Оқушыларды эстетикалық тәрбиеге баулу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 -5бет

1 ТАРАУДЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: Эстетикалық тәрбие.
1.1 Эстетикалық тәрбиенің мәні мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... 6-11бет
1.2 Оқушыларды эстетикалық тәрбиеге
баулу ... ... ... ... ... ... ... .. ...12-16бет
1.3 Күнделікті өмірдегі адамның жеке басының қалыптасуы ... ... .17-18бет

2 ТАРАУДЫҢ ТАҚЫРЫБЫ : Жастардың эстетикалық тәрбиесін дамыту.
2.1 Эстетикалық тәрбие беру-жасөспірімдердің мәдени құзыреттілігін
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 19-23бет
2.2 Жастардың эстетикалық тәрбиесін
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... 24-28ет
2.3 Көркем және эстетикалық тәрбие
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29-30бет
Қорытынды: ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..31-32бет
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...33бе т

Кіріспе.
Зерттеудің өзектілігі:
Адамның өнердегі, өмірдегі әсемдікпен сұлулықты танып, ұғынып және
оны ажыратып рухани әспеттеп қабылдай білуі эстетикалық тәрбиемен
сабақтас құбылыс. Көріктілік пен көркемдікті халқымыз ежелден –ақ
қастерлеп сұлулыққа сұқтанбағанның көзі шықсын деп тегін айтпаған.
Олай болса, бүгінгі оқушыларға эстетикалық тәрбие берудің мақсаты
тұлғаның әсемдік жөніндегі қабілетін жетілдіріп, өмірдегі және
өнердегі сұлулықты сезіне білуге қалыптастыру болып шығады. Оқушының
өнердегі, адамдардың іс-әрекетіндегі қарым – қатынасындағы әсемдікті
түйсініп, әсерленуі тұлғаның эстетикалық сезіміне тәуелді. Өмір
шындығының образға айналған бейнесі тұлғаны әсерлендіріп, кейде
күлкілі қуанышқа батырып, немесе мұңайтып, ренжітіп әр түрлі ойға
жетелейді, қиялына қанат бітіреді. Көркем өнердегі құндылықтарды
танып, одан ләззат алып рахатттану тұлғаның эстетикалық түйсінуі мен
біліміне қатысты болғандықтан оның әсері мен ықпалы адамның арман
мұратына қозғау салып, түрлі әрекеттерге баруына ұйытқы болады.
Сондай – ақ табиғаттағы, қоғам өміріндегі, адамдар болмысындағы,
өнердегі әсемдік пен сұлулықты, көркемдікті танып түсіну тұлғаның
әлеуметтік, психологиялық қарым – қатынасына ықпалды әсер туғызады.
Әсердің барысында ұғым, түсініктерін бойына дарытуға ұмтылады.Ықпалды
әсер оқушыны еш уақытта бейжай қалдырмайды, әрекеттендіреді, бұл
белгілі деңгейдегі қозғаушы күшке айналады. Әсерленген сезімдік
тағылымын өзіне үйлестіруге, қолдана білуге, теріс әрекеттер болса
одан сақтануға ынталандырады. Сонымен эстетикалық әсер оқушының
бойын балқытып, көңіліне түрлі ой салып іздендіреді. Оқушы іздену
барысында өнердегі, өмірдегі құбылыстар мен болмыстағы әрекеттерді
саралап, болжап өзінің эстетикалық білім дәрежесіне қарай баға
береді, арман мүддесіне үйлесімді сараптама жасайды.
Эстетикалық тәрбие, тәлімнің тиімділігін арттыруда әдіснамалық
заңдылықтардың да мәні зор. Өйткені кеңестік жүйе ыдырағанға дейін
коммунистік партияның саясаттандырылған әміршілдік нұсқауы
эстетикалық тәрбие мәселесіне тек материалистік тұрғыдан таптық
танымды сіңіруді талап етсе, енді ондай сыңаржақ көзқарастан айығып,
оқушыларды жаңаша тәрбиелеп, шын мағынасындағы эстетикалық таным,
сана қалыптастыруды өмірдің өзі талап етіп отар. Көркемдік таным,
сұлулық өмірдің өзі деген тұрғыда қаралғанымен де адам психологиясына
әсер етудегі рухани құндылықтарға басқаша қарадық. Данышпан Абай
айтқан “Алланың өзі де рас, сөзі де рас ” деген қағидадан сырғақтап
сырттадық , теріс айналдық. Әрине, адамзат ғұмырында сұлулық,
көркемдік, әсемдік, биязылық өмірдің

-3-
өзінде екені рас, сонымен қатар рухани жаратушыны мойындап
ақиқат шындықты тануда, тұлғаның соған бейімделіп, оны өнеге етіп
тұтынуда эстетикалық тәрбие жетекші мәнге ие болады. Оқушылардың
бойына эстетикалық тәрбиенің сіңуі мен көңіліне дарытуды қазірде
философтар да жан – жақты дәлелдеп, көркемдік таным тұлғаның боына
зорлықпен , күш көрсетумен, әміршылдікпен дарымайтындығын мойындатып
отыр.
Эстетиалық тәрбие беруде мұғалім оқушы бойындағы көркем өнерге
деген ынта ықыласын қолдай отырып, табығи болмысындағы өмірге
үйлесімді сыр – сипатын аша түсуге зейін аударуы керек. Айталық,
тұлғаның дыбысты, үнді, әуенді, ырғақты дәл аңғара алуы, немесе
түр, түс, бәден, реңді байқай білу ерекшеліктерін ажырату қабілетіне
мән беріп, үйлесімділікті ескерсе оның нәтижесі де тұлғаның санасын,
танымын қалыптастыруға тиімді ықпал жасайды. Әрбір оқушының
эстетикалық таным ерекшеліктерінде байқалған бейімділік көріністеріне
назар аударып оған бағдар берумен қатар, сл салаға байланысты
нақты тапсырмалар орындаттырып, олардың өздігінен ізденуіне жол
нұсқау тұлғаның бойында әлі көрінбей жатқан мүмкіндіктерін ашуға
жәрдем ететіндігін есте сақтау керек. Мұның өзі оқушының эстетикалық
мұрат мақсатының жетілуіне қозғау салып, оның өркен жайып, өріс
алуына жол ашатындықтан ұйымдастыру жұмыстарының тиімді әдістерін
таба білу де шарт.
Зерттеудің мақсаты: Оқушыларға эстетикалық тәрбие берудің мақсаты
тұлғаның әсемдік жөніндегі қабілетін жетілдіріп, өмірдегі және
өнердегі сұлулықты сезіне білуге қалыптастыру ,жеке адамның
эстетикалық мәдениетін дамыту.Ал түпкі мақсаты-эстетикалық іс-әрекетке
жетелеу, түрткі беру, ояту
Зерттеудің міндеті:Жеке адамның эстетикалық мәдениетін дамыту.
- өнер және әдебиет салаларында балалардың қабілетін , ынтасын және
бейімділігін дамыту;
- бейнелеу өнері (кескіндеме, графика, мүсін ) көркемөнер шығармашылығы
(көркем әдебиет, музыка, театр , кино) арқылы баланың сезімдері мен
талғамдарын дамытып, сұлулық туралы ұғымдарын қалыптастыру;
- эстетикалық құралдарды пайдалануға дағдыландыру;
- әсемдікке үлесін қосуға тәрбиелеу.
Зерттеудің болжамы:Егер біз эстетикалық тәрбие арқылы жастарды түрткі беріп
оятсақ , онда болашағымыз жақсы болады.Егер олай болмаған күнде эстетикалық
тәрбиенің нәтижелілігі де жеткіліксіз болмақ.
Зерттеудің әдісі:Эстетикалық тәрбиенің әдістері: а) эстетикалық нанымын
қалыптастыратын әдістер; б) эстетикалық әдет пен эстетикалық дағдылар
қалыптастыратын әдістер мен тәсілдер; в) эстетикалық іс-әрекетке
ынталандыратын; г) эстетикалық әсер ететін жағдай туғызу
-4-
әдістері.
Зерттеудің құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден , екі тараудан, қорытындыдан
пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспе бөлігінде зерттеу мәселесінің көкейкестілігі мен маңызы
негізделген, жұмыстың мақсаты, нысаны анықталған, зерттеудің болжамы
құрылған,ғылыми жаңалығы, зерттеу әдістері, кезеңдері ашылып
көрсетілген.Қорытындыда зерттеу нәтижелері алынған.
Зерттеу базасы: Жамбыл гуманитарлық-техникалық университет

-5-
1.1 Эстетикалық тәрбиенің мәні мен міндеті.
Адамдардың эстетикалық сезімдері олардың өмірінде зор роль
атқарады. Әсемдікті көре, түсіне, жасай білу адамның рухани өмірін
байытады, қызғылықты етеді, оған ең жоғары рухани ләззаттануға
мүмкіндік береді. Біз әр адамның адамгершілікті тұлғалық мәнін жан –
жақты дамытуға ұмтыламыз, сондықтан әр баланың сезім нәзіктігін,
көркемдікті, әсем нәрсені сүйетіндей дамытуымыз кеек. Адамның
әсемдікті және жексұрындықты, сәулеттілік және ұждансыздықты қуаныш
пен қайғыны т.б. түсінуіне байланысты, оның саналы тәртібі мен
мінез – құлқы айқындалады. Осыдан келіп адамның әсемділікке шынайы
көз қарасы мен мұраттары болуы керек екендігі шығады.
Қазіргі кезде эстетикалық көз қарастарды тәрбиелеу – тәрбие
барысының зейін салуды, күн санап өсіруді талап ететін мәселесі.
Біздің қоғам адамына тек қана өнердің емес, еңбек, қоғамдық
қатынастар, қоршаған орта, тәртіп, тұрмыс, табиғаттың да әсемдік
жақтары ықпал етеді. Эстетикалық көз-қарасатар адамның шындыққа
қатынасын анықтайды.
Адам өмірінде эстетикалық көз- қарас әрдайым қуатты рухани
күш ретінде көрінеді. Балаға балғын, бөбектік кезеңнен бастап
әсемдікке ұмтылу тән нәрсе. Ол әрдайым бойларында әсемдік
құндылықтыры бар қатар – құрбыларына, ересектерге еліктейді.
Балалардың өз еңбек іс - әрекеті тиімді және сапалы болуы үшін оның
ұйымдастырылуы толысып, тамаша нәрсені қабылдау деңгейіне жеткені
жөн. Балаға сонымен қатар жасампаздықтың да әсемдігі ашылады.
Еңбек әсемдігін қабылдауды үйретіп, қоғамдық іс- әрекет
әсемдігіне сезімталдығын тәрбиелеп, мұғалім балалардың еңбек
белсенділігін кеңейтуге ден береді. Эстетикалық көз қарасты
тәрбиелеудің экономикалық мәселелерге әрі тікелей, әрі жанама
қатынасы бар. Бұл біздің қоғамдық өндіріс адамдардың өскелең рухани
және материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталғандығынан
туындайды. Өндірілген товарлар сапасын әсемдігі тұтынылуы жағынан
үлкен әсер етеді. Мұның өзі әр баланың білім алуында белгілі
дәрежеде эстетикалық көз қарас мәдениеті болуын талап етеді.
Өнерде шоғырланған адамдардың шындыққа эстетикалық қарым –
қатынас қоғамдық идеяларды алға алып баруымыздың құралы сол арқылы
санаға өті күшті жүзеге асуы әсер етеді.
Сонымен оқушылардың эстетикалық көзқарасын тәрбиелеу дамыған
әсемдік саны мен талғамды, оны қабылдау және бағалау қабілетін
қалыптастырудың мақсатқа бағыттала ұйымдастырылған поцесі.
Эстетикалық көзқарасы тәрбиелеу оқушыны жан-жақты және

-6-
үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде ең алдымен өзіне тән қызмет
атқарады. Ол іс-әрекеттің барлық түрлеріндегі
әсемдік нышанын анықтып, оны оқушының әсемдікке көзқарасының дамуы,
білім алуы, қалыптасуы құралыны айналдырады.
Кең ой өрістілік сөйлеу іс-әрекетінің мазмұнынан сөз өнгерін,
ақыл-ой еңбегін, шындықтың обьективты жақтарын, көркем сөз сұлулығын
бөліп қарайды. Еңбек іс - әрекетінде еңбек мақсаттары және процесі,
оның нәтижесі, сұлулығы ерекше көрсетіледі. Құқықтық іс-әрекетінде
қоғамдық мұраттардағы, дамудағы оның ынтасы мен тәртібіндегі
сұлулыққа баса назар аударылады. Бейнелеу іс - әрекеті барысында
балаларға көзге көрінетін әлем, музыкадан адам жасаған дыбыс
үйлесімділігінің сұлулықтары ашылады. Дене тәрбиесі мәдениеті және
гигиена негіздері арқылы бала адам денесінің тән және жан
сұлулығын таниды.
Әсемдікке тәрбиелеудің оқушыны жан – жақты және үйлесімді
дамытудың жалпы жүйесінде жанама қызметі де бар.
Әсемдіктің адам үшін зор тартымды күші бола отырып, сонымен
бірге оның іс - әрекетінің белсенді және тиімді деп берушісі де
болады. Оқушы өнегелігінің әсемдігі , оның жан дүниесінің байлығы,
шешендігі оны басқа адамдарға тартымды етеді. Оқушылар алдында ашық
көрініс берген еңбек әсемдігі, ол еңбегі тартамды етеді және еңбек
іс - әрекетінің процесін жеңілдетеді. Ерлік пен шын азаматтық
әсемдігі адамдарды қоғамдық тәртіп және құқықтық әрекеттерін
орындауғы жетелейді.
Баланың эстетикалық көзқарасын тәрбиелеу әсемдіктің қасиеттері
бар әр түрлі өмір мен қатынастар және әсерлер ықпалмен жүзеге
асырылады.Кіші мектеп жасындағы балалардың эстетикалық көзқарасы
үздіксіз дамиды.Оған себеп болатын нәрсе –оқу, қоғамдық және
тұрмыстық еңбектің жаңа жүйеге түсуі.
Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеудің негізгі құралы-өнер. Ол
шындықты көркем,сезімді қабылданылатын бейнелер арқылы бере отырып
және осылар арқылы адам сезімі мен санасына әсер етіп оның
көзқарасын қалыптастыруға жәрдем етеді. Педагогикада эстетикалық
көзқарасты тәрбиелеу тәрбиенің басқа салаларымен тығыз байланысы
қаралады.Балалардың ақыл-ой тәрбиесін, зерттелген құбылыстар әсемдігін
ашпай жүзеге асыру мүмкін емес. Еңбекке тәрбиелеу –адамдардағы
әсемдікті еңбек мазмұны мен процесін танымай саналы тәртіп пен
мінез құлықты тәрбиелеу мүмкін емес.Сондай-ақ әсемдікке көзқарасты
тәрбиелеу өмірден,белсенді іс-әрекеттен және мұраттарға жету жолындағы
күрестен оқшау қарауға болмайды.
Мектеп оқушыны әсемдік өмірден,адамдар қылықтарынан,еңбек іс-
әрекетін,еңбек нәтижесін көруді және ләззат алуды үйретіп қана
қоймайды, күнделікті өмірде осы әсемдікті жасау ынтасы мен
-7-
іскерлігін тәрбиелейді.
Сонымен эстетикалық тәрбие табиғаттағы, өнердегі, еңбектегі,
өмірдегі ең жақсыны қабылдау, одан ләззат алу. Эстетикалық тәрбие
адамды дүниедегі әдемәләк атаулыны бағалай білуге үйретеді. Өнер
шығармаларын тануға, қастерлеуге баулиды, оған керісінше
ұсқынсыздыққа жағымсыз көзқарасты қалыптастырады.
Эстетикалық тәрбиенің өзіне тән міндеттері бар. Олардың бірі –
эстетикалық сезімді және эстетикалық қабылдауды тәрбиелеу. Өмірдегі,
өнердегі әдемілікті сезу және көру адамдарда әл түрлі болады.
Біреулер әдемілікке үңіле қарап, оның сырын білуге тырыспады. Ал
кейбіреулер оған онша мән бермейді,қалай болса солай қарап, жанынан
өте шығады.Әдемілікті сезу үшін,оған түсіну үшін ең алдымен
бейнелеу өнері,музыка және ән саласынан әрбір адамда білім болуы
қажет. Білім адам сұлулықты бағалай біледі, түсінеді.Айналадағы
дүниеге сезімталдық,эстетикалық қабылдау қырағылығы, ықыластылық,
қамқорлық баланы эстетикалық дамуының негізі болады.
Эстетикалық ұғымды,байымдауды, баға беруді қалыптастыру-эстетикалық
тәрбиенің тағы да бір міндеті. Әдемілікті сүю,оған түсіну үшін
балаға негізінен көмектесетін білім. Сондықтан бала бейнелеу өнері
саласында ырғақ,үндестік,музыка мен әндегі дыбыстарды және өнер
әдістері туралы білімді игеру қажет. Осыған байланысты ол
эстетикалық терең түсінуге тырысады, байымдай және бағалай біледі.
Көркемдікке және сұлулыққа баға беру үшін эстетикалық танымның
маңызы өте зор. Эстетикалық таным-бұл өмірдегі,еңбектегі және
табиғаттағы сыртқы әдемілік пен нағыз сұлулықтың арасын ажырата
білу, өнер шығармаларына жоғары талап қою. Мысалы, мұзда конькимен
мәнерлеп сырғанақ тебу,яғни жарысы өткізіледі. Сонда орындаушыларға
екі түрлі баға, яғни бірінші баға – көркемділігін келістіре
орындағаны үшін, екінші баға мәнерлеп сырғанаудың техникасын жоғары
дәрежеде игергені үшін қойылады. Әрине, орындаушыларға әділетті баға
қою үшін мамандардың, әсіресе төрешілер алқасының танымы, білімі
жоғары дәрежеде болуы керек.
Эстетикалық танымның дамуы көбінесе өнер үлгілерін
қабылдаумен,не тегінде шығармашылықпен байланысты іс-әрекеті мүмкіндік
береді.
Қазіргі жағдайда біздің қоғамдық өміріміздің қажетті
мәселелердің бірі- баланың эстетикалық белсенділігін тәрбиелеу. Ол
әдемілікті сезіп және оның заңдарын түсініп қана қоймай, осы заңдар
бойынша өзін қоршаған айналаға өзгеріс жасауы қажет. Өмірге енген
эстетика еңбек, табиғат эстетикасы,адамдар қатынасы және жай-жағдай
эстетикасы адамды сү.йсіндіреді. Адам белсенді түрде өмірдегі
әдемілікке, көркемдікке өз үлесін қосып, оны көріксіздіктен,
-8-
ұсқынсыздықтан қорғауы қажет.
Балаларды эстетикалық белсенділікке тәрбиелей отырып, оларды
өздігінен ілтипатты оқырман, қайырымды көрермен, сезімтал тыңдаушы
болуға үйрету қажет. Балалар әдебиетті оқуға, кинофильмді,
теледидарды,спектакьді көруге, музыканы тыңдауға өте ынталы болады.
Әр түрлі әдеби,музыкалық шығармалардағы іс- әрекеттің оқиға желісін
дұрыс түсіну үшін, балаларды көп ізденуге үйрету, бағыт беру
ұстаздардың басты міндеті.
Баланың эстетикалық мәдениеті және белсенділігі тұтас
педагогикалық процесте дамиды. Сондықтан оның барлық еңбегі, демалысы
эстетикалық бағытта тиімді ұйымдастырылса, ол өз өміріне әдемілік
элементтерін енгізе алады.
Эстетикалық тәрбиенің маңызды міндеті - өнер және әдебиет
салаларында балалардың қабілетін, ынтасын және бейімділігін дамыту.
Осыған орай, мектепте оқушылардың ықтимал мүмкіндіктерін және
қабілетін барынша ашу керек.
Эстетикалық тәрбиенің негізгі құралдары - әдебиер және өнер.
Олар зор идеалық тәрбиелік роль атқарады.Әдебиет пен өнер адамдары
қуанышқа бөлейді, жігерлендіреді,олардың идеялық жағынан баюына игі
әсер етеді. Өнер және әдебиет адам санасына белгілі көзқарастарды
әр түрлі құралдар арқылы әдебиетте- проза, поэзия, кесеіндеме- жанр,
баталия, пейзаж, мүсінде- бюст, т.б.,музыкада- симфония, оратория,ән
енггізіледі.
Белгілі орыс суретшілері П.А.Федовтың,В.Г.Перовтың,
И.Е.Реппиннің, В:В:Верешегирннің, И:И.Шишкиннің, И.Н.Левитанның және
қазақ суретшілері Ә.Қастеевтің, М. Кенбаевтың , Қ.Шаяхметовтың т.б.
шығармашылығымен байланысты бейнелеу өнері адамдардың тәрбиесіне
күшті ықпал етеді.
М.Горкий, Н.А.Островский, А.А.Фадеев, М.А.Шолохов, М.Әуезов,
Ғ.Мүсірепов, С.Мұқанов, т.б. еңбектеріндегі адам баласының бақыты
және бостандығы үшін күрескерлердің бейнелері жастарды ұлы ерліке
рухтандырады.
Сонымен өнер мен әдебиет шындықты игерудің және танудың
құралы. Өнер мен әдебиет адам дамуының және рухани өсуінің басты
шарттарының бірі болып табылады.
Әдемілікті сезуде, эстетикалық көзқарастарды қалыптастыруда
табиғат зор роль атқарады. Табиғат адамды қуанышқа бөлейді, сезімін
дамытады, эстетикалық түсінігін байытады. Адам табиғатты бақылаушы
ғаны емес, ол тұтынушы, сұлулықты жасаушы шығармашылық қызметкер.
Сондықтан өзінің күшін, қабілетін адамдар бақыты үшін табиғатқа
өзгеріс жасауға жұмсауы керек. Мысалы, қала мен селоны, тұрғын
жерлерді көгалдандыру, бақ және гүлдер өсіру, мәдениет және демалыс
орындарын әшекейлеу – бұл

-9-
зор эстетикалық қамқорлық. Әдемілікті сезуде, эстетикалық
көзқарастарды қалыптастыруда табиғат зор роль атқарады. Табиғат
адамды зор қуанышқа бөлейді, сезімін дамытады. Адам табиғатты
бақылаушы ғана емес, ол тұтынушы, сұлулықты жасаушы, шығармашылық
қызметкер. Сондықтан өзінің күшін, қабілетін адамдар бақыты үшін
табиғатқа өзгеріс жасауға жұмсауы керек.
Мектеп оқушыларының эстетикалық түсініктері, олардың еңбекке
әсемдік тұрғысынан қатынасы,өзіндік белсенді іс- әрекетімен байланысты
екенін көрсетеді. Мәселен өзі шешу мүмкіндігі болғанда ғана оның
әрі мінез- құлықтық, әрі әсемдік көңіл- күйі жай табады, тояттайды.
Жемісті еңбектен қанағаттануы, көңілдің жай табуы, эстетикалық
сезімі бала үшін көп жағдайда бір нәрсе.
Оқушылардың оқу еңбегіне талғампаздық қатынасын дамыту, оны
оқудың қозғаушы күші, дем берушісі ретінде пайдалану үшін
балалардың өзіндік белсенді іс - әрекеті ұйымдастыру, көркемдік
ләззат және құлықтық әсер алуы қамтамасыз ететін еңбектің
нәтижесіне жетуіне көмектесу қажет.
Бақылау және балармен әңгіме олардың әрқайсысы өте әсем зат
жасағысы келетінін көрсетеді. Бала өзі жасаған затты тәуірлердің
қатарына жатпаса да қуанады. Мұндай жағдайда мұғалім оқушылар
жұмыстарына көрме ұйымдастырып олардың нәтижесін бағалауға
көмектеседі. Оқушылардың бірлесе орындалатын қоғамдық пайдалы еңбек
әсемдік жағынан қатты қызықтырады. Оларға бірлесіп, аула тазарту,
жер дайындап гүл отырғызу, металл сынықтары мен қағаз қалдықтарын
жинау, кітап жөндеу, сынып бөлмесін тазарту, безендіру т.б. ұнайды.
Оларды жақсы жұмыс үшін мадақтау, жарыста озып шығып, әсер алуда
еліктіреді. Осы тұрғыдан қарағанда еңбек және эстетикалық тәрбие
өзара қабысып бірін – бірі толықтырады.
Көп жағдайда оқушылар тәртібінің дұрыстығына сыртқы, кейде
үстірт белгілер арқылы бағы беріледі. Тәртіп шеңберіндегі олардың
мұраттары мұғалімнің жақын адамдардың тәртібі мен іс - әрекеті,
қоғамдық өмір және өнер ықпалымен қалыптасыды. Бұл тұрғыда
әдебиеттің олардың оқушылар есінде ұзақ сақталатын кейіпкерлерінің
бейнелері үлкен орын алады.
Оқушылардың эстетикалық санасының және шындыққа қатынасының
ерекшеліктерін білу оқушылар өмірін эстетикалық көзқарас тұрғысынан
дұрыс ұйымдастыруға көмектеседі.
Оқушыларға берілетін эстетикалық тәрбиенің мазмұны мен
міндеттерін эстетикалық мәдени дамудың деңгейі айқындайды. Атап
айтқанда, оқушының шығармашылық қабілеті эстетикалық көркемдікті
игеруге деген ынта ықыласы, білім білігі,арман мұраты және
сұлулықты тани білуге деген көзқарасына байланысты белгіленеді.

-10-
Демек, эстетикалық тәрбие берудің міндеті міндеті – имандылық,
адамгершілік тәрбиесі мен бірлікте шешіледі. Тұлғаның бойына
адалдық,кісілік, шыншындық, гуманистік, жаны жайсан, көңілді дарқан
игі қасиеттер тұтаса келіп бір арнадан тоғысады. Өйткені
эстетикалық тәрбие өз алдына оқшау тұрған тәрбие емес, мектепте
оқылатын пәндер жүйесінде жүзеге асырылады. Әсіресе, әдебиет,
музыка, көркем өнер сабақтарын өтуде ерекше мән беріледі. Сондай-
ақ сыныптан тыс өткізілетін үйірме жұмыстарында, оқушылардың өздері
ұйымдастырған студия, театр, түрлі сахналар қойылылымдар арқылы
орындалады.

-11-
1.2 Оқушыларды эстетикалық тәрбиеге баулу
Қазіргі таңда бастауыш мектепте оқыту барысындағы мәселелердің бірі-
оқушылардың эстетикалық талғамын дамыту, сол арқылы олардың бойында
адамгершілік, мейірбандық, имандылық қасиеттерін қалыптастыру. Әр баланың
көркемдік ойлау қабілітін дамыта отырып, шығармашылық, қиал сезімін дамыту.
Ал, осы мәселелер мектеп қабырғасында әлі де болса өз мәнінде шешілмей
келеді. Соның салдарынан оқушылардың сабаққа ынтасының төмендеуі, енжарлық
етек алуда.
Мектеп мұғалімдері бастауыш сыныптарда эстетикалық тәрбиені кітап оқу,
ән тыңдау, бейнелеу өнері мен театр, кино т.б. өнер түрлері арқылы көркем
өнерге тарту, тағы басқа да жолдармен жүргізуге болатынын біліп қана
қоймай, оны қалай жүзеге асыру тәсілдерін жан-жақты меңгеріп, жетілдіруі
тиіс. Мұғалім эстетикалық тәрбиені балаларға өнер түрлерін меңгерту арқылы
жүзеге асырады.
Оқушы өзін қоршаған ортадан әсемдікті сезінуі, оны бағалай білуге
талпынуы бүкіл жан дүниесіне, сезіміне әсер етеді. Дегенмен, баланың
көркем өнерге деген қабілетінің дамуы, оның шығармашылықпен ұштасуы, бала
кезінен тәрбиенің сол түрлерімен айналыстыруға және жеке-дара
ерекшеліктерін ескеріп, тәрбиені белгілі мақсатқа бағыттап жүргізуге
байланысты.
Оқушылардың көркем білімге талпынуын арттырып, қиялын шарықтатып, бойын
сергітіп, әдемілік әлеміне ынтасын арттыруда бастауыш мектепте оқытылатын
бейнелеу өнері пәні зор роль атқарады. Ол дүниені түсініп, көрген-
білгендерін, алған ұғымын көркем образ арқылы бейнелеуге үйретеді. Төменгі
сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие берудің табысты болуы мұғалімдердің
көркем талғам мен білімді игерту әдіс-тәсілдеріне байланысты. Қазіргі
кезеңде бастауыш мектепте мұғалімдер эстетикалық тәрбиені халқымыздың озық,
дәстүрлерін ескере отырып жүргізгендері жөн.
Өскелең ұрпаққа эстетикалық тәрбие беруде бастауыш мектептегі бейнелеу
өнері сабағының алатын орны зор екендігі белгілі. Себебі бастауыш мектеп
кезеңінде баланың эстетикалық мәдениетінің негіздері қолданылады.
Балаларды әсемдікті сезініп, түсініп, қадірлей білуге баулу бейнелеу
өнері сабағында эстетикалық тәрбие беру арқылы іске асырылады. Ол үшін
біздің зерттеу жұмысымызда төмендегідей міндеттенр қарастырылады:
бейнелеу өнер пәні арқылы оқушыларды әдемілікке әсемдікке деген сезімдерін
жетілдіріп, жаңа сапалық деңгейге көтеру, эстетикалық мәдениетке
тәрбиелеу;
- бейнелеу өнері пәні арқылы эстетикалық тәрбие берудің тиімді
жолдарын анықтау;

-12-
- бастауыш мектеп кезеңінде эстетикалық тәрбиені ұйымдастыру деңгейін
анықтау;
- оқушылардың көркем өнерге деген қызығушылығының шығармашылықпен
ұщтасуына көмектесу;
- бейнелеу өнері пәні бойынша бастауыш мектеп оқытушылары эстетикалық
тәрбиелеу жолдарын анықтау;
Бастауыш мектепте бейнелеу өнері сабағында эстетикалық тәрбие беруде
оқушылармен бірлесе отырып, олардың өнердегі әсемдік пен әдемілікті түсіну,
байқай білу қабіліетін дамыту үшін көптеген ұжымдық жұмыстар жүргізілсе,
сабақ барысында ойындар мен көрнекіліктер ( Түстерді ажырат, Кім алғыр,
Үйлестіре біл, т.б.ойындар)тиімді қолданылса, оқушылардың табиғат
сұлулығын, көркем өнер шығармаларын эстетикалық мәнде қабылдаулары күшейіп,
сабақ сапалық жаңа деңгейге көтеріледі. Сапалы сабақтарды жүргізу
нәтижесінде бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық танымы, білімі,
талғамы артып қана қоймай, олардың әрбір жұмысы шығармашылықпен ұштасып
отырады.
Эстетикалық тәрбие біздің байқауымызда дүние жүзілік және ұлттық
мәдениет салалары негізінде көркемділікке, әсемділікке, сезімталдыққа баулу
жүйелерін қамтиды. Әрине бұл өте ауқымды процесс. Ол жан-жақты зерттеуді,
оны жүйелі түрде меңгеруді талап етеді. Сондықтан біз өз тәжірибемізде
бейнелеу өнері сабақтарында эстетикалық тәрбие беру мәселелерін қарастырып
отырмыз.
Эстетикалық тәрбие мәселелері көптеген ғалымдар еңбектерінде жан-жақты
қамтылған. Оның жасөспірімдерді тәрбиелеудегі маңызы, эстекикалық тәрбие
беру мәселелері В.В.Алексеева, А.В.Бакушинский, Г.В.Лабунская,
Н.П.Сакулина, Б.П.Юсов, еңбектерінде қарастырылған халқымыздың ұлттық
мәдени мұралары, қол өнері, сәндік өнертүрлерінің маңызы туралы Республика
ғалымдары Б.Қазыханов, А.Қасымова, Ә.Тәжімұратов ғылыми еңбектерінде нақты
көрсетілген.
Эстетикалық имандылық, адамгершілік тәрбиесін қалыптастыруда ұлттық
тәлім-тәрбие дәстүрлерін пайдалану Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, Ж.Наурызбаев,
С.Қасиманов еңбектерінде көрсетілген.
Кейінгі кездері бейнелеу өнері пәні құралдары арқылы эстетикалық
тәрбиеге тәрбиелеу С.Аманжолов, Ш.Әлібеков, Б.Әлмуханбетов, Б.Байжігітов,
Ж.Балкенов М.Жанаев еңбектерінде орын алып жүр. Көптеген еңбектерде
эстетикалық тәрбиенің мәні мен мазмұны қамтылып, оның тәрбиелеу жолдары
әдіс-тәсілдері нақты көрсетілмейді. Сондықтан біз эстетикалық тәрбие беру
мәселелерін жан-жақты қарастыруымыз қажет.
Сонымен бастауыш мектепте оқыту барысында кезек күтірмейтін мәселенің
бірі: көркем эстетикалық тәрбие, яғни оқушылардың эстетикалық талғамын
дамыту, сол арқылы мейірбандық, имандылық қасиеттерін қалыптастыру;
екіншіден, әр баланың ойлау қабілетін дамыта
-13-
отырып, қиял – сезімін шарықтату болып табылады.
Балалардың эстетикалық тәрбиесінің маңызды бөлігі көркемдікке
тәрбиелеу ісінде көптеген аса күрделі мәселелер туады. Бала өнер арқылы
өзінің көңіл сезімін тереңірек түсіне білуі айқын ойлап, терең сезіне білуі
тиіс.
Оқушы эстетикалық жағынан дамып, жетілуі үшін тәрбиені өте ерте,
баланың жас кезінен бастау керек. Өйткені, балалық сезім – саналы өмірдің
негізі. Бұдан саналы өмір негіздерін қалауда қандай да берік сенімді тірек
қажет болатыны түсінікті.
Қалай болмасын әрбір адам өнердің игілікті күшін бала кезден бастап
сезінеді. Ол біздің рухани жағынан жетілмеуімізге ықпал етеді, жеке бастау
және қоғамдық өмірде кездесетін мәселелердің шешімін табуға, тіпті кей
жағдайда өмірден өз орныңды табуға көмектеседі. Бастауыш мектеп балаларының
талғампаз болуы жазушы, ақын, суретші, композиторлардың еңбектерін, ондағы
сұлулықтарды түсінуі олардың рухани азығын молықтырады, адам баласы жасаған
мәдени мұралармен таныстырып, соны терең түсінуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз – бұл-әсемдік, сұлулық, пәктік қасиеттер
музыка, сурет, кескіндеме, мүсін және қолөнері өнерлері арқылы оқушылардың
көркемдік танымын, сезімін тәрбиелеу.
Бейнелеу өнерінің барлық түрлері графика, живопись, мүсін, сәндік –
қолданбалы өнері, сулет өнері, барлығы эстетикалық тәрбие негізі. Көркем
өнер туындыларын түсініп сезіну, оның образдық мазмұнын қабылдау, өнер
тілін меңгеру барлығы оқушылар эстетикалық талғамын дамытады.
Қоршаған ортамен таныстыру арқылы оқушылардың эстетикалық талғамын
қалыптастыру бейнелеу өнері сабақтары түрлерінде іске асырылады.
Әсемдіктің таптырмас бұлағының бірі – табиғат. Ол эстетикалық
сезімнің, байқампаздықтың, қиялдың дамуына үлкен әсерін тигізеді.
Табиғат үйлесімділігінің, әсемдіктің, мәңгілік жаңарудың, әлемдік
заңдылықтары әртүрлі болу, түстер, жарық сәулелер, көмегі арқылы балаларды
әсемдік талғампаздық, әсерленушілік сезімге тәрбиелейді.
Табиғатқа топ серуен жасаған кезде балалардың оның сұлулығын эстетикалық
тұрғыда қабылдауы күшейеді, ерекше рухани серпеліс, сүйсіну сезімі туады,
ойы мен қиялы дамиды. Жаратылыстың сұлу заттары бала жанында сұлулық
сезімдерін оятады.
Үлбіреген түрлі түсті гүл, көк –жасыл орман – тоғай, сылдыраған су,
шексіз – түпсіз көк теңіз, түрлі шөптермен, толқынданған дала, бұлтпен бел
алысқан асқар тау, сұлу ай, жұлдызды түн, міне, осылар секілді жаратылыстың
сұлу көріністері, жанды билеп әкететін ән, күй, сиқырлы сөз, сұлу суреттер
әсері баланың жанында бір сұлулық толқынын оятып тұрғызбай қоймайды.
Егер оқушылар табиғатты қорғауға атсалысатын болса, табиғаттың
-14-
эстетикалық ықпалы да айтарлықтай арта түседі.
Міне, сондықтан да балардың табиғатты қорғау әрекеттеріне (күнделік
жүргізуде, табиғат бұрышында, мектептің оқу –тәжірбие алаңында, табиғатта,
үйде, жануарларды қорғауда, мектеп ауласын көгалдандыруда) эстетикалық
бағыт беру керек.
Табиғатқа, қоршаған ортаға эстетикалық қатынасты тәрбиелеу үшін
дүнижүзілік және ұлттық көркем туындылар (жазушылардың, композиторлардың,
суретшілердің т.б.) мысалдарын, үлгілерін көрнекі қолдану қажет.
Бастауыш мектеп оқушыларын табиғатқа серуендеуге шығарғанда, оларға әр
қилы тапсырмалар орындатуға болады: заттың өзіне қарап суреттер салып,
ұнаған жерлерді суретке түсіру.
Табиғат – біздің өміріміздің сәні. Ол бізді мол шаттыққа кеңелтеді.
Кең байтақ далаға, айнадай жарқыраған су айдынына, ұлы тауларға қарап,
сүйсіне ләззат аламыз. Табиғат адамның бойына қуат, көңіліне шабыт,
сезіміне ләззат шапағатын ұялататын сұлулық пен әсемдік әлемі. Сондықтан да
оқушылардың эстетикалық танымын қалыптастыруда қоршаған ортаның әсері мол.
Оқушылардың эстетикалық талғамын жетілдіре, бекіте түсу үшін сабақ
барысында табиғат көріністерінің сұлулығы жырланған шығармалардан
(жазушылардың, композиторлардың, суретшілердің) көбірек пайдаланған тиімді.
Мысалы, С.Сейфуллиннің Көкшетау поэмасы, Абайдың табиғатты суреттеуі,
Ілияс Жансүгіровтың Жетісуды суреттеуі т.б.
Негізінде эстетикалық тәрбие экологиялық тәрбиемен тығыз байланысты,
өйткені экологиялық тәрбиенің де басты бағыты жас ұрпаққа табиғатпен
қатынаста жоғары мәдениеттілікті, қоршаған ортаға деген азаматтық
жауапкершілікті қалыптастыру. Төменгі сынып оқушыларын эстетикалық тәрбиеге
баулу туған табиғатты бейнелейтін көркем сипаттама мен көріністерді жақсы
түсінуге негіз салады, оқушыларды суретке, қиып жапсыруға баулу, түстердің,
сызықтардың тамаша келісті үйлесімділігін таңдай білу қабілетін дамытуға
жәрдемдеседі.
Өмірді, оның қоғамдық тәрбиелік мәнін жан –жақты түсіну үшін әсемдік,
әдемілік заңдарын жақсы түсіну шарт. Өнер біздің қоғамда адамдардың,
әсіресе оқушыларды рухани, эстетикалық тәрбиелеуде сенімді күшті құрал
болып табылады. Оқушыларды көркемөнерді сүюге, адамға тән ізгі қасиеттерді
қастерлей білуге үйретеді.
Қазақ халқы ерте заманнан – ақ сұлулық пен әсемдікті таңдай да, талдай
да білген. Өз тұрмысы мен мәдениетінде шеберліктің небір сан –саласын,
асқан ұқыптылықпен көкірегінде қастерлей сақтап, меңгеріп, біздің
дәуірімізге ұштастырған.
Өнер қашанда қамқорлықты, оған асқан жауапкершілікпен,

-15-
жанашырлықпен қарауды қажет етеді. Әсіресе, бастауыш мектепте

бейнелеу өнері жүйелі оқыту жайы, оған жастай баулап тәрбиелеу ісі
баршамыздың алдымызға байыпты міндеттер қояды. Сурет салуды сүю -өмірді,
табиғатты, айнала қоршаған ортаны сүю. Ол мектеп оқушысының ақылын, ойын,
парасатын, өсіреді, танымын кеңейтеді, ізгілікке, әсемдікке үйретеді.
Өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге тәрбиелеп, халқына,
еліне, жеріне деген сүйіспеншілікке тәрбиелейді.
Халық шеберлері ою - өрнек салу тәсілін белгілі – бір ізбен
қалыптастыруда өз өнерін үздіксіз жетілдіру жолымен кейбір ою -өрнектердің
композицисына, әшекейлейтін заттардың түріне қарай табиғи байланысты
бейімдеп түрлендіріп отырады. Демек ою -өрнектермен әшекейлеп бейнелеушілік
қандай уақытта болмасын халықтың дәстүр негізінде орындалады. Осы халық
қолөнерінен туған бұйымдарды көрмелер мен мұражайларға сақтап қана қоймай,
оны күнделікті сабақ барысында кеңінен қолдануы қажет.
Бейнелеу өнері –ерте заманда пайда болып, барлық дәуірде өмір сүрген.
Ол бірнеше түрге бөлінеді: кескіндеме, графика, мүсін, сәулет өнері және
сәндік немесе басқа да затттардан құралады.
Сурет салуды үйрету әдістемесінде натюрморт кез –келген ыдыс –аяқтан
қолданбалы өнер.
Бір жағынан натюрморт қозғалмайды. Сол себептен натюрмортты асықпай отырып
қолдың икемділігін жаттықтыруға, түсініп, сызуға және де сурет техникасын
жете меңгеруге таптырмайтын құрылым болып табылады. Ал, жануарларды салу,
енді сурет салып, үйреніп келе жатқан оқушыға қиынға соғады. Өйткені олар
натюрморт сияқты өлі зат емес, үнемі қозғалыста болады.
Бейнелеу өнері сабағында тапсырманы түсіндірген кезде бейнеленіп
отырған объектінің эстетикалық мазмұнының нақты ашылуының маңызы зор. Оның
үстіне құбылыстағы, заттағы нақты әсемдікті педагог асқан сезіммен, әсерлі
түрде әңгімелеп беруі тиіс. Егер мұғалім сурет салу үшін қойылым, ретінде
ашық түстерге боялған заттарды қойып, оларға әдеттегі, біркелкі дауыспен
талдау жасаса және қойылымның ашық жарқындығын, әсемдігін, бірегейлікпен
білдіретін сөздерді таба алмаса, онда балалардың сезіміне қозғау салмайды,
олар бейнеленіп отырған затқа және өз жұмысына аса ынта қоймайды.
Қорыта келгенде бейнелеу өнері сабағында оқушыларға эстетикалық тәрбие
беруде халық дәстүрлерін, ұлттық өнердің түрлерін көбірек пайдалану қажет.
Себебі бастауыш мектеп жасындағы балаларды халқымыздың өнері, ұлтық ойындар
және халық ертегілеріндегі кейіпкерлер бейнесі қызықтырады. Бейнелну өнері
пәні сабығында эстетикалық талғамды қалыптастырып, негізі мынадай іс -
әрекеттерге тоқталу қажет. Жаңа сабақты түсіндіру барысында көрнекіліктерді
түрлендіре отырып, сұрақ – жауап, әңімелесу әдістерін қолдану. Сабақты
ұлттық әдет – ғұрыптар мысалдарымен түрлендіріп жүргізу.
- 16-
1.3 Күнделікті өмірдегі адамның жеке басының эстетикасы.
Жеке адамның жалпы мәдениеті үйелменде, ұжымда, жұртшылық арасында
байқалады. Сондықтан күнделікті өмірдегі оқушының жеке басының
эстетикасына ерекше көңіл аудару мұғалімдер мен ата - аналар
алдындағы кезек күттірмейтін басты мәселелердің бірі болып саналады.
Оқушылардың жалпы мәдениеті, яғни эстетикалық тәрбиенің маңызды
жақтары ізеттілік, ұқыптылық, жылы шырайлылық, қайырымдылық, тазалықты
сақтау т.б. Жалпы эстетикалық мәдениет – бұл қатынас эстетикасы,
киім – кешек эстетикасы, үй – жағдай - эстетикасы, манера, дене
қимылы т.б. А.С.Макаренко еңбектерінде бұл проблемаға зор мән
берілген.
Қатынас эстетикасы. Үйелменде ата – аналармен, мектепте оқушылар
және мұғалімдермен, басқа адамдармен қатынас жасау эстетикалық
тәрбиенің іргетасы. Мұндай қатынас балалардың күнделікті өмірінде, іс
- әрекетінде қалыптасады, эстетикалық сезіміне үнемі әсер етеді.
А.С.Макаренконың айтуы бойынша адамдармен жылы шырайлы қарым –
қатынас, көршілерге қайырымды, сенімді дос және өнегелі болу -
осының бәрі моральдық эстетиканың басты салалары.
Үй – жағдай эстетикасы. Әрбір үйелмен өз үйіне жайлы жағдай
жасауға тырысады. Әр түрлі үй дүние – мүліктерінің өз орнында әдемі,
ыңғайлы тұруын ойластырады. Жұмыс істейтін және демалатын
бөлмелерді өте қолайлы етіп жабдықтайды. Үйелменде балаларды үй
ішінде өзінің жеке заттарын, нәрселерін ретке келтіріп ұстауға,
күтуге, үйді жинауға, тазалықты сақтауға үйретеді. Осындай жұмыстардың
барлық түрлеріне балаларды қатыстыру - әке мен шешенің, ересек
үйелмен мүшелерінің басты міндеттері.
Оқушылардың үй-жағдайын өзгертуге беайланысты жұмыстарға
қатыстырып отыруы керек. Мысалы, бөлме қабырғаларына жапсырылатын түс
қағаздарын, терезе перделерін қалай таңдап алу керек, бөлмелерде
мебілді қалай әдемі етіп орналастыруға болады, бөлме өсімдіктерін
өсіру, оларды күту, яғни осы сияқты жұмыстарды өз бетімен орындауға
үйрету, дағдыландыру балалардың эстетикалық сезімін,танымын тәрбиелейді
және эстетикалық ұғымын қалыптастырады.
Киім-кешек эстетикасы.Адамның сыртқы көрінісі,киімі, жүріс-
тұрысы,оның эстетикалық мәдениетіне байланысты. Киім эстетикасы сән
қазіргі өмір талабына сәйкес ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.