Балалар мен жасөспірімдер туризмінің қалыптасу кезеңдері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

I.Кіріспе
II.Негізігі бөлім
1. Балалар мен жасөспірімдер туризмінің қалыптасу кезеңдері
2. КСРО-дағы туристік-өлкетану шаралары (Моя Родина СССР)
1.3 Балалар-жасөспірімдер туризмінің XIX ғасырдағы даму тарихы
1.4Қазақстандағы балалар мен жасөспірімдер туризмінің тарихы
III.Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиет
Кіріспе

Туризм – әлем экономикасындағы жоғары табысты салаларының бірі. Қазақстан
– туристік нарықта өзіндік орны бар ел. Қазақстанда осы заманғы
инфрақұрылым салаларының , соның ішінде туризмге де үлкен мән беріледі.
Туризм бүтіндей ел аймақтарының экономикасының дамуына үлкен әсер етеді.
Туризм саласында шаруашылық субъектілердің жұмыс жасауы жол көлік,
халықаралық сауда, коммуналдық-тұрмыстық, мәдениет, медициналық қызмет
салаларымен тығыз байланысты. Қазақстанда танымдық, сауықтыру,
этнографиялық, экологиялық, орнитологиялық, балалар және жасөспірімдер
туризміне қызмет ете алатын жағдайда.
Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған
мемелекеттік бағдарламасында балалар мен жасөспірімдер туризмі –ішкі
туризмді дамытудың және туристік мәдениетті тәрбиелеудің негізін қалаушы
факторлардың бірі делініп, оған көп көңіл бөлінген. Бұл бағдарлама бойынша
балалар және жасөспірімдер туризмі басқа туризм түрлеріне қарағанда
тәрбиелік мәні жоғары, педагогикалық тәрбиелік жұмыстарда орны ерекше.
Бала жастан туризмнiң әр түрiмен айналысу азаматтық сезiмге, туристiк
мәдениетке және қонақжайлылыққа тәрбиелеуге мүмкiндiк бередi, iске асыру
кезiнде туризм экономиканың пәрмендi секторы ретiнде табиғат пен қоғам үшiн
ең төмен салдарлар әкеле отырып, мемлекеттiң тұрақты
дамуын қамтамасыз етуге ықпал ететiн болады.
Балалар мен жасөспiрiмдер туризмi туризмнiң белсендi түрi бола
отырып:
- өскелең ұрпақты табиғатпен байланыстыру арқылы оны салауатты өмiр
салтына баулуға, жiгер мен руханилыққа тәрбиелеуге;
- туған өлкенi iс-жүзiнде тануға, қоршаған ортамен, тарих және мәдениет
ескерткiштерiмен танысуға ықпал етедi.
Балалар мен жасөспiрiмдер (мектеп жасындағы) туризмiн дамытуды мектептiк
бiлiм беру жүйесiндегi он жылдықта жойылған мектептен тыс балалар мен
жасөспiрiмдер мекемелерiн қалпына келтiру, көптеген пәндер бойынша оқу
бағдарламаларын уақыт талабына сәйкес жаңарту арқылы кешендi түрде жүргiзу
қажет:
- оқу бағдарламаларының тақырыптық жоспарларына туристiк техника мен
дайындық, Қазақстанның тарихи объектiлерiн, бiрегей табиғи ескерткiштерi
бiлiмдерiн, жердi бағдарлау және карта бойынша бағдарлау дағдыларын
қалыптастыру жөнiнде сабақтар енгiзу арқылы туристiк бiлiмнiң жалпы бiлiм
беру деңгейiн жетiлдiру;
- балалар мен жасөспiрiмдердiң мектептен тыс туристiк мекемелерiнiң
желiсiн: балалар мен жасөспiрiмдер туризмi станцияларын республикалық
буыннан аудандық буынға дейiн, туристiк клубтарды, балаларға арналған
туристiк базаларды қалыпқа келтiру және кеңейту.

1.1 Балалар мен жасөспірімдер туризмінің қалыптасу кезеңдері

Балалар-жасөспірімдер туризмі мен өлкетану жаңа уақыттың (өмірдің)
әлеуметтік құбылысы сияқты өнеркәсіп революциясының бел баласы (детище),
Батыс Еуропада буржуазиялық қатынастың пайда болуы өсіп келе жатқан
ұрпақтың тәрбиесіне жаңа талаптар тудырды. Тарих сахнасына Қайта өркендеу
дәірінде құрылымның жан-жақты дамыған тұлғасы шықты. Ең бірінші туристік
жорықтарды тәрбиелік және білім беру мақсатында пайдалануға әрекет жасаған
Ойын үйінде(в Доме игр) ұйымы болды – мектепте, 1425 жылы Мантуедегі
(Солтүстік Италия) Витторино да Фельтре. Сол жердің тәрбиеленушілері Альпі
тау бөктеріне бір күндік және көп күндік жорыққа шықты. Туристік жорықтарды
физикалық тұрғыдан тәрбие беру мен білім беру мақсатында пайдалануды
қолданған белсенділер мыналар: И. Меркуриалис, Э. Роттердамский, Х.Л.
Вивес, Т. Мор, Ф. Рабле, М. Монтель.
XVII ғасырдың аяғы, XVIII ғасырдың басында Англия, Франция, Германия,
Австрия, Швейцария және тағы басқа елдердің мектептерінде мұғалімдер жеке
пәндерді оқытуда жаяу серуендеу мен өңірлерге баруды қолданды. Мұндай
саяхаттың қарапайым түрлері экскурсия деген атқа ие болды. Сонымен қатар
оқушының зерттеу қабілетін дамыту қажеттілігін көптеген танымал педагогтар
мойындады. Я.А. Коменский, Ж-Ж. Руссо, И.Г. Пестолоцци, А.Дистервег өз
жұмыстарында білім беру процесінде көрнекілік, зерттеу әдістерінің
маңыздылығын бірнеше ретсызып көрсетті. Жаңа типтес мектептерде –
қатысушылар алқасына аптасына бір рет рекреациялық (бос күн), негізінен
танымдық мақсатта серуендеуге және жорыққа шығуға мүмкіндік берген. Я.А.
Коменский көпшілік орта мектептердің программасын өңдей, жетілдіре отырып
ұсынды: ...оқу жылы соңында екі немесе үш жыл саяхаттауға қалады.
Ресейде саяхатқа деген қызығушылық өлкетанумен тығыз байланысты болып
шықты. Бұрынғы ауылдар, қалалар және облыстар мәліметтері жергілікті және
жалпы орыстар шежіресіне енді. XVII ғасырдың соңында С.У. Ремизов орысша ең
бірінші этнографиялық және археологиялық атлас жасады.
Балалар-жасөспірімдер туризмінің XVIII-ғасырдағы дамуы
Ең алғашқы өлкетанулық зерттеулер XVIII-ғасырдың құрылу дәуіріне жатады
және де 13 ақпан 1718 жылғы I-Петрдің жарлығымен байланысты, онда барлық
қызықты табылған жаңалықтар мен олжаларды патшаға баяндау, соларды
тапқандарды – марапаттау жайында бұйрық берілген. Сонымен қатар кім де кім
патшаның көңілінен шығатындай қандай да көне заттарды тапса, нақты айтатын
болсақ: бұрын-соңды көрмеген тастар, адамның немесе малдың, балықтың немесе
құстың сүйектері, сонымен бірге қандай да тастағы, темірдегі немесе мыстағы
ескі жазулар, не болмаса таңқаларлық, бұрын көрмеген мылтық, ыдыс-аяқ
немесе тағы басқа сол сияқты заттар алып келуге тиіс болды.
Халықтың көп бөлігін өлкетанулық зерттеулерге жұмылдырып, көңілін
аударуға белсенді атсалысқан В.И. Татищев болды. Ол 1734 жылы Ресей бойынша
92 сұрақтан тұратын, ал 1737 жылы Ресейдің ежелгі замандағы тарихына жеке
аумақтары бойынша мәліметтер жинау туралы 198 сұрақтан тұратын анкетасын
таратты.
М.В. Ломоносов 1760 жылы Академиялық анкетаны жан-жаққа таратып, жауабын
ғылым Академиясына жіберуін өтінді. Ал өзі кіші жастағы шаруа балаларын
белгісіз кен орындарын, қымбат металл мен тастарды іздеу жұмыстарына
тартуға тырысты.
Шынында халық ғалымдары арасынан қызықты жұмыстар пайда бола бастады.
Ресей мемлекетінің әр түрлі провинциялары бойынша саяхаттың күнделік
жазбалары И.И. Лепехина (1780-1790 жж.); Двинскхалқының тарихи бастамасы
(1785ж.); Холмогор қаласының тарихи кескіні (1790ж.); Архангельск
қаласының қысқаша тарихы (1792ж.) В.В. Крестинина; Киелі Русьтегі
қайыршылар (1862ж.); Ресейдегі тәртіпсіздік тарихы мен орыс халқы
тарихының байланысы (1868ж.) И.Г. Прыжкова.
Практика, әлемді тану негізі, қайта құру ой өзегі сияқты бір қоршаған
шындық болды, XVIII- XIX ғасырларда Ресейде білім саласында жүргізілгендей.
Дәл осы бағытты Н.И. Новиков, Ф.И. Янкович, А.Н. Радищев белсенді дамытты.
Солардың қызметінің арқасында қоғамдық педагогикалық ортада зерттеу
саласындағы экскурсиялық әдіс сияқты белгілі көлемдегі жақтаушылар пайда
болды. Н.И. Новиков Балаларды тәрбиелеу және ақыл-кеңес беру атты
мақаласында: өздері көріп, естіп, сезе алатындарын кітаптан немесе ауызша
оқуға балаларды мәжбүрлемеңдер- деп жазған. Осындай педагогикалық ойлар
1786 жылы Ресей империясының халықтық училище жарғысында, сонымен қатар
1804 жылы Оқу орындары мен университетке қатысты мекеменің жарғысында,
сонымен қатар сол кездегі құжаттар қатарынан көрініс тапты.
1782 жылы халықтық училищеде бекітілген бағдарламалар бойынша мұғалімдер
әр түрлі өлкетанулық мағлұматтар жинау және қолдану, маңызды жергілікті
оқиғаларды жазуға бұйырды. Осылай Ресей мемлекетінің тарихында уақыт өте
келе анық зерттелген ескерткіштер болды.
XIX ғасырда Батыс Еуропа елдері, сонымен қатар Ресейде көрнекілік ойлар
(идеялар) мектептерде үлкен атқа ие болды, осы ойлар балалардың
шығармашылық қабілетінің дамуы, сонымен қатар оқудың табысты болуының
кепілі болды.
Ең бірінші жоспарға білімнің ой прагматизациясы, оның тәрбиелік қолданылу
мүмкіндігі алға қойылды. Неміс тілінен аударылған 1913 жылы басылып
шығарылған Мектептегі шығармашылық жұмыс атты Ф.Гансберг кітабында
...Барлық білім осы заманға және келешекке, біздің өмірімізге, адамзаттың
дамуына қолданылуы мүмкін болғандықтан мағынаға ие бола алады деп тіке
айтылған. Қолдану – бұл барлық білімде сыналатын тас, ол биология және
әлеуметтану деп аталады. Білімнің қолданылуы – бұл өз жағынан индустриялы-
буржуазиялық қоғам құрылуының әлеуметтік тапсырысы болды.
Ресейде осы сияқты идеялардың өзіне жол ашуы жай болған жоқ, ол сөзсіз,
XIX ғасырдағы оның тарихи даму жағдайымен байланысты. Жер аударуда болған,
Ялутордағы қыздар мектебінде сабақ берген желтоқсаншы И.Д. Якушкин
оқушылардың әр түрлі зерттеу жұмыстарының формаларын практикада қолданған
бірінші адамдардың бірі. Ол балалармен экскурсиялық жұмыс пен туризмді
ұйымдастырушылардың және энтузиасттардың бірі. Ол көбінесе жазғы жорықтар
мен экскурсияларды қоршаған табиғатты зерттеу мақсатында тәжірибеден
өткізді.
Отандық педагогикаға XIXғасырдың аяғы, әсіресе XX ғасырдың басында
туристік – экскурсиялық бағыттағы зерттеу жұмыстарына жоғары көңіл бөліне
бастады. Осындай педагогикалық жұмыс түрлеріне қоғамның, педагогтардың және
оқушылардың өзінің қызығушылығы бірікті.Ғылыми – практикалық білім
көзқарасы тұрғысынан экскурсияның нәтижелілігін дәлелдеуде К.Д. Ушинский,
А.Я. Гред, П.Ф. Каптеревтердің еңбегі аз емес.
Өлкетанулық зерттеулерді теориялық тұрғыдан дәлелдеген К.Д. Ушинский
Балалармен тоғай мен алаңда өткізілген бір күн... мектеп қабырғасында
өткізілген көп аптаға татиды деп сендірді ол. Отанды басқару - танымал,
орыс тілі мен география методисті Д.Д. Семенов бұл білім саласын осылай
анықтады. Географияны оқыту өңір географиясынан, өздері отырған сыныптың
планын оқыи біліп, зерттеуден басталады. А.Я. Гред жаратылыстануды оқыту
практикасынан экскурсияны оқу (үйрену) әдісі ретінде енгізді. Ол мұғалімнің
міндеті оқушыны зерттеушінің орнына қою деп есептеді. Бірақ балалар өздері
тікелей бақылай алмағандарын немесе басынан өткізбеген жайттарды зерттей
алмайды.
Орыстардың дене шынықтыруының негізін қалаушы П.Ф. Лесгафт ересектер мен
балаларға серуендеуді, экскурсияны және жорықтарды сауығу және шынығу әдісі
ретінде қолдануларына табанды кеңес берді. Ол өлкетанулық тәсілді пайдалана
отырып былай деп жазды: Жалпы мектепте оқытылатын пәндер міндетті түрде
өмірмен байланысты болу қажет, бұл қаншалықты мүмкін болса, соншалықты
әрқашан өмірден көргенге сүйену қажет. Н.Ф. Бунаков және В.П. Вахтеров оқу
(үйрену) кезінде өлкетанулық білімін кең көлемде қолдану методикасын
өңдеді.
П.Ф. Каптерев 1885 жылғы Дидактикалық очерктер атты жұмысында былай
деп жазды: ... Күмәнсіз, Жер шарын айналу саяхаты оқыту-тәрбие беру
түрінде білім беру ортақ қажетті элемент болатын уақыт келеді,... педагог
мүмкіндігінше әр білім саласындағы негізгі ұсыныстар мен мағлұматтар толық
көрнекі жолмен алынуының қамын ойлау қажет, әйтпесе білім негізділігі мен
тұрақтылығының жетіспеушілігі болады. Жалпы туристік іс әрекет Ресей
мектептері мен мектептен тыс мекемелерде жан жақты талдаудан өтіп
педагогика мен психоглогия саласындағы негізгі зерттеулерге байланысты
баспасөз беттерінде және ғылыми журналдарда жарық көре бастады.

1.2 КСРО-дағы туристік-өлкетану шаралары (Моя Родина СССР)

20-жылдардың аяғындағы КСРО-дағы туристік қозғалыс. Пролетарлық туризм
қоғамының мақсаты мен міндеттері.
1917 жылғы революциядан кейін де Ресейде туризм мен экскурсияның дамуы
жалғаса берді. Ол әсіресе жалпы білім беретін мектептерде болды. Оқу ағарту
халық комиссариаты құрыла салысымен, Ресей Кеңестік Федеративтік
Социалистік Республикасы халық комиссары А. В. Луначарский профессор
И.И. Полянскийді шақырып алып, 1917 жылға дейін өткізіп жүрген сабақтарын -
солтүстік облыстардың мұғалімдеріне жаратылыстану бойынша экскурсия жүргізу
жөнінде курстар өткізуін өтінді. Халық ағарту комиссариаты революцияға
дейін жинақталған қысқа экскурсиялық дайындықтың тәжірибелерін осылайша
пайдалана білді.
1919 жылдан бастап қала сыртындағы жаратылыстану — тарихи станциялары
құралып, онда оқушылар тәжірибелі педогогтардың жетекшілігімен
экскурсиялар өткізуге қатысты. Жаратылыстану — тарихи бағыттағы ұйымдармен
қатар балаларға эстетикалық және гуманитарлық тәрбие беретін гуманитарлық
станциялар да ашыла бастады. Бұл станциялар гуманитарлық сипаттағы
мұражайларға, архитектуралық ескерткіштерге, қалалардың көрікті жерлеріне
экскурсия жасады.
КСРО-да жаппай туристік қозғалыс 20-жылдардың аяғынан басталады. 1929
жылға қарай Туристердің ресейлік қоғамы елдегі туристік қозғалыстардың
жетекші орталығына айналды. Қоғамға мүше ретінде енген көптеген жұмысшылар
оны Ресей Кеңестік Социалистік Федерациясының пролетарлық туризм қоғамы
деп қайта атауды талап етті. Қоғам 1929 жылдың 30 қарашасынан бастап
жұмысшылардың талап етуіне қарай аталды. Қоғамның төрағасы болып тауда
саяхат жасаудың шебері Н. В. Крыленко тағайындалды.
Жарлықта қоғамның төмендегідей міндеттер қоятынын жазды:
а) еңбеккерлер арасында ұйымдасқан туризм идеясын таратып, еңбек
демалысын мәдениетті өткізуді қамтамасыз ететін өзіндік саяхаттар жасап,
өз елі және басқа елдерді өз көздерімен көріп хабардар болатын, КСРО
халықтарымен қарым-қатынас жасауға жағдай туғызуға, адамдарға көркем
дағдылар мен табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттыруға, денсаулықтары мен
мінез-құлықтарын шынықтыруға бағытталады;
ә) туризмге кең ұйымдасқан қоғамдық қозғалыс сипатын дарыту;
б) туризмнің техникаларын оқып-үйрену және жақсарту;
в) туристерге ұйымдасқан өзара көмек керсету;
г) туризмді әскерилендіру арқылы КСРО-ны қорғауға көмек
көрсету;
д) саяхат кезінде туристермен қоғамдық жұмыстар ұйымдастыру;
е) туризмге өлкетанудың элементтерін енгізу. 1929 жылдың аяғына қарай
пролетарлық туризм қоғамының Қазанда, Петрозаводскіде, Қырғызтан және т.б.
қалаларда бөлімшелері ашылды.
Пролетарлық туризм қоғамының маңызды міндеті туризм үшін қоғамдық
мамандарды дайындау бодды. Алғашқы болып 1929 жылдың маусымында орталық
Кавказдың Безенг ауданында тау туризмі инструкторларының курсы жұмысын
бастады. Курсқа сол жылдардың туризм мен альпинизмінің ең тәжірибелі
маманы В. Л. Семеновский жетекшілік етті. 1917 жылғы революцияға дейін
эмиграцияда болған Семеновский швейцариялық Альпі тауларының күрделі емес
маршруттарында істеді, емтихан тапсырған соң кәсіби тау жолсерігі атанды.
Семеновский тау туризмі мен альпинизмі бойынша инструкторларды оқыту
жөніндегі өз жұмыс тәжірибелерін 1930 жылы бастап шыққан Горный туризм
атты кітабында баяндады. Бұл кітап көпгеген әуесқой саяхатшылар үшін
тургом техникасының нағыз оқулығына айналды.
Елдегі туристік-экскурсиялық жұмысты 20-жылдардың аяғына қарай
пролетарлық туристік қоғамнан басқа Советский турист деген мемлекеттік
акционерлік қоғам да жүргізді. Оны 1928 жылы халық ағарту комиссариаты
құрған болатын. Бұл қоғамға қоғамның акциясын сатып алған кез келген азамат
мүше бола алатын. Бір акцияның құны 1 сом болғанмен, ең кемінде 100 акциясы
бар адамның ғана дауыс құқығы бар еді.
Акционерлік қоғамға жоспарлы туризмнің дамуы жүктелді, яғни оның міндеті
елдің барлық жерлеріне турбаза желілері мен маршруттарын жасау болды. Бірақ
екі ірі ұйым құрылғанмен, елдегі туризмнің дамуына қатысты мәселелердің
бәрі шешіле қалған жоқ. Қайта осы ұйымның әрқайсысы елдегі туристік
қозғалысқа өздері жеке-дара жетекші болғысы келді. Өзара дау-дамайлар
басталып, ол КСРО Халық комиссарлар кеңесінің 1930 жылы 8 наурызда екі
ұйымды қосып, Пролетарлық туризм мен экскурсияның бүкілодақтық ерікті
қоғамын құру туралы қаулысымен аяқталып, оның басшылығына Н.В.Крыленко
тағайындалды.
Бұл ұйымның негізгі идеялары мен міндеттерін олардың ұрандары айғақтай
түседі: КСРО-ны жақсы құру үшін оны жақсы білу керек. Ал жақсы білу үшін
турист бол, Пролетарлық туризм жаңа адамның қырларын ашады, Пролетарлық
туризм — өзіндік білімденудің жақсы тәсілі, Пролетарлық туризм адамның
көркем дағдысын қалыптастырады, Пролетарлық туризм қорғаныс қабілетін
күшейтуге қызмет етеді, Кім қарлы тауда адаспаса, сол ұрыстан да
қорықпайды.
Қоғамның басты шаруасы туристік шаралардың сауықтыру қызметтерін арттыру
болды. Туризм — ең жақсы демалыс деген таныс ұран сол 30-жылдары
туындағанды. Туризмдегі физкультуралық элементтерге ғылыми негіз жасау
талпыныстары да болды.
Жоғарыда мақсаттар мен міндеттерді іске асыруға Пролетарлық туризм және
экскурсия қоғамымен қатар Мемлекеттік орталық Курортология институты да
кірісті. 1931 жылы осы институтта туризм және жұмыс демалысы секторы
құрылды. Осы сектор жорықтарды өткізудің алғашқы ғылыми ұсыныстарын жасады.
Қоғам ұйымдастырған барлық маршруттар қиындық деңгейіне қарай үш
категорияға, жорыққа қатысушылардың жасына және денсаулығына қарай
қойылатын талаптар айқындалды.
Туризм кабинетінің биік тауларға экспедициясы 1931 жылдан Эльбрустен
басталды. II-приютте өте биік тау шыңдарына саяхат жасаудың денсаулыққа
әсері тексерілді. Дәрігерлердің келесі бір тобы балалар туризміне берілетін
физикалық жүктемені анықтау мақсатында жұмыс істеді.
Нәтижесінде дәрігерлердің турбазадағы жұмысы, туристерді медициналық
тексерістен өткізу бойынша алғашқы инструкциялық материалдар дайындалып,
олар жоспарлы сапарға қатысушыларға да, өздігінен маршрут белгілегендерге
де ортақ болды.
Туризм Қызыл әскерде де, әсіресе командирлер құрамын дайындайтын әскери
оқу орындарында белсенді түрде пайдаланылды. 1929 жылы жазда Қызыл әскердің
Орталық үйі жанындағы әскери турбюро Кавказда күндіз-түні жұмыс істейтін 7
туристік база ашты. 1935 жылы бұл бюро туризм бөлімі болып қайта құрылып,
осы жылдан бастап әскери округтердегі туризмнің дамуымен туризм және
альпинизм секциясы шұғылдана бастады.
1936. дар басындағы КСРО-дағы туризмнің жағдайы мен дамуы.
1937. 1936 жылы КСРО Орталық атқару комитеті елдегі туризмнің жағдайын
талдай келіп, ол әрі қарай даму үшін өзіндік ерікті коғам ретінде
болуынан пайда жоқ деп тапты. Осы кезенде КСРО-да екі мықты мекеме
бар болатын: Одақтық кәсіподақтарда қаржы көп болып, пролетарлық
туризм мен экскурсия қоғамында ақша тапшы болды да, туризмге
материалдық база жасауды тежей берді. Осы жағдайды Орталық атқару
комитеті ескере отырып, 1936 жылғы 17 сәуірде пролетарлық туризм
және экскурсия қоғамын тарату туралы шешім шығарып, бұл іске
жетекшілік пен бақылауды КСРО Орталық атқару комитеті жанындағы
бүкілодақтық дене тәрбиесі кеңесіне тапсырды. Орталық атқару
комитетінің қаулысын орындау мақсатында Бүкілодақтық кәсіподақ
комитеті 1936 жылы өзінің туристік-экскурсиялық басқармасын құрды.
Бұл басқарма өз істерінің бастамасында негізгі қызметі ретінде
жоспарлы туристік маршруттарды жетілдіру деп түсініп, ерікті,
өзіндік туризмнің өсіп-өрбуіне кесірін тигізіп алды.
Дегенмен де он мыңдаған саяхат әуесқойларының талап етуімен дене тәрбиесі
мен спорт жөніндегі бүкілодақтық комитет 1938 жылдан бастап туризм
саласындағы өз іс-әрекетін белсенді түрде жандандыра бастады. Комитет 1939
жылдың 26 наурызында КСРО турисі белгісі туралы ережені бекітті. Белгіні
алудың талаптарына: 2-категориялы күрделіліктегі бір немесе 1-категориялы
күрделіліктегі екі саяхат жасауы керек; арнайы бағдарлама бойынша теориялық
сынақ тапсыру қажет, онда топография, өлкетану, туризмнің санитариясы мен
гигиенасы, геология, ботаника, зоология, метрология, құтқару жұмыстарын
ұйымдастыру бойынша сұрақтар және турист таңдаған туризмнің су, жаяу,
шаңғы, тау түрлері бойынша сұрақтар болды. Ал су туристерінен 100 метрге
аяқ киімсіз, сырт киіммен, жүзудің кез келген әдісімен, уақыты шектеусіз
жүзіп өту немесе 300 метрге киімсіз жүзу талап етілді.
КСРО турисі деген белгі алғаш рет Боровской қорғанында болған V Москва
слетінде, 1939 жылы маусым айында 36 белсенді туриске тапсырылды.
20-30-жылдардағы кеңестік адамдардың үлкен энтузиазмының арқасында
отандық туризм тарихында қалған 3 саяхат болды. 30-жылдары туристер
арасында саяхатқа ыңғайлы әрі шапшаң жүретін байдарка кең тарап етек алды.
Бұл Кеңес мемлекетіндегі ең бірінші байдаркамен жүзу Москва — Астрахань
маршруты 1930 жылы көктемде болды. Екі орындық, жорыққа арналған байдарка
Москваның экспериментгік шеберханасында жасалды. Оның ұзындығы - 5, 2 м;
ені - 0, 95 м; бортының биіктігі - 0, 42 м еді. Байдарканы 8 мм
қалыңдықтағы қарағай тақтайлармен қаптап, амалит жапсырып, нитросырмен
бояды. Оның тұмсық бөлігіне көлемі 3, 5 шаршы метр желкен орнатуға болатын.
Байдаркада жүзу С.Аникинге және 30-жылдардағы атақты боксер Ж.Пелькинге
сеніп тапсырылды.
Жорық Москва өзенінде әлі мұз толық кете қоймаған қарғын кезінде
басталды. Өзендегі мұз, жүзіп жүрген бөренелер мен ағаштар жүзуді қиындата
түсті. Туристерге Москвадан Астраханьға дейінгі бүкіл жол бойы дерлік ескек
есуге тура келді, себебі әлсіз болса да жел соғып түрды. Саяхатшылар 38-күн
дегенде Астраханьға аман-есен жетті. Бұл жорық байдарканың мол
мүмкіншіліктерін көрсетті. Байдаркамен кез келген ұзақ қашықтықтағы үлкен
болсын, кіші болсын өзендермен жүзуге болатындығын дәлелдеді.
Ал судағы моторлы туризм 20-жылдардың аяғында ғана басталды, ол кезде
отандық өнеркәсіп кіші қайық-кемелерді де, олардың моторларын да жасап
шығармайтын. Сондықтан да қайықтарды да, оларға моторларды да энтузиаст
туристер өз қолдарымен жасады.
30-жылдардың басындағы КСРО баспасөзі ұзақ қашықтыққа шаңғымен жорық,
әсіресе елдің шығыс аудандарынан Москваға жасалған сапарлар туралы көп
жазды. Сол кезде Қызыл әскердің 5 сарбазы өздеріне дейін ешкім жүрмеген,
күрделілігі мен ұзақтығы ерекше жорық жасады. Маршруттың шеткі нүктелері
ретінде Байкал мен Мурманск алынып, жорық ел қонбаған жерлермен жүріп өтті.
Жорық Нижнеангарскіден басталып, Байкал қыратының ұзақ өр жолдары мен күрт
еңістері арқылы кесіп өтіп, Подкаменный Тунгускіден Енисей мен Туруханскіге
дейін жаяу жүріп, ол жерлерден батысқа, Обдорскіге, бұрылып, Орал
тауларынан асып Архангельскіге, одан Мурманскіге келді.
1934 жылғы 30 қарашада И.Попов, К. Бражников, А. Шевченко, Е. Егоров,
А. Куликовтар нарта шанамен шығып, оған 64 кг жүк (азық-түлік, қару, оқ,
балта, қосалқы шаңғы, төсек және т. б.), жеке-дара жорыққа қажеттінің бәрін
артты. Биік өр, жолсыздық, омбы қар, ой-шұңқырдың бәрі қозғалысқа кедергі
жасап бақты. Аяз 60 градусқа дейін жетті. Шаңғышыларға қасқырлар топ-
тобымен кездесіп отырды. Саяхатшыларға тағы бір қиындық келтірген нәрсе
карталардың дұрыс сызылмағандығы еді. Дегенмен де саяхат 1935 жылдың 30
сәуірінде Мурманскіде сәтті аяқталды. Қызьш әскерлер 51 күннің ішінде 9 мың
шақырым жүріп, шаңғымен жүруден қиындығы мен қиырлығы жағынан рекорд
жасады. 1940 жылы КСРО туризмінде жаяу, су, велосипед, шаңғы және
автомобиль туризмдері бойынша инструкторлық атақтар (кіші инструктор,
инструктор, аға инструктор) енгізілді. Бұл атақтар теориялық дайындықтан
өткен тәжірибелі туристерге берілді. Кейін келе дайындалған инструктор
мамандар Ұлы Отан соғысы кезінде Кеңес әскерінде таулы жердегі атқыштар
бөлімінде сарбаздар дайындауға пайдаланылды. Өкінішке орай, туризмге
дайындалған инструкторлардың саны аздық етті.
Соғыстың алғашқы кезеңінде Кеңес әскерінің Кавказдағы ұрыстарда жеңіліс
табуы тауда ұрыс жүргізу үшін атқыштардың арнайы дайындығы қажет екендігі
белгілі болды. Сондықтан да Алматы қаласына жақын солтүстік Тянь-Шаньдағы
Кіші Алматы шатқалында, Горельник турбазасында, 1943 жылдан бастап мұндай
дайындықтар жүргізіле бастады. Осы база кеңес солдаттары мен офицерлерін аз
шығынмен, көп тиімділікпен таудағы дайындықпен іске асыруға қолайлы орын
болды.
1943-1946 жылдар аралығында Горельник базасында Кеңес әскері үшін 12
000 тау атқыш, 1500 тауда дайындау инструкторы дайындалды.
Туристік шаруа Ұлы Отан соғысы аяқтала салысымен-ақ қайта жанданды. КСРО
турисі белгісін беру ережелерін енгізуге байланысты туризмде де спорттық
разрядтар беру қажеттілігі туындады. Тәжірибелі туристер кеңес туризмнің
өскендігінің бір белгісі енді разрядты туристерге біліктілік белгілерін
беру керек дегенді айта бастады.
Туристік саяхаттағы қауіпсіздікті көтеру және туризмнің спорттық жүйесін
реттеу үшін 1940 жылы ерікті туристік маршруттарды классификациялап, оларды
күрделілігіне қарай 3 категорияға бөлді. Бірақ бұл процестердің барлығын
Ұлы Отан соғысы үзіп кетті. 1949 жылы ғана КСРО Министрлер кеңесі жанындағы
Бүкілодақтық дене тәрбиесі және спорт комитеті спорттық нормативтер
бекітіп, олар біртұтас бүкілодақтық спорттық классификацияға енгізілді.
Ерікті туризм спорт түрі ретінде мойындалып, біріншіден бесінші категориялы
күрделіліктегі 11 жорық жасаған туриске спорттық разрядтар (үшінші, екінші,
бірінші, спорт шеберлігіне кандидат) және туризм бойынша КСРО спорт
шебері деген атақ беріле бастады.
1955 жылы елде 14 мың орындық 100-ден астам турбаза жұмыс істеп тұрды.
Соғысқа дейінгі деңгейге 1959 жылы ғана жетті. Туризм бойынша разрядты
спортшылар мен спорт шеберлері дайындала бастады. Туристік қозғалыс аяғына
тұра бастағанмен, өсу қарқыны төмен болды.
Елде жастар саяхатын ұйымдастыру үшін комсомолдардың орталық комитетінде
1958 жылы маусымда Спутник деген халықаралық туризмнің бюросы құрылды.
Бұл бюро шет ел жастарының туристік топтарын қабылдау, КСРО-дан тыс
туризмді ұйымдастыру, қыздар мен жігіттерді Кеңестер Одағы территориясымен
қыдырту істерімен шұғылданды.
Туризм жөніндегі Кеңестерді қайта ұйымдастыру. Клубтық туризм мен жаппай
туристік қозғалыстарды дамыту.
Елде туризмнің даму қарқынын арттыру үшін кәсіподақтар президиумы 1962
жылы 20 шілдеде Туризмді одан әрі дамыту туралы қаулы қабылдады, онда
туризм бойынша кеңестер болып қайта құрылып, жаппай туризмді дамыту
мақсатында туристік клубтар жасақталды. Туристік базалар 1965 жылы 1962
жылмен салыстырғанда 1,5 есеге артып, 450-ге жетті. Көптеген ірі қалаларда
саяхат және экскурсия бюролары ашылды. Қалалық туристік клубтар саны күрт
өсіп, ерікті туристердің алғашқы бүкілодақтық слеті өтті.
1975 жылға қарай турбаза саны 943-ке жетті. Туристік істердің керсететін
қызмет түрлері артты. Туризм мен экскурсия жөніндегі орталық кеңес (1969
жылдың тамызынан бастап осылай аталды) туристік-экскурсиялық
қызметкерлердің біліктілігін арттыру үшін орталық туристік курстар ашылып,
туризм мен экскурсия істері жөніндегі әдістемелік әдебиеттер шығаратын
Турист орталық жарнамалық-информациялық бюросы құрылды.
Туризм ісіне қажетті құрылыстар мен шаруашылықтар жалғасын тапты. 1980
жылы елдегі экскурсияға қатысқан адамдар саны 173 млн., турбазаларда
демалғандар саны 22, 5 млн. болды.
Жоғарыдағы көрсеткіштер 80-жылдарда да арта түсіп, 1985 жылы турбазалар
мен қонақ үйлерінде 28 млн. 148 мың адам демалып, 900-ден аса саяхат және
экскурсия бюросы 209 млн. экскурсантқа қызмет етті.
Туристік ұйымдардың іс-әрекетінің 80-жылдар басындағы маңызды бағыты
ретінде түрлі аймақ, облыс, республикалардың туристік-экскурсиялық
мүмкіндіктерін зерделеу және жекелеген өңірлерде туризмді дамыту схемасының
перспективасын жобалау болды. Алынған нәтижелер қорытындыланып, КСРО
территориясында туристік-экскурсиялық маршруттар мен мекемелердің
орналасуы, туризмнің дамуының біртұтас бас схемасы жасалды. Бұл туризмді
жоспарлаудың одан әрі перспективалы дамуының ғылыми негізі болды.
1981 жылы орталық туристік курстар туристік-экскурсиялық қызметкерлердің
біліктілігін арттыру институты болып қайта құрылды. Институттың ашылуы
туристік ұйымдардың мыңдаған қызметкерлерінің кәсіби деңгейін көтеруіне
мүмкіншілік беріп қана қойған жоқ, туризмді одан әрі дамытуға байланысты
ғылыми мәселелер талдана бастады. 90- жылдары бұл институт Ресейдің
халықаралық туризм академиясы болып қайта құрылды.

1.3 Балалар-жасөспірімдер туризмінің XIX ғасырдағы даму тарихы
Бірінші жаппай үйрену экскурсиялары 1892 жылы одессиялық арнайы оқу
орнының оқушыларына Қырымдық таулы клубымен өткізілді. XX ғасырдың басында
кейбір есептеулер бойынша экскурсиялық жұмыстар жүргізген 100-ге жуық ұйым
болды. Осы кезеңде Ресейдің барлық жерінде үлкен көлемде ерікті қоғам
құрыла бастады, олардың басты мақсаты – туған өлкелерін тану және зерттеу,
тану-білім беру экскурсияларын және елдің әр түрлі түкпірлеріне ғылыми
саяхаттар ұйымдастыру болды. Сонымен қатар экскурсияға қатысушылар
табиғаттың сұлулығын және тарихи-мәдени ескерткіштерді сырттай тамашалап
ғана қоймай, практикалық бақылаулар өткізді, тәжірибелер жасады, олардың
нәтижелері оқу орындарының баспа басылымдарында белгіленіп, жарияланды.
Осы кезеңде құрылған қоғамның ең танымалы және өзі жайында жақсы жағынан
есте қалғандар мыналар деп айтуға болады: Тбилисидегі Кавказдық альпілік
клуб, Одессадағы таулы Қырымдық-Кавказдық клуб, таулы Владикавкздық клуб,
Кезеңде құрылған қоғамның ең танымалы және өзі жайында жақсы жағынан есте
қалғандар мыналар деп айтуға болады соналары : Тбилисидегі Кавказдық
альпілік клуб , Одессадағы таулы Қырымдық - Кавказдық клуб , таулы
Владикавкздық клуб , Мәскеулік сауаттылар қоғамы , Тверлік оқушылардың
мектептен тыс даму қоғамы. Курсктегі арнайы оқу орнында құрылған
қатысушылардың экскурсияларына жәрдем көрсету қоғамы, Л.А. Римск –
Корсаков атындағы Тверлік әйелдер гимназиясындағы қатысушылардың саяхатын
ұйымдастыру қоғамы, Ярославтық ерлер гимназиясындағы физико-математикалық
үйірме, Санкт-Петербургтегі Тенищев училищесіндегі ғылыми қоғам және т.б.
Бұл қоғамдардың бағыттары әр түрлі болды.
XIX ғасырдың аяғына қарай ұстаздық қызметті туристік-экскурсиялық
қызметке қарай көңіл аударту үшін көп нәрсе жасалды. Ел бойынша көп күндік
маршруттар белгіленді: екеуі Қырымға, үшеуі Солтүстік бойынша, алтауы
Кавказ бойынша және біреуі Орал бойынша. Бұл аудандар бүгінгі таңда да
балалар туризмінде танымал аудандар. Таяуда Пятигорскте 1907 жылы Р.Р.
Лецингермен Оқушылар баспанасы құрылды, тек 1909 жылы 119 топ өтті.
Оқушылардың мұндай белсенді жұмыстары өкіметтің елеуісіз қалған жоқ.
Сонымен Халыққа Білім беру Министрлігі 1910 жылы оқу бағдарламасына
экскурсияны сауықтыру-зерттеу қызметінің бір түрі ретінде қосуды ұсынды.
Жол қызметі министрлігі 1899 жылы жазғы маусым кезінде барлық темір
жолдарға жалпы жеңілдік тарифін енгізді. Бұл тариф бойынша 50 шақырым
қашықтыққа дейін төменгі оқу орындарындағы оқушыларға және тәрбиешілерге
жеке вагондардағы 3-класстық тариф бойынша тегін жүруге құқық берілді.
Кейінірек жеңілдік тарифі үлкен қашықтықтағы оқушылар топ серуені үшін
билет бағасын 75%-ға жеңілдетті. Ал 1906 жылдан бастап жеңілдіктер 50%-ға
қысқартылды, соған қарамастан сол бойынша Санкт-Петербургтан Кавказға дейін
баруға болатын еді. XX ғасырдың басында арнайы туристік-экскурсиялық
журналдар басылып шыға бастады: Санкт-Петербургте Русский турист,
Мәскеуде Экскурсионный вестник, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.