Алынуға тиісті борыштар шоты

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І. Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру және Кредиторлық қарыздар
есебінің
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 4
1.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің , жабдықтаушы және
қызмет көрсетушілермен есеп айырысулардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...4
1.2 Күмәнді дебиторлық берешектер есебі және еншілес
серіктестіктердің(тәуелді)дебиторлы қ борыштарының есебі
... ... ... ... ... ... ...6
1.3 Банктер мен банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке
алу ... ...8
1.4 Салық міндеттемесінің және еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп
айырысулардың
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...9
1.5 Басқадай дебиторлық және кредиторлық қарыздармен есеп айырысу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... 10

ІІ. Дебиторлық және Кредиторлық қарыздар аудитінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен есеп айырысудың және де
жабдықтаушылармен есеп айырысулардың аудиторлық
тексерілуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... .13
2.2 Күмәнді дебиторлық берешектер есебінің аудиті және еншілес
(тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борыштарының есебінің
аудиті ... ...17
2.3 Банк несиелері бойынша операциялар
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ...18
2.4 Салықтық міндеттемелерді аудиторлық тексеру ерекшеліктері және де
еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің тәртібі ... ..19
2.5 Басқадай дебиторлық және кредиторлық қарыздармен есеп айырысудың
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 25

ІІІ. Каспиан Сервис Групп Лимитед ҚФ-на аудиторлық тексерудің жүргізілуі
3.1. Тәуелсіз аудиторлар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..27
3.2. Каспиан Сервис Групп Лимитед ҚФ-ның есептілік нысандары ... ..28
3.3. Каспиан Сервис Групп Лимитед ҚФ-ның аудиторлық тексеру
қорытындысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...34

Кіріспе

Қазақстан Республикасының бухгалтерлік және аудиторлық қызмет туралы
заңына сәйкес дебиторлық және кредиторлық берешектер қаржылық есеп берудің
негізгі баптары болып табылады.
Дебиторлық берешек – сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің
қандай да бір кәсіпорын алдындағы өткізілген тауар үшін ақша төлеу бойынша
міндеттемелері. Ол ағымдағы және ағымдағы емес болып бөлінеді. Бухгалтерлік
есепте саудалық және саудалық емес дебиторлық берешекті бөліп көрсетеді.
Саудалық дебиторлық берешек – негізгі іс-әрекет нәтижесінде өткізілген
тауарлар мен көрсетілген қызмет үшін сатып алушылардың міндеттеме сомасы.
Саудалық емес дебиторлық берешек – іс-әрекеттің басқа түрлері
нәтижесінде (мыс: қызметтерге аванстар, шығынды жабуға арналған депозиттер
алуға арналған дивидендтер мен пайыздар және т.б) пайда болады.
Кредиторлық берешек- бұл заңды немесе жеке тұлғалар алдындағы
міндеттемелер сомасы.Пайда болуына байланысты кредиторлық берешек қарапайым
және анықталмаған болып бөлінеді.Сонымен қатар кредиторлық берешектер
баланста бастапқы және соңғы есептілік кезеңі бойынша келесілердің қалдық
сомасы бойынша көрсетіледі:
1) төленуге тиісті шоттар мен векселдер
2) алынған аванстар;
3) салық бойынша міндеттемелер;
4) төленетін дивиденттер;
5) басқа да кредиторлық қарыздар.
Курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі- кәсіпорындарда қарыздардың
қалыптастыруы және оның экономикалық қызметіндегі рөлі мен мақсатына қарай
дебиторлық және кредиторлық берешектерге аудиторлық тексеру жүргізу.
Осы жұмысты орындаудағы басты мақсаттар мен міндеттер:
• Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің , жабдықтаушы және қызмет
көрсетушілермен есеп айырысулардың есебін;
• Күмәнді дебиторлық берешектер есебін;
• Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борыштарының есебін;
• Банктер мен банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу
• Салық міндеттемесінің және еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп
айырысулардың есебін;
• Басқадай дебиторлық және кредиторлық қарыздармен есеп айырысу есебін
және сонымен қатар жүргізілетін аудиттің ерекшеліктерін ашып көрсету.

І. Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру және Кредиторлық қарыздар
есебінің түсінігі
1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің , жабдықтаушы және қызмет
көрсетушілермен есеп айырысулардың есебі

Кәсіпорындар мен ұйымдардың 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің борышы деп аталатын бөлім шоттары сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің осы кәсіпорынға деген әр түрлі қарыздары жайлы ақпараттарды
қорытындылау үшін арналған. Аталған бөлімде келесідей шоттар қаралған:
1210 Алынуға тиісті шоттар
1210Алынған вексельдер
Бұлар активті шот болып табылады. Сондықтан да бұл шоттардың дебитінде
борыштың сомасы жазылса, ал кредитінде борыштың азаюы көрсетіледі. Алынуға
тиісті шоттар (дебиторлық борыштар шоты) сатып алушы заңды немесе жеке
тұлғалардың сатып алған тауарлары, сондай-ақ кәсіпорынның оларға көрсеткен
қызметі үшін қарыз сомаларын білдіреді.
1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы шоттарына
қатысты бухгалтерлік есепте мынадай корреспонденциялар жазылады:
Мысалы: сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге 300000 (үш жүз мың)
теңгенің дайын өнімдері 500000 (бес жүз мың) теңгеге сатылды. (соның ішінде
80000 (сексен мың) теңге ҚҚС сомасы).
Сатылған тауарлардың өзіндік құнына:
Дт: 7010 Сатылған өнімдердің
өзіндік құны
300000 тг
Кт: 1320 Дайын өнімдер
300000 тг
Сатылған тауарлардан алынатын сомаға:
Дт:1210 Алынуға тиісті борыштар шоты
420000 тг
Кт:6010 Дайын өнімдерді сатудан алынатын табыс шоты 420000 тг
Сатылған тауарлар үшін есептелеген ҚҚС сомасына:
Дт: 1210 Алынуға тиісті борыштар шоты
80000 тг
Кт:3130Қосылған құн салығы сомасы
80000 тг
Сатылған тауарлар үшін алынатын сома келіп түскенде:
Дт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты
500000тг
Кт:1210 Алынуға тиісті борыштар шоты
500000 тг
Жоғарыда екі жақты жазудан көріп отырғанымыздай кәсіпоырндар мен
ұйымдардың тарлары, атқарған жұмыстары мен көрсеткен қызметтеріне
байланысты қосылған құн салығы есептелгенде 1210 Алынуға тиісті борыштар
шоты дебиттелініп,1320Қосылған құн салығышоты кредиттелінеді.
Ал сатылған материалдық емес активтер, негізгі құралдар, бағалы
қағаздар бойынша дебиторлық борыштардың пайда болуына 1210 Алынуға тиісті
борыштар, 1210 Алынған вексельдер, 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің өзге де борыштары деп аталатын шоттардың тиістілері
дебиттелініп, оған сәйкес 6210 Материалдық емес активтердің есептен
шығарылуынан алынатын кіріс, Негізгі құралдардың есептен шығарылуынан
алынатын кіріс және Бағалы қағаздардың есептен шығарылуынан алынатын
кіріс деп аталатын шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Кез келген кәсіпорын үзіліссіз және ырғақты жұмыс істеп тұруы үшін оны
уақтылы керекті материалдармен жабдықтап отырудың маңызы зор болып
табылады. Ұйым материалдық қорлармен жабдықтау экономикалық және әлеуметтік
дамыту жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорын өнім өндіруші
ұйымдармен, сондай-ақ делдалдық ұйымдармен өзіне керекті материалдық
қорлармен және техникалармен қамтамасыз ету жөнінде келісімшарттар жасасады
немесе өзінің делдалдары арқылы биржадан сатып алады.
Осы жоғарыда аталған ұйымды керекті материалдармен және басқа да
құндылықтармен жабдықтайтын кәсіпоырндармен есеп айрысуының есебі 3310
Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу деп аталатын шотта
жүргізіледі. Бұл шотта есеп айрысу сомасының деңгейіне және нысандарына
қарамастан жабдықтаушылардан алынған материалдар мен қосалқы бөлшектер,
олрадың атқарған жұмыстары мен көрсеткен қызметтері үшін есептеліген қарыз
сомалардың есебі жүргізіледі. 3310 Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп
айырысу деп аталатын шоттың кредитінде тиісті материалдық-қорлар, шығындар
бойынша жабдықтаушылардың акцептелген шот-фактурасына сәйкес есептелген
сомалар, ал бұл шоттың дебиті бойынша Ақшалар деп аталатын шотының және
басқа да шоттардың кредитінен (төленген жерлеріне байланысты) оларға
төленеген сомалар жазылады. 3310 Жабдықтаушы мен мредігерлермен есеп
айырысу шоты бойынша 6-журнал ордерге жабдықтаушы-мердігерлердің әрбір
шот-фактурасы бойынша бөлек жүргізіледі. Бұл журнал-ордерде жабдықтаушы-
мердігерлердің шот-фактураларының акцептелуі, материалдық құндылықтардың,
жұмыстар мен қызметтердің қабылдануы, олрадың құнының төленуі жайлы
мәліметтер жазылады.
Жабдықтаушылар және қызмет көрсетушілермен есеп айырысулар есебі
жөніндегі журналда ай аяғында Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп
айырысу деп аталаын шот бойынша талданған қалдықтар көрсетіледі.
Талдамалық есептің құрылымы жабдықтаушылар және мердігерлермен еспе айырысу
жөніндегі қалдықтар туралы мағлұмат алуды қаматамсыз ету үшін және есеп
айырысуды жедел бақылау үшін мына топтардан қалыптасады:
• Құны төленген, бірақ іс жүзінде алынбаған (қабылданбаған) материалдық
қорлар, көрсетліген қызметтер, орындалған жұмыстар бойынша есеп
айырысудан;
• Фактураланбай қалған жабдықтар бойынша есеп айырысудан;
• Мерзімінде төленбеген есеп айырысулардан.
Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша мынадай
шоттар корреспонденциясы беріледі.
Кәсіпорынның басқа заңды немесе жеке тұлғаларжан сатып алынған тауарлық-
материалдық қорлар үшін (қосылған құнға салық есебінсіз) акцептелген шот-
фактурасына:
Дт: 1310 Материалдар немесе 1330 Тауарлар деп аталатын шоттардың
тиістісі;
Кт: 3310 Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айрысу деп аталатын
шот.
Ал бұл тауарлар үшін есептелген қосылған құн салығы сомасына:
Дт: 3130 Қосылған құнға салынған салық деп аталатын шоты;
Кт: 3310Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу деп аталатын
шоты түріндегі екі жақты жазу жазылады.
Жабдықтаушылардың шот фактурасының қай шоттан төленгеніне қарай:
Дт: 3310 Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айрысу деп аталатын
шот.
Кт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты деп аталатын шоты
түрінде бухгалтерлік жазу жазылады.

1.2 Күмәнді дебиторлық берешектер есебі және еншілес (тәуелді)
серіктестіктердің дебиторлық борыштарының есебі

Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке тұлғалардың төлем
қабілеттілігін анықтау жүйесін қанщалықты арттырғанымен, оларға несиеге
сатылған тауарлар немесе көрсетліге қызмет үшін уақтылы есеп айырыспай
немесе алынуға тиісті сомалардң бір бөлігі ғана өтеліп, қалған бөлігінің
алынбай қалуы іс-тәжірибеде әрдайым кездесіп отырады. Мұндай жағдайлардың
алғашқы нысандары болып борышкер кәсіпорындар мен ұйымдардың банкрот болып
қалуы немесе ол кәсіпорындар мен ұймдардың тартылуы, сондай-ақ борышты
талап ету мерзімінің өтіп кетуі табылады. Сатып алушылардың келісімшартқа
сәйкес белгіленген мерзімде төлемеген шоттары күмәнді қарыздар деп
аталады. Күмәнді қарыздарға – уақытында төленбеген, жабылмаған және де
тиісті кепілдікпен қамтамасыз етілмеген дебиторлық борыштар жатады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен
дебиторлық берешек күмәнді қарыз болып саналады. Өтелу-өтелмеуі белгісіз,
күмән тудыратын борыштарды есептен шығарудың екі тәсілі бар. Біріншісі –
тікелей есептен шығару әдісі, мұнда шығындар нақты шоттарда үмітсіз деп
танығаннан кейін ғана тікелей есептен шығарылады. Екіншісі – резервтік
әдіс, бұл жағдайда шығындар алдын ала қарастырылған тәсілмен есептеледі.
Тікелей есептен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолайлы болып
саналмайды. Өйткені ол кірістер мен шығындарды сәйкестілікке келтіре
алмайды, яғни күмәнді борыштарды тауарлар жеткізіліп түсірілген немесе
қызметтер көрсетілген сәтінде (кезде) емес, оның күдікті деп танылған
есептік мезетінде ғана шығындарға жатқызады. Кәсіпорындар мен ұйымдар
күмәнді қарыздарға шығындардың есебінен резерв жасай алады. Күмәнді
қарыздар бойынша резервтердің есебі 1290 Күмәнді қарыздар бойынша
резервтер шотында жүргізіледі. Күмәнді қарыздар бойынша резервтер есеп
беретін жылыдң соңында жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасындағы
дебиторлық борышқа түгендеу жүргізу нәтижесіне жасалынады. Азаматтық
кодекстің 1-бөліміндегі 178-бабына сәйкес борыштың өтелу мерзімінің жалпы
уақыты 3 (үш) жыл болып белгіленеді. Үш жыл уақыт аралығында өтелмеген
борыш күмәнді қарыздарға жасалған резерв сомасының есебінен есептен
шығарылады.
Күмәнді қарыздар бойынша резервтер есебі №10 журнал-ордер
жүргізіледі. Кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің күдікті деп есептеген
борыштары үшін 100000 (жүз мың) теңге көлемінде резерв құрғанда мынадай
корреспонденциялар жазылады:
Күдікті қарыздар бойынша құрылған резерв сомасына;
Дт:7210 Жалпы әкімшілік шығындар шоты
100000 тг
Кт: 1290 Күмәнді қарыздар бойынша резервтер шоты 100000 тг
Күдікті қарыздар бойынша құрылған резервтің есебінен 80000 ( сексен мың)
теңге дебиторлық борыш есептен шығарылғанда;
Дт:1290 Күмәнді қарыздар бойынша резервтер шоты
80000 тг
Кт:1210 Алынуға тиісті борыштар
80000 тг
Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы дебиторлық
борыштары сомасынан күдікті қарыз бойынша құрылған резерв сомасы алынып
тасталып, қалған айыпма қалдығының сомасы ғана көрсетіледі.
Жалпы кез келген ұйымның бухгалтерлік есебіндегі мына шотта:
• 1220 Еншілес серіктестіктердің борышы

• 1220 Тәуелді серіктестіктердің борышы

• 1230 Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың борышы 1240 сол
ұйымның барлық еншілес және тәуелді серіктестіктердің, бірлесіп
бақыланатын заңды тұлғаларының дебиторлық борыштары жайлы ақпарттар
көрініс табады.
Шаруашылық веріктестіктері дегеніміз пайда табу мақсатына негізделген
және жарғылық қоры құрылтайшылардың салған салымдарының үлесімен
анықталатын коммерциялық ұйымдар немесе заңды тұлғалар болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы шарушылық серіктестіктер: толық серіктестік,
сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша
жауапкершілікті серіктестік және акционерлік қоғамдар нысандарында болуы
мүмкін. Осы жоғарыда айтылған еншілес серіктестік дегеніміз, басқа
(негізігі) шаруашылық серіктестік оның жарғылық қорына үлесін қоса алатын
серіктестік болып табылады. Еншілес шарушылық серіктестігі өзінің негізгі
шаруашылық серіктестігінің қарыздарына жауап бермейді. Тәуелді
серіктестіктердің еншілес серіктестіктерден айырмашылығы, олар филиал боп
табылады және ондай серіктестіктердің өз алдында жарғылық қоры болмайды, ал
олардың балансы ішкі қолдануға ғана арналады. Сонымен қатар, тәуелді
серіктестіктер өздерінң қаржы-шаруашылық қызметінң бухгалтерлік есебін
өздерін жүргізіп, есеп тіркелімдерін, бас кітапты толтырады және
баланстарын жасайды.

1.3 Банктер мен банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу есебі

Несие беру және оның операцияларын жүргізу лицензия берілген Ұлттық
Банктің шешіміен айқындалған ресми статусы бар банкілер арқылы жүзеге
асады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар кәсіпорындарға беріледі. Несие
өтеу қабілеттілігі деп кәсіпорынның өзінің борышты міндеттемелерін
толығымен және уақытында есептесе алуын айтамыз. Кәсіпорындарға несие,
негізінен өнеркәсіптің тиімділігін арттыруға және оның ғылыми-техникалық
деңгейін көтеруге, тиімділігі жоғарғы жаңа өнім түрлерін шығаруға,
ынталандыруға, халыққа түрлі қызметтерді көрсетуге, халық үшін экспортқа
тауар шығаруға байланысты шаралар мен мақсаттарға беріледі. Олардың ішінен
жете көңіл бөлінетіндері өз міндеттемелерін дер кезінде орындайтын
клиенттерге, өз қаржыларын осы банктің депозиттеріне және шоттарына
сақтайтын банк акционерлеріне, кәсіпорындарға және ұйымдарға беріледі.
Несие мерзімділік, қайтарымдылық және төленетін жағдайында коммерциялық
және келісім-шарт негізінде беріледі.
Несие беру банктердің өздерінде бар несие қорларының көлемінде жүзеге
асырылады. Банк қарыздары бұрындары берілген ссуда бойынша қайтару мерзімі
өтіп кеткен қарыздары жоқ болса ғана беріледі. Банк мекемесі табысы төмен
кәсіпорындарға несие беру үлкен қауіп туғызатындықтан, ондай
кәсіпорындармен несие қатынастарын орнату мәселесі жан-жақты зерттеледі.
Кәсіпорын несие алу үшін несиенің сомасы және пайдалану мақсаты, өтеу
мерзімі, сондай-ақ несиеленетін шараның қысқаша сипаттамасы және оны жүзеге
асырудың экономикалық тиімділігі дәлелденген жағдайда жазбаша түрінде
банкке өтініш білдіреді. Банк жасалған өтініштің негізінде, егер
кәсіпорынның қарызы жоқ болса және бұрындары аталмыш кәсіпорын олардың
берген несиесін оқтын-оқтын пайдаланып отырған болса, онда кәсіпорынның
берген өтініштің оң шешімін табуы мүмкін. Қарыз алушының мүлкіне банк
олардың арасында жасалған келісім шарт бұзылған жағдайда ғана иелік ете
алады. Сондай-ақ кепілге алу міндеттемесі қарыз алушы төлеуге қабілетсіз
және банкротқа ұшыраған кезде, кепілге салынған мүлікті өткізуден түскен
түсімді несиені өтеуге жатқызады. Кепілдеме негізінен жазбаша түрде
ұсынылады және ол бірге өтеудің міндеттемсесі болып табылады. Қарызданушы
кпелідеме хатын өзінің шоты тұрған жердегі банк мекемесіне ұсынады. Банк
қарыз алушыға несиелік қызмет көрсету үшін онымен бір жылға немесе одан
ұзақ мерзімге шарт жасайды және әрбір несие берудің жағдайын әрбір клиент
бойынша жеке дара анықтайды. Несие алған жағдайда 1030, 1010 – есеп айырысу
мен касса шоты ; 3310 – жабдықтаушылар мен мердігерлердің шотын несиесінің
есебінен төлеген кезде аталған шоттар дебеттеліп және 4010 Банк несиелері
шоты кредиттеледі. Несиені өтеген жағдайда 4010 шоты дебиттеліп және 1030
шоты кредиттеледі.

4. Салық міндеттемесінің және еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп
айырысулардың есебі

Салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің
міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі.
2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының Салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы салық Кодексі
қабылданды.
3110 Корпоративтік табыс салығы. Корпоративтік табыс салығы бойынша
бюджетпен есеп айырысу Төлеуге жататын ағымдағы табыс салығы деген
пассивтік шотында жүреді. Төлеушілеріне: заңды тұлға, ҚР резиденттері
(бұларға Ұлттық банкі мен мемлекеттік ұйымдар кірмейді), ҚР – да төлем
кезінде табыс алатын резиденттер емес заңды тұлғалар.
Салық салынатын табыс = Жылдық табыс – Шегерімдер
жиынтығы
3120 Төлем көзінен ұсталатын салықтар. Төлем көзінен ұсталатын
салықтар 15% мөлшерлемесі бойынша ұсталады, сондай-ақ ол Қазақстанда жұмыс
істейтін резидент еместердің де табысынан ұсталады. 15% мөлшерлемесі
бойынша төлем көзінен ұсталатын табыстардың қатарына:
- Дивидендтер;
- Депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және
ұйымдарға салған салымдары бойынша төленетін депозиттері және ҚР ҰБ
лицензиясын алып банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны үшін
төленетін депозиттер кірмейді);
- Ұтыс;
- Заңды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы
жинақтау қоры, төлейтін марпаттау сомасы кірмейді);
- Бағалы қағаздарды шығарғаны үшін төленетін марапаттау сомасы.
Резидент емес заңды тұлғалардың таза табысынан 15% мөлшерлемесінде
салық ұсталынады. Олардың таза табысы салық салынатын табыс пен
корпоративтік салық сомасының айырмасынан шығады.
3130 Қосылған құн салығы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың
(жұмыстың, қызметтердің) айналамыныа қосылған, сату айналасына салынатын
құн бөлігінің бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылады,
сондай-ақ ҚР аумағына туарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар.
Бюджетке төлеуге жататын қосылған құн салығы тауар айналымына қосылған
құннан, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен ұсталынады.
Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын
айналымның 16 пайызын құрайды (ҚҚС – нан босатылған айналымды қоспағанда)
3140 Акциздік (жанама) салық – сатып алушы төлейтін тауардың бағасына
немесе тарифіне қосылатын жанама салық болып табылады.
Акцизді есептеген кезде 1210 шоты дебиттеліп, 3140 шотының, Акциз деп
аталатын субшоты кредиттеледі. Ал оны бюджетке аударған кезде, 3140
дебиттеліп, 1030 шоты кредиттеледі.
3150 Әлеуметтік салық. Әлеуметтік салықты жұмыс беруші кәсіпорын
есептейді, ол ақшалай да, заттай да төленуі мүмкін. Әлеуметік салықтың
есебі, 3150 шоттың Әлеуметтік салық деп аталатын субшотын жүреді.
3160 Жер салығы. Бюджетке төленетін жер салығынның есебі 3160 шотта
көрініс табады. Салық салу мақсатында барлық жер Қазақстан Республикасының
заң актілеріне сәйкес арналым мақсатына және белгілі бір категорияға
жататындығына қарап қарастырылады.
3170 Көлік құралдарына салынатын салық. Мемлекеттік есепте тұрған
меншік және меншікті сенімді басқаруға, шаруашылықты жүргізуге алғандар
және жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.
Көлік құралдарына салынатын салық жыл сайын төленеді және ҚР заңдарымен
белгіленген кезінде төлем жасалды және олар көлік құралдары қуатының әр
киловатынан алынатын айлық есептеу көрсеткіші бойынша алынады.

5. Басқадай дебиторлық және кредиторлық қарыздармен есеп айырысу
есебі

Кәсіпорындар мен ұйымдарда басқадай операциялар бойынша тиісті
дебиторлық борыштар төмендегідей шоттарда есптеледі:
1280 Алынуға тиісті қосылған құн салығы.
1280 Есептелген пайыздар.
1250 Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі.
1280 Өзге де дебиторлық борыштар.
Бұл шоттарда Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер бөлімшесінде
есептелуге жатпайтын (сатылған тауарларға, көрсетілген қызметтерге,
орындалған жұмыстарға жатпайтын) есеп айырысу операциялары есептеледі.
Алынуға тиісті қосылған құн салығы шоты ұйымның сатып алынған негізгі
құралдары, материалдар тағы да басқалары бойынша жабдықтаушыларға төленген
қосылған құн салығы сомасы жайлы ақпарттарды жинақтауға арналған. Салықтың
бұл түрі барлық тауарлар мен қызметтерді қамтитын жанама салық болып
саналады. Осыған орай бұл салықты сатып алушылар тауардың құнына қосып
төлейді. Жанама салықтар бюджетке тауарларды сатып алатын заңды және жеке
тұлғалардан түспейді, керісінше осы тауарларды сатушылардан түседі.
Неғұрлым баға жоғары болса, соғұрлым салық сомасы да жоғары болады.
Бюджетке төленетін қосылған құн салығы сатылған тауарлар (жұмыстар мен
қызметтер) үшін сатып алушылардан алынған салық пен материалдық ресурстар
үшін жабдықтаушыларға төленген қосылған құн салығы сомалары арасындағы
айырмашылық ретінде анықталады.
• Алынған тауарлар мен материалдық құндылықтар және орындалған жұмыстар
мен қызметтер бойынша есептелінген қосылған құн сомасына:
Дт: 1280 Алынуға тиісті қосылған құн салығы шоты
Кт: 3310 Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу шоты немесе
Дт: 1280 Алынуға тиісті қосылған құн салығы шоты
Кт: 1280 Басқадай несиелік борыштар мен аударымдар шоты түріндегі
бухгалтерлік жазуы жазылады.
1250 Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі деп аталатын
шотта жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың дебиторлық борыштары жайлы
ақпарттар жинақталады. Бұл шотта жұмысшылар мен басқа да тұлғаларға аванс
ретінде (қарызға) қызметтегі іссапарлары үшін және басқадай шығындар үшін
берілген сомалар, сонымен қатар жұмысшылар мен қызметкерлерден олардың
кәсіпорынға тигізген зияндары үшін ұсталатын сомалар есептелінеді.
• Жалпы әкімшілік-шаруашылық қажеттілігі (шығындары)және қызметтегі
іссапарлары үшін есеп беруге тиісті тұлғаларға берілген сомаларға:
Дт: 1250 Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі шоты
Кт: 4420 Алдағы кезеңдердің кірістері шоты түріндегі бухгалтерлік жазу
жазылады.
• Жабдықтаушыларға олардан алынған ақау материалдарды қайтаруға
байланысты дебиторлық борыштың пайда болуына:
Дт: 1280 Басқадай дебиторлық борыш шоты;
Кт: 1310 Материалдар шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
• Банктегі шоттан қателесіп есептен шығарылған сомаға:
Дт: 1280 Басқадай дебиторлық борыш шоты;
Кт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты шоты түріндегі
бухгалтерлік жазуы жазылады.
Сонымен қатар басқадай дебиторлық борыш шотында төленуге тиісті жал
төлемдері жайлы ақпараттар, бюджетке және бюджеттен тыс ұйымдарға артық
төленген сомалар, жабдықтаушылар мен мердігерлерге, көлік ұйымдары мен
басқа да заңды тұлғаларға деген шағым талап сомалары, тауарлық-материалдық
қорлардың жетіспеушілігі, өсімақылар, тағы да басқалар есептеледі.
Жалдық міндеттемелердің есебі
Бұл міндеттемелер есебі 3390 Жалдық міндеттеме деп аталатын шотта
жүргізіледі. Бұл шотта негізінен пассивті есеп айырысу шоты болып
табылады. Шоттың кредиті бойынша жалға алушы ұйымның негізгі құрал-
жабдықтарды ұзақ мерзімге жалға алғаны үшін жалға беруші кәсіпорынға
қарызы көрініс табады. Ал Жалдық міндеттеме деп аталтын шоттың дебиті
бойынша негізгі құралдарды жалға беруші кәсіпорынға жалдық міндеттеме
бойынша қарыздың төленуі көрсетіледі. Бұл шотта талдамалық есеп әрбір
жалдық міндеттеме бойынша бөлек жүргізіледі.
Төленуге тиісті сыйақы есебі
Алынған несие, жалдық келісімшарт және шығарылған бағалы қағаздар
бойынша төленуге тиісті пайыздардың есебі 3380, 4160 Төленуге тиісті
сыйақы деп аталтын шотта жүргізіледі. Төленуге тиісті пайыздардың барлық
түрлерін есептеген кезде:
Дт: 7310 Есептелген сыйақы бойынша шығындар шоты шоты;
Кт: 3380, 4160, 7310 Төленуге тиісті сыйақы шоты түріндегі
бухгалтерлік жазуы жазылады.
Есеп айырысу шотынан есептелген пайыздар сомасы төленген кезде:
Дт: 3380, 4160, 7310 Төленуге тиісті сыйақы шоты;
Кт: 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты деп аталатын шот
түріндегі екі жақты жазу жазылады.
Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп айырысудың есебі
Зейнетақы қорымен есеп айырысулар есебі Жинақтаушы зейнетақы қорымен
есеп айырысу деп аталтын шотта жүргізіледі. Меншік нысанына қарамастан
барлық кәсіпорындар мен ұйымдар, сондай-ақ жеке кәсіпкерлікпен айналысатын
заңды тұлғалар шарттар бойынша жұмысшы жалдайтын тұлғалар, зейнетақы
қорынан жарналар аударып тұруға міндетті. Зейнетақы қорына белгіленген
мерзімінде жарна төленбеген жағдайларда есептелмейді.
Зейнетақы бойынша жарналар сомасын есептеген уақытта кәсіпорынның
бухгалтериясында мына түрдегі екі жақты жазу жазылады:
Дт: 3350 Қызметкерлер мен еңбекақы бойынша есеп айырысу деп аталатын
шоты;
Кт: 3220 Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен есеп айырысу деп
аталатын шоты.
Ал бұл соманы кәсіпорын тиісті қорға аударған уақытта:
Дт: 3220 Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен есеп айырысу деп
аталатын шот,
Кт: 1030 Ақшалар шоты түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.

ІІ. Дебиторлық және Кредиторлық қарыздар аудитінің ерекшеліктері
2.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен есеп айырысудың және де
жабдықтаушылармен есеп айырысулардың аудиторлық тексерілуі

Дебиторлық борыштардың ішінде субьектінің шаруашылық қызметінде жиі
кездесетіні- дайын өнімдерді(жұмыс, қызмет) және тауарларды сату
операциялары.Баланста крсетілген дебиторлық борыштар баптарының ішіндегі
үлесі жағынан ең қомақтысы. Сондықтан сатып алу және тапсырыс берушілермен
есеп айырысуды тексерген кезде бағдарламада келтірілген сұрақты жан-жақты
қамтып, ауқымын кеңейте түсу үшін мынадай мәселелерді анықтау қажет:
• өнім сатуға сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен шарт
жасалғандығын;
• түгендеу актілерімен есеп айырысу құжаттарымен расталған сатып
алушылардың борыштарының нақтылығын;
• сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің борыштарының;
• бөлімшесінің шоттары бойынша жүргізілген синтетикалық есептің
дұрыстығын.
Бұл жағдайда аналитикалық есеп мынадай мәселелерді қамтамасыз етуі керек:
• вексельдермен қамтамасыз етілген ақша қаражаттарының түсу мерзімі әлі
жетпеген, сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулар
бойынша борыштардың мәліметтерін алу мүмкіндігін, дисконтталған
вексельдер мен ақша қаражаттарының мерзімінде түспегендігіне
қарамастан,банктен өткен дисконтталған вексельдерді;
• сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борыштары бөлімшесінің
шоттары бойынша бухгалтерлік есеп корреспонденцияларының дұрыс
берілгендігін;
• талап ету мерзімі өткен дебиторлық борыштардың дұрыс шығысқа
шығарылғандығын.
Аудитор алынуға тиісті борыштар шотының дебетінде көрсетілген артылып
жөнелтілген өнім, орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтердің құнын
талап ету құжаттарының уақытылы банк мекемелерінде қабылданғандығын және
оларды төлеу мерзімінің сақталғандығын банк көшірмелеріндегі жазулармен
салыстырып тексереді. Сатып алушылар және тапсырыс берушілердің алдын ала
сатушының есеп айырысу шотына аударған аванстарының жабылып, айдың аяғында
алынуға тиісті шоттар дебетіндегі құны өтелген өнімдердің құнының дұрыс
анықталғандығына көз жеткізуі тиіс.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың жедел дамып
келе жатқан түрі-алынған вексельдер бойынша есеп айырысу. Вексельмен
төленген операциялардың дұрыс көрсетілгендігіне көз жеткізу үшін аудитордан
бұндай операцияларға баса назар аудару талап етіледі.
Қарапайым вексель бұл жасалған сауда саттықтар немесе орындалған
жұмыстарды төлеу үшін бір жағының,екінші бір жағына төлеу мерзіміне қарай
белгілі бір сомманы төлеуге жазбаша берген ақшалай қарызының міндеттемесі.
Аудармалы вексель немесе беруші жазады да, онда дебиторға вексельде
көрсетілген соманы, үшінші тұлғаға немесе талап етушіге төлеу туралы
бұйрығын көрсетеді.
Вексельдерді дисконттау олардың банкідегі есебін және қаржының айналымын
елеулі жылдамдатады. Бұндай жағдайда вексельді ұстаушының қатысуымен төлеу
мерзіміне дейін банкке өткізіліп , банктің тәуелсіз дисконтының пайдасына
есептелген пайызының шығынын шегеріп тастап,вексельдік сомасын алады.
Аудит кезінде вексельдердің есебінің түрлері төлеуші субьектінің төлеу
мерзімінің жетуі бойынша борыштарды вексельдер арқылы толтырудың
негізділігін; алудан үмітін үзген немесе талап ету мерзімін өткізіп алған
борыштарды , вексельдерді сатудан тыс зияндарына шығысқа шығарудың
заңдылығын тексеру қажет.
Жабдықтаушылармен есеп айырысуларды тексерудің басты міндеттері мыналар:
- төлем тәртібін сақтауды тексеру;
- есептеуде қолданылатын бағаның, тарифтің және басқа құндық
көрсеткіштердің негізділігін тексеру;
- кредиторлық берешек сомасының шынайылығын тексеру;
- есептеулерді реттеу мен кредиторлық берешекті азайту жөніндегі
ұсыныстарды дайындау.
Жабдықтаушылармен есеп айырысу жағдайьн бақылауды ұйымдастыру келісім-
шарттық және есептік тәртіптің нығаюына, тапсырылған ассортиментте және
төлемдік тәртіпті сақтау үшін жауапкершілікті арттыру, сапасы мен өнімді
жеткізу жөніндегі міндеттемелерді орындауға, кредиторлық берешекті
қысқартуға және соған орай шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржылық
жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді.

Кесте 4. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу аудитінің
бағдарламасы

Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1. Тауарлық-материалдық Шарттар, шот-фактуралар, төлем тапсырмалары,
қорларды алуға арналған кірістік кұжаттар мен т.с.с.
құжаттарды ресімдеудің дұрыстығы
мен бар екендігін тексеру
2. Тауарлық-материалдық қорлардыңТиісті құжаттарды (коммерциялық акт, теміржол
саны мен сапасы жөніңдегі станциясы түбіртектері, салыстыру тізімдемесі
тілек-талаптарды рәсімдеудін және т.б.) жабдықтаушыға, темір жолға немесе
дұрыстығын, негізділігін және кеме шаруашылығына талап-қуанымдар, 8
уақытылығын тексеру журнал-ордер, Бас кітап және т.б.
3. Алынған құндылықтарды кіріске Қабылдау актілері, жүқұжаттар, шот-фактуралар,
алудың немесе орындалған жұмыс кірістік ордерлер, койма есебі карточкалары,
пен көрсетілген кызмет есебінін материалдар есебі тізімдемесі, 6 журнал-ордер,
толықтығы мен уакытылығын тексеруБас кітапты, баланс және т.б.
4. Жабдықтаушылар мен Шарттар (сатып алу, бірлсскен іс-қызмет туралы,
мердігерлерге берешектің анық опциондық, фьючерлік мәмілелер, ынтымақтастық,
сенімділігін, шынайылығын және траст және т.б.) жобалық-сметалык құжаттама,
заңдылығын тексеру орындалған жұмыс актілері, шот-фактуралар,
толем
тапсырмалары, 6 журнал-ордер, Бас кітап, баланс
және т.б.
5. Векселдерді пайдалынып, Вексель, кірістік төлем құжаттары, 5, 6
жабдықтаушылармен ККС алып журнал-ордерлер, салыктық шот-фактуралар,
тастап, жабдықтаушылармен және ҚҚС-ға салық жөніндегі декларация, Бас кітіп
мердігерлермен есеп айырысудың және т.б.
дұрыстығын тексеру
6. Шот корреспон-денцияларын Шот-фактуралар, төлем тапсырмалары, 6
құрудың дұрыстығын тексеру, журнал-ордер, Бас кітап, баланс, әдістемелік
ана-литикалық есеп ұсынымдар
мәлімет-терінің сннтетикалық есеп
мәліметтеріне сәйкестігі

Аудитор жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды тексеру
бағдарламасын жасағанда, ішкі бакылау мен есеп жағдайын анықтайтын ішкі
аудит жұмысына да жүргізілген жұмысқа қаншалықты сүйенетіндігін айқындауы
тиіс.
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу бойынша
операцияларды төлеуді тексеру көптеген ерекшеліктерге ие, ол төлеу
формасына, келісімнің шарттарына, жабдықтаушыларға байланысты тәуелді
болады. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу шоты
тексеріледі. Тексеруден №6 журнал-ордеро, шот-фактуралар, келісім-шарттар,
төлем талап-тапсырмалары, келіп түскен жүктерді есепке алу журналы, кіріс
құжаттары - наклоднойлар, кіріс ордерлері, материалдарды, тауарларды
қабылдау актілері өтеді. Кіріс құжаттардың тексерілуі жабдықтаушылардың
шоттарын нақты қабылдау және төлеудің дұрыстылығын орнату үшін, нақты төлем
талаптары, шот-фактуралар бойынша және олардың №6 журнал-ордерде белгілері
тексеріледі. Төленбеген тауарлардың қалдықтарын келесі есепті кезеңге дұрыс
ауыстыруды тексеру керек.
Тексеру барысында келесі жағдайларға көңіл бөлуі қажет ;
-өнімдерді (қызыметтерді , жұмыстарды) жабдықтау бойынша келісім-
шарттар бар болуына және олардың рәсімдеу дұрыстығына;--
кредиторлық және дебиторлық қарыздардың бар болу
жағдайында олардың туындау себебін және мерзімін анықтау ;

-талап ету мерзімін өтіп кеткен қарыздардың бар болуы ,және
оларды қайтару бойынша шаралардың қолданылуына. Соның
ішінде , тауарларды жабдықтау (жұмысты орындау және қызметті
көрсету) келісім-шарттарын жүзеге асыру барысында тәртіптің маңызды
негіздеріне келісім-шарттың формасын орындау, келісім-шарттың
мерзімінен тыс сәйкес келісім-шарттардың тараптарына өз
міндеттерін толық және уақытылы орындауы жатады. Тауарларды
жабдықтауды (жұмысты орындау және қызметті көрсету) қарастыратын келісім-
шарттардың міндетті шарты болып келісім-шарт бойынша жабдық-талған
тауарлар (көрсетілген қызыметтер , орындалған жұмыстар) үшін
есептесу бойынша міндеттемелерді орындау мерзімін анықтау табылады.
Аталған келісім-шарттарынан туындаған міндеттемелер бойынша
кредиторлармен талап етілмеген қарыздар сомасы қарыз алушы кәсіпорын
тауарларды нақты қабылдау күнінен бастап төрт ай өткеннен кейін кредитор-
кәсіпорынның шығынына күмәнді дебиторлық қарыз ретінде есептен шығарылады.
Жабдықтаушылар алдындағы борыштар есебін жүргізетін шоттарда
бухгалтерлік есеп регистрлерінде жабдықтаушылардың құжаттарын тіркеу
кезінде жіберілген қателер нәтижесінде туындаған шынайы емес
міндеттемелердің болуы мүмкін. Оны аудитор бірнеше шоттарды жинап, олардың
6 журнал-ордер, машинограммалармен салыстыру арқылы анықтай алады.

2.2 Күмәнді дебиторлық берешектер есебінің аудиті және еншілес (тәуелді)
серіктестіктердің дебиторлық борыштарыны аудиті

Шаруашылық басшысының шешімімен талап ету мерзімі өткен дебиторлық
борыштарды күмәнді берешектер шоттарындағы жинақталған қаржыландыру көзіне
жатқызу арқылы шығысқа шығарып жабады. Яғни, күмәнді қарыздар бойынша
қарыздар бойынша резервтер талап ету мерзімі біткен, қайтарылуы сенімсіз
субъектінің алашақ дебиторлық борыштарын есептен шығарып жабу үшін
жасалады.
Күшіндегі салық жөніндегі заң актілерінде күмәнді берешектер-бұл өнім
сатудың нәтижесінде пайда болған және табыс есептелген күннен бастап екі
жылдың ішінде сөндірілмеген қарыздар деп көрсетіледі.
Аудитор есепті жылдың аяғында тіркеліп, тізімделген дебиторлық
борыштардың мәліметтерінің негізінде жасалған күмәнді берешектер
резервтерінің заңдылығын және қандай борыштарды жабу үшін жасалғандығын
және талап ету мерзімі өткен дебиторлық борыштардың баланстан шығарылуын
тексереді.
Күмәнді дебиторлық берешектер бойынша резервтер құру,оларды жұмсау
және олардың қозғалысы туралы ақпарат жинақтау үшін бухгалтерлік есептің
типтік жоспарында қаралған.
Жасалған резервтің көлемі борышкердің қаржылықжағдайы ескеріле отырып
, олардың қарызды тұтастай немесе бөліп төлеу мүмкіндіктерін бағалау арқылы
анықталады.
Күмәнді деп танылып, өтеу мерзімі біткен дебиторлық борыштарды
субъектінің балансынан шығысқа шығарғанда Күмәнді қарыздар бойынша
резервтер шотының дебетінде және тиісті шоттардың кредитінде көрсетеді.
Жылдың соңында жасалған резерв бойынша қалдық тек қана ағымдағы жылғы
күмәнді қарыздар деп танылған дебиторлық борыштардың сомасынан тұратындығын
тексеру қажет. Жасалған резервтің есебінен субъекттің шеккен басқа да
зияндарын жабуға жұмсалғандығын; егер орын алған жағдайда олардың
заңдылығын , есепті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.