Жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыруға тән экономикалық қатынастар қоғамдық өндіріс процесіндегі зиянның орнын

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1 Сақтандырудың экономикалық және әлеуметтік негіздері
1.1 Сақтандыру мәні және
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Жалпы сақтандырудың
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.3 Міндетті әлеуметтік сақтандыру
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.4 Сақтандыру
нарығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .17
1.5 Сақтандыру келісім-шартының
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20

2 Казахинстрах сақтандыру компаниясындағы бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру
2.1 Компания туралы жалпы ақпарат және есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2 Компаниядағы сақтандыру қызметін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.3 Компаниядағы сақтандыру келісім-шартының жасалу және қолданылу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
2.4 Сақтандыру ұйымдарындағы бухгалтерлік есеп жүргізу әдістері және
олардың жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..32
3 Компаниядағы сақтандыру қызметін жақсарту жолдары
3.1 Компанияға сақтандыру формаларын енгізу
қажеттілігі ... ... ... ... ... ..40
3.2 Сақтандыру келісім-шартына өзгерістер
енгізу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 41

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43

Пайдаланылған ақпарат
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..46

Тіркемелер

Кіріспе

Сақтандыру ерте заманда пайда болған. Оны түр тұлғамен ертеде
гректердің несиелік операцияларымен есептеген. Қарыздар туралы ұқсас
тәжірибелер Демосфен жазған. Теңіз – ертедегі саудаларға кемені жалға үшін
берген, содан соң табысты жүзу оқиғасында пайыздармен қайтарып берген,
егер теңізге апат шағылысса. Биікте соншама пайыз анықталған болатын, не
жиналған капитал теңіз тәуекелдерін жабуы үшін қолданған. Кеме қожайыны
капиталистіге айқын соманы төлеген, егер кеме оқиғаларсыз мақсатқа жетсе,
онда кеме қожайыны белгілі бір соманы жоғалтады. Апат оқиғаларында зиян
келуіне байланысты капиталист кеме қожайнына зияндар төлеуге міндетті
болған. Келе –келе бұлар капиталистің функцияларын сауда фирмалары өз
жауапкершілігіне алған. Болат делдалдары арқасында олардың кемелерімен
сақтандыру келісімдері жасалған. Хабардың барлығы кеме туралы, олардың
сенімділігі , экипаждар туралы және теңіз жолдарындағы қауіп-қатерлердің
шоғырлануы , саудалардың биржалары, тәуекелдерді бағалау, сондай-ақ
фирмаларға рұқсат етілетін және қабылдауға болатын сақтандыру тарифтерінің
қондырылуы. Сауданы коммерциялық сақтандыру осылай пайда болған. Сол
кезеңде сақтандыру полисі дамыды. Келесі дамумен сақтандыру ісі 15 ғасырда
Европада пайда болып, неміс проффессорларымен сақтандыру А.Манес
ірі теоретигімен белгіленген болатын. Алғашқы компаниялар 1602 жылы пайда
болды. Келесі кезең , яғни 17-18 ғасырларда Англияда бастап көзін тапты. 19
ғасырдың екінші жартысында сақтандыру қызметі мемлекеттердің қосылуы және
заң жүзіндегі қызмет көрсету сақтандыруы дамыды. 20-шы ғасырдың басында
экономикасы жақсы дамыған елдерде (Англия, Германия, Швейцария, Италия)
жұмыс істеушілер мемлекеттік сақтандыруды енгізді. Ал, 20-шы жылында
жұмыссыздыққа байланысты міндетті түрдегі сақтандыру пайда болды. 18
ғасырда Ресей мемлекетінде 1765 жылы Рига қаласында оттан өзара сақтандыру
жөнінде бірінші қоғам құрылды.
Міне, сақтандыру тарихтың бастапқы беттерінде айқындалған.
Осындай ғасырлар тізбегімен дами келе, сақтандыру біздің заманымызда да
жеткілікті дамыған. Өмір ағымдарына, қолайсыз жағдайларына , төтенше
себептер және де түрлі болып жатқан оқиғаларға, оның экономикалық, құқықтық
және табиғи жағына байланысты, қазіргі қилы нарық заманда,пайда болатын
салдарларға байланысты сақтандырудың атқаратын қызметі жоғары деңгейлі
дәрежеде екенін айтуымызға болады.
Курстық жұмысымның басты тақырыбы сақтандыру аясында болғандықтан,
жұмысымның барысында мақсаттылығымды көздегім келіп отыр. Яғни,
тақырыбымның өзектілігі – сақтандыру мәнінің өмірімізде өте қажет және оны
құқықтық нормада толтыру,онымен танысу, келісім - шарт ұғымын жеткілікті
меңгеру сияқты мағлұматтармен келесі жоспар тізімімен баяндау болып
табылады.
Сонымен қатар, курстық жұмысымның мақсаты Казахинстрах АҚ
компаниясының аясында ашылады. Бұл компанияны мысалға ала тұра, компания
жөнінде толық мәліметті ұғу, көрсетілген жоспар бойынша мағлұматты тізімдеп
ашу.
Жұмысымды бастау барысында, сақтандыру қазіргі өмір кезеңінде өте
қажет және оның қолданылуы сапалы түрде жүргізіліп жатқанын көздегім
келеді. Әр адамзаттың сақтануы тек өз қолында.

1 Сақтандырудың экономикалық және әлеуметтік негіздері

1.1 Сақтандыру мәні және мақсаты

Сақтандыру - қоғамның экономикалық қатынастарынын айрықша сферасын
бейнелейтін көне категорияларының бірі. Сақтандыру сферасы адам өмірінің,
өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметтің барлық жағын қамтиды.
Сактандыруға түрткі болатын басты себеп — бұл өндіріс пен адам өмірінің
қауіп-қатерлі сипаты. Сондықтан өндіріс процестерік жалғастыру,
азаматтардың жекелеген санаттарының өір тіршілігі мен әл-ауқатын қолдап
отыру мақсатында оларды сатып алу үшін қоғамның, жеке өндірушілердің,
олардың топтарының (салалық және аумақтық аспектілерде) натуралдык-заттай
босалқы қорларын да немесе резервтерін де, сондай-ақ ақша ресурстарын да
кіріктіретін қажетті қаражаттары болук тиіс. Мұндай ақша қаражаттары әдетте
резерв және сақтық: қорлары түрінде қалыптасады.
Сақтандырудың мақсаты қоғамдық ұдайы өндірістін үздіксіздігін қамтамасыз
ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық және ұжымдық
қорғау болып табылады.
Сақтандыру категориясы үшін мына белгілер оған тән болып келеді:
1) қатынастардың ықтимаддық сипаты;
2) қатынастардың төтенше (жай емес) сипаты (кез келген
ауқымда - мемлекеттік, аймақтық деңгейде, кәсіпорын немесе оның бөлімшесі,
жеке адам деңгейінде).
Сақтандыру категориясының қаржы категориясымен ортақ өзгеше белгілері бар:
• сақтық қатынастарының ақшалай сипаты;
• сақтандырудың қоғамдық өнімнің құнын қайта бөлуге
• қатысуы;
• оның іс-қимылы ақша қорларын жасап, пайдаланумен қосарланып отырады;
• сақтық қатынастарының бір бөлігінің міндетті сипатыны болуы;
• ақша қорларын жасап, пайдалану кезіндегі сақтық баламалығы барлық
жағдайда бола бермейді (қатынастардың баламасыздығы).
Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың
төлемдері есебінен оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек көрсетілетіндігінде.
Демек, сақтандыру — қолайсыз құбылыстар мен күтпеген оқиғалар болган кезде
жеке және заңды тұлгалардың муліктік мудделерін қорғау және оларға
материалдык, зиянды төлеу үшін мақсатты ақша қорларын құру және пайдалану
жөніндегі қайта бөлгіштік қатынастардың айрықша сферасы.
Сақтандырудың экономикалық мәніне бұл категорияның қоғамдық арналымының
көрінісі ретінде оның бөлу, өтемдік, жинақтық және бақылау функциялары сай
келеді.
Бөлу функциясы: бұл функцияның өзгешелігі қайта бөлу ретінде
керінуі. Ол алдын алу функциясына, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру
жолымен сақтық жағдайының болу мүмкіндігін жоюға бүгіледі. Жеке басты
сақтандыруда бөлу функциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтық
функциясына бүгіледі.
Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық қорын
қатаң мақсатты пайдалануды қамтамасыз етуге байланысты болатын тараптардың
нақты қатынастарында көрінеді.
Соңғы уақытта бірқатар зерттеушілер сақтандыру экономикалық категориясын
сипаттау үшін тәуекелдік функциясын қарауды ұсынады, өйткені сақтық
тәуекелі сақтандырудың негізгі арналымымен — қолайсыз оқиғалардан болған
зиянның орнын толтырумен байланысты.
Қатынастырдың екінші бөлігінің біршама тар арналымдағы қоларды — әлеуметтік
қорлар мен әлеуметтік қамсыздандыру--қорын жасап, пайдалана отырып,
азаматтардың әлеуметтік жағдайын қорғауға бағыттылығы болады. Бұл
қатынастардын іс-әрекеті халықты әлеуметтік қорғаудың қажеттігімен
байланысы.
Үшінші бөлік қатынастардың тұйық аясын пайдалана отырып және олардың осы
жиынтығы шегінде бұл қатынастардың баламалылығына жете отырып, адамдардың
денсаулығы мен әл-ауқатын, олардың мүлкін, сонымен бірге шаруашылық
жүргізуші субъектілердің мүлкін сақтық қорғау жөніндегі катынастар болып
табылады. Бұл — жалпы сақтандыру мен өмір сақтандыру және шаруашылык,
жургізуші субъектілер үшін мүлікті сақтандыру.
Сақтандыру кезінде сақтық резервтері мен қорларын қалыптастырудың екі
негізгі әдісі қолданылады, олар: бюджеттік және сақтық әдістері.
Қаржыларды қалыптастырудың бюджеттік әдісі бюджеттердің қаражаттарын, яғни
бүкіл қоғамның қаражаттарын пайдалануды болжайды.
Сақтық әдісі қорларды шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың
жарналары есебінен жасауды аддын ала қарастырады; жарналардың мөлшері және
оларды төлеудің тәртібі сақтандырудың түріне қарай немесе заңмен не
сақтық қатынастарының қатысушылары арасындағы арнайы келісімшартпен
анықталады.
Сақтық қатынастарының бірінші бөлігінде — қоғамдык қорғауда бюджеттік әдіс
пайдаланылады, екінші бөлікте - әлеуметтік сақтандыруда — қос әдіс, үшінші
бөлікте — жалпы сақтандыру мен өмірді сақтандыруда тек сақтық әдіс
пайдаланылады.
Ірі апаттар мен нәубеттердің зардаптарын жою жөніндегі шараларды
қаржыландыру үшін қайырымдылық қайыр көрсету алымы немесе белгілі бір
уақиға шалмаған қатысушылар арасында қаражаттарды бөлу сияқты көмекші
әдістер қолданылуы мүмкін. Сонымен бірге, өзін-өзі сақтандыру негізінде
ақша қаражаттарын немесе материалдық босалқы қорларды қалыптастыру әдісі де
болуы мүмкін. Мұндай әдіс ауыл шаруашылығында (босалқы қорлар — жемшөп,
тұқым, отын және т.б. қорлар), материалдық өндіріс сферасының
кәсіпорындарында (шикізаттың, шала фабрикаттардың, басқа материалдардың
босалқы қорлары) қолданылады; азаматтардың жекеше жинақ ақшалары олардың
сақтық босалқы қорлары ретінде қаралуы мүмкін.
Сақтандыру экономикалық категориясының материалдық-ақшалай иелері сақтық
қорлары бола алады, олар қоғамдық ұдайы өндірістің элементтері, сақтық
қатынастары қатысушыларының жарналары, мемлекеттік бюджет қаражаттары,
қаражаттардың ерікті аударымдары, қайыр көрсету және сақтық қатынастары
катысушыларының тарапынан болатын бірқатар басқа айрықшалықты төлемдер
есебінен қалыптасатын ақшалай немесе материалдық қаражаттардың резервтері
болып табылады.
Экономиканың нарықтық қатынастарға көшуі, кәсіпкерлік қызметтің дамуы,
тауар мен айырбас шеңберінің, шаруашылык жүргізуші субъектілер арасындағы
өзара келісімшарт міндеттемелерінің кеңеюі сақтандыру арқылы болатын
кепілдіктердің берік жүйесін талап етеді. Тек сақтандыру негізінде ғана
материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айыртбастау - және тұтыну процесінде
пайда болатын қоғамдық және жеке мүдделерді қорғау мүмкін болады.
Өтпелі экономика жағдайындағы сақтандыру институтынык ерекше маңыздылығы
бірқатар факторлармен айқындалады.
Біріншіден, мемлекет тарапынан көзделген шаралардың сипаты мен
көлеміне қарамастан, сақтандыру халық пен ұйымдардың түрлі мүдделерін
қосымша қорғауға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде табиғи және техногендік
сипаттағы төтенше жағдайларды жою жөніндегі шығыстардың негізгі ауырпалығы
мүмкіндіп объективті түрде шектеулі болып табылатын мемлекеттік бюджетке
түседі.
Екіншіден, сақтандыру механизмін қазіргі жағдайда пайдалану елдегі
кәсіпкерлік қызметті жедел дамытуды, Қазақстан экономикасының негізгі
саласының ерекшеліктерін, оның климаты мен географиялық орналасуы,
экологиясының деңгейік ескере отырып, өндіріс технологиясын жетілдіруді
қамтамасыз етеді.
Сақтандыру, табыс (пайда) түсіру мақсатымен коммерцияның шектес сфераларына
қаражаттарды инвестициялау жөніндегі сақтық ұйымдарының қызметі сақтық ісі
ретінде болып көрінеді. Сақтандыру — сақтық ұйымы өз активтері есебінен
жүзеге асыратын сақтық төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтық
жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңи
тулғалардың заңды мүдделерін мүліктік жағынан кррғауға байланысты
қатынастар кешені.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі бойынша мыналар сақтандырудың
нысандары болып табылады:
• міндеттілік дәрежесі бойынша — ерікті және міндетті;
• сақтандыру объектісі бойынша — жеке және мүліктік;
• сақтык, өтемді жүзеге асыру негіздері бойынша — жинақтаушы және
жинақтаушы емес.
Сақтандыру түрі сақтық ұйымы сақтанушыға сақтандыру шартын жасау
арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шеңберінде әзірлейтін және
беретін сақтық өнімі болып табылады.

1.2 Жалпы сақтандырудың мәні

Жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыруға тән экономикалық
қатынастар қоғамдық өндіріс процесіндегі зиянның орнын; егер бұл процесс
дүлей апат пен басқа төтенше немесе күтпеген оқиғалардың нәтижесінде
бұзылса, толтырумен байланысты. Зиянның орнын ынтымақтастық негізде сақтық
қатынастарына қатысушылардың төлейтін сақтық жарналары есебінен
толтырылады, бұл жарналардың жиынтығы, жоғарыда айтылғандай, сақтық
қорларын құрайды.
Мүліктік және кәсіпкерлік тәуекелдер (қауіп-қатерлер) азаматтық-құқықтық
жауаптылықты қоса алғанда, оларға байланысты мүдделерді сақтандыру жалпы
(мүліктік) сақтандыруға жатады. Мұндай сақтандыру кезінде мүліктің жоғалу
(жойылу) қаупі (тәуекелі), жетіспеуі немесе бүлінуі және өзге де мүліктік
игіліктер мен құқықтар сақтандырылады.

• Аннуитет [нем. Annuitat кенже лат. annuitas жыл сайынғы төлем]
сақтандыру ісінде рентаны немесе зейнетақыны сақтандыру жөніндегі
төлемдердін шамасын көрсетеді.

Сақтанушының немесе пайдаланушының мүліктері сақтандыруға мүддесі болмаған
жағдайда жасалған мүліктік сақтандыру шарты жарамсыз болады.
Жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру сақтандырылушы жазатайым
жағдайдың немесе аурудың салдарынан қайтыс болған, еңбек ету (жалпы немесе
кәсіби жағынан) қабілетін (толық немесе ішінара) жоғалтқан немесе оның
денсаулығына өзге де зиян келтірілген жағдайда оның қосымша шығыстарын
тіркелген сомада не ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық төлемін
жүзеге асыру көзделетін жеке басты сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып
табылады.
Көлік құралдарын сақтандыру көлік құралын иеленуге, пайдалануға,
оған билік етуге байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы
немесе жойылуы, соның ішінде айдап немесе ұрлап әкетілуі салдарынан
келтірілген зиянды ішінара немесе толық етемі мөлшерінде сақтық төлемдерін
жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.
Жүктерді сақтандыру жүктерді иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге
байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне оның зақымдануы немесе жойылуы,
соның ішінде жүктердің тасымалдану әдісіне қарамастан жоғалып кетуі
салдарынан келтірілген зиянды ішінара немесе толық етемі мелшерінде сақтық
төлемдерін жүзеге асыру көзделетін сақтаңдыру түрлерінің жи-ынтығы болып
табылады.
Мүліктік сақтандыру мүлікті иеленуге, пайдалануға, оған билік етуге
байланысты адамдардың мүліктік мүдделеріне (автомобиль, темір жол, өуе
немесе су көліктерін, жүктерді қоспағанда) оның зақьшдануы немесе жойылуы
салдарынан келтірілген зиянды ішінара немесе толық өтемі мөлшерінде сақтық
төлемдерін жүзеге асыру көзделетін сақтандыру түрлерінің жиынтығы больш
табылады.
Азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру кезінде, үшінші бір
адамдардың өміріне, денсаулығына немесе мүлкіне зиян келтірудің салдарына
туындайтын міндеттемелер бойынша жауапты болу (келтірілген зияндар үшін
жауаптылықты сақтандыру), сондай-ақ шарттардан туындайтын міндеттемелер
бойынша жауапты болу (шарт бойынша жауаптылықты сақтандыру) тәуекелін
сақтандыру.
Зиян келтіргендігі үшін азаматтық-құқықтық жауаптылыкты сақтандыру кезінде
сақтанушының өз жауаптылығы да, осындай жауаптылық жүктелуі мүмкін болатын
өзге тұлғаның жауаптылығы да сақтандырылады.
Зиян келтігендігі үшін азаматтық-құқықтық жауаптылыкты сақтандыру кезінде
сақтанушының өзінің жауаптылык тәуекелі ғана сақтандырылуы мүмкін. Бұл
талаптарға сәйкес келмейтін сақтандыру шарты жарамсыз деп есептеледі.
Шартты бұзғандығы үшін азаматтық-құқықтық жауаптылык тәуекелі шартта оның
талаптарына сәйкес сақтанушы оның алдында азаматтық-құқықтық жағынан
жауапты болуға тиіс тарап болып табылатын және бұл жағдайда пайда алушы
ретінде іс-қимыл жасайтын тұлғаның пайдасына сақтандырылған болшт
есептеледі.
Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру кезінде кәсіпкердің сактанушы
ретінде іс-қимыл жасайтын келісімшарт жасаушы агенттерінің өз
міндеттемелерін бұзуынан болған кәсіпкерлік қызметтің залалдар тәуекелі
немесе кәсіпкерге байланысты емес жағдайлармен осы қызмет шарттарының
өзгеруінен болған залалдар тәуекелі, соның ішінде күтілген кірісті ала
алмай қалу тәуекелі сақтандырылады. Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру шарты
бойынша тек осы сақтанушының кәсіпкерлік тәуекелі және тек соның пайдасына
ғана сақтандырылуы мүмкін.
Сақтанушы болып табылмайтын тұлғалардың кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру
шарты немесе өзге тұлғаның (пайда аушының) пайдасына жасалған шарт жарамсыз
болады.
Өмірді сақтандыру — азаматтардың өмірін, денсаулығын, еңбек
қабілеттігін және жеке басына байланысты өзге де мүдделерін залалдан
қорғаудың нысаны, ол жеке басты және әлеуметтік сақтандыру қызметтерінің
көмегімен жүзеге асады.
Өмірді сақтандыру сақтандырылушы қайтыс болған немесе ол сақтандыру мерзімі
біткенге дейін немесе сақтандыру шартында белгіленген жасқа дейін өмір
сүрген жағдайда сақтық төлемін жүзеге асыруды көздейтін жеке басты
сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады.

1.3 Міндетті әлеуметтік сақтандыру түсінігі

Міндетті әлеуметтік сақтандыру — азаматтарды еңбек ету кабілетін
жоғалтуына және (немесе) жұмысынан айрылуына, сондай-ақ асыраушысынан
айрылуына байланысты кірістің бір бөлігін етеу үшін мемлекет
ұйымдастыратын, бақылайтын және кепілдік беретін шаралардың жиынтығы,
азаматтарды әлеуметтік корғаудың мемлекет жүзеге асыратын нысандарының
бірі. Алайда бұл екі жүйенің арасындағы айырмашылық азаматтардың еңбек
кызметіне қатысты және еңбекке жарамсыздар үшін қорларды калыптастыру
әдістерімен қаланған.(13.3 бөлімді қараңыз)
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік сақтандыру ка-тегорияларының іс-
әрекетінің объективті қажеттігі ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесінің, атап
айтқанда, оның құрамдастарының бірінің — жұмыс күшінің ұдайы
толықтырылуының талаптарынан туындайды. Ұдайы өндірістің бұл түрі үшін
қаражаттардың негізгі көзімен — еңбекақы, басқа жекеше табыстардын қорымен
қатар әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік сақ-тандыру қорлары жұмыс
істейді.
Әлеуметтік арналым қорларын қалыптастырудың екі қағидаты бар:
1) ұрпақтар ынтымақтастығының негізінде; жұмыс істейтін ұрпақ жұмыс
істемейтіндерді қамтамасыз етеді, ал, өз кезегінде, еңбекке жарамдылықтан
айырылуына қарай оларды еңбек қызметіне кірген жаңа ұрпақ ауыстырады. Бұл
қағидатқа негізделген жүйе Қазақстанда 1998 жылға дейін қолданылды;
2) әлеуметтік қорларға, көбінесе әлеуметтік қорға азаматтардың дербес
аударымдарының негізінде; бұл қағидаттың іс-әрекеті кезінде төлемақылардың
мөлшері нақты тұлғаның бүкіл жұмыс істеген кезіндегі салған сомасына
байланысты болады. Бұл қағидаттың іс-әрекетіне негізделген жүйе
Қазақстандағк зейнетақы реформасының негізіне қойылған.
Бірінші қағидатқа негізделген және Қазақстанда 1998 жылғы дейін
қолданылған жүйе мынадай ерекшеліктермен сипатталады:
1) зейнетақымен қамсыздандыруға мемлекеттік монополия:
2) әлеуметтік қамсыздандыру қорларына түсетін міндетті зенетақы
жарналарының топтастырылуы;
3) жүйе ішінде қаражаттарды қайта бөлу.
Мұндай жүйе жоспарлы директивалық экономика, еңбекке қабілетті халықтың
жұмыспен толық қамтьшуы, мемлекет тарапынан жан-жақты бақылау,
зейнеткерлерге жұмыс істейтін халықтың жоғары ара қатынасы жағдайында
тиімді болды. Өмір сүрген жүйе азаматтардың түрлі кәсіптік және әлеуметтік
санаттарына арналған жеңілдіктердің көптеген түрлерінің болуымен
сипатталады.
90-жылдардың басы мен ортасындағы экономиканың дағдарысы әлеуметтік
сақтандыру жүйесінің де дағдарысына қозғау салды, бұл жарналарды төлеудің
базалык көрсеткіштерінің құлдырауынан да, сондай-ақ әлеуметтік қорларға
оларды толық және уақтылы аударып отыруға төлеушілердің мүдделігінің
болмауынан да әлеуметтік сақтандыруға төленетін жарналардың жиналымдығының
төмен деңгейінде керінетін еді; бұл зейнеткер мен жәрдемақылар алатындар
алдында берешектің үлкен келеміне жеткізді; әлеуметтік қорлар
қаражаттарының инфляциялық құнсыздануы зейнеткерлердің күнкөріс минимумдағы
қажеттіліктерін қамтамасыз етпеді және қорлар қаражаттарының аса
шектеулілігі жағдайында әлеуметтік төлемақыларды өнбойы индексациялап отыру
қажеттігін тудырды.
Қазақстанда жүргізіліп жатқан зейнетақы реформасының негізіне қойылған
екінші қағидаттың іс-әрекетіне негізделген жүйе мыналармен сипатталады.
1) зейнетақымен қамтамасыз етуді мемлекеттік реттеу;
2) зейнетақы қорын қалыптастыруға қатысқан 30 жастан төмен емес азаматтар
үшін ең аз белгілінген күнкөріс минимумын сақтау жөніндегі мемлекеттің
кепілдіктері;
3) зейнетақы жинақ ақшасын жөне әлеуметтік қамсыздандырудың басқа
нысандарын межелеу;
4) зейнетақы қорланымдарын қалыптастыруға еңбек етуге қабілетті жастағы
барлық азаматтардың міндетті қатысуы;
5) еңбек етуте қабілетті азаматтардың қартайғанда өзін зейнетақымен
қамсыздандыруы үшін жеке жауапкершілігі;
6) инвестициялаудың тиімділігін және зейнетақы жинақ ақшасының
қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
7) жинақтаушы зейнетақы қорларындағы қорланымдарға азаматтардың мұралану
құқығын белгілеу;
8) қосымша ерікті зейнетақымен қамсыздандыруға азаматтарға құқық беру;
9) зейнетақы жинақ ақшасын экономикаға инвестициялау, бүл оның дамуына
жәрдемдеседі.
Міндетті әлеуметтік сақтандыру мынадай түрлерге бөлінеді:
• еңбек ету қабілетін жоғалытқан жағдай;
• асыраушысынан айрылған жағдай;
• жұмысынан айрылған жағдай;
• Мыналар міндетті әлеуметтік сақтандырудың негізгі қағидаттары болып
табылады:
• Қазақстан Республикасының міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы
заңнамасын сақтау мен орындаудың жалпыға бірдейлігі;
• әлеуметтік төлемдерді қамтамасыз ету үшін қолданылатын шараларға
мемлекеттің кепілдік беруі;
• міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысудың міндеттілігі;
• заңға сәйкес әлуметтік аударымдарды әлеуметтік төлемдерге пайдалану;
• әлеуметтік төлемнің көзделген шарттар бойынша міндеттілігі;
• әлеуметтік төлемдердің мөлшерін саралау;
• міндетті әлеуметтік сақтандыруды қамтамасыз ететін мемлекеттік
органдардың қызметіндегі жариялылық.
Жұмыс істейтін қызметкерлерді қоспағанда, қызметкерлер, Қазақстан
Республикасының аумағында тұрақты тұратын және табыс келтіретін қызметті
жүзеге асыратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарды қоса алғанда, өзін-
өзі жұмыспен қамтыған адамдар міндетті әлеуметтік сақтан-дырылуға тиіс
Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушылар үшін әлеуметтік
сақтандырудың мемлекеттік қорына төленуге тиісті әлеуметтік аударымдар
мынадай мөлшерде белгіленеді:
2005 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап — әлеуметтік аударымдарды есептеу
объектісінен 1,5 пайыз;
2006 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап — әлеуметтік аударымдарды есептеу
объектісінен 2 пайыз;
2007 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап — әлеуметтік аударымдарды есептеу
объектісінен 3 пайыз.
Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес арнаулы салық режімі
қолданылатын өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдар үшін олардың өз пайдасына
төлейтін әлеуметтік аударымдардың мөлшері белгіленген (2005, 2006 және 2007
ж.ж. 1-ші қаңтарынан бастап ҚР-ның заңнамалық актісімен белгіленетін ең
төменгі жалақының тиісінше 1,5, 2 және 3 пайызы).
Еңбек ету қабілетінен айрылған жағдайда әлеуметгік төлем өзі үшін
әлеуметтік аударымдар жүргізілген міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне
қатысушыға, әлеуметтік төлем алуға өтініш берген уақытта жұмысы
тоқтатқанына немесе істеп жатқанына қарамастан тағайындалады.
Еңбек ету қабілетінен айрылған жағдайда ай сайынғы әлеуметтік төлемдердің
мөлшері әлеуметтік аударымдар объектісі ретінде ескерілген соңғы жиырма
төрт ай ішіндегі табыстың заңнамалық актіде белгіленген ең төменгі
жалақының сексен пайызын шегергендегі орташа айлық мөлшерін табысты
алмастырудың, еңбек ету қабілетінен айрылу мен қатысу өтелінің тиісті
коэффициенттеріне көбейту арқылы айқындалады.
Сақтандырудың жалпы жүйесінің салыстырмалы дербес бөлігі
медициналык, сақтандыру болып табылады.
Медициналық сақтандыру — бұл жұмыс берушілердің, азаматтардық
сақтық жарналары мен бюджет қаражаттары есебінен сақтандырылған адамдарра
зиянның орнын өтеу үшін және медицина мекемелерінің шығындарының өтемақысын
төлеу үшін ауырған, жарақат алған жағдайда денсаулықты қаржыландыру
жөніндегі қатынастар. Ол әлеуметтік бағдарланған экономикасы бар елдердің
сақтық қорғауы тұтас жүйесінің міндетті атрибуттарының бірі болып табылады.
Мысалы; АҚШ-та "Медикэр" жүйесі — егде адамдар үшін, "Медикэйд" жүйесі -
кедейлер, жұмыссыздар мен мүгедектер үшін; ГФР-де - сырқатты сақтандыру.
Медициналық сақтандырудың шетелдік жүйелері, әдеттегідей, өзін-өзі
сақтандыру қағидатында (жұмыс берушілердің, қызметкерлердің және
мемлекеттің негізінен төменгі әкімшілік буынның қатысуы) жұмыс істейді және
ны-сандары мен әдістерінің сан алуандығымен ерекшеленеді. Медициналық
сақтық қорғаудың ұжымдық (салалық), қоғамдық (мемлекеттік) және жеке
(жекеше) жүйелері бар. Медициналық сақтандыру қорларына сақтық жарналарын
төлеуде жұмыс берушілердің міндетті қатысуы заңнамада қарастырылған. Сақтық
қорларын қалыптастыру, қызметтер көрсету сияқты, сақтаушылардың
табыстарына, қор мекемесінің мөртебесіне, кейде сақ-тандырылғандардың
жасына қарай сараланған.
Қазақстанда медициналық сақтандыруды ұйымдастырудың белгілі бір тәжірибесі
жинақталған еді, бірақ жүйені басқару саласының төмендігінен және
жұмылдырылған қаражаттарды мақсатты және тиімді пайдалануды бақылаудың
жеткіліксіздігінен ол беделін жоғалытқан болатын.
Сөйтіп, медициналық сақтандыру сақтандыру жүйесінің маңызды құрамды буыны
болып табылады және қоғамдық өндірістің аса маңызды факторы — еңбек
ресурстарының ұдайы толықтырылуының әлеуметтік-экономикалық процестерінде
оның рөлі салмақты. Бұл рөл медициналық сақтандыру қорларының жұмыс
істеуінің қағидалық ерекшеліктеріне негізделген: қалыптастырудың қоғамдық
ынтымақтастығы, іс-әрекеттің ор-талықсыздандырылуы (бөлшектенуі),
ұйымдастырудың міндетті нысаны — бұлар барлық азаматтарға қажетті
медициналық көмек берудің кепілдіктерін қамтамасыз етеді.

1.4 Сақтандыру нарығы

Сақтық келісімшарттарын жасауға жөне сақтық операция-ларының
нәтижелігіне жетуге ынталы тараптардың өзара іс-қимылы сақтандыру нарығында
жүргізіледі.
Сақтандыру нарығы дегеніміз - ақша қатынастарының сферасы, онда
сатып алу-сату объектісі "ерекше тауар" — сақтық қызмет болып табылады және
оған деген ұсыным мен сұраным қалыптасады.
Қазақстан Республикасы сақтандыру нарығының қатысушылары мыналар болып
табылады:сақтық (қайта сақтандыру) ұйымы; сақтық брокері; сақтық агенті;
сақтанушы, сақтандырылушы, пайда алушы; актуарий; уәкілетті аудиторлық ұйым
(уәкілетті аудитор); өзара сақтандыру қоғамы; сақтандырумен байланысты
кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын өзге де заңи және жеке түлғалар.
Уәкілетті орган - Қазақстан Республикасының зандарына сәйкес
сақтандыру нарығын реттеу жөне сақтық қызметін қадағалау жөніндегі
функциялар мен өкілеттікті жүзеге асыратын мемлекеттік орган.
Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының төлем қабілеттігі оның өз қаржылық
міндеттемелерін уақтылы және толық орындау қабілетімен анықталады. Сақтық
(қайта сақтандыру) ұйымы төлем қабілеттігінің көрсеткіштері, активтердің
өтімділігі ескеріле отырып, қабылданған міндеттемелер арасындағы
нормативтік арақатынастардың сақталуы болып табылады.
Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының қаржылық тұрақтылығы сыртқы қаржылық
және өзге де факторлардың қолайсыз әсер етуі мүмкіндігін ескере отырып,
сақтық және қайта сақтандыру шарттары бойынша қабылданған міндеттемелердің
бүкіл қолданылу мерзімі ішінде өзінің төлем қабілеттігін сақтау қабілетімен
айқындайды.
Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының және шоғырландырылған негізде қадағалау
жүзеге асырылатын тұлғалардың төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылығын
қадағалау олар үшін пруденциялык, нормативтер және сақталуға міндетті өзге
де нормалар мен лимиттер белгілеу арқылы жүргізіледі.
Пруденциялық нормативтерді уәкілетті орган белгілейді және ол, атап
айтқанда: телем қабілетілігінің нормативтерін; қаржылық тұрақты
нормативтерді кіріктіреді.
Негізгі сақтық қызметінен алатын сақтандырушының табысы сақтық төлемдерімен
және өзге сақтық қызметінен алынған табыстар мен шығыстардың (сақтық
сомаларды төлеу және сақтық ісін ұйымдастыру және оның материалдық базасын
жасау жөніндегі шығыстардың орнын толтыру, еңбекке ақы төлеу шығыстары,
сақтық қорларына аударылатын аударымдар) айырмасы ретінде анықталады.
Кәсіпкерлік қызметтен алынатын табыс қызметтің осы түрлеріне белгіленген
ережелерге сәйкес салық салынатын табыс резервтік қорларға аударылған
аударымдардың сомасына азайтылатынын ескере отырып есептеп шығарылады.
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасындағы сақтық
қызметінің монополиясы өзгерді, сақтандыру кеңістігі едәуір кеңейді, сақтық
қызметтердің кең спектрін ұсынатын мемлекеттік емес акционерлік сақтық
компаниялары пайда болды.
Елімізде сақтандыруды дамытудың негізгі мақсаты — мемлекеттің, азаматтардың
және шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүддесін қорғаудың нақты құралы
бола алатын толыққанды, орнықты жұмыс істейтін ұлттық сақтандыру нарығын
қалыптастыру.
Қазіргі заманғы ұлттық сақтандыру жүйесін құру сақтық қызметі рыногын
сапалы жаңа деңгейге көтеру жөнінде шаралар әзірлеуді және кезең-кезеңімен
іске асыруды талап етеді. Бұл қағида Қазақстан Республикасында сақтандыруды
дамытудың мемлекеттік бағдарламасының шеңберінде жүргізіледі.
Ерекше сақтық қатынастар, сақтық қызметінің нарығын дамыту, азаматтар мен
заңды тұлғаларды сақтандыру тұрғысындағы қорғау "Сақтық қызметі туралы"
Қазақстан Республикасының заңымен, сақтандыру мәселелері жөніндегі Үкімет
қаулыларымен және Ұлттық банктің сақтық қадағалау департаментінің
нормативтік актілерімен реттеліп отырады.
Қазіргі кезде Қазақстанның сақтандыру нарығы қатысушыларының ассоциациясы
құрылған. Ассоциацияның негізгі міндеттері Қазақстан Республикасының
сақтандыру нарығын дамытудың қолайлы жағдайларын жасау және халықтың
сақтық мәдениетінің деңгейін арттыру болып табылады.
Соңғы жылдары сақтандырудың отандық нарығында оң тенденциялар байқалуда.
2003 жылы сақтық сыйлықақыларының көлемі (іс жүзінде - рыногының көлемі)
27,1%-ға көбейіп, 28,9 миллиард теңгені құрады. Міндетті сақтандыру бойынша
сақтық сыйлықақыларының көлемі 136,4%-ға (2,8 миллиард теңгеге дейін) өсті.
Ерікті мүліктік сақтандыру бойынша ол 18,6%- ға (23,3 миллиард теңгеге
дейін) көбейді. Сақтық төлемақысының көлемі 80%-ға (4,2 мшшиард теңгеге
дейін), соның ішінде міндетті сақтандыру бойынша 73,5%-ға (1,3 миллиард
теңгеге дейін) есті.
Сақтық ұйымдарының жиынтық есептік меншікті капиталы 47,3%-ға (9 миллиард
теңгеге дейін) көбейді, сақтық резервтері 66,7%-ға (4,5 миллиард теңгеге
дейін) өсті.
Барлық сақтық ұйымдарының жиынтық активтері 2003 жылы Қазақстанда 65,6%ға
көбейіп, 0,7 миллиард теңгені құрады.
Қазіргі кезде Қазақстанда 34 сақтық ұйымдарының сақтық қызметін жүзеге
асыру құқығына лицензиялары бар, соның ішінде 6 —шетелдіктердің қатысуымен
және екеуінің өмірді сақтандыру бойынша, 27-сінің көлік құралдары иелерінің
АҚЖ-ні міндетті сақтандыру бойынша лицензиялары бар, 6 сақтық
брокерлерінің, 30 актуарийлердің, 34 аудиторлық ұйымдарының және 67
аудитордың сақтық қызметінің аудитын жүзеге асыруға лицензиялары бар .

1.5 Сақтандыру келісім- шартының мәні

Енді, шарт туралы жалпы ережелерге тоқталсақ:
1. Шарт ұғымы. Шарт көне құқықтық құрылымның бірі. Шарттың ғасырлар
бойы пайдаланылуы құқықтың икемді түрі екендігін көрсетеді, ол арқылы
әртүрлі қоғамдық қатынастарды реттеуге болатындығы дәлелденген.
Шаруашылықтың негізгі міндеті заң шеңберінде адамдардың әрекетін реттеу.
Шартты (CONTRACTUS) рим құқығы үш түрлі мағынада: құқық қатынастарының
туындауы ретінде; құқықтық қатынастың өзі ретінде ; ең соңында тиісті
құқықтық қатынастың нысаны ретінде қарастырады.
2.Шарттың түрлері. Шарттың әрқилы болып келуі азаматтық құқықта
олардың топтастыруға жол ашады. Шарттарды топтастыру олардың негізгі
белгілеріне орай жүргізіледі (өзіне тән шарт белгілері):

• біржақты және екі жақты шарттар;
• ақылы және ақысыз шарттар;
• консенсуалды (келісім) және нақты шарттар;
• үшінші жақтың пайдасына жасалатын шарт.
3.Шарттың мазмұны. Жасалған шарт жағдайларының жиынтығы – шарт
мазмұны болып табылады. Жалпы ереже бойынша, тиісті шарттың мазмұны,
заңдармен жазылған жағдайлардан басқасында шарт ережелері тараптардың
қалауы бойынша белгіленеді. (Азаматтық кодекстің 382-бабының 1-тармағы).
Шарттың ережесі заңдарға сәйкес қолданылатын нормамен көзделген
реттерде, егер тараптардың келісімімен өзгеше (диспозитивтік норма)
белгіленбесе, тараптар өздерінің келісімдерімен норманың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.