Электрондық оқулыққа жүйелік талап

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР 4
КІРІСПЕ 5
1 ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛДЫРЫНЫҢ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК 6
1.1 Қазіргі таңдағы электронды оқу құралдарының ролі 6
1.2 Электрондық оқулыққа жүйелік талап 6
1.3 Электрондық оқу құралын жасауда топтастыру құралы 6
1.4 Электрондық оқу құралының құрылымын ұйымдастыру 6
2 FLASH ТЕХНОЛОГИЯЛАР БОЙЫНША ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУ ҚҰРАЛЫН ЖОБАЛАУ 6
2.1 Электрондық оқу құралын жобалауға арналған бағдарламалық қамтама
6
2.2 Электронды оқу құралының құрылымдық сызбасы 6
2.3 UML тілінде жасалған диаграммалар 6
ҚОРЫТЫНДЫ 6
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 6

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Курстық жобада қолданылған қысқартылған сөздер мен белгілеулердің
толық сипаттамасы:
– WWW – World Wibe Web;
– HTML – Hyper Text Markup Language;
– ЭО – Электрондық оқулық;
– ЭЕМ – электрондық есептеуіш машина;
– IFORS - International Federation of Operational Research
Societies;
– SDL - Simple Directmedia Layer;
– UML - Unifled Modeling Language.

КІРІСПЕ

Адам өмірді, тіршілікті танып-білуі үшін өзіне тән барлық сана –
сезімді пайдаланады. Бізге әдемі суреттерге қараған ұнайды, бірақ бұл
сезімнің сөнуі тез келеді, яғни теңіз бетімен күннің батысы, бетке соққан
самал лебі, толқынның жағаға соқтығысы секілді сезіледі.
Біз өзімізге ұнаған әншінің соңғы үн таспасын тыңдауды ұнатамыз,
бірақ бұл жердегі сезімді артистті көзбен көргендегі әсермен салыстыруға
болмайды, яғни ол бұл әнді орындау кезінде сахнада билегені не аудиторияға
мұқият режиссирлендірілген фонмен жарықтандырылған көрініс қатысуы. Бізді
сана – сезімнен басқа еш нәрсе қатты толқытпайды, біздің оларды
қабылдауымыз барлық сезімімізді әсерлеп жібереді. Сонымен бұны мультимедиа
сандық формада жасауға тырысады.
Қазіргі таңда компьютерлік технология қарқынды түрде дамуда. Дәл осы
кезде мультимедиа қатаң бағытта кез келген бағдарламалар үшін қажетті
болды. Мультимедиалық бағдарламалар программалар мен ойындарды аса
қызығарлық, көркем де әсерлі етеді.
Мультимедиа – бұл мына сөздердің мазмұнына сияды: хабардар ету
(сообщение), идеяларды, әр алуан ортаны (медиа) қолдану және сана –
сезімнің барлық органдарына әсер етуші тасмалдау тәсілі. Қозғалыс, дыбыс,
өзара іс-әрекет және уақыт – бұлар базалық элементтер, ал өмірдің өзі –
мультимедианың басты тәжірибесі.
Сондықтан болар, мультимедиа көп жылдан бері қолданылып келеді. Оның
өркендеп етек жая бастауы болып, дербес компьютерде компакт-дисктер үшін
дисководтардың интегралдануы (таралуы) саналады. Бұған дейін өте жақсы
мультимедиалық презентацияларды жасауда (құруда) тәжірибелік шектеу
мүмкіндік бермеген болатын.
Ақпараттық төңкеріс көптеген мәселелерді ұзаққа созды, әсіресе оның
ішінде ең негізгісі білім беру (оқыту) мәселесі болып табылады. Негізге
алған мәселе оқытуды автоматизациялаумен байланысты. Оқытуды
автоматизациялауда ЭВМ-ді қолдану тиімді нәтиже береді. Демек, білім беру
мен қатысушы білімінің бақылау сұрағына нәтижесін өңдеуі үшін қолданады.
Білім беру компьютерлік технологиямен жүзеге асыру дербес білім алушының
сұранысын қанағаттандыратын оқу құралын басылымының генерациясымен қатар
тұрады. Жаңа таралымның маңызы оқулық шығару, оқу процесстерінің бірігуін
қамтамасыз ету және заманауи, инновациялық ғылыми зерттеулердің, яғни жаңа
ақпараттық технологиялардың қолданылу мақсатының оқу процестеріне
лайықтылығы, және сонымен қатар, әртүрлі электрондық оқулықтардың түбі
бір дәл осылай аталатындығы. Компьютерлік техникалар құралдарын қолданудың
жақсы тиімділігіне маман иесі пәндік облысты ақпаратты ұсынулардың
құралдарын шектемей, коммуникациялардың және жұмыстың базалары мен
білімдердің нәтижесінде қол жеткізуі мүмкін. Электрондық фильм жасауға
арналған Macromedia Flash MX технология таңдаудағы шарт: тап осы технология
бағдарлама интерфейсін көрнекі, бояу дайындауға не пайдаланушы ынтасын
сөзсіз жоғарылатуға рұқсат етеді. Бұл бағдарлама пайдаланушылардың
жоғарылау аспектілерін және олардың дара қабілеттіліктерін есепке алады.
Курстық жоба тақырыбының өзектілігі. ПайдаланушығаMacromedia Flash
MX бағдарламасы бойынша ынтамен жұмыс істеуге, қиындығы бойынша әр түрлі
деңгейдегі материалдарды зерттеуге, берілген тапсырмаларды орындағанда,
сонымен қатар өз бетімен білім алу іскерлігі мен шығармашылығын дамытуда
электрондық оқу құралының маңызы зор. Жобаланған электрондық оқу құралы
Macromedia Flash MX бағдарламасын игеруге мүмкіндік береді.
Курстық жобаның мақсаты: Macromedia Flash MX бағдарламасын игеруге
мүмкіндік беретін электронды оқу құралын жобалау.
Қойылған мақсатқа сәйкес келесі міндеттерді шешу керек:
- электорнды оқу құралы туралы жалпы мәліметтерді қарастыру;
- элетронды оқу құралын жобалау технологиялаcын таңдау және оны
меңгеру;
- UML диаграммалар арқылы жобалау;
Курстық жобаның зерттеу объектісі: электронды оқу құралын құрастыру
және жобалау үрдісі.
Курстық жобаның зерттеу пәні: электронды оқу құралын құрастыру және
жобалау технологиясы.
Шешілетін ғылыми мәселенің қазіргі заманғы жағдайын бағалау: осы
тақырып бойынша электронды оқу құралдары аз.
Ғылыми зерттеудің жаңашылдығы: электрондық оқу құралдарын
құрастырудың және жобалаудың жаңа әдістерін қолдану.
Курстық жобаның практикалық маңыздылығы Macromedia Flash MX
бағдарламасын игеруде білім деңгейлерін жетілдіру үшін көмекші құрал
ретінде кеңінен қолдану мүмкіндігі.
Автордың қорғауға шығаратын негізгі ережелері:
- электрондық оқу құралының құрылымдық схемасы;
- тақырып бойынша UML диаграммалар.
Жобаның көлемі мен құрылымы: курстық жоба бойынша түсініктеме хаттың
көлемі 40 бет. Курстық жоба мазмұннан, кiрiспеден, екi бөлімнен,
қорытындыдан, қосымшадан тұрады [1].

ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ ҚҰРАЛДЫРЫНЫҢ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

1.1 Қазіргі таңдағы электронды оқу құралдарының ролі

Заманауи компьютерлік дидактикалық бағдарламалар (электрондық
оқулықтар, компьютерлік есептер жинақтары, оқу құралы, гипермәтіндік
ақпараттық – жүйелер мәліметтері – архивтер, каталогтер, анықтамалар,
энциклопедиялар, тестілеу және бақылаушы тренажер – бағдарламалар және
т.б.) мультимедиа – технологиялардың негізінде өңделіп, білімнің көптеген
тармақтарының негізінде пайда болды.
Аса жоғары сапалы графикаларды, схемаларды, формулаларды, мәліметті
презентацияларды, динамикалық суреттеудің жүйелі немесе тармақталу
түріндегі мүмкіндіктерді түрлі түсті компьютерлік анимациясында қолдану,
оқылатын курсқа ұсынуға (қайталауымен қоса) ақпараттық немесе басқа
конструкцияға не процестерді іске асыруды рұқсат етеді. Электрондық
оқулықтар барынша ыңғайлы және көрнекті дидактикалық материал беруге не
оқуға назар аударылады және білім алуда қиындықтарды жоюға мүмкіндік
береді. Сондай-ақ, осыған ұқсас оқулықтарды бағалау, нәтижелі құралдармен,
тиісті жабдықталу және білімдердің бақылануының процесін меңгеру және
дағдыларды қалыптастыруды қамтамасыз ету.
Электрондық оқулықтарды жасаудағы маңызды рольді, оқулықты
әдістемелік қамтамасыз етуді жобалау алады. Электрондық оқулықтармен оқудың
(білім берудің) барлық негізгі кезеңдерін автоматтандыру – оқу
материалдарының мазмұнын бақылауға және қорытынды бағалаудың ұсынысын
жасауға дейін көздеген. Соның арқасында барлық міндетті оқулық материалдары
жарқын, қызықты, ақылдың үлесімен ойындық жүріске, яғни кең қолданысқа ие
мультимедиалық түрін графиктерде, анимацияда, соның ішінде интерактивтік,
дыбыстық күшті әсерлендірілген және дауыс ере жүруге ауыстырылады [2].
Электрондық оқулық ешқашан кітаптың орнын алмастыра алмайды және оны
ауыстырмауы керек. Әдеби туындыларды басқа жанрға экрандау сияқты, дәл
солай электрондық оқулықта оқулық тағайындау туындыларының жетілген жаңа
жанрына жатады. Демек, фильмді қарау кітап оқуды ауыстыра алмайтындығы
сияқты әдеттегі оқулық зерттеуінің тек қана қарапайым түрлерін және оларды
оқуға электрондық оқулық қолдану керек, ал бірақ қарама-қарсы кітапты оқуға
үгіттеу түрткі болуы қажет.
Сондықтан, нақ осы жақсы оқулықтан электрондық оқулық жасауға оның
навигациямен жабдықталуы (гипермәтінін жасау) және бай көрнекті материалмен
(мультимедиалық құралмен қоса) және компьютер экранында іске асыру
жеткіліксіз.
Электрондық оқулық өз кезегінде оқытушыларға, бақылаушыларға, үлгі
жасаушыларға және тағы басқаларға бағдарламалардың жинағының ПЭВМ магниттік
сақтаушыларда (қатты немесе жұмсақ дискілерде) қондырылуын, мазмұны негізгі
ғылыми оқулық тәртібін ұстауды ұсынады. Әдеттегі электрондық оқулық жиі
толықтырылады, ал егер неғұрлым нәтижелі болсын десек, онда ол: практикалық
кері байланысты шапшаң қамсыздандырады; қажетті хабарды жылдам табуға
көмектеседі (соған қоса контекстік іздеу), әдеттегі күрделі оқулықтан
қайсысын іздеуді; маңызды гипермәтіндік түсіндірулерге аз сұрақ беріп
уақытты үндемейді, сонымен қатар қысқаша мәтінмен көрсетеді, айтып береді,
үлгі жасайды және т.б. (осындай мүмкіндіктер мен мультимедиа –
технологиясының артықшылықтары пайда болады) жылдам рұқсат етеді, бірақ
нақтылы жеке адамға лайықтап жасалған, білімдерді тексеру арнайы бөлімде
қарастырылады.
Электрондық оқулық жетіспеушіліктеріне дисплей физиологиясы нашар
емес ақпараттар қабылдау сияқты қарауымызға болады (қабылдау мәтіндік хабар
экранынан анағұрлым ыңғайлы сияқты және кітап оқудан нәтижелі) және оның
құны әдебиетпен салыстырғанда көбірек.
Электрондық оқулықтың жұмыс тәртіптері. Электрондық оқулықтардың
жұмыс тәртібінің үшеуін ерекшелеп көрсетуге болады:
- бақылаумен оқыту, оқытылған әрбір тараудың (параграфтың) соңында
бірнеше сұрақтарға жауап беруге ұсыныс жасайды, материалды
меңгеру дәрежесі мүмкіндігі анықталады;
- тесттік бақылау, білімдерін бағалауға арналған қорытынды
бақылау.
Қазіргі таңда оқулықтарға келесі талаптарды қояды: құрылымдылығы,
назар аударудағы ыңғайлылық, баяндалған материалдың көрнекілігі. Жоғарыда
көрсетілген талаптарды қанағаттандыру үшін, мақсатқа лайықты гипермәтіндік
технология қолдану қажет [3].
Оқулықтың электрондық нұсқасы бақылау құралдарына кедергі келтіруде,
дәл осы бақылау сияқты оқуда білімдерді бақылау негізгі проблемалардың
негізгісі. Ұзақ уақыт бойы білім берудің дәстүрлі жүйесінде білім бақылауы
ереже сияқты, ауызша түрде өткізілген еді. Қазіргі кезеңде тестілеудің
әртүрлі әдістері қолданылуда.
Көбісі, бұл позицияларды бөлмейді, сондай тесттер қажетті дағдыларды
қалай талдау керектігін және мәселенің шешімін табуды шектейді. Жаңа
технологияларды қолдану арқылы қашықтықтан оқыту жүйелерінде проблемаларды
сапалы және жаңаша мүмкіндікпен шешуге болады. Біз оқулық электрондық түрін
құрдық, сайып келгенде жаңа ақпараттық технологияларды қолдану оқу
нәтижелілігінің жоғарылығына үміттенуге болады, сонымен қатар білім
алушының дербес дайындалуына таптырмас құралы деуге болады.
Белгілі болғандай белсенді меңгеруге арналған нақтылы пәндік салада
тек қана теорияны зерттеу емес, сонымен қатар мақсаттардың шешіміне
практикалық дағдыларды ұйымдастыру қажетті. Осы мақсатқа жету үшін
электрондық оқулықтың құрамына зерттелген материалды бекітуге арналған
жаттығулар және білім алушының білімдердің соңғы нәтижесін бекітуге
арналған тестілеуді кіргізеді.
Электрондық оқулық білім алушының дербес жұмысы үшін, күндізгі оқуда
және әсіресе дистанциялық (қашықтықтан) оқытуда қажетті, себебі, ол:
- оқулық баспа әдебиеттері болғандықтан, материал алмасу
тәсілдердің қарқындап жақын келуі, есту және оның жадымызға
әсері және т.б. арқасында оқылатын материалдарды түсіну жеңіл
түседі;
- дайындаудың, оның білім алушының қажеттіліктерімен, деңгейімен
сәйкес бейімделуді, ойдың мүмкіндіктеріне және шамданушылықтарға
рұқсат етеді;
- көптеген есептеулерден және өзгертулерден азат етеді, пәннің
мәніне оймен шоғырлануға, үлгілердің үлкен санын қарап шығуға
және көбірек тапсырмаларды шешуге рұқсат етеді;
- барлық жұмыс кезеңдерінде өзін-өзі тексеруге арналған өте кең
мүмкіншіліктерді пайдалануына мүмкіндік береді;
- жұмысты көрнекі және ұқыпты формаға келтіруге және файлдық
немесе баспадан шығару түрінде оқытушыға тапсыруға мүмкіндік
туғызады;
- шексіз шыдамды жетекшінің рөлін атқарады, түсіндірулердің
практикалық шектелмеген санын береді, қайталауларды, сыбыр
сөздерді және басқаларды пайдалануына болады.
Бұл оқулықсыз студенттер тап осы пәнге берік және жан-жақты
білімдерді беру және іскерлікті қалыптастыруға жете ала алмайды.
Электрондық оқулық мамандандырылған дәрісханалардағы практикалық
жұмыстарына пайдалы, себебі ол:
- компьютерлік сүйемелдеуді қолдану тапсырмалардың үлкен санын
шешуге рұқсат етеді, графикалық түсіндіруден алынған шешімдерді
талдауға арналған уақыттан азат етеді;
- компьютердің арқасында оқытушыға білім алушының білімдерін
жылдам және нәтижелі бақылауға, бақылау шараларының қиындық
деңгейін сұрауға рұқсат етеді.
Электрондық оқулық оқытушы үшін ыңғайлы, себебі ол:
- лекцияларға және практикалық жұмыстарды өзінің қалауына
бағытталады, яғни аз көлемді, бірақ ең мазмұнын есепке алу және
ЭО-мен дәрісханалық жұмыстардың дербес жұмысы үшін рұқсат
етеді;
- жалықтыратын үй тапсырмалардың тексерілерінен, типтік
есептердің және бақылау жұмыстардағы жұмыстан компьютерге сеніп
арылуға болады;
- арақатынастардың мөлшерін үнемдеуді, үлгілерін ұстауы және
мақсаттарды ықшамдауға, дәрісханада қарастырылатын және үйге
берілген тапсырманы нәтижелеуге рұқсат теді; студенттермен
жұмыс жасағанда, әсіресе, үй тапсырмалардың және бақылау іс-
шараларына тиісті бөлімінде дербестікке мүмкіндік береді.

1.2 Электрондық оқулыққа жүйелік талап

Электрондық оқулық – бұл тек қана комплексті емес, сонымен қатар
тұтас дидактикалық, әдістемелік және интерактивтік бағдарламалық жүйе,
ақпараттарды ұсынулары әртүрлі жараққа бай қоймасын қолданумен оқулық
материалынан күрделі кезеңдерді баяндауға рұқсат етеді, сонымен қатар
мәлім, жарық және көрнекілікті көбірек мультимедиа құралдармен соңғы
еліктеу арқасында ғылыми зерттеу әдістері туралы ұсыныс беру. Осыған
байланысты білім алушының қол жетерлігі жоғарылайды. Дәл осылай білім алу
процесі көбірек табысты жүреді, ол объектілердің және құбылыстардың –
бақылауының негізі салынған [4].
Негізгі электрондық оқулықтардың ортасына арналған келесі
принциптерді қояды. Адамға білім алу үшін электрондық оқулықтар ортасында
нәтижелі жұмыс жасаулары тәуекелділігінен тыс мақсаттық зерттеумен
шешіледі, ерекше мағынаны өңдеу негізі тап осы аралық нәтижелерінің көзбен
шолу әдістеріне ие болады, елестетудің ағымдық түрінде және соңғы
ақпараттарды ұсынулары бірыңғай түрді қамтамасыз етушілердің, көрермен адам
қабылдауына және ыңғайлы бір мағыналы түсіндірулері үшін алынған нәтижелер.
Интерфейстің маңызды талабы – оның интуитивтілігі. Интерфейстің басқарушы
элементтерінің негізгі мазмұны алаңдатпауға тиісті, басқарушы
элементтерінің өздері негізгі мазмұнымен келеді.
Электрондық оқулықты жобалаудың жүйелік талаптары.
Игеруге жеңіл және электрондық оқулықтардың генерациясына арналған
тап осы орта қолдануында көзбен шолу технологиялардың қолдану есебінен және
мазмұнды электрондық оқулық жазуға арналған маман – пәндік және кез келген
мәтіндік, графикалық редакторлардың қолдану мүмкіншілігі жеткілікті.
Жұмыстың ыңғайлылығына арналған орта электрондық оқулықтардың
генерациясынан бөлек бөлімдерімен жоба өңдеуіне, не бірнеше мамандардың –
предметниктердің оқулықтың үстінде жұмысты ұйымдастыруға рұқсат етеді.
Психико-эргономикалық талаптары.
Жаңа мүмкіншіліктер бағдарламалық қамтамасыз етудің жаңа
қасиеттерінің дамуда компьютер мен адам қатынасының әртүрлі формасы деп
атайды. Компьютерді пайдаланушы қызметінің табиғи психологиялық
қажеттілігін қамсыздандыру, бағдарлама барлық мақсаттарға және оқу
функцияларына, компьютермен жұмыс ыңғайлылығы және оның денсаулықты
сақтауы. Бағдарламалық құралдардың сапасының ең маңызды мінездемелері
психология және эргономикалық сипаты сәйкес келеді және кең таралған
бағдарламалық қамтамасыз етудің достастығы дәл, сондай-ақ бағдарламалық
құралдардың өңдеуін психология-эргономикалық сүйеу барысы болжайды.
Бағдарламалық құралдардың қолданылуы дидактикалық мақсаттардың
психологиялық және эргономикалық сүйеуі аралық ерекше акценттерін орын-
орнына қояды. Сәйкестікте психологиялық табиғилық пайдаланушы жас
мүмкіншіліктерімен өте тар бейнемен, сондай-ақ эргономикалық талаптардың
қамтамасыз етуімен шектелген және т.б. Г.С. Цейтин белгілегендей кез-
келген бағдарламалық қамтамасыз етуді өңдеуі өзіне келешек пайдаланушы
мақсатымен жасалатын жүйелерді жобалау қызметін қосады [5].
Келешек пайдаланушы жүйелік-техникалық қамтамасыз ету авторларының
тәжірибесі негізінде ең сәтті болған, әдеттегі автоматтандыру
тәжірибелісіндегі қызметінің тапсырмасын шешуге, яғни барлық кездейсоқ
түсініктерді аралап шығуға мүмкіндігін береді. Көбінесе пайдаланушы қызмет
жобасы автоматтандырылған жүйелік құжатнамалар құрамына енбейді, оның
өңдеуі аяқталған өнімімен сәйкес келмейді. Пайдаланушымен шешілуші салдары
сияқты сондай сұрақтармен негізгі шешімнің психологиялық және эргономикалық
сипаты жоқ болады, анықтама сияқты кластарының мақсаты, тіл жобалау, оның
компьютермен әрекеттестігі, диалог түрін таңдау, дисплеялық форматтардың
өңделу ережесі сияқты пайдаланушыларға шағын дәлеліге компьютерді
қолдануымен мақсаттардың шешімі, олардың қызметінің нәтижелілік төмендеуі,
есептеуіштің техникалық құралдардың игеруінде қиындықтар байқалады.
Пайдаланушы қызметіне техникалық және бағдарламалық құралдарының
психология-эргономикалық қамтамасыз етуіне, бағдарламалық жобалық-зерттеу
жасауына жақын келетін болады. Компьютерді пайдаланушы қызметіне жобалық
өңдеудің бастапқы кезеңі жобалардан системотехникалық, психологиялық және
эргономикалық кезеңдерінен тұрады:
- пайдаланушының жүйелік-психологиялық мінездемесін;
- логика-психологиялық кластардың шешілуші мақсаттарының
бағдарламалық құралдары арқасындағы сипаттардан;
- көрсетілген мақсаттардың шешім негізгі стандартты
процедураларының бағдарламалық көмек беру тізімінен;
- компьютеризацияланған қызмет құрылымын сипаттау, бұл
әрекеттерді, процедураларды орындау құралдары, ақпараттық
технологиялардың нәтижелі стратегияларын жүзеге асыру.
Пайдаланушылардың жеке ерекшеліктері ескеріледі, сонымен қатар
әртүрлі дәрежедегі толыққанды ақпараттарды алу мүмкіншілігін алдын ала
ескереді.
Ақпараттарды ұсыну түрлерін таңдауы кезінде оқулықтың қажетті қызмет
көрсетілуін компьютер экранында аралап қарап шығу ғана емес, сонымен қатар
оның мүмкіншіліктерін компьютерде ұсыну үшін: стратегиялардың орындалуының
нәтижелі шешімі және сондай-ақ қолмен орындау технологиясы мақсаттарға
жетуге мүмкіндік бере алмайды.
ЭВМ мен адам қатынасының ерекше ырғағы мен ерекше роліне мәтіндерді
түсіну проблемасы ие болады.
Бұл бағдарламалардың тек қана мәтіндерді түсінуі ғана емес, сонымен
қатар бұл мәтіндердің түсінулері компьютер экранында пайдаланушыға
ұсынылады. Қажетті зерттеулер, сондай-ақ жаңа құралдарды қолдануы кезінде
жаңа дағдылар және іскерліктер тауып алынады, яғни компьютер сияқты.
Бағдарламалық құралдарының өңдеуі кезіндегі талапқа; компьютер мен
пайдаланушы өзара әрекеттестіктері процедурасы бола алады; дисплеялық
форматтардың жобалануы; пайдаланушы қателерінің бақылауы, компьютер мен
пайдаланушы диалогының уақытша параметрлері; экранда ақпараттарды
ұйымдастыруы; компьютер пайдаланушы тілдер әрекеттестіктері жатады [6].
Экранда ақпараттарды ұйымдастырудың эргономикалық талаптардың бүтін
қатарын ерекшелеуге болады:
- ақпараттар, экранда ұсынылатын, түсінуге лайықты,
логикамен шектеулі, тиісті таралымы болуы және
функционалдық мағыналы болады;
- ақпараттарды ұйымдастыру кезінде экранда артық кодтаудан
алыс тұруға және идентификаторлық ақталмаған әлсіз
қысқартуларды шектеу;
- терминдерді экранда қолдану минимизация жасауға
компьютерге қатыстылары, терминдер орнына пайдаланушыға
арналған дағдылары ұсынылады;
- экранның шеткі аймақтарында ақпараттарды қолдануға ұсыну
үшін жол бермейді;
- пайдаланушы өңдеу жүргізгенде ақпараттарды экранда орнында
болуы керек.
Заманауи озық бағдарламалық құралдарды экранда бөлімдерге бөлуге
арналған қабылдаулардың қатары қолданылады: ақпараттар құрылымы және
аймақтардың бөлісі, терезелердің ақпараттар үшін бөлінетін бөлімдері,
сонымен қатар хабар бөліміне арналған инверстік бейнелеу және әртүрлі күшті
әсерлер пайдаланушының назарын аударады. Бұларды қолдану бағдарламалық
құралдардың соңынан, әсіресе қабылдауларды тиісті психологиялық, функционал
ескертілінген және эргономикалық негізді болу.
Ұсынылады: сұрақ – жауап хабарлаулар және экранның жоғарғы
бөлімдерінде сыбыр сөздер орналасуы, бұл аймақтың соңынан айқын бейнемен
белгілей, оның горизонтальдық сызығымен бөліп ала, ақпараттар ең басты
экранда орналасады; қосалқы хабар аймағында әр түрлі ақпараттарды қажетті
бөліп алу. Мысалы, сыбыр сөздерге арналған инверстік бейнелеу қолдануға
ұсынылады; орналастыру аймақтары қателер туралы сыбыр сөздердің
идентификацияланған – аймағы, түсініктердің аймағы, басқарушы
хабарлаулардың аймағы, хабарлауларға арналған аймақ айқын қосалқы хабар
экранында тиісті болу; экранды бөлек аймақтық белгілерінің масштабын
өзгертуі рұқсат етіледі; күшті әсерлер, компьютер пайдаланушы назар
қызықтырып (жылтылдау, жоғары жарықтық, кері қарама-қарсылық), пайдаланушы
қызметінің жобасымен сәйкестікке қатал қолдану қашан да қажетті және
психологиялық негізді [7].

1.3 Электрондық оқу құралын жасауда топтастыру құралы

Электрондық оқулықтардың жасау құралдарын топтарға бөлуге болады,
мысалы, комплексті белгі қолдана, сондай көрсеткіштерді тағайындау сияқты
және орындалатын функциялары, техникалық қамтамасыз етуге талаптары,
қолдану ерекшеліктері қосылған. Сәйкестікте көрсетілген белгімен
төмендегідей топтастырылуы мүмкін:
- дәстүрлі алгоритмдік тілдер;
- жалпы тағайындау аспаптық құралдары;
- мультимедиа құралдары;
- гипермәтіндер және гипермедиа құралы.
Техникалық база ретінде ең жақсы оқулық келешек біздің елімізде және
ЖОО мекемелерінің бұйрығында компьютер сияқты көп таралатын болады.
Дәстүрлі алгоритмдік тілдер.
Электрондық оқулықтардың мінездемелері түзу сызықтары
бағдарламалаудың сипатталуы:
- әр түрлі стильдерін орындау (түрлі-түсті палитра, интерфейс,
электрондық оқулықтардың құрылымы, материалдар беру тәсілі және
т.б.);
- модификациялық қиындық және онымен ере жүруі;
- аппараттық шек қоюларын жою, электрондық оқулықтардың жасау
мүмкіншілігі, техникалық базаны хабарлауды реттеуге қолдану.
Жалпы тағайындау аспаптық құралдары.
Жалпы тағайындау аспаптық құралдарына ие болатын мамандыққа
бағдарламашылар баға беруге емес, пайдаланушылармен электрондық оқулықтарды
жасауы үшін арналған. Жалпы тағайындау аспаптық құралдары, электрондық
оқулықтардың жобалануы кезінде қолданылатындар, ереже сияқты келесі
мүмкіншіліктерді қамсыздандырады:
- электрондық оқулық құрылымдық формасын құру;
- енгізу, редакциялау және мәтін құруы (мәтіндік редактор);
- динамикалық көрнекті бөлім дайындауы (дыбысты және анимациялық
үзінділер);
- орындалатын модульдерді қосуы, іске асырылатын өңдеуден басқа
құралдарының қолданылуы және тағы басқалар.
Жалпы тағайындау аспаптық құралдары адамгершілік тұрғысынан бағалау:
- бағдарламашыларға сай келмейтін маман электрондық оқулықтарды
жасау мүмкіншілігі;
- электрондық оқулықтардың өңдеу және маңызды еңбек шығынының
қысқартылуы;
- компьютер және бағдарламалық қамтамасыз етуге талап.
Жалпы тағайындау аспаптық құралдарының кемшіліктері:
- алыс, достастық емес интерфейс;
- мультимедиа және гипермедиа жүйелерімен салыстырғанда
мүмкіншілік аз;
- дистанциялық оқу бағдарламаларын жасауға мүмкіншіліктің жоқтығы.
Мультимедиа құралдары.
Мультимедиа мультисенсорлық білім алушы ортасын құрайды. Психологтар
мен оқытушылардың айтуына қарағанда, біздің әрбіріміз әрқалай оқып білуге
ұмтыламыз, яғни есту арқылы жақсырақ оқу, енді басқалары көру немесе дене
арқылы сезініп оқығысы келеді. Оқытудың мультисенсорлық теория негіздеріне
сәйкес бұл оқу стилінің барынша қажетті көп дәрежеде қолдану, яғни нақты
білім алушының артық көрінуі үшін сәйкес келеді. Дәстүрлі әдістермен
салыстырғанда материал меңгеруі сезімдердің барлық органдарын тарту
дәрежесі ерекше өсу шегінде жүргізіледі. Білім беруде кешенді аудиовизуалды
құралдарды қолдану оқытудың қарқынды формасына жатады: оқу материалдарына,
дидактикалық даярлық мамандарына, жеке білім алушының қабілеттіліктеріне
негізделген болады [8].
Дара диалогтық коммуникация бейне-графикалық, мәтіндік және музыкалық
сөйлеу көмегімен қосуы арқасында қарқындылығы сонша, оқу процесін барынша
көп жеңілдетеді; гиперсреда пайдаланушыға ақпараттық әсер мүмкіншіліктерін
кеңейтуге рұқсат етеді және оқу процесіне білім алушының назарын аудартады.
Маңызды позитивтік факторлардың санына, демек білім алу сондай
тәсілдермен, жақсы және оқылатын материалдарды терең түсінуге, ынталандыруы
көбірек оқытылатындығы, жаңа білімдердің облысымен байланысы, білім алудың
мерзімін маңызды қысқарты, материалдың есте жақсы сақталуы (алынған
білімдердің жадты ұзақ мезгіл көбірек сақталып қалуы және кейінгі қысқаша
қайталаудан соң, тәжірибеде қолдану үшін жеңілірек қалпына келуі) және тағы
басқалар.
Сонымен, ақпараттарды берудің бірнеше тәсілдерінің біріктіру
мультимедиа – мәтін, жылжымайтын бейнелеуді (суреттер, фотографиялар),
қозғалушы бейнелеуді (мультипликация, бейне) және дыбыс (цифрлік және Midi)
– интерактивтік өнімдерін білдіреді.
Аудиоинформациялар өзіне сөйлеу, музыкаларды, дыбыстық күшті
әсерлерді жатқызады. Бұл кездегі маңызды мәселе көлемді ақпараттық
сақтаушыға байланысты болады. Салыстырулар бойынша аудио бейнеақпарат
колданылатын элементтердің маңызды үлкен санымен ұсынады. Мұнда ең алдымен
видео қатардың статикалық элементтері кіреді, оны екі топқа бөлуге болады:
графика (сурет салушы) және фото. Бірінші топқа әр түрлі суреттер, ішкі
көріністер, беттер, графикалық тәртіптегі символдарды жатқызады. Ал екінші
топқа фотографиялар мен сканерленген суреттер кіреді.
Видео қатарлары әрқашан динамикалық статистикалық элементтерден
(кадрлардан) түзеледі. Мұндағы типтік элементтері үшке бөлінеді: әдеттегі
бейне (секундына 24 фото-дай), квазивидео (секундына 6-12 фото), анимация.
Мультиортада құрамында анимация видеоқатар қолданылуы проблемалардың
маңызды үлкен санының шешімін болжайды. Олардың ең маңыздыларына: экран
қабілеттілік рұқсат беруші және түстердің саны, сонымен қатар ақпараттар
көлемі жатады [9].
Ақпараттық қорлардың басқа түрінің өнімдердің мультимедиа
мінездемелік айырмашылығымен көрінетін үлкен ақпараттық көлемі келеді,
сондықтан осы негізгі сақтаушымен басқа құрылғылардың қатарын бар болады,
бұларды кәсіпшілік қолдануларға арналған өнімдерді стандартты 650 Мбайт
сыйымдылықпен оптикалық диск CD-ROM көрсетіледі (DVD, CD-Worm), бірақ олар
өте құнды болып келеді.
Гипермәтін және гипермедиа құралы.
Гипермәтін – бұл сызықты емес мәтіндік материалдың тасымалдануы
кезінде мәтіндік сөз бейнемен қандай болмасын бөлісі болып, айқын мәтіндік
үзінділері бар болуы қажетті. Сайып келгенде, мәтін беттерін пайдаланушы
ретпен ашып қана қоймай, ол қандай болмасын сілтемеге ұзындық суреттерден
ауысып кете алады, яғни өзі ақпараттар алмасу процесін басқарады.
Гипермедиалық жүйеде үзінділер ретінде бейнелеулерді қолдана алады, ал
ақпараттардың мазмұны мәтін, график, видеофрагмент, дыбыс бола алады [10].
Гипермәтіндік технологияны қолдану оқулықтардың талаптарын сондай-ақ
құрылымы сияқты, ыңғайлылыққа бағыттауын көрсетіп қанағаттандырады.
Қажеттілік кезінде мұндай оқулық кез-келген серверге атқарушы болады және
оны жеңіл дәлдеп түзетуге болады. Бірақ ереже сияқты, оларға әрлендіру,
құрастыру, құрылымы және тағы сол сияқтылар сәттісіз болады.
Қазіргі таңда гипермәтіндік форматтардың жиыны бар (HTML, DHTML, PHP
және т.б.).
Құралдардың таңдау белгілері.
Құралдардың таңдауы кезінде нақты бағалануы қажетті:
- айқын кескін үйлесімі аппараттық құралдарының;
- сертификацияланған бағдарламалық жүйелердің;
- мамандарына қойылатын талап деңгейі.
Сонымен қатар тап осы электрондық оқулық өңделуін тағайындау, қосымша
модификация қажеттілігі, қажетті ескертулер, жад көлеміне шек қою және т.б.
Мультимедиа құралдары және гипермедиа қарқынды нығайтушы
технологияның арқасында жеңіл болады, оларды көпшілік дербес компьютерлерге
қондыру үшін арзанға түседі. Сонымен қатар, қуаттылық және аппараттық
құралдардың тек әрекет жоғарыда айтылған құралдарды қолдануға рұқсат етеді
[11].

1.4 Электрондық оқу құралының құрылымын ұйымдастыру

Компьютерлік өнімдердің нарығында жыл сайын оқыту бағдарламалардың
саны қарқындап өсуде, яғни электрондық оқулықтардың және тағы басқа.
Электрондық оқулықтың бір уақытта барлық талаптарға тиісті болуы, қажетті
функцияның оған жүктелетін міндеті тұр. Дәстүрлі электрондық оқулық құру:
оқу материалдарын, іс-тәжірибе, тестілеуді ұсыну [12].
Қазіргі таңда оқушыларға келесі талаптарын көрсетеді:
1. Ақпараттар жаңа ұғымдарға шек қойылған санымен аяқталған
үзінділерін өзімен таңдалған бағытпен құрылымдық болу және
жақсы ұсынуға тиісті болуы.
2. Әрбір фрагмент, сонымен қатар, мәтін, ақпараттарды тиісті аудио
немесе бейне тірі лекцияны ұсыну. Тірі лекцияларға арналған
интерфейс міндетті элементімен бұрғылағыш сызғышы болады, яғни
кез келген орында лекциясын қайта айтуға мүмкіндік береді.
3. Мәтіндік ақпараттар тірі лекциялардың қайталау бөлімін жасай
алады.
4. Көркемдеулерге, таныстырушы күрделі үлгілер немесе құрылғының,
шапшаң сыбыр сөздің тиісті болуы, көркемдеу бөлек
элементтерімен курсор қозғалысымен синхронды мүмкіндік береді
немесе жоғалатын (карталар, жоспарлар, схемалар, сызбаның бұйым
құрастырулары, объектіні пульттік басқару және т.б.) болады.
5. Көп санды айқасқан мәтіндік бөлімін сілтемелермен, қажетті
хабар іздеу уақыты мүмкіндік беретіндермен қысқартулармен,
сонымен қатар қуатты іздеу орталықпен тиісті қосу.
Перспективалы элементпен мамандандырылған ақылды сөздік тап осы
пәндік облыспен қосуы мүмкін.
6. Бейнеақпар немесе анимация бөлімдерін шығаруы, әдеттегі
дәстүрлі оқулықпен салыстырумен азырақ баяндауы тиісті.
Видеоклиптер уақыттардың масштабын өзгертуге және құбылыстар
демонстрация жылдамдатылған түрін жасауға, баяулатуға, немесе
ішінара жинап алуға рұқсат етіледі [13].
7. Аудиоинформация барысы оқулыққа ең бастысы уақытпен және
маңызды бөлімімен келеді.
Бірінші кезеңде электрондық оқулық өңдеулері мақсатқа лайықты теріп
алу, сондай-ақ баспа және электрондық оқулық басып шығару қайнарлары
ретінде:
- стандартты бағдарлама талапқа сай болады;
- гипертекстті жасауы үшін ықшамды және ыңғайлығы;
- мысалдардың және тапсырмалардың үлкен санынан тұру;
- ыңғайлы форматта (жинақтылық принципі) болуы.
Екінші кезеңде бөлімдерге мазмұнды материал бөлшектеуі шығарылады,
яғни өңделеді, модульдерден құрылушылар, ең аз көлеммен, бірақ тұйықтарын
шектеу, сонымен қатар ұғымдардың тізімі құрастырылады, пәнді меңгеру үшін
қажетті және жеткілікті (екілік немесе үштік көрсеткіш) болады.
Үшінші кезеңде мазмұнмен, көрсеткішпен және модульдедің құрылымымен
сәйкестікте мәтіндердің қайнар көзі өңделеді; мәтіндері тізімдерге кірмейді
және қайнарларда жоқтары жазылады; модульдік аралық байланыстар және
гипермәтіннен басқа байланыстары анықталады. Сайып келгенде, компьютерлік
орындауға арналған гипертекстік жобасы дайындалады [14].
Төртінші кезеңінде гипертекст электрондық түрде іске асады.
Электрондық басып шығару нәтижесінде оқулықтардың мақсаттарға қолдануға
мүмкін болатындары жасалады. Көптеген нақ ЭИ-мен сондай-ақ беймәлім және
электрондық оқулықты атайды. Ол жекеменшік үміттілерді практикалық табысы
болмайды, себебі оларға пайдаланушының назар аударуы болмайды.
Бесінші кезеңде компьютерлік сүйеу өңделеді: әрбір нақтылы оқиғада
қандай математикалық әрекеттермен компьютерге тапсырылатындығы және қандай
түрде компьютер жауабы тиісті көз алдына келетіндігі анықталады; ИЯ
жобаланады және іске асады; математикалық мақсаттардың шешіміне арналған ЭУ
ойдың түйіндерін қолданумен пайдаланушыларға арналған нұсқауларды өңдейді
[15].
Нәтижесінде жұмыс істеуші электрондық оқулық жасалады, маңызды
қасиеттерге ие болады, оның студенттерге арналған қажетті нәрсені істеуі,
пайдалы дәрісханалық жұмыстардың соңы және оқытушыларға ыңғайлы етіп
жасалған. Электрондық оқулық қазір, онан әрі толық (дыбыстандыруға және
көзбен шолушылыққа) мультимедиалық құралдарының арқасында жетілдіруге дайын
болады.
Алтыншы кезеңде бөлек ұғымдардың түсіндіру тәсілдері және
бекітулерімен мультимедиалық материалдармен ауыстыруына арналған мәтіндері
өзгереді.
Жетінші кезеңде мәтіндік ақпараттардың экранда ауырлық түсіруі
мақсатынан бөлек модульдердің дыбысты ере жүру мәтіндері өңделеді және
білім алушыны жадына есту, түсінуді қолдануды жеңілдетуіне және оқылатын
материалды есте сақтауларына арналған.
Сегізінші кезеңде дыбысты ере жүру өңделген мәтіндерін диктофонға
жазылады және нәтижесі компьютерде іске асады.
Тоғызыншы кезеңде ең үлкен көрнекілікке жетуіне арналған модульдердің
көзбен шолушылық сценарийлері өңделеді, мәтіндік ақпараттардың экранға
барынша көп жүк түсіруі және білім алушының қызу жадында түсінуді
жеңілдетуге қолдануына және оқылатын материалды есте сақтауларына арналған
[16].
Оныншы кезеңде суреттерді қолдануымен мәтіндердің көзбен шолушылық,
өңделген сценарийлерді графиктердің және мүмкін анимациямен компьютерлік
іске асыру арқылы шығарылады.
Электронды оқулықты құру технологиясы.
Macromedia Flash MX – анимацияланған жобаларды төтенше қуатты және
қарапайым жасау құралын қолдануда векторлық графика негізде
интерактивтілігі қоса берілген [17].
Macromedia Flash MX – мультимедиалық интерактивтік толық
материалдарды жасауға арналған бірегей аспап, яғни әдеттегі растрлық сияқты
және векторлық графиктер, сонымен қатар аудио және бейне элементтер
қолданып, олардан бірыңғай файлға жинақтап, Flash-ролик құру. Клип
көшірмесін Web-сайтта орналасқан Internet-тен тыс жұмыс істеуге болады, яни
әдеттегі презентациялар секілді. Flash-роликтің қайда орналасқанына тәуелді
болмайды, яғни оның әрлендіруі және дайындау өзгерусіз қалады (тіпті жоқ
болу жанында қолданылатындардың әріптердің доңғалағында). Дизайн
(әрлендіру) элементтері дәл позиционерлеуі мүмкін, яғни көру терезелерінің
өлшемдері өзгеруі кезінде тіпті өзгермейді. Қайта форматтаумен бірге,
әдеттегі браузер-бағдарлама жүзеге асырылып, барлық клиптің пропорционалды
масштабтауы орындалады. Сонымен, Macromedia Flash MX [18].
Анимация - Әдеттегі фильм секілді Flash анимация презентацияның бір
бөлімінен басқаға асуға арналған сахналарды қолданып, бөлімдерге сіздің
роликті уақыт шкаласында бөлімдерге бөлуді рұқсат етті. Роликпен басқару
тіпті оңай деп айтудың қажеті жоқ, себебі оның жеке бөліктерінің маңызды
айырмашылықтары болады.
Ерікті түрде барлық объектілер өз траекторияларында орналаса алады,
яғни бір мезгілде өзінің қажетті мөлшерін, түстерін, мөлдірлігін қажеттілік
кезінде бір уақытта өзгерте алады. Роликті құру анимацияның іске қосылуы
мен толықталуын, қайталаулардың санын әрлендіруші анықтайды [19].
Векторлық графика – Flash сурет салу құралдарымен векторлық графиктер
объектілерін құрайды, яғни олар өзінен математикалық теңдеулер ұсынып,
компьютер оны сурет салу секілді қайта өңдейді және көрсетеді.
Диаметрі 100 пикселдей шеңбер, графикалық форматта нүктеден нүктеге
дейін минимум 10 килобайт – 100 х 100 пикселдей болады. Бұл векторлық
форматта сипаттау үшін оның тек радиусын беру қажет, яғни максималды түрде
2 байт толық жеткілікті. Графиктер растрлық айырмашылықта, яғни мөлшерлерін
өзгертуі кезінде бейнелеу анықтығын жоғалтады (азаю кезінде ұсақ бөлшектері
жоғалады, артуда – аппроксимациялаушы квадраттар пайда болады) жобаланған
векторлық сипаттар бойынша түпнұсқаға дәл сай болады [20].
Растрлық графика – Растрлық графикамен мүмкін болатындардың барлығын
әдеттегі графикалық операциялық бағдарламаларда орындауға болады: созу және
қысу; мөлшерлерді пропорционалды өзгерту; айналы көріністерді қолдану және
бұру; мөлдірлік, жарықтық, түрлі-түстің тепе-теңдігін өзгерту; кесуші
маскаларды қолдану. Растрлық бейнелеулер нақтылау дәрежесімен әр түрлі
векторлықты болады (жаппай 1 пикселге шейін). Роликте басқа графикалық және
векторлық пакеттерде жасалған растрлық бейнелеулерін импорттауға болады:
*.EMF, *.WMF, *.EPS, *.AL, *.PNG, *DIB, *.DXF, *.JPG, *.GIP.
Дыбыс – Flash-роликте *.WAV, *.AIFF форматтағы дыбысты файлдар
қолдануға болады. Flash пайдалану сізге көбірек ерік береді: басу
батырмалары сияқты сіз фондық тәртіпте орындалатын дыбысты күшті әсерлерді
жасай аласыздар, яғни дыбыстық жолақтар жасауға арналған. Сіздер тіпті
роликті көзбен шолу компоненттілерімен сияқты музыкалық немесе дауыс
жолақты үйлестіре аласыздар, жаңаша презентациялар ағымын көбірек істеу
үшін арналған [21].
Трансформация – Бізде компьютер болғалы бері біз жұмысымызды
жеңілдету үшін, қолмен істелетін, әсіресе анимацияны жасаудың еш себебі
жоқ, яғни ол қозғалысқа жатық мөлшерді, түрлер мен түсті өзгертулерін талап
етеді. Бұны Flash автоматты істеуге рұқсат етеді. Ол үшін трансформацияны
қолдану қажетті. Ал ол үшін бастапқы және ақырғы формасын беру (қажеттілік
кезінде түрлердің сәйкестік бақылау нүктелерін беруге болады) және
трансформацияны қажетті уақыт ағымында жүзеге асыру. Ауыспалылықпен бір
уақытта трансформация жүзеге аса алады.
Арнайы әсерлер (эффектілер) – Спейэффектілерді құруға, объектілердегі
қабаттар (слоилар) бөлектерін орналастыру (Photoshop Layers үлгісімен)
арнайы техникалары қолданылады. Сонымен қатар мөлдірлік дәрежесімен әртүрлі
қабаттар – маскаларын қолдануға болады. Сондай-ақ дыбыстық эффектілер
әдеттегі іске қосулар, бөлек дыбыс мүмкіншілігін оны сол жаққа не оң жақ
каналға қосады, сонымен қатар ағу бір каналдан басқаларға енгізіледі.
Әрлендірудің белсенді элементтері – Кез келген графикалық элементпен
пайдаланушы белсенді бірлесіп әрекет қылуға болады, роликтің бөлек
сахналарындағы аралық асуларын басқару, дыбыстар жіберу немесе тоқтату, URL
– қорларын іске қосып, батырмалар мен менюді функционалды жұмыс жасату.
Батырмалар үш күйде (әдеттегі, тышқан көрсеткішімен батырма үстінде және
басылған) және белсенді аймақпен жазылады. Меню аймақпен осы аймақта
орналасқан және белсенді элементтермен анықталады.
Роликтің мөлшерлері – Векторлық форматтарды қолдану және
объектілермен жұмыс жасау әдеттегі графикалық форматпен салыстырғанда клип
файл мөлшерін маңызды қарастыруға рұқсат етеді. Экспортты GIF-27 килобайт,
ал AVI-8 мегабайт. Томға маңызды көлем үнембеліп, бірдей дайындау қолдануы
кезінде тек қана бір үлгі, мысалы, файлда 5 батырма суреттеуі қатысады,
данасы 5-ке дейін өседі, және де бір үлгі дайындау өзгертуі автоматты
таратады барлық батырмалар даналары оны қолданатындар құжатын бірыңғай
стильде сақтай және жеңіл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.