Гоби шөлінің климаты

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
КІРІСПЕ

1 Тарау Шөлдерге жалпы сипаттама
1. Шөл ұғымына сипаттама беру
2. Шөлдердің түрлері
3. Тасты шөлдер
4. Құмды шөлдер
5. Сазды шөлдер
1. Тарау Гоби шөліне жалпы географиялық сипаттама
1. Гоби шөлінің географиялық орны және жер бедері
2. Гоби шөлінің климаты
2.3 Шөлде кездесетін өсімдіктер мен жануарлар

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Кіріспе
Курсттық жұмыстың жалпы мақсаты мен міндеті - шөлдер туралы жалпы
мағлұмат бере отырып, олардың географиялық орналасуы, жер бетінде әркелкі
кездесетін шөлдерге жан-жақты сипаттама бере отырып, стунденттің өз білімін
жетілдіру болып табылады. Сонымен қатар, Гоби шөліне физикалық-географиялық
сипаттама бере отырып, ондағы жер бедері, климаты, өсімдіктер мен жануарлар
дүниесіне, эндемиктеріне анықтама беріліп, осы тақырыпты ашып көрсетеді.
Курсттық жұмыстың өзектілігі-Менің осы Гоби шөліне физикалық
география тақырыбының таңдауымның себебі,біріншіден жалпы шөл, шөл даланың
жер бедері жайлы,ондағы өсімдіктер мен жануарлар дүниесі қызықтырды. Ал
екіншіден Гоби шөлінің ең суық шөлдер қатарына жататындығы ерекше көзге
түсті. Курстық жұмысты жазу барысында мен көптеген мағлұматтар білдім.
Шөлдердің ерекшеліктері мен бір-бірінен айырмашылығы, шөлдердің жер бетінде
таралуы, олардың өзіндік бір-бірінен айырмашылық жасап тұрған климаты, жер
бедері, эндемик өсімдік жамылғысы мен жануарлар дүниесімен жақынырақ
таныстым. Төбесінен ұшқан құстың қанаты талатындай ауқымды жер. Адам баласы
мекен етпейтін, тек анда-санда қысқа ғана уақытқа арнайы ұйымдастырылған
экспедициялар барып қайтатын нағыз барсакелмес аймақ болып есептеледі,
Азиядағы ең ірі шөл.
Бастапқы әдебиеттерге Ботаническая экспедиция в пустыню Гоби. 2007,
Власова Т.В. Физическая география материков.М.,Просвещение,1986, Петров М.
П., Пустыни Центральной Азии, т. 1-2, М. - Л., 1966-67 жатады.
Курстық жұмыстың құрылымы - курсттық жұмыс жалпы көлемі 31беттен
тұрады. Бірінші бөлімінде жалпы Шөл ұғымына сипаттама беріледі. Негізгі
бөлімінде Гоби шөліне жалпылай тоқталады. Сондай-ақ қорытынды, пайдаланған
әдебиеттер тізімі және де қосымшалар. Оларға 3негізгі карта: Жер бетіндегі
шөл және шөлейт аймақтар картасы, осы тақырыпқа сай Гоби шөлінің карталары
және Гоби шөлінің көрінісі 2 сурет жұмыстың құрылымына кіреді. Бұл жұмыста
14 әдебиеттер қолданылды. 8 климаттық диаграмма, өмімдіктер мен жануарлар
дүниесінің көрінісі сурет түрінде көрсетіледі.

1 тарау Шөлдерге жалпы сипаттама

1. Шөл ұғымына сипатттама беру

Шөл – ауа температурасы құбылмалы, жауын-шашын өте аз түсетін климат
жағдайында қалыптасатын ландшафтың, яғни жердің кедір-бұдырының бір
түрі[7]. Шөлде түсетін жауын-шашын мөлшерінен булану шамасы 7 – 30 есе
артық болады. Шөл топырағы және грунтына қарай: ертедегі аллювийлік
жазықтың борпылдақ жыныс қабаттары үстінде қалыптасқан құмды Шөл гипстелген
құрылымды үстірт пен тау алды жазығындағы малтатасты және құмды-малтатасты
шөл; үстірттегі және тау алды жазығындағы гипстелген қиыршық тасты шөл;
аласа таулар және ұсақ шоқылардағы тастақты шөл; жамылғысы сәл карбонатты
саздақты жердегі саздақты шөл; тау етегі жазығындағы лесті Шөл; тау алды
жазығы мен өзендердің ескі атырауларындағы саздақты тақыр Шөл; тұзды
мергелдік және сазды аласа таулы өңірдегі саздақты-шөладырлы Шөл; тұзды
құмтөбелер және теңіз жағалауындағы сортаң Шөл болып бөлінеді. Құрлықтың
ішкі бөлігінде орналасу жағдайына қарай құрлықтық (Гоби, Такла-Макан, т.б.)
және құрлықтардың батыс жағалауларында орналасқан жағалаулық (Атакама,
Намиб, т.б.) Шөлдерге бөлінеді. [11]. Географиялық орнына қарай тропиктік,
субтропиктік, қоңыржай белдеу және Арктика мен Антарктида (арктиктик Шөл
немесе мұз Шөлі) Шөлдері болып бөлінеді; тауларда Шөл (суық биіктаулық Шөл)
биіктік ландшафт белдеуін құрайды.Негізінен Шөлдердегі бұлтсыз ашық күндер
саны 197 – 295 шамасында. Жазы ыстық. Қоңыржай белдеулік Шөлде шілденің
орташа темп-расы 22 – 32С; ең жоғары темп-расы 50С; тропиктік және
субтропиктік белдеулер Шөлдерінде 30 – 38С. Солттүстік Америкадағы Ажал
аңғарында ауа темп-расы 56,7 С-қа дейін көтеріледі. Шөлдегі топырақ беті
кейде 90 С-қа дейін қызады. Жылдық жауын-шашын мөлшісі 175 – 200 мм; Такла-
Макан Шөліндегі орташа мөлшісі 9 мм шамасында. Судың булануы, жерге сіңу
шығыны көп болғандықтан, Шөлден өтетін кейбір өзендер сағасына жетпей
тартылып қалады. Топырақ қабатындағы ылғалдың тапшы болуына байланысты
Шөлдің өсімдік жамылғысы негізінен кедей, тек қуаңшылыққа бейімделген
өсімдіктер өседі. Шөптесін өсімдіктен эфемерлер және эфемероидтар көп
тараған. [12]. Субтропиктік және тропиктік, құрлықтың ішкі бөліктеріндегі
Шөлдерде, әсіресе Африка, Арабия Шөлдерінде суккуленттер, ксерофиттік
бұталар және көп жылдық шөптер өседі. Солтүстік Америка және Австрия
субтропиктік Шөлдеріндегі өсімдік жамылғысы басқа Шөлдерге қарағанда
түрлерге бай келеді. Шөл жануарлары өзін қоршаған географиялық ортаның
қатал жағдайына бейімделген. Қосаяқ, кесіртке, жылан, құм сарышұнақтары,
құм тасбақалары, қарақұйрық, ақбөкен, т.б. мекендейді. Дүние жүзіндегі ең
ірі шөл – Сахара. Қазақстан мен Орталық Азиядағы ірі шөлді аймақтар:
Мырзашөл, Қарақұм, Қызылқұм, Бетпақдала. Шөлдің ландшафтысы Жер шарының 19%-
нда, Қазақстан жерінің 44%-нда қалыптасқан; Шөл белдемі.[6].
2. Шөлдердің түрлері

Шөл-далалы-жаңбыры өте аз, кез-келген өсімдік өспейтін, шөлге
бейімделген санаулы ғана өсімдіктер бар жер[7]. Шөл далаларда жаңбыр жылына
10 инчтен (өлшем бірлігі 1инч-25,4мм) аз түседі.ей жылдары мүлде жаңбыр
жаумайды.
Шөл далаларында ауа тұрақты емес. Ол температурасы жиі-жиі құбылып тұратын
қатал орта. Кейбір шөл далаларда климат күндіз өте ыстық, ал түнде
температура 0-ге дейін түскенде, өте суық болады. Азиядаға Гоби шөл даласы
мен Антрактидадағы шөл далаларда үнемі суық болады. Ыстық шөл далалар жыл
бойы үздіксіз күн шығып тұратын субтропикалық аймақтарда кездеседі. Бұл
аймақтарға Сахара, Сауд Арбаиясы және Иран мен Ирактың үлкен бөлігі,
Үндістанның солтүстік-батыс бөлігі және Колифорния мен оңтүстік Африка,
Австралияның біраз бөлігі жатады. Арктика мен Антрактида аймақтарында
жаңбыр өте аз жауады. Бірақ ауасы суық әрі құрғақ болғандықтан, ол жер
поляр аймақты болып келеді.[13]

1.3Тасты шөлдер

Тастақты шөлдер - үстірттегі және тау алды жазығындағы гипстелген
қиыршық тасты шөл, аласа таулар және ұсақ шоқылардағы тастақты шөлдер
түрлері болады. Тастақ шөлдердің өсімдігі құрамы жағынан көршілес жатқан
шөлдің өсімдіктеріне ұқсас болып келеді. Тасты шөлдердің беті құнарлы
қабатынан және де өсімдік жамылғысынан айырылған десек те болады.
Жануарларынан шөлге тән жануарлар кездеседі.[11]

1.4Құмды шөлдер
Құмды шөлдер — құрғақ климат жағдайында қатты тау жыныстарының
үгінді қалдықтары мен ертедегі аллювиаллы шөгінділер құмдарының жел
әсерінен кең алапта жиналуынан пайда болады[7]. Құмды шөлдердің алып жатқан
ауданы өте үлкен болады. Жалғыз Сахара шөлінде, шамамен алғанда,
құмдардың алып жатқан ауданы 900 мың км2 жуық, Орталық Азияда — 1,5 млн
км2, ал Орта Азияда — 150 мың км2 шамасындай. Бұлардан басқа құмды шөлдер
Аравияда, Сирияда, Белуджистанда, Индияда, Иранда кездеседі.[12]

1.5Сазды шөлдер
Сазды шөл - теңіздік, көлдік, өзендік және пролювийлік сазды
шөгінділерде дамыған, жер бетіндегі кең тараған шөлдердің бір түрі[7].
Сазды шөлге сазды-жусанды (жусанды-соранды), ішінара эфемерлік шөлдер,
тақырлы топырақтар, кейбір сорлар жатады. Қазақстанда Сазды шөл Бетпақдала
шөлінің батыс жағын, Үстірттің орталық тұсын алып жатыр. Негізінен, жайылым
ретінде пайдаланылады.[11]
2 Тарау Гоби шөліне жалпы географиялық сипаттама

2.1 Гоби шөлінің географиялық орны

Гоби шөлі-Моңғолияның 41ін алады. Говь -моңғолдар атауынша,
сусыз,шөлді,тіршілік жоқ деген мағынада айтылады. Ерте заманда "Шамо шөлі"
деп те атаған. Мұз шөл даласы, Қатқан прерия, Суық жазық аттарымен
танымал[4]. Гоби(сусыз жер) — Моңғолияның оңтүстік-шығысында және оған
іргелес Қытай жерінде жатқан шөлейтті және шөлді аймақ, Азиядағы ең ірі
шөл, аумағы 2 млн. км²-ге жуық. Шөл 900 – 1200 м-лік таулы үстірттер мен
көтеріңкі жазықтардан тұрады. Климаты тым континенттік, қысы суық, құрғақ,
жазы ыстық, қуаң. Қаңтар айының орташа жылдық температурасы –26 – 28°С,
кейбір күндері –47 – 50°С-қа дейін төмендейді. Шілденің орташа жылдық
температурасы 26 – 28°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 50 – 200 мм
аралығында. Ылғалдың басым көпшілігі жазда түседі[4]. Аймақта тұрақты өзен
арналары жоқ, сондықтан жер асты суларының маңызы зор. Тау етегінен ағып
шығатын бастаулардан шағын шұраттар (оазистер) түзіледі. Олардың ең жиі
шоғырланған жері Хангай тауы мен Гоби Алтайы аралығындағы Өзендер аңғары.
Ең ірі көлдері-Бон-Цаган-Нор,Орог-Нор,Улан -Нор т.б.Құмды жерлерде сексеуіл,
қараған, жүзгін, ал құрғақ өзен арналары бойында шағын тоғайлар өседі.
Жануарлар дүниесінде тұяқтылар мен кемірушілер басым. Бөкеннің бірнеше
түрі, Пржевальский жылқысы, жабайы түйе мен есек кездеседі. Гоби тұрғындары
әр түрлі моңғол тайпаларынан құралған, негізінен мал өсірумен
айналысады[1]. Гоби шөлінің оңтүстік шекарасы Тибет таулы өлкесімен, ал
солтүстігі-Алтай мен Хинган тау бөктерімен шектеседі. Шөлде құм аз, бархан
құмдары 3% алады, дегенмен сазды және тасты шөл көп территорияны алады.
Қуаң климатқа қарамастан,мұнда кристалды таза су бұлақтары мен алуан түрлі
жануарлар кездеседі. Әлемде сирек кездесетін тау қойы-архар, құлан, сайғақ,
зерен,жейран. Табиғи резерваттарда - "шағын аралдарды құтқару" Гоби
орталығында-гоби эндемиктері сақталған: әлемдегі жалғыз жабайы түйе, гоби
аюы- "мазалая". Гоби 40 млн. жыл шамасында мұхит суы өтпеген жер[8, 10].
Шөлдің орталық бөлігінде сазды және тасты гаммада, кең шұңқырлы оазистер,
сор,тақыр, жасыл сексеуілді шағын бар. Ландшафттық белгілеріне сәйкес мұнда
ұсақ тастармен төселген 10 шақты км тегіс жерлер, ал жергілікті жер құмды
дауыл болған төбе шыңдары көрінеді. Уақыт өте келе Гоби Алтайы мен Хинганды
көреді,моңғолдар оларды түстермен ажыратады, сары, қызыл, қара Гоби. Жер
суы-құчқұдық - Гобиде сирек, дегенмен жерасты суы көп. Ертеде құдықтарды
қазған болатын,қазіргі таңда скважинаны бұрғылаған. Гобиде ең бағалы-таза,
салқын, тұщы су. Су болғанда-мал жайылымы,киіз үй тігуге қолайлы болады.
Мал саны ол жердегі шөптесін өсімдіктерге, су тапшылығына байланысты
болады. Аса терең емес көлдер сирек, жиі олар ащы-тұзды болады, жаңбыр
кезінде толып, күн ыстықта сорға айналады. Гоби шөлінің жер бедерінде
континенталдық мезо-койнозойлық жауындардың әсерінен ежелгі теңіздіктер кең
және биік таулы үстірттермен жабылған. Жалпақ аумақтар эрозияға ұшыраған
таулы жоталармен алмасады. Таулы үстірттердің биіктігі 800-1500м, ал таулы
жоталардың биіктігі 2500-3000м-ге жетеді. Гоби таулы үстіртінің шығысы
оңтүстік Үлкен Хинганмен шектеседі,оңтүстік-батысы Иншаньмен жалғасады.
Иншаньның биіктігі 2000м-ден асады. Оңтүстігінде Дацин-Шань жотасы Гоби
және Ордос үстірттерімен, солтүстігінде Хуанхэ ағысымен шектеседі. Гоби
жазықтықтарының биік жерлерінде Хара-Нарин басқа да орта таулы массивтер
бой көтереді. Гоби таулы үстіртерінде тектоникалық және дефляциялық
ойыстар кең ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.