында
қалыптасады және ойынның өзегі болып табылады. Ойынның түпкі ниетіне қарай
ойындарды азды-көпті мынадай типтік топтарға бөлуге болады: а) тұрмыстық
құбылыстарды бейнелейтін ойындар (отбасы, балалар бақшасы, аурухана
және т.б. болып ойнау); б) жасампаз еңбекті бейнелейтін ойындар (метро
салу, колхозшылардың еңбегі, үйлер, фабрикалар, стадиондар тұрғызу және
т.б.); в) қоғамдық оқиғаларды, дәстүрлерді бейнелейтін ойындар(мерекелер,
демонстрациялар, қонақтарды қарсы алу, саяхаттар, т.т.). Ойындарды бұлай
бөлу, әрине, шартты ғана, өйткені ойын өмірдің алуан түрлі құбылыстарын
бейнелеуді қамтуы мүмкін.
Ойынның сюжеті, мазмұны- бұл оның жанды тұлғасын құрайтын, ойын
әрекеттерінің, балалардың өзара қарым-қатынастарының дамуын, көп жақтылығын
және өзара байланысын анықтайтын нәрсе. Ойынның мазмұны оны қызықты етеді,
ойнауға деген ықылас пен ынтаны қоздырады.
Ойынның құрылымдық ерекшелігі мен түйіні- бала атқаратын роль.
Ойын процесінде рольге берілетін маңызына қарай көптеген ойындар
рольді немесе рольді-сюжетті ойындар деп аталады. Роль әрқашан адамға
немесе жануарға, оның қиялдағы қылықтарға, іс-әрекеттерге, қарым-
қатынастарға қатысты болады. Солардың бейнесіне енген бала сол өзі қалап
алған нәрсеге айналады, яғни белгілі бір рольді ойнайды.
Бірақ мектепке дейінгі бала ол рольді жай ғана ойнап қоймайды, бар
жанымен сол бейнеге енеді, оның бүкіл қызметін емес, оның ойынның барысында
қажетті жақтарын ғана бейнелейді: капитан команда береді, дүрбімен қарайды,
жолаушылар мен матростарға қамқаорлық жасайды.
Ойын процесінде балалардың өздері (ал кейбір ойындарда-ересектер)
ойнаушылардың мінез-құлқы мен өзара қарым-қатынасын анықтайтын және
реттейтін ереже белгілейді. Ереже ойынға ұйымшылдық, тұрақтылық сипат
береді, оның мазмұнын баянды етеді және қарым-қатынас пен өзара қарым-
қатынастардың одан арғы дамуын, күрделене түсуін айқындайды. Сонымен бірге
ойын ережесі жасқаншақ, ұялшақ балалардың ойынға белсендірек қатысуына
көмектеседі.
Ойынның осы құрылымдық элементтерінің бәрі азды-көпті типтік болып
табылады, бірақ олардың түрлі маңызы бар және әр түрлі ойындарда түрліше
арақатынаста болады.

1.3 Ойынның,еңбектің және оқытудың өзара байланысы

Ойында ойыншық жасау, қандай да бір құрал қажеттігі жиі туып жатады.
Жапсыру, құрастыру кездерінде балалар тәрбиешінің басшылығымен ойында
пайдаланылатын ойыншықтар, құралдар жасайды. Еңбекте игерілетін өз бетімен
істеу дағдылары ойынға көшіріледі.
Балалар бақшасының түрлі топтарында ойын мен еңбектің өзара байланысы
әр түрлі сипатта болады.
Сәбилер топтарында көптеген қарапайым еңбек дағдылары, әсіресе өзіне-
өзі қызмет көрсету, мәдени қарым-қатынас жасау, заттарды күтіп ұстау
саласындағы дағдылар едәуір мөлшерде қуыршақтармен ойнау үстінде игеріледі:
қимыл дағдылары, кеңістікте бағдарлау қабілеті- қимылды ойындарда
игеріледі. Ересек балалар үшін еңбек дербес іс-әрекетке айналады. Алайда
ойын мен еңбектің өзара байланысы белгілі бір дәрежеде сақталады.Мәселен,
балалар қол еңбегі үстінде, қолдан ойыншықтар жасап, оларды ойынға шын
ықыласымен пайдаланады.
Кеңестік педагогика ойынды оқытуға қарсы қоймайды, қайта балаларға
тәрбиелік ықпал жасау процесінде олардың өзара байланысын кеңінен
пайдаланады. Балалар бақшасында оқыту өзара енгізілгеннен бастап ойындардың
тақырыбы едәуір кеңейіп, мазмұны тереңдеді. Оқу үстінде балалар заттар мен
құбылыстар туралы, қоршаған өмір туралы көптеген білім және ұғым алады,
оларды ойындарда пайдаланады. Оқыту процесінің өзі балалардың танымдық
қызметін ұйымдастырады, бұл күмән жоқ, ойын мәдениетін арттырады. Оқу
мазмұны ойынға тікелей берілмейді, тәжірибе, ойынның түпкі ниеті,
балалардың ойында бейнелейтін құбылыстарға қатынасы арқылы өзіндік
ерекшелігімен көрінеді.
Сонымен бірге ойын да балалардың танымдық дамуына әсер етеді,
білімдерін кеңейту қажеттігін туғызады. Ойын білімдерді мақсат қоя және
дәйектілікпен қайталауға, оларда ойын әрекеттерінде, ережелерде іске
асыруға үйретеді.
Ойын мен оқыту арасындағы байланыс мектепке дейінгі балалық шақтың
бүкіл өн бойына өзгеріссіз қалмайды. Сәби топтарда ойын оқытудың негізгі
формасы болып табылады.Ересек, әсіресе мектепке дайындайтын топтарда
сабақтағы оқу процесінің өзінің ролі едәуір артады.
Көшеде әлеуметтік-рольдік ойыны барысында балаларға
мультфильмдерден көрсетілген жағдаят үзінділерін талқылауда тәрбиеші түрлі
сұрақтар қоя отырып балалардың өз беттерімен ойларын жеткізуге жетеледі.
Мысалы: Бұл жағдаяттар мультфильмде болды, ал өмірде осындай жағдаяттар
кездесе ме? Ал сендер осындай көшелерде, яғни қасқыр сияқты бұзақылар,
қоқыстар бар жерде тұрғыларың келе ме? Біздің өмірімізде осындай жағдаяттар
кездеспеу үшін, біз не істеуіміз керек? Қала көшелерінде осындай
жағдаяттардың алдын ала қалай ескертуге болады? - деген сұрақтр балалар
үшін ой-түрткі болды. Балалар сұрақтарға жауап бере отырып ойларын ізгілік
күйде бейімдей, іштей игі тілек білдіре, өз ойларын ашық, жасқанбай айтуға
тырысты.
Ойын баланың тек тәртібін ғана емес, сонымен қатар оның ішкі
өмірін реттеп, өзін, өзінің қоршаған әлемге қатынасын түсінуге мүмкіндік
береді. Бұл баланың бастамашылық танытып, шығармашылық көрсететін бірегей
саласы. Сонымен қатар ойында бала өзін бақылап, бағалап, не істеу қажет
екендігін түсініп, дұрыс қадамдар қолдануды үйренеді. Өз бетімен саналы
әрекеттер жасап үйренуі арқылы бала өмірдің саналы субъектісі бола алады.

1.4 Балабақшада дидактикалық ойындарды пайдаланудың маңызы.

Дидактикалық ойындар балалардың білімін кеңейту және бекіту
мақсатындағы жоспарлы және мақсатты педагогикалық тәсіл.
Ойын ойнап, ән салмай өсер бала болар ма дегендей, ойынның қай
түріне болмасын зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ, одан мәнді де мағыналы
істер туындап өрбитінін байқаймыз. Өйткені алдымен ненің болсын бастамасы
жол бастар қайнар көзі болатыны белгілі, демек біз ойынды бар өнердің
бастауы деп білеміз.
Ойын үстінде бала өзін еркін ұстайды, ал еркіндік дегенміз барлық
дамудың баспалдағы. Сондай-ақ ойын баланың болашақ өміріне есік ашып, оның
іздемпаздық, тапқырлық қабілетін оятады. Осы тұрғыда баланың байқағыштық,
зерттеп салыстыру, сезім қабілетін дамытуға, баланың заттарды белгілері
бойынша тану, түйсіну қабілетін ұштап қана қоймай, сонымен қатар сөздік
қорын молайтуда дидактикалық ойындардың орны ерекше болып табылады.
Ойын көп жоспарлы, күрделі педагогикалық процесс болғандықтан
мектепке дейінгі жастағы балаларды оқытудағы ойындық әдіс болып табылады,
оқыту формасы балаларды жан-жақты тәрбиелеудегі негізгі құрал болып
есептеледі.
Дидактикалық ойын оқытудың әдістерінде 2 жолмен
қарастырылады: Ойын сабақтар және дидактикалық сырмалар не болмаса
автодидактикалық ойындар.
Мен өз тәжірибемде ойындық сабақтардың көмегімен балаларға білім
беріп қана қоймай, оларға қалай ойнауды да үйретемін.
Мен бір мезетте оқытушы және ойынның мүшесі ретінде де балаларды
ойнатуға талпындырамын, ал балалар ойнай отырып үйренеді, сондай-ақ
ойын өзіндік әрекеті нәтижесінде де қалыптасады. Өзіндік ойын
әрекеті балалардың ойынға деген қызығушылығы артқан кезде іске асады.
Балалар ойын ойнағанды ұнайтады және өз ынталарымен беріліп ойнайды.
Тапсырмаларымды балалар беттерімен орындап және ойынды ұйымдастырып
бір-біріне әділ баға беруге үйренеді.
Балабақшада мектеп жасына дейінгі балаларды оқытуда дидактикалық ойын
маңызды құрал болып есептеледі.
Мен ойын арқылы білімді меңгеріп және оны бекіту үшін дағды мен әдетті
қалыптастырамын.
Балабақшада жиі қолданатын дидактикалық ойын түрлерін өткіземін:
1. Ойыншықпен ойналатын ойындар.
2. Үстел үстінде ойналатын ойындар.
3. Сөздік ойындар.
Әр топта балалардың жас ерекшеліктеріне байланасты ойындар іріктеймін,
сондай-ақ тапсырмалар арқылы балалардың білімін тереңдете түсемін және
ойлауын, зейінін, есте сақтауын дамытуға көмектесемін.
Ойынның мазмұны бірнеше элементтен құрылады: Дидактикалық тапсырмалар,
мазмұны, ережесі және ойынның орындалуы мұнда басты элемент – дидактикалық
тапсырмалар болып табылады, ал қалған элементтер осы тапсырмаға және оның
орындалуына көмектеседі. Тапсырмалар әртүрлі болады (табиғат, жануарлар
және өсімдіктер әлемі, адамдар, еңбек т.б.) және қарапайым математикалық
ұғымдарды бекітуге байланасты.
Дидактикалық ойындардың негізгі бағыты- балаларға білім-білік,
іскерлік, әдет –дағдыларды игерту мен оны бекітуге, ақыл-ой қабілеттерінің
дамуына ықпал ету.
Дидактикалық ойындардағы негізгі міндеті - балалардың ақыл-ойын
дамыту, білімін байыту.
Дидактикалық ойын балалардың қоршаған тілін дамытуда ауызекі сөйлеу,
тілдің дыбысталу мәдениетіне тәрбиелеуде байланыстырып сөйлеу, сөздік қорын
дамыту үшін сабақта және сабақтан тыс уақытта ойналатын дидактикалық
ойындардың маңызы зор.
Сюжетті-рольді ойындар
Сюжетті рольді ойындар ақыл-есі кем балаларға тән, ең сипатты ойындар
болып табылады. Ол балалар өмірінде елеулі орын алады. Сюжетті рольді
ойындардың ерекшелігі сол, оны балалардың өздері жасайды. Ойынның дербес
әрекеті айқын өнерпаздық және шығармашылық сипатта болады. Бұл ойындар ұзақ
та қысқа да болуы мүмкін. Сюжетті рольді ойында бейнелеу құралы мен ойын
әрекеттері болып табылады. Мысалы: Телефон ойынында диалогтық сөйлеудегі
әңгіменің мақсаты – бір нәрсе жайында сұралып, баланы оған жауап беруге,
белгілі бір әрекетке түрткі болуға үйрету болып табылады.Мысалы: Дүкен
ойынын ойнағанда балалар сатушы мен сатып алушының әрекеттеріне, ал
Аурухана ойынын ойнағанда дәрігер мен науқастың әрекеттеріне еліктейді.
Дамытушы ойындар танымдық сезімді оятады, яғни балада тану іздену
әрекетін дамыта отырып, ойдың, талдау мен әрекеттің логикасын ойлау
процесінің икемділігін, жаттығуын және тапқырлығын, қиял ұшқырлығын
қалыптастырады. Бұл жағдайда сөзжұмбақтар мен ребустар көп септігін
тигізеді.
Ойынның үлкен басты рөлі ереже сүйенеді, ережелер әр баланың ойында не
істеу керектігін, қалай істеу керектігін, мақсатқа жетудің жолдарын көрсе
және ақыл-ой қабілеттерін дамытады, әсіресе, кішкентай топтағы
балалардың өзін-өзі ұстауға, өздерінің мінез-құлықтарын қадағалауға
үйренеді. Сонымен бірге психологиялық жағдайларын жақсартады, көңіл
аударғыштығын, байқағыштығын және мейірімділікке, кішіпейілдікке
үйретеді.
Балалар алған білімдерін ойын барысында көрсете білуге, бір-бірімен
қарым-қатынас жасауға, әділ болуға, қиындық кезінде көмектесуге, өз ойларын
жеткізе білуге қиялының дамуына, қиындықты ақылмен жеңе білуіне
көмектеседі. Осының бәрі баланы мектепке даярлайды. Дидактикалық ойындар
жоспар бойынша сабақта және сабақтан тыс уақытта өткізіледі.
Көптеген дидактикалық ойындар балалардың жеке-дара ойнауына арналған
(мозаика, пирамида), олар баланың дербестігін, аңғарғыштығын, өздігінен
еңбек етуін жетілдіреді. Кейбір ойындар 6 баламен ойналады, сандық лотолар
сан үйрету үшін өте қолайлы қызықты.
Ойын өткізгенде мен ойын мақсатын сақтай отырып, балаларды үйретемін.
Мен тек ұйымдастырып қана қоймай, ойынға өзім де қатысамын және белгіленген
ережені орындауын қатаң түрде талап етемін, бұл баланы талапты орындауға,
ережені бұзбауға үйретеді.
Дидактикалық ойынды қолдану үшін үлкен педагогикалық шеберлік
қажет. Ойынды таңдап алған соң, ойынның көмегімен қандай тапсырманы
орындайтынын анықтаймын және ойынды өткізу үшін алдын дайындаламын, сонымен
қатар балаларға ойын түсінікті, анық, жас ерекшеліктеріні сай болуы тиіс.
Мысалы: табу, көрсету, белгілеу естияр топқа лайықты, ал ересек балаларда
салыстыру басым болады. Мінез құлықты тәрбиелеуде ойынның рөлі маңызды
болып есептеледі.
Дидактикалық ойында білім беру мен оқыту бір-бірімен тығыз
байланыста жүреді.
Қорыта айтқанда, ойын – баланың серігі. Ойын сырттай қарағанда
ешқандай қиындығы жоқ, оп-оңай көрінуі мүмкін. Ал, іс-жүзінде бала ойынға
қатысу үшін басқалармен тіл табысып, өзінің ойлаған ойын іске асыру оңай
емес. Баланың рухани жетілуі мен табиғи өсуінің, денесің дамуы мен ой
дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді.
Мектепке дейінгі мекемелердің оқытудағы негізгі міндеті: сәбилер
тобынан бастап балаларға білім, дағды, іскерлікті берумен қатар ойлау
қабілеттерін қалыптастырып балаларды ойлау жұмысына дайындау.

2.ОЙЫНШЫҚТАР ЖӘНЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР
2.1 Дидактикалық ойыншықтармен және құрылыс материалымен өткізілетін
оқу сағаттары

Дидактикалық ойыншықтармен өткізілетін оқуда моторикалық және
сенсорлық сипаттағы міндеттер шешіледі.
1 жас үш айға дейінгі балалармен жүргізілетін жұмыста ең алдымен
моторикалық сипаттағы міндеттер: балаларды шарларды домалатуға,
сақиналарды таяқшаға өткізуге, кішкентай кірпіштерді бір-бірінің үстіне
қатар-қатар қалауға,заттарды ауыстырып салуға (табақшаға, шелекке),
қорапшаны, матрешканы ашып-жабуға және т. б. үйрету алға қойылады.
(Жиналмалы ойыншықтар жеңіл ашылып, бөлшектенуге тиіс; олардың көлемі бала
оңай уыстай алатын мөлшерде болуға тиіс). Балалардың даму дәрежесіне қарай
оқуға сенсорлық, құрастыру, заттық құралдық сипаттағы міндеттер енгізіліп,
бұлар біртіндеп күрделілене береді. Алғашқы кезде сәбилер екі контрасты
көлемдегі: ылғи үлкен, содан кейін ылғи кішкентай сақиналарды кигізуге
үйретіледі. Бұдан кейін орташа көлемдеп сақиналар қосылады да, ең ақырында,
балалар аралас көлемдегі 5—6 сақиналардан тұратын пирамиданы жинайды.
Матрешкамен жұмыс істеуді де олар осылайша үйренеді.
Оқу сағаттарын өткізуде ересек адамның түсініктемесінің ойың заттарды,
іс-әрекеттерді, сапаларды, қарым-қатынастарды атауының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.