АҚШ аумағының негізгі бөлігі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. Америка Құрама Штаттарына жалпы
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1 АҚШ-ң физикалық-географиялық және экономикалық-
географиялық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..4
1.2 АҚШ-ң
халқы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 АҚШ-ң
шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...11
2. Канадаға жалпы
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...16
2.1 Канаданың физикалық-географиялық және
экономикалық-географиялық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16

2.2 Канаданың халқы мен ұлттық
құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.3 Канаданың шаруашылығы мен сыртқы
байланыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Қорытынды.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 24
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
25

Кіріспе
Тақырыптың бірінші бөлімінде Америка Құрама Штаттарының табиғат
жағдайы, географиялық орны көршілес мемлекеттердің даму деңгейі, оның
экономикасына сипаттама беріледі. Америка Құрама Штаттарына жалпы жолу
яғни жалпы географиялық орны көршілес мемлекеттінің даму деңгейіне
тигізетін әсері қандай, экономика, ол қай бағытта дамып жатыр,
халқы санының өсуі, табиғат ресурстары әсіресе, өндірісінің алатын
орны ерекшелігі туралы ауқымды материалдар келтірілді. Ал екінші
бөлімде Канаданың әлеуметтік-экономикалық жағдайы, сыртқы экономикалық
қарым-қатынастары қарастырылады.
Жұмысының мақсаты – Солтүстік Америка елдерінің өркендеп, даму
үстіндегі экономикасының басты саласы машина және химия өнеркәсібінің
дамуына талдау жасап, бұл өндірістің қоршаған ортаға әсеріне баға беру және
өзара тиімді байланыстың өзекті көздерін айқындау.
АҚШ пен Канада жалпы алғанда колайлы деп бағаланатын экономикалық-
географиялық жағдайының басты ерекшеліктері мынадай:
•АҚШ кұрамына енетін Аляска және Гавай штаттары елдің басқа
бөліктерімен кұрлық арқылы шектеспейді; бұл ел аумағында біртұтас көлік
жүйесін қалыптастыруға кедергі келтіріп, әлеуметтік-экономикалық
айырмашылықтарға себепші болады.
Елдің шығысында Атлант, батысында Тынық мұхит сулары ұласып жатыр; бұл
жағдай АҚШ-тың халықаралық экономикалық қатынастарын дамытуына өте қолайлы
әсер етіп, мемлекеттің кауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
АҚШ өндірісін алуан түрлі шикізатпен және арзан еңбек ресурстарымен
қамтамасыз етіп, өз кезегінде дайын тауарларды сатып алатын Латын Америкасы
елдерінің салыстырмалы түрде жақын орналасуы ел экономикасының үздіксіз
дамуына себепші болады.
АҚШ-тың көршілес орналасқан Канадамен және Мексикамен кұрлықтық шекаралары
шартты түрде өзен-көлдер, таулы аймақтар арқылы өтуі елдер арасындағы сауда-
экономикалық қатынастарының дамуына колайлы жағдай жасайды.
Канада — дүние жүзінде жер көлемі жөнінен Ресейден кейін екінші орын
алатын, жоғары дамыған ел. Елдің солтүстік бөлігі Канада Арктикалық
топаралындағы (архилелаг) аралдарды қамтыса, оңтүстігі мен солтүстік-
батысында Америка Кұрама Штаттарымен шектеседі. Астанасы — Оттава
қаласы.
Канада - жоғары дәрежеде дамыған индустриялы-аграрлы ел. Шаруашылық
құрылымында "Үлкен жетілікке" енетін басқа елдер тәрізді, материалдық емес
сала басым. Елде алуан түрлі тауарлар: жемістер консервілеуден бастап
автокөлік өндіруге дейін дамыған.

1. Америка Құрама Штаттарына жалпы шолу
1.1 АҚШ-ң физикалық-географиялық және экономикалық-географиялық
жағдайы

Жерінің ауданы — 9 млн 363 мың км2
Халқы — 290 млн адам (2005 ж.)
Астанасы — Вашингтон
Мемлекеттік кұрылымы — федерациялық республика
Мемлекет басшысы — президент
Заң шырарушы органы — конгресс
Мемлекеттік тілі — ағылшын тілі
Ұлттық валютасы — америка доллары
Әкімшілік-аумақтық бірлігі — штаттар және федералдық округ
АҚШ-тың экономикалық-географиялық жағдайы. Мемлекет тарихы
Америка Құрама Штаттары (АҚШ)—дүниежүзіндегі аса ірі мемлекеттердің
бірі. Ол жерінің ауданы жөнінен Ресей, Канада, Қытайдан кейінгі төртінші
орын алады. Мемлекеттік кұрылымы жөнінен АҚШ 50 штаттан, ел астанасы
-Вашингтон қаласы орналасқан Колумбия федералды округінен тұратын
федерациялық. республика болып табылады.АҚШ республикасын президент
басқарады, ол 4 жыл мерзімге сайланады.
Экономикалық-географиялық жағдайы. АҚШ аумағының негізгі бөлігі
Солтүстік Америка материгінде орналасқан, сондай-ақ Тынық мұхиттағы Гавай
аралдары да елдің құрамдас бөлігі болып табылады. АҚШ жері бес сағаттық
белдеуде жатыр: мұнда батыстан шығысқа қарай тынықмұхиттық, таулық,
орталық, шығыс және атлантмұхиттық уақыт ажыратылады. Елдің жалпы алғанда
колайлы деп бағаланатын экономикалық-географиялық жағдайының басты
ерекшеліктері мынадай:
•АҚШ кұрамына енетін Аляска және Гавай штаттары елдің басқа
бөліктерімен кұрлық арқылы шектеспейді; бұл ел аумағында біртұтас көлік
жүйесін қалыптастыруға кедергі келтіріп, әлеуметтік-экономикалық
айырмашылықтарға себепші болады.
Елдің шығысында Атлант, батысында Тынық мұхит сулары ұласып жатыр; бұл
жағдай АҚШ-тың халықаралық экономикалық қатынастарын дамытуына өте қолайлы
әсер етіп, мемлекеттің кауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
АҚШ өндірісін алуан түрлі шикізатпен және арзан еңбек ресурстарымен
қамтамасыз етіп, өз кезегінде дайын тауарларды сатып алатын Латын Америкасы
елдерінің салыстырмалы түрде жақын орналасуы ел экономикасының үздіксіз
дамуына себепші болады.
АҚШ-тың көршілес орналасқан Канадамен және Мексикамен кұрлықтық шекаралары
шартты түрде өзен-көлдер, таулы аймақтар арқылы өтуі елдер арасындағы сауда-
экономикалық қатынастарының дамуына колайлы жағдай жасайды [1].
Мемлекет тарихы. XVI ғасырда Солтүстік Америкаға еуропалықтар қоныс
аудара бастады. 1607 жылы қазіргі АҚШ жеріндегі Виргиния штатында алғашқы
қоныстар пайда болды. 1620 жылы Массачусетс шығанағы жағалауына ағылшын
қоныс аударушылары келіп жетті. Осы аймақта пайда болған Жаңа Англияның
тұрғындары янки деп аталды. Қазіргі кезде байырғы америкалықтардың барлығын
осылайша атайды. Жаңа Англияда іргетасы қаланған алғашқы қала — Бостон оның
орталығына айналды.
Үндістерді табиғат жағдайлары қолайсыз ішкергі аудандарға ығыстырып
тастаған еуропалық қоныс аударушылар ауыл шаруашылығымен айналыса бастады.
Солтүстікте олар өз фермаларында жұмыс істесе, оңтүстікте ұлан-ғайыр
плантацияларды иеленіп, Африкадан әкелінген кұлдардың еңбегін пайдаланды.
Құлдар саны XVIII ғасырдың ортасында 300 мыңға жетті. Иеліктердің көпшілігі
Ұлыбританияның қол астында болатын. 1763 жылы Ұлыбританияда шығарылған
Жарлық бойынша қоныс аударушыларға Аппалачтан батыска қарай жер иеленуге
тыйым салынды. Бұл Жарлықка наразы болған қоныс аударушылар бірігіп,
өздерінің байырғы отаны — Ұлыбританиямен сауда қатынастарын тоқтатты. Олар
1775 жылы Бостон қаласы маңында бүлікшілерді басу үшін арнайы жіберілген
ағылшын әскерлерін талқандады. Виргиниялық жер иеленуші Джордж Вашингтон
басқарған азаттық үшін күрес 1776 жылы 4 шілдеде жаңа мемлекет — Америка
Құрама Штаттарының пайда болуымен аяқталды. Бұл күн АҚШ-тың тәуелсіздік
күні ретінде жылда мерекеленеді. Филадельфия қаласында алғаш АҚШ
тәуелсіздігін жариялаған Конституция қабылданған болатын. Сондықтан бұл
қаланы АҚШ мемлекетінің "бесігі" деуге болады.
Атлант мұхиты жағалауындағы 13 штатты ғана қамтыған бұл мемлекеттің
алғашқы президенті болып Джордж Вашингтон сайланды. 1790 жылы арнайы астана
ретінде жобаланған Вашингтон қаласының іргетасы қаланды. Елдің 1787 жылы
қабылданған Конституциясына біршама өзгертулер енгізіліп, осы кезге дейін
пайдаланылып келеді. Әр штаттың аумағында жергілікті қабылданған заңдар
жүзеге асырылады [1,2].
Ел тәуелсіздігін алған соң бекітілген АҚШ-тың мемлекеттік байрағында
кезектесіп орналасқан 13 қызыл және ақ жолақтар алғашқы біріккен штаттар
санын білдіреді. Байрақтың сол жақ жоғары бұрышында бейнеленген жұлдыздар
елдегі әкімшілік бірліктердің санын көрсетеді. Қазіргі кезде жұлдыз саны 50-
ге жеткен.
Кейінгі ғасырларда ел аумағы кеңейіп, оның кұрамына жаңа жерлер
енгізілді. XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында АҚШ экономикасы жедел
карқынмен дамып, тез арада дүние жүзіндегі жетекші орынға шықты.
Геосаяси жағдайы. АҚШ-тың геосаяси жағдайы, ұстанған саяси бағыты, ең
алдымен, оның дүние жүзіндегі айрықша орнымен анықталады. АҚШ XX ғасырдың
басында бейтарап саясат ұстанатынын жариялағанымен, дүние жүзінің саяси
картасын түбегейлі өзгерткен аса маңызды саяси оқиғалар бұл мәлімдемені іс
жүзіне асыруға мүмкіндік бермеді. Нәтижесінде АҚШ екі дүниежүзілік соғысқа
араласып, әлемдегі басқа ірі мемлекеттермен бірге өзінің ықпал ету
аймақтарын бөлісті.
Осы ғасырда халықаралық аренада пайда болған орасан зор жаңа ел —
Кеңестер Одағы ендігі жерде АҚШ-тың барлық саладағы, ең бастысы қарулану
ісіндегі негізгі бәсекелесіне айналды. Әлемдік саясаттанушылар "қырғи қабақ
соғыс" деп атаған текетірес кезең 1990 жылдары Кеңестер Одағының ыдырауына
байланысты аяқталды. 1945 жылы тамыз айында АҚШ Жапонияның Хиросима және
Нагасаки қалаларына атом бомбасын тастады. 1964—1975 жылдары АҚШ Въетнам
жерінде соғыс қимылдарын жүргізді. Осы кезөңде бұл шағын елдегі АҚШ-тың
тұрақты армиясында 500 мыңдай әскер болған. Барлық бейбітшілік сүйгіш
халықаралық қауымдастық осы кезге дейін аза тұтып, еске алатын бұл қайғылы
оқиғалар АҚШ-тық "бейбітшілік сүйгіш" саясатына күмән келтіруге себепші
болды [2].
Кеңестер Одағының ыдырауы, Еуропа мен Азиядағы социалистік елдердің
даму бағыттарының қайта құрылуы бұл елдерге қатысты АҚШ-тың сыртқы
саясатының да өзгеруіне апарып соқты. Жаңадан пайда болған орасан зор ықпал
аймағына қатысты АҚШ үкіметі өзіндік жаңа геосаяси бағдар алды. Тәуелсіздік
алған жас мемлекеттер көп жағдайда сыртқы саясатың өзін "демократия қамалы"
деп санайтын АҚШ тұрғысында айқындай бастады. Демократия шарттары мен адам
кұқығы туралы қағидаларды алға ұстанған АҚШ XX ғасырдың соңына қарай Таяу
Шығыс пен Югославия жеріндегі соғыс оқиғаларына белсене кірісті. Нью-Йорк
қаласында 2001 жылдың 11 қыркүйегінде болған аса ірі террорлық әрекеттерге
байланысты АҚШ мемлекетінің Азия аймағына қатысты ұстанған саясаты дүние
жүзіндегі саяси күштердің арасалмағын елеулі түрде өзгертті. Сонымен күллі
әлем санасатын, 200 жылдан артық, тарихы бар бұл аса ірі мемлекеттің
геосаясаты "қай жағдайда да, ең басты орында АҚШ мүддесі" деген ұранға
тәуелді болады. Аса күшті дамыған, ядролық қаруға ие жетекші мемлекет
ретінде АҚШ өзінің аумағында ғана емес, шекарасынан тыс жерлерде орналасқан
иеліктері мен ықпал ету аймақтарында да бұл шарттың мұлтіксіз орындалуын
айрықша назарында ұстайды [1,3].
Табиғат жағдайлары мен ресурстары
АҚШ аумағының жер бедеріне айқын ажыратылатын бірнеше ірі орографиялық
бірліктер тән. Батыста Қордилъера тау жүйесі орналасқан. АҚШ жерінде осы
тау жүйесіне енетін Аляска, Брукс, Сьерра-Невада және т.б жоталар, Сеңгір
таулары, Үлкен Алап пен Колорадо үстірті орналасқан. Қордильераның ел
аумағындағы ең биік нүктесі — Аляска жотасындағы Мак-Кинли тауы (6193 м).
АҚШ-тың шығысында аласа Аппалач тауы орналасқан. Биік таулы аудандар мен
тауаралық шөлдер ауыл шаруашылығына қолайсыз. Елдің орталық бөлігінде Ұлы
және Орталық жазықтар жатыр. Бұл жазықтар шаруашылық мақсатта кеңінен
пайдаланылады: егістіктер мен кұнарлы жайылымдар, негізінен, осы өңірде
орналасқан. Ал Мексика шығанағы жағалауы мен Флорида түбегін теңіз
деңгейінен 100 м-ге дейінгі биіктіктегі ойпатты жағалық жазықтар алып
жатыр.
Алып жатқан аумағының үлкендігіне байланысты АҚШ жерінің климат
жағдайлары алуан түрлі. Алясқаның солтүстігінде қаңтарда ауа температурасы
-60°С-қа дейін төмендесе, оңтүстіктегі Өлім аңғарында шілде айында +57°С-қа
жететін температура байқалған. Елдің солтүстік-батысында жылына 3000 мм-ге
дейін жауын-шашын түссе, оңтүстік-батыста оның мөлшері 100 мм-ден де
азаяды. Климат жағдайларының әркелкілігі ландшафтылардың күрт айырма
жасауына себепші болады. Мысалы, солтүстіктегі Аляскаға көпжылдық тоңдар
мен тұманды тундра тән болса, оңтүстіктегі Флорида штатында жыл бойы жайма-
шуақ жаз болып, кокос пальмалары мен тропиктік өсімдіктер өсіп түрады.
Жалпы алғанда, АҚШ-тық климат жағдайларын қолайлы деп бағалауға болады.
Мұнда қоңыржай және субтропиктік белдеудің барлық дерлік дақылдарын, ал
Флориданың оңтүстігі мен Гавай аралдарында тропиктік дақылдарды да әсіруге
мүмкіндік бар. Оңтүстік-батыста жауын-шашынның жетіспеуіне байланысты
егістіктер қолдан суарылады [2,4].
АҚШ жеріне табиғат апаттары да тән. АҚШ-тың батысындағы таулы
аудандарда жер сілкіністері болып тұрады. Елдің жазық болып келетін орталық
бөлігінде аңызақтар мен құрғакшылық, ауаның қарқынды алмасуы нәтижесінде
болатын күшті желдер мен құйын тәрізді қозғалатын дауылдар — торнадо жиі
байқалады. Қуатты торнадо көп апат әкеледі: жүріп өткен жолында алып
ағаштарды тамырымен қопарып, елді мекендерді қиратып кетеді. Максимум
жылдамдығы сағатына 800 км-ге жетеді. Ал Атлант мұхиты жағалауындаіы
тропиктік ендіктерде жаздың аяғы мен күздің басында мұхиттан соғатын өте
күшті, апатты дауылдар болып түрады. Оңтүстік штаттарда кей жылдары болатын
аяздар және қардың аса мол түсуі жергілікті тұрғындардың тіршілігіне, көлік
қатынасына киындықтар туғызып, ауыл шаруашылығына кері әсерін тигізеді.
АҚШ арқылы Солтүстік Америкадағы ең ірі өзен — Миссисипи ағып өтеді.
Өзендер ішкі су жолы ретінде көлік қатынасына қолайлы. Елдің Канадамен
шекаралас аймағында Ұлы көлдер шоғырланған. Ал Ұлы көлдерді АҚШ-тың "үшінші
теңіз жағалауы" деп атайды. Әулие Лаврентий өзені арқылы Ұлы көлдер
жағалауындағы теңіз порттарынан Атлант мұхитына тікелей шығуға болады [4].
АҚШ жерінде, негізінен, құнарлы қара және коңыр топырақ, ал
оңтүстігіндегі ойпаттарда қызыл топырақ таралған. Табиғи өсімдік жамылғысы
күшті өзгеріске түскен. Аляска мен Қордильера аймағында ауыл шаруашылығына
қолайсыз жерлер басым. Ормандар аумағы қысқарған, қазіргі кезде АҚШ
аумағының 25%-ын ғана ормандар алып жатыр.
Жалпы алғанда, АҚШ-тың биік таулы аймақтары мен шөлдері, Аляска
штатынан басқа бөліктері адамдардың өмір сүруі мен шаруашылық әрекетіне
қолайлы деп бағалануда.
Табиғат жағдайларының алуан түрлілігімен сипатталатын АҚШ жері табиғи
ресурстарға да өте бай. Әсіресе минералды шикізат түрлері кең таралған, бұл
ел аумағының қалыптасу тарихы мен құрылымдық ерекшеліктеріне тікелей
байланысты болады.
Жан-жақты жүргізілген барлау жұмыстарының нәтижесінде 30-дан астам
штаттың аумағында көмір мен мұнай қоры бар екені анықталған. Қазіргі кезде
15 штатта көмір өндіріледі, әсіресе Аппалач көмір алабының (Кентукки,
Пенсильвания және Теннеси штаттары) маңызы зор. Қазірге дейін Аппалач көмір
алабы елде өндірілетін тас көмірдің 80%-ын береді. Мұнай мен газдың аса
маңызды кен орындары Мексика шығанағы жағалауынан, Калифорния мен Аляскадан
табылған. Оларды өндіруде ұдайы ғылым мен техника жаңалықтары қолданылып
отырады. Елдің отын-энергетикалық кешеніндегі олардың үлесі 70%-ды құрайды
[3,5].
АҚШ энергетикалық ресурстарға да бай. АҚШ өзендерінде су энергиясының
аса мол қоры бар. Елдегі ең ірі СЭС тізбектері Теннеси және Колумбия
өзендерінде салынған. Колумбия өзеніндегі Гранд-Кули су электр станциясы
қуаттылығы жөнінен әлемдегі ең ірі станциялар қатарына жатады. Кейінгі
онжылдықтарда энергияның дәстүрлі емес көздері де пайдаланылуда. Мысалы,
Калифорния штатындағы Сеңгір таулардың беткейінде жел күшін пайдаланып
жұмыс істейтін дүние жүзіндегі ең қуатты электр станциялары орналасқан. АҚШ
гелиостанцияларының қуаттылығы жөнінен дүние жүзінде теңдесі жоқ. АҚШ-та
геотермалды станциялар да жұмыс істейді, олардың ең ірісі Калифорниядағы
Гейзерлер аңғарында салынған.
Алуан түрлі климат жағдайларымен сипатталатын АҚШ жері агроклиматтық
ресурстарға да бай. Бұл қоңыржай белдеудің барлық дерлік дақылдарын, сондай-
ақ көптеген субтропиктік және тропиктік дақылдарды әсіруге мүмкіндік
береді. АҚШ-тың су ресурстары, негізінен, шығыста шоғырланған. Олар
энергетикалық маңызымен қатар, көлік қатынасында және егістік жерлерді
суаруда пайдаланылады. АҚШ-тың негізгі аумарының жартысына жуығы ауыл
шаруашылығына жарамды жерлер (жыртылатын жерлер, шалғындар мен жайылымдар).
Орталық жазықта жыртылған жерлердің үлесі 80%-ға жуық. Аляска мен
Кордильера орман ресурстарына бай. АҚШ-та табиғи ресурстарды пайдалану
барысында қоршаған ортаға неғұрлым аз зиян тигізетін жаңа технологиялар
енгізіліп отырады. Соңғы жылдары АҚШ үкіметі мен кәсіпкерлері өз жеріндегі
табиғи ресурстарды үнемді пайдалану мақсатында дамушы елдерден құны
арзанырақ шикізат түрлерін сатып алып, өңдеуге айрықша көңіл бөлуде.

1.2 АҚШ-ң халқы.
Халқы АҚШ халқының жалпы саны (290 млн адам) жағынан дүние жүзінде
Қытай мен Үндістаннан кейін үшінші орын алады. АҚШ халқы ұдайы өсуі жөнінен
қазіргі заманғы типке жатады: туу өте төмен (14,2°00) өлу коеффициенті
8,6°00, яғни халықтың орташа жылдық өсуі 5,6°00-ге тең. Елдегі адамның
өмір жасының орташа ұзақтығы еркектерде 75 жас, әйелдерде 80 жас [1,2].
Нәсілдік, ұлттық құрамы. АҚШ — көп ұлтты ел. Ресми түрде ел азаматтары
шыққан тегіне қарамастан, америкалықтар деп аталатын біртұтас ұлтқа
бірігеді. Нәсілдік ерекшеліктеріне қарай америкалықтар 3 топка ажыратылады:
еуропалықтар (халықтың 84%-ы); африкалықтар (12%) және азиялықтар (4%)-
Нәсілдік топтардың ұзақ жылдар бойы араласуынан қалыптасқан жаңа этностық
топтардың (метистер, мулаттар және самбо) өкілдері де бар. Қазіргі кезде
АҚШ-тағы байырғы халық — үндістердің үлесі 1 % шамасында ғана, халықтың
негізгі бөлігін сырттан келгендер кұрайды. Тек XIX ғасырдың басынан бері
Жер шарының 70-ке тарта елінен 55 млн-ға жуық адам осында қоныс аударған.
XX ғасырдың екінші жартысында иммигранттар арасында еуропалықтар үлесі
азайып, Азиядан, Латын Америкасы мен бұрынғы социалистік елдерден қоныс
аударушылар көбейді.Соңғы жылдары олардың арасында мамандану деңгейі және
білім дәрежесі жоғары азаматтардың саны артқан. Қазіргі кездегі шектеулерге
карамастан, иммигранттар есебінен ел халқы жылына 1 млн адамға артты.
Халықтың діни құрамы да өте күрделі. Америкалықтардың діни бағдарының
алуан түрлілігі олардың шығу тегімен түсіндіріледі. Ел халқының көпшілігін
христиан дінінің әр түрлі бағыттарын ұстанған өкілдері құрайды:
Ұлыбритания, Скандинавия елдерінен қоныс аударғандардың ұрпақтары
протестанттар болса, ата-бабалары Италия, Испаниядан келгендер —
католиктер. Юта штатындағы Үлкен Тұзды көл маңында мормондардың айрықша
діни сектасының орталығы қалыптасқан; мұнда діни дағидалар күнделікті
өмірдің бұлжымас заңдылырына айналған. Сонымен қатар елде ислам, буддизм
дініндегі халықтар да біршама. Байырғы тұрғындарда дәстүрлі діни нанымдар
сақталған. Жалпы алғавда, АҚШ-та 250-ден астам әр түрлі бағыттағы шіркеулер
жұмыс істейді [5].
Орналасуы. Ел аумағында халық біркелкі қоныстанбаған. АҚШ халықтың
орташа тығыздығы (1 км2 -ге 28 адам) жөнінен дүние жүзінде он сегізінші
орын алады. Халық тығыз қоныстанған аудандар қатарына Атлант мұхитының
жағалауы мен Ұлы көлдер маңы, батыстағы Калифорния штаты жатады. Мұнда 1
км2 -ге 200—400 адамнан келеді. Аляска мен таулы аудандарда халық сирек
қоныстанған. Аляска штатының солтүстігінде халық мүлде қоныстанбаған жерлер
де бар. Таулы аудандарда халықтың тығыздығы 1 км2 -ге 1—10 адам ғана
болады. Соңғы жылдары оңтүстіктегі штаттарда (Флорида, Техас, Калифорния)
халық санының жедел өсуі байқалуда. Бұл халықтың бейнелі түрде "қар
белдеуі" аталатын солтүстік штаттардан табиғат жағдайлары неғұрлым қолайлы
оңтүстік штаттарға ("күн белдеуі") жиі қоныс аударуымен түсіндіріледі [6].
АҚШ халқының 34-і қалада тұрады, елде жалпы саны 9 мыңдай қала бар.
Америка қалалары өзіндік ерекше сипатқа ие. Көбінесе төртбұрыш пішінді
болып келетін қала аумағы айқын ажыратылатын зоналардан тұрады. Қаланың
орталық іскер бөлігіндегі ("сити") зәулім үйлерде офистер мен банктер,
биржалар мен сауда орталықтары т.б. орналасады. Жалпы, Америка
қалаларындағы зәулім үйлер қаланың гүлденуі мен даму дәрежесінің көрсеткіші
болып табылады. Олар бірте-бірте 3—5 кабатты тұрғын үйлерге ауысады.
Қалаларда өнеркәсіптік зона оқшау орналасады.
Америкалықтар көбінесе өз үйінде тұрғанды қалайтындықтан, жеке үйлер
орналасқан қала маңының аумағы шамадан тыс ұлғаюда. Географтар бейнелі
түрде "бір кабатты Америка" деп атайтын мұндай аудандарда АҚШ-тағы
отбасылардың 23-сі тұрады. Қаланың орталық бөлігінде тұратын ауқатты
адамдардың қала сыртына жаппай қоныс аударуымен сипатталатын урбандалудың
бұл түрі субурбандалу деп аталады. Қалалар аумағының ұлғаюы және олардағы
халық санының артуы қала агломерациялары мен мегалополистердіц пайда
болуына апарып соқты. Қазіргі кезде АҚШ-та аса ірі үш мегалополис бар.
Бостоннан Вашингтонга дейін созылып жатқан Солтүстік-Шығыс мегалополисін
қысқаша "Босваш", Чикаго мен Питтсбург арасындағы Көлмаңы мегалополисін
"Чипиттс", Сан-Франциско мен Сан-Диего қалалары аралығында орналасқан
Калифорния мегалополисін "Сан-Сан" деп атайды [5,7].
АҚШ-тағы ірі мегалополистер
Рет Мегалопо-лисҚұрамындағы Халық саны, Жерінің Басты білік
саны аты агломерация млн адам ауданы, мың бойымен
саны км2 ұзындығы, км
1 Босваш 40 45 100 800
2 Чипиттс 35 35 160 900
3 Сан-Сан 15 18 100 800
Барлығы 90 98 360 2500

АҚШ-та ауыл халқы негізінен, бір-бірінен оқшау орналасқан фермаларда
тұрады. Олардың тұрмыс жағдайлары қалалықтардан аса үлкен айырмашылық жасай
қоймайды. Бұл жалпы америкалықтардың өмір салтына тән бірыңғай
стандарттылықты керсетеді. Яғни, АҚШ халқына ортақ америкалық өмір салты
туралы айтуға болады.
Ғылымы және мәдениеті. АҚШ ғалымдарының дүние жүзіндегі ғылым мен
техниканың даму барысына қосқан үлесі де зор болды. АҚШ-тағы Гарвард
(Бостон, 1636 жылы негізі қаланған), Колумбия (Нью-Йорк, 1754), Принстон
(Нью-Джерси, 1746) сияқты байырғы университеттермен қатар ондаған жоғары
оқу орындарында америкалықтар ғана емес, дүние жүзінің басқа елдерінен
келген студенттер де білім алады. Соңғы онжылдықта Қазақстан
Республикасының талантты жастары арнайы "Болашақ" бағдарламасы аясында АҚШ
университеттерінде білім алуда. АҚШ-тағы Конгресс кітапханасы мен Гарвард
университетінің кітапханасы кітап қоры жөнінен әлемдегі ең бай кітапханалар
қатарына жатады [8].
XX ғасырда америкалық өмір салты мен мәдениеті басқа елдер халқына да
өз әсерін тигізе бастады. Америкалық жазушылар Д.Лондон, У.Фолкнер,
Э.Хемингуэй, Т.Драйзер, М.Твен және т.б. көркем шығармаларын бүкіл дүние
жүзінде сүйіп оқиды. Америкада тұратын африкалықтардың ұрпақтары бүкіл
әлемге әуезді блюз бен джаз музыкасын таратты. Қазіргі кезде дүние жүзінде
кеңінен тараған джинсы киімдері мен кока-кола сусынының да отаны — АҚШ.
Америкалық өмір салтын насихаттауда әйгілі Голливуд кинофильмдерінің маңызы
ерекше болды.
Америкалықтар 200 жылдан астам тарихы бар АҚШ мемлекетінің мүддесін
әрдайым жоғары ұстайды. Өз Отанын қалтқысыз сүйетін әрбір америкалық жаңа
күнді "Құдайым, Американы сақтай гөр!" сөзімен бастайды деуге болады.
Оларды жастайынан мемлекеттік рәміздерді кұрметтеуге, отансүйгіштікке, АҚШ
мемлекеті мен өзінің жеке басының әл-ауқатын жақсарту үшін еңбек етуге
тәрбиелейді [9].
Америкалықтар спортты өте жақсы көреді. Әсіресе ұлттық спорт түрлері
(америкалық футбол, бейсбол, баскетбол және т.б.) кеңінен тараған.
Сондықтан қалаларда орасан зор спорт гимараттарын салуға айрықша көңіл
бөлінеді. Мысалы, Жаңа Орлеан қаласында биіктігі 27 қабаттық үймен бірдей
елдегі ең ірі жабық стадион бар. АҚШ жерінде 7 рет Халықаралық Олимпиадалық
ойындар өткізілген.

1.3 АҚШ-ң шаруашылығы
АҚШ шаруашылығы жедел дамуда, оның үлесіне жалпы дүние жүзінде
өндірілетін өнімнің 15 бөлігі, өнеркәсіп өнімінің 15%-ы тиеді. АҚШ
экономикасының даму дәрежесіне нақты баға беруде соңғы жылдары пайдаланылып
жүрген бірқатар көрсеткіштер ескеріледі.
АҚШ экономикасының даму деңгейінің негізгі көрсеткішінің бірі — еңбек
өнімділігі, өйткені бұл елдегі жұмыс істейтін әрбір адамның еңбегінің
нәтижесін көрсетеді. XX ғасырдың 90-жылдарының соңына қарай АҚШ-тағы еңбек
өнімділігі жылына 51 мың америка долларын құрады, яғни жұмыс істейтін әрбір
адам осындай өнім өндірді. Еңбек өнімділігінің жоғары болуына ғылымға
негізделген өндіріс үлесінің артуы себепші. Бұған ірі университеттер
жанында жұмыс істейтін ғылыми-өндірістік орталықтар негіз болады. Мысалы,
электрондық өнімдерді шығаруға Стэнфорд университетінің негізінде
өркендеген Калифорниядағы "Силикон аңғары", Бостон маңындағы Массачусетс
технология институты негізінде қалыптасқан орталық маманданған. Қазіргі
кезде АҚШ-та жұмыс істейтін әр 100 адамға 63 компьютерден келеді. АҚШ
ғылымды көп қажет ететін өнім өндіруде жетекші орын алады, оның үлесіне
бүкіл дүние жүзінде өндірілетін мұндай өнімнің 20%-ы тиесілі [10].
Қазіргі АҚШ экономикасына өндіріс пен қаржының күшті шоғырлануы тән.
Сондықтан көптеген басқа елдерде кәсіпорындарын ашқан аса ірі компаниялар
АҚШ шеңберінен шығып, ұлтаралық компанияларға айналған.
Өнеркәсібі. Өнеркәсіп — АҚШ шаруашылығының жетекші саласы: елдегі
өнеркәсіп өнімдерінің жалпы құны ауыл шаруашылығы өнімдерінің құнынан 10
еседей артық. АҚШ өнеркәсіп өнімдерін шығару жөнінде дүние жүзінде бірінші
орын алады. АҚШ өнеркәсібінің даму деңгейі өте жоғары. Елде металлургия,
отын-энергетика, машина жасау өнеркәсібі, автомобиль жасау, электрондық
және электр техникасын жасау өнеркәсібі, химия өнеркәсібі, жеңіл өнеркәсіп
күшті дамыған [10].
Ел өнеркәсібінде өндірістік және аумақтық шоғырлану қалыптасқан. АҚШ
өнеркәсібі жаппай сериялы ғана емес, айрықша күрделі, бірегей өнімдер
шығарумен де айналысады. Бұл елде жасалған өнеркәсіп тауарларының әлемнің
кез келген мемлекетінде "бәсекелестік қабілеті" жоғары.
АҚШ өнеркәсібінің өзекті салалары — металлургия, машина жасау және
химия өнеркәсібі. Қара металлургия кәсіпорындарының орналасуы ұзақ уақыт
бойы шикізат көздеріне тәуелді болып келді. Аппалач алабының кокстелетін
көмірі мен Ұлы көлдер маңындағы темір кен орындары негізінде Чикаго,
Кливленд, Питтсбург сияқты осы саланың орталықтары қалыптасты. Соңғы
жылдары шикізаттың көршілес елдерден әкелінуі қара металлургия
кәсіпорындарының шығыстағы портты қалаларға (Балтимор, Филадельфия)
"ығысуына" апарып соқты. Түсті металлургия кәсіпорындары, негізінен, кен
орындарына жақын орналасады, дегенмен көп энергия жұмсалатын өндірістердің
Колумбия және Теннеси өзендерінің энергетикалық кешендері негізінде дамуы
да байқалады.
Елдің дүниежүзілік нарықтағы өзіндік сипаты мен орнын айқындайтын
дәстүрлі өнеркәсіп саласының бірі — автомобилъ жасау. АҚШ-тағы 125 қалада
автомобиль шығарылады. Әсіресе Детройт қаласы ерекше көзге түседі, оны
"автомобильдер астанасы" деп те атайды. Мұның өзіндік тарихы бар. 1896 жылы
Детройт маңындары Дирборн қаласында Генри Форд өзі жасаған автомобильді
көпшілік назарына ұсынды. Ол алғаш рет автомобильді конвейерлік әдіспен
шығаруды игеріп "Фордмоторс" автомобиль компаниясын ұйымдастырды. Қазіргі
кезде бұл кәсіпорын дүние жүзіндегі ірі ұлтаралық концернге айналды:
компанияның құрамына енетін кәсіпорындарды әлемнің әр түкпірінен
кездестіруге болады. АҚШ-тың автомобиль жасау саласында әйгілі "Дженерал
моторс", "Крайслер" корпорацияларының да өзіндік орны бар [11].
Екінші дүниежүзілік соғыстан соң, АҚШ-та жаңа ғылымды көп кажет ететін
өнеркәсіп салалары дами бастады. Қазіргі кезде АҚШ авиациялық техника
жасаудан дүние жүзінде бірінші, ал телекоммуникациялық жабдықтар мен
микросұлбалар жасаудан екінші, ал санды бағдарламалар негізінде
басқарылатын станоктар жасаудан үшінші орынды алады. Әсіресе ғарыштық
техника жасау мен электроника жедел карқынмен өркендеді. 1971 жыды АҚШ-тағы
"Іntеі" фирмасы дүние жүзінде түңғыш рет микропроцессорларды қолдануды
жүзеге асырды. Бұл жеке компьютерлік техниканың алғашқы үлгілері болатын.
Қазіргі кезде дүние жүзінің барлық дерлік елдеріндегі компьютерлік
жүйелерде "Іntеі" сериясындағы микропроцессорлар пайдаланылады.
Батыстағы Лос-Анджелес қаласы ғарыштық техника жасау және электроника
саласының орталығына айналды. Ғарыштық техника жасауда "Юнайтед
технолоджис" компаниясы көзге түседі. Елдің оңтүстігіндегі Даллас және
Хьюстон қалаларында ірі әуе-ғарыш өндірісі шоғырланған. Елдің солтүстік-
батысындағы Сиэтл қаласында 1916 жылы "Боинг" фирмасының алғашқы авиациялық
зауыты ашылған болатын. Қазіргі кезде мұнда алып "Боинг" ұшағы ғана емес,
вагондар мен кемелер, тоңазытқыштар да жасалады. Электрондық техника жасау
мегалополистердің барлығында бар. Бұл саладағы жетекші кәсіпорындар -
"ІВМ", "Дженерал электрик", "Хьюлетт Паккард" компаниялары.
Мексика шығанағындағы мұнай-газ алабы аумағында, осы шикізат түрлерін
өңдеуге негізделген аса ірі химия өнеркәсібінің орталығы қалыптасты. Мұнда
200-ден астам мұнай және газ-химия кәсіпорны жұмыс істейді. Хьюстон қаласын
"мұнай химиясының астанасы" деп те атайды. Мұның өзі қаланың экологиялық
жағдайын нашарлатады. АҚШ-тың мұнай өнеркәсібі саласында "Экссон",
"Тексако", "Шеврон", "Амоко" компанияларының үлесі жоғары. Қазіргі кезде
бұл ірі компаниялар Қазақстанның мұнай байлықтарын барлау, өндіру ісіне
белсене қатысып отыр.
Тоқыма өнеркәсібі шоғырланған басты аудан АҚШ-тың байырғы штаттары
орналасқан Жаңа Англия болатын. Ұзақ жылдар бойы мұндағы Бостон қаласында
елдегі ең сапалы маталар өндіріліп келді. XX ғасырдың басында өнеркәсіптің
бұл саласы шикізат (мақта, жүн, синтетикалық талшықтар) көзі жақын,
салыстырмалы түрде арзан жұмыс күші бар оңтүстік штаттарға "қоныс аударды".
Қазіргі кезде Атланта және оның маңындағы Гринвилл, Нашвилл қалалары тоқыма
өнеркәсібінің орталықтары болып табылады [3,12].
АҚШ аумағында өнеркәсіпті қалалар шоғырланған ірілі-ұсақты өнеркәсіпті
аудандар бар. Олардың жиынтығы өз кезегінде өнеркәсіптік белдеулерді
құрайды. АҚШ аумағындағы аса ірі өнеркәсіп белдеулері былай жіктеледі:
Солтүстік өнеркәсіпті белдеу.
Оңтүстік-Шығыс өнеркәсіпті белдеу.
Галф (Мексика шығанағы жағалауы).
Калифорния.
Солтүстік өнеркәсіпті белдеу елдің алғаш игерілген бөлігінде — Атлант
мұхиты жағалауынан Миссисипи өзеніне дейінгі аралықта орналасқан. Бұл
белдеудің құрамына елдің байырғы ірі өнеркәсіп орталықтары мен аудандары
енеді. Соңғы жылдары АҚШ-тағы басқа өнеркәсіп белдеулерінің жедел дамып,
өнеркәсіп өндірісінде үлестерінің артуына қарамастан, Солтүстік өнеркәсіп
белдеуі өзінің ел аумағындағы және дүниежүзілік маңызын жойған жоқ.
Оңтүстік-Шығыс өнеркәсіпті белдеуі еңбек ресурстары мен электр энергиясын
көп қажет ететін өнеркәсіп өнімдерін өндіруге маманданған. Бұл белдеу —
соңғы онжылдықтарда қалыптасқан жас аудан. Мексика шығанағы маңындағы Галф
өнеркәсіпті белдеуі жергілікті мұнай және газ кен орындары негізінде
қалыптасқан химия өнеркәсібінің аса ірі орталығы болып табылады. Калифорния
өнеркәсіпті белдеуі ғылымды қажет ететін салалардың айрықша дамуымен көзге
түседі.
Ауыл шаруашылығы. АҚШ экономикасында агроөнеркәсіп кешенінің манызы
зор. Осы салада 23 млн адам жұмыс істейді, бұл жалпы ел экономикасындағы
жұмыс орнының 18%-ын құрайды. Ел астық, сүт, құс өнімдерін өндіруден дүние
жүзінде бірінші орынды иеленеді. Дүние жүзі бойынша шетке шығарылатын
астықтық 33%-ын, ет өнімдерінің 40%-ға жуығын АҚШ-тың ауыл щаруашылығы
береді [13]. Жалпы әлемдік нарықтағы ауыл шаруашылығы өнімдерінің 15%-ы АҚШ-
тың үлесіне тиеді. Жер қорының 14 бөлігіне мемлекет иелік етеді.
Ауыл шаруашылығында жеке фермалардың үлесі жоғары, олар елде
өндірілетін ауыл шаруашылығы өнімінің 40%-ын береді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.