ЖАСТАР ЖӘНЕ ДІНИ СЕНІМ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

Кіріспе

1. ДІННІҢ ЖАЛПЫ ҚОҒАМ ЖӘНЕ ЖАСТАР ӨМІРІНДЕГІ ОРНЫ.
1.1.Қоғамдағы әр түрлі діни наным-сенімдер және олардың түрлері.
1.2.Қазақстандағы діни жағдай мәселесі
2.ЖАСТАР ЖӘНЕ ДІНИ СЕНІМ.
2.1.Діни ағымдар және жастар.
2.2. Жастарды рухани адамгершілікке тәрбиелеудегі ислам дінінің алатын рөлі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Қазақстаннның тәуелсіздікке ие болуы және оның құқықтық, демократиялық
мемлекет ретінде дамуы аясында діни сенім бостандығының саяси-құқықтық
негіздері қалыптасты. Қазақстан Республикасында біздің мемлекетіміздегі
дәстүрлі діндер - ислам және првославие өз қызметін белсенді жүргізе
бастады. Сонымен бірге басым көпшілігі батыстан келген дәстүрлі емес діни
ұйымдар да Қазақстан аумағында өздерінің діни ілімдерін кеңінен тарату және
бекіту жолында белсенді қызмет жүргізе бастады. Дәстүрлі емес діни
ұйымдардың қызметіне баға беру өте күрделі. Дегенмен, әлемдік тәжірибе
бойынша көптеген елдерде дәстүрлі емес діни ұйымдардың тіркелуіне уақытша
шектеулер енгізіліп отырғанын атап өтуге болады. Сонымен қатар дәстүрлі
емес діни ұйымдардың бірқатары өздері орналасқан елдің Конституциясы мен
заңдарына қайшы келетін қызметі үшін мемлекеттік органдардың да,
қауымдастықтың да тарапынан қатты сынға алынып отырғандығы, тіпті тыйым
салынатыны белгілі.
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқы Ассамблеясының ХV-ші
сессиясында сөйлеген съезінде атап өткендей, Қазақстанда діндердің
заңнамалық теңдігі мен үнқатысуы қағидаттары мызғымайды. Сонымен қатар
мемлекет жалған-діни бірлестіктердің қызметіне қарсы тұратын болады. Мұнда
еліміздегі барлық діни бірлестіктердің белсенді ұстанымы қажет етіледі.
Бізге жаhанданудың басты түрткілерінің бірі аксиологиялық, яғни өткен
кезең құндылықтарын түбегейлі қайта қарау екендігін ескермеуге болмайды.
Көбінесе бұл тұлғаның және жеке әлеуметтік топтардың, бірінші кезекте,
жастар санасының ауытқуына, халқымыздың мәдени құндылықтарынан қол үзуіне
әкеліп соғады.
Дәстүрлі емес діни ұйымдардың идеологиялық және басқа да жұмыстарының
нысанына жастар алынатындығы жиі кездесетін жағдай. Жастар әлеуметтік-
демографиялық топ ретінде өзіндік, соның ішінде рухани сипаттағы
ерекшеліктерге ие. Көпшілік өмірдің рухани негіздерін іздеу, өмір сүрудің
мән-мағынасы туралы сұрақтарға жауап іздеу жолында дінге келеді. Соңғы
кездері біз қандай да бір діннің тереңіне бойламай, діндердің ізгілігіне,
шынайылығы мен жалпыға ортақ басқа да қырларына дендеп енбей жатып
діндарлықтың сүнге айналғанын көріп отырмыз.
Адамдарды қандай да бір дінді қабылдауға мәжбүрлеуге болмайды.
Сондықтан жастарға ерекше назар аудару қажет, - деп Н.Ә.Назарбаев
Қазақстан халқы Ассаблеясында сөйлеген сөзінде айтып өтті.
Қазақстан Республикасындағы жастар ортасында дәстүрлі емес діни
ұйымдардың таралуын зерттеу өзектілігі, ең алдымен, ұлттық қауіпсіздікті
қамтамасыз ету, қоғам тұтастығын сақтау, жастардың сыни ойын, жастар
ортасында діни толеранттылық сананы қалыптастыру мақсатында дәстүрлі емес
діни ұйымдардың идеологиясы мен Қазақстан жастарына әсер ету тетіктерін
зерттеудің объективті қажеттілігінен туындайды.

I. ДІННІҢ ЖАЛПЫ ҚОҒАМ ЖӘНЕ ЖАСТАР ӨМІРІНДЕГІ ОРНЫ.

1.1. Қоғамдағы әр түрлі діни наным-сенімдер және олардың түрлері.

Дін - адамзат тарихымен бірге жасап келе жатқан, өлмейтін, көнермейтін,
мәңгілікке жетелейтін қастерлі де қасиетті ұғым, бүкіл әлемге ортақ
құндылық. Адам ата алейһиссаламнан бастау алатын алғашқы адамдардың бойында
да сана мен сезім, махаббат пен мейірім, ар-намыс пен ұждан және
адамгершілік ізгі қасиеттер сияқты дінге, құдіретке, жаратушыға деген
жоғары сенім болған. Осылайша, есте жоқ ықылым замандардан бері сенім -
жүрекпен, дін - адаммен бірге өмір сүріп келеді. Бұл тұжырымды бүгінде
ғылыми зерттеулер де қуаттап отыр. Мәселен, Африканың Натал аймағында
жүргізілген археологиялық қазба және түрлі зерттеу жұмыстары бұдан 100 000
жылдай бұрын өмір сүрген ежелгі қауым өкілдерінің өзіндік діни нанымдары
болғанын айқындап берді. Бұл - тас дәуірі деп аталатын өркениеттің
нәресте шағында-ақ адамзат баласының жоғары дамыған рухани және мәдени
құндылықтарға ие болғанын көрсетсе керек. Басқаша айтқанда, алғашқы
қауымдық құрылыс кезеңінің адамдары да діни нанымдарға сеніп, ақыретке
иланып, Жаратқанға сиынып, түрлі жоралғыларын жасаған. Сондықтан болса
керек, алғашқы тарихшылардың бірі Плутарх кезінде Жер-жаһанды кезіп,
шарласаңыз - қорған-қаласыз, әдебиетсіз, өнерсіз, заңсыз, жүйесіз, қазына-
байлықсыз қауымдар мен тайпаларға кез боларсыз, алайда, дінсіз, наным-
сенімсіз бірде-бір ел көре алмайсыз деп жазған екен. Бертінде өмір сүрген
әйгілі ойшыл-философ Бергсон осы пікірді қуаттай отырып, мәдениетсіз және
әдебиетсіз халықтар болса да, дінсіз қауымның болмағанын һәм болмайтынын
ескертеді.

Дінді шындығында ешкім жоққа шығара алмағанымен, ол туралы әркім таным-
түсінігіне орай әрқилы пікір айтады. Кешегі кеңестік идеология ту етіп
көтерген маркстік көзқарас бойынша дін - апиын. Әрине, Карл Маркстің
мұндай қорытындыға келуіне сол уақытта батыста үстемдік құрып тұрған
христиан теологиясы мен шіркеу де аз ықпал етпеген сияқты. Мәселен, батыс
елдеріне ортақ атау болып тараған латынша религио сөзі жаратқанға тағзым
ету, құрмет көрсету және қорқу сияқты ұғымдарды білдіреді екен. Оның
үстіне, өзіне шексіз биліктің тікелей Тәңір тарапынан берілгенін алға
тартқан шіркеу, ұзақ уақыт бойы бұқара халықты қорқытып, үркітіп, ойшылдар
мен ғалымдарды жазықсыз соттап, отқа жағып, еркін ойды тұншықтырып келді.
Шіркеу иелері Жаратқанның атынан сөйлеп, көптеген догмалар қалыптастырып,
оларды былайғы жұрттың талқылауына, талдауына, тіпті, ойлауына тыйым салды.
Мәселелерге ғылыми көзқарас танытқысы келгендер дінсіз деп айыпталып,
қуғындалды. Осылайша, батыста дін ұғымы соқыр сенімнің, догманың, қорқу
мен үрейдің, қалтқысыз қабылдаудың, толық мойынсұнудың баламасы ретінде
қалыптасты. Міне, сондықтан, батыс қоғамының қалыптасу кезеңін зерттеу
барысында ымырасыз, қатал, ғасырлар бойы көптеген мемлекеттерді матап,
халықты қанап, елді уысында ұстап келген шіркеудің билігіне көз жеткізген
Карл Маркс дінді апиынға теңеген де болар.

Осы көзқарастан алшақ жатпаған материалистер дінді табиғаттың дүлей
күші алдында өзін қауқарсыз сезінген алғашқы адамдардың тылсымның алдында
тізе бүгіп, түрлі тотемдер мен пұттарға табынып, жалбарынуы деп
қабылдайды. Олардың сөзіне сенсек, осылайша анимизм, фетишизм, паганизм,
тотемизм сияқты наным-сенімдер пайда болып, кейін уақыт өте келе ұсақ
пұттар ірі құдайларға айналған. Діндерді адамдардың өздері ойлап тапты, ол
қауқарсыздық пен соқыр сенімнің нәтижесі деген ұғымға саятын бұл
түсініктің Чарльз Дарвиннің эволюция туралы әйгілі теориясы бойынша
жасалған тұжырымнан туғаны белгілі.

Өкініштісі сол, болжам-долбарға сүйенген Дарвин мен Ламарктің ілімін
бүгінгі генетика және археология сияқты нақты ғылымдар бұлтартпас
дәйектермен жоққа шығарғанымен, біздің қоғамымыз әлі де осы түсініктің
жетегінен шыға алмай келеді. Тіпті дін төңірегінде ой айтып жүрген әйдік
ағаларымыздың өзі батыс пен шығыстың, шіркеу мен мешіттің, христиандық
теология мен мұсылмандық танымның бір-бірінен мүлдем алшақ дүниелер екенін
біле тұра (яки білмей), әлі күнге дейін діннің өсіп-өркендеуін
материалистік, маркстік, дарвиндік көзқарас тұрғысынан түсіндіріп келеді.

Елдегі енді бір топ дінді идеология ретінде қабылдайды. Олардың түсінігі
бойынша дін - ақылды адамдардың бұқара халықты оңай басқаруы, бір идеяның
төңірегінде ұйытуы үшін ойлап тапқаны. Басқаша айтқанда, олар дінді ақылға
қонымды, пайдалы, бірақ білімі төмен бұқара халық үшін ойдан жасалған дүние
деп қарастырады. Өздерін бір жаратушының бар екеніне сенетін, сонымен
қатар, зиялы, зайырлы деп есептейтін мұндай кісілер дінді жүрек яки ұждан
мәселесі деп қана ойлайды. Бұдан да батыстық ұғымның жетегінде
қалыптасқан, атеизмнен қалған, көнерген ескі түсініктің табын сезуге
болады. Батыстық қалыптасқан ұғым бойынша бүкіл наным-сенімдер мен киелі
элементтерге табынушылық, түрлі ритуалдардың барлығы да дін. Міне, содан
келіп біз қазір философиялық ағымды да, танымды да, нанымды да, көзсіз
соқыр сенімді де - байыбына бармай, бәріне тұтас қарап, түгелін дерлік
дінге теліп жүрміз.

Дін жайындағы жоғарыда айтылған батыстық танымдар мен исламдағы түсінік
арасында айтарлықтай алшақтық бар. Сөздікте бас ию, мойынсұну, әдеттену,
басқару, қызмет ету деген сияқты мағыналар беретін дін - тек Жаратқанды
танып, білу және оған жалбарынып, мінәжат етуден немесе Тәңірге табынудан
ғана тұрмайды, сонымен бірге дін - илаһи әмірлер арқылы адамзат баласын
кемелдікке бастап, өзіндік дүниетаным мен қағидалар жиынтығы арқылы көркем
мінез бен ізгілік атаулыны өмірдің бар саласына орнықтырады.
Дін - әйгілі сахаба Риби ибн Амирдің Иран қолбасшысы Рүстемнің
алдында айтқанындай, пенделерді құлға құл болудан азат етіп, тек жалғыз
Аллаға ғана құл болуға шақыратын, сол арқылы оны дүниедегі әр түрлі қиындық
атаулыдан құтқарып, мәңгілік ақырет сағадатына жетелейтін илаһи тұтас жүйе.
Басқаша айтқанда, дін - бүкіл ғаламның, болмыстың, жаратылыстың жүрегіне,
өзегіне, рухына, тамырына және өне бойына сүйіспеншілік пен ізгілікті
орнықтыратын мәңгілік махаббат, Алла мен пенденің арасына жіпсіз орнаған
қастерлі, қасиетті көпір. Құран, кейбір батыстық дін тарихшылары мен
материалистерге керісінше, әуелгіде анимизм, фетишизм, тотемизм сияқты
измдер емес, әлімсақтан бері Алла Тағаланың құзырында тек бір ғана діннің
бар болғанын айтады. Құранның баяны бойынша, алғашқы пайғамбар болған Адам
атадан бергі барлық пайғамбарлар адамзатқа Алланың бір және теңдессіз
екенін, ақыреттің бар және тағдырдың хақ екенін уағыздап келген. Бұл
тұжырым бойынша, адамның арғы атасы ұждан мен парасат, ақыл мен ой иесі,
саналы адам болған және діни нанымдарға сеніп, Жаратқанға сиынып, ақыретке
иланған. Бұл орайда үндінің қасиетті кітаптарын зерттеген неміс ойшылы
Шеллингтің Адамзат әуелде бір болған және жалғыз жаратушыға иман
келтірген. Байырғы дін кейін жұлдыздардай шашылып, құрақтай бөлініп кеткен
деген сөзі мен атақты антрополог-ғалым Шмидттің: барлық діндер әуел
бастағы тек тәңірлі діннен өрбіген деген пікірі Құранның баянынан алшақ
жатқан жоқ.

Дінсіз адам болуы мүмкін, алайда, дінсіз қоғам болмайды. Әйгілі Әмір
Темір кезінде өмір сүріп, артына өшпейтін мол мұра қалдырған, бүгінде
қоғамтану ғылымының атасы саналатын Ибн Халдун Мұқаддима деп аталатын
әйгілі еңбегінде діннің қоғамдық қатынастарды реттей отырып мемлекет
істеріне болысатынын, бұған тиісінше мемлекеттік биліктің де дінге қамқор
болатынын атап көрсеткен.

Бұл - қисынды да. Өйткені, дін қоғамдық құбылыс болғандықтан, мемлекет
одан ешқашан тыс қала алмайды. Діни сенім мен құндылықтар азаматтардың
бойына имандылық пен әдепті ұялатады, кісілік пен парасаттылықты
қалыптастырады, нашақорлық, зинақорлық сияқты жат қылықтар мен
жамандықтардан тыяды, отбасын ұйытып, қоғамды орнықтырады. Қазіргі батыстық
қоғамның қалыптасуына ықпал еткен Руссо қоғамның тұрақтылығы үшін
азаматтардың діндар болуы тиіс екенін жазған екен. Оның пікірінше, діндар
азаматтар мемлекетке ерекше құрметпен қарайды, билікке мойынсұнады һәм
отаншыл болады. Дін осылайша заңмен де орнықтыра алмайтын кейбір қоғамдық
қатынастарды реттей отырып мемлекет істеріне болысады. Ал өз кезегінде
мемлекет те дінді қадағалап, реттеп отыруы тиіс. Мемлекет ұлт пен халық
мүддесі тұрғысынан реттемесе, әртүрлі жат секталар қоғамды жайлап, діни
алауыздық туындап, осылайша тәуелсіздікке қауіп төнуі де бек мүмкін. Егер
дінге деген мемлекеттік айқын көзқарас қалыптастырмаса, онда діннің атын
жамылған әлдекімдер мемлекет тағдырымен айналыса бастайтыны тағы анық. Бұл
ретте дінді саясатқа айналдыру немесе саясат үшін дінді қолдану әрекеті
мемлекет үшін қауіпті құбылыс екені анық. Ерекше ескерерлік жайт, мұндай
пенделік дау-жанжалдар мен түрлі саяси науқандарға діни сипат беру, діннің
атын жамылу немесе дінді бет перде етіп қолдану әрекетінен ең бастысы дін
зардап шекпек. Мұндай жағдайда, қарапайым діндар жандарға да күдіктің қара
бұлты үйіріліп, сенімдеріне селкеу түспек.

Ұлыстың ұйытқысы - ұлт, мемлекеттің өзегі - қоғам болса, сол ұлт пен
қоғамның рухы - дін. Бұл ретте, біз көптеген қауымдардың топтасуына,
ұлттардың ұйысуына, ұлыс ретінде қалыптасуына діннің ықпалының аса жоғары
болғанын еске алсақ та жеткілікті. Мәселен, бүгінгі ормандай орыс халқы
православ шіркеуінің арқасында алты бақан алауыздығынан арылып қана қоймай,
биік мұраттарды мақсат тұтқан іргелі империя деңгейіне жетті. Бұл орайда
тағы бір айта кетерлік жайт, ұлтты қалыптастыруда дін факторы, тіпті кейде
тілдік фактордан да биік түсіп жатады. Бұған түп-тамыры бір, тілдері жақын
бола тұра түрлі діндерді ұстанғандықтан, уақыт өте-келе бір-біріне қару
кезенген бұрынғы Югославия шеңберіндегі елдердің тағдыры мысал бола алады.
Болмысында бей-берекетсіздікке, анархияға қарсы ислам діні елдің
бірлігі мен мемлекеттің тұтастығын қамтамасыз етеді. Құран Аллаға,
пайғамбарға және билік құрғандарға мойынсұнуды бұйырады. Бұл ретте әз-
пайғамбарымыз да қоғам мен жамағатты бірлікке шақыра отырып, басшының
төңірегіне топтасуды уағыздады, басшыға бағынудың маңыздылығын ескертті.
Мәселен, Абдулла ибн Омардан Пайғамбарымыз алайһи саламның: Кімде кім
бойсұнудан бас тартса, қиямет күні Алла алдында айтар уәжі болмайды. Кімде
кім (патшаны) мойындамай қайтыс болса, надандық өлімімен қайтыс болады
деген хадисі риуаят етіледі (Хадис сахих, Муслим). Сол сияқты Абдулла ибн
Аббастан Пайғамбарымыз алайһи саламның: Кімде кім басшыдан өзіне ұнамайтын
жәйтті көрсе сабыр етсін, себебі бір адам жамағаттан бір қарыс бөлініп,
сол халде қайтыс болса, надандық өлімімен қайтыс болады деген хадисі
риуаят етіледі (Хадис сахих, Имам Бухари). Көзі тірісінде Исламның дәлелі
аталған Имам Ғазали да бұл туралы Нашар жүйенің өзі жүйесіздіктен және
анархиядан жақсы. Биліктің міндеті дінді сақтау болса, дінді қорғаудың жолы
биліктің, жүйенің нығаюы арқылы болады. Сондықтан, мемлекеттілікті сақтап,
билікке мойынсұну керек деп жазған екен сонау ХІ ғасырда.

Қазақ халқының ұлт ретінде қалыптасуына ықпал еткен Ислам - кендік пен
кешірімнің, келісім мен түсіністіктің, бейбітшілік пен татулықтың діні. Ол
басқа сенім өкілдеріне мейлінше мейіріммен және түсіністікпен қарайды.
Хазіреті Мұхаммед алейһиссалам негізін қалаған алғашқы ислам мемлекеті -
Мәдина қала-мемлекетінен бастап, ислам діні салтанат құрған барлық жерлерде
өзге сенім өкілдері, әсіресе христиандар мен яхудилер сан ғасырлар бойы
тыныштық пен бейбітшілік ішінде өмір сүрді. Бүгінгі қазақ жеріндегі
толеранттылық пен төзімділікті, кеңдік пен келісімді осы исламдық негізден
іздеген жөн сияқты.

Ислам дінін әлемдегі негізгі бес мәдениеттің бірі ретінде атап көрсеткен
атақты тарихшы, қоғамтанушы А. Тойнби: ...мұсылмандардың рушылдық пен
әсіре ұлтшылдықты ауыздықтаудағы ахлақи, моральдық жетістіктері қазіргі
дүниеге қаншалықты қажет десеңізші. Мәселенің келісім мен бейбітшілік
аясында шешілуі үшін осы мұсылман парасатының өсіп-өркендеуіне жағдай жасау
шарт, - дейді. Расында, адами қасиеттерді ардақтап, адам құқығын аяққа
таптамай, оны асқақ ұстау - исламның басты ерекшеліктерінің бірі. Алла
Тағала қасиетті кітап Құран Кәрімде бір-бірімен танысып, білісуі үшін
адамдарды қауым-қауым, тайпа-тайпа етіп жаратқанын ескертеді. Сондықтан,
ислам дінін қабылдаған кез келген қауым өзінің тілі мен ділін сақтап қалып
отырған. Сонымен бірге, мұсылман елдерінде батыстағыдай таза
теократиялық мемлекеттің болмағаны анық. Мәселен, католиктердің сенімі
бойынша Папа Тәңірдің және Хазіреті Исаның жердегі өкілі, сондықтан ол
жаңылыспайды, қателеспейді, Тәңірдің атынан билік жүргізетін болғандықтан
оның әмірлерін бұлжытпай орындау керек. Ол қалағанын дінге кіргізіп,
қалағанын діннен шығарады, күнәні кешіріп, жұмақты сыйға тартады яки
жаратпағанын жаһаннамға аттандырады. Осындай шексіз билікті қолына
шоғырландырған Папалар патшаларға үкімін жүргізді, шіркеудің атынан крест
жорықтарын ұйымдастырды. Сондықтан батыста зайырлылыққа талпыну -
мемлекетті шіркеудің шексіз билігінен құтқару әрекетінен басталған еді.
Батыстық Макявелли, Хоббес, Руссо, Лок және басқа да ойшылдар
шығармаларында мемлекетті діннің құрсауынан құтқарып, шіркеуді өз қызметіне
жегу туралы жазды.

Ислам, бүгінгі түсінікпен айтқанда, зайырлы дін. Інжілде айтылған
Тәңірдің ақысы - Тәңірге, Цезардың ақысы - Цезарға деген қағида
болмағандықтан, Исламда білім мен иман, ақыл мен жүрек, тән мен рух,
мемлекет пен дін арасында да қайшылық жоқ. Бұл тұрғыдан келгенде, батыста
зайырлы қоғам орнатуды көксеген ойшылдардың өзі исламды тану арқылы сондай
байламға келген деуге негіз бар.

Исламдық сенім бойынша Ұлы Жаратушы мен пенденің арасына ешкімнің кіре
алмайтыны сияқты, ешкім де, мейлі ол халифа-сұлтан болсын, пайғамбарға өкіл
бола алмайды, Алла Тағаланың атынан үкім бере алмайды. Айталық, кісі күнәлі
болса, ешкім оның күнәсін жуып, арылта алмайды немесе шіркеудегі сияқты
оған жұмақтың кілтін сыйға тарта алмайды. Дұға мен тілек - құдіретті
Жаратушы мен пенде арасындағы байланыс болғандықтан, әр адам күнәсынан
тазару үшін рақым-мейірімі шексіз, мейірімді Алла Тағаланың алдында тізе
бүгіп, тәубаға келіп, басын сәждеге қойып, шынайы ықыласымен жалбарынуға
тиіс. Сондықтан, ислам белгілі бір топтың меншігіндегі киелі элемент емес,
ол қастерлі бола тұра әрбір мұсылманның жүрегі мен тілегінен, ниеті мен
амалынан орын алған және жалпы адамзаттың қолы жетерлік күнделікті өмір
салты.

Осы орайда айта кетерлік бір жәйт, халық арасында Құран тек өлім-жітім
кезінде ғана марқұмның артынан бағышталып оқылатын кітапқа баланады. Құран
- әрбір мұсылман тарапынан қырағатынан тұшынып, тәпсір-тәуилінен түсініп
оқылуы тиіс өмірлік құбыланама, бұлжымас бағдарлама. Сондықтан, ол - әрі
зікір, әрі шүкір және пікір кітабы.

Бүкіл адамзатқа жіберілген кәміл дін болғандықтан, исламда әлеуметтік
әділет пен теңдік жан-жақты қарастырылған. Ол капитализм сияқты тек жеке
кісіні, немесе, социализм сияқты тек қоғамды ғана негізге алмайды. Кісілік
қалып және оның қабілеті мен мүмкіндіктеріне толық ерік берген ислам діні
адам бақыты мен жамағаттың жақсылығы арасында керемет үйлесім құрған.
Көршісі аш отырып, өзі тоқ болған кісінің кәміл мұсылман бола алмайтынын
хадистерінде ескерткен Хазіреті пайғамбар, осылайша, үмбетін әлеуметтік
әділеттілікке шақырды. Аллаға иман келтірген, жамағатпен намаз оқыған
немесе Қағбаны тауап етіп айналып жүрген мұсылмандардың барлығы, түр-түсіне
қарамастан, бір үйдің балалары сияқты, бәрі бір-бірімен бауыр болып кетеді.
Бұл бауырластық дүниеқұмарлық, пайдакүнемдік немесе қандай да болмасын
саяси билік үшін құралған жасанды идеология емес, жүректер үндестігінен
туған рухани бірлестік. Үмбет болған адам бір жүрек, бір тілек болып бір
адамдай, бір ұлттай қабысып, астасып кетеді. Сондықтан, басқа сенім
өкілдерінде үмбет сөзінің баламасы жоқ.

Алланың жолдауы - ізгілік бастауы. Адамзатты махаббатпен жаратқан (Абай),
сондықтан, адам баласына жүрек беріп, оған ізгі сезімдер дарытқан, тура
жолды көрсетіп, мейірім-шуағын төккен Алла Тағала, хадисте айтылғандай,
пендесін, ананың өз перзентін сүйгеннен артық жақсы көреді. Ендеше,
құндылығын танып, тұңғиығына терең бойлай білсек, ислам дінінің қазақ
жеріндегі татулық пен келісімнің де кепілі болары анық.

1.2. Қазақстандағы діни жағдай мәселесі

Қазақстан Республикасы - 140 ұлттың өкілдері тұратын, 40-тан астам
діни бағыттағы ұйымдар шоғырланған көп ұлтты, көп дінді мемлекет.
Қазақстандағы діни сенушілердің 95% мұсылмандар мен православтықтардан
құралған. Республикада барлығы 4362 діни бірлестіктер, оның ішінде 2640
мұсылмандық, 296 православтық, 85 католиктік, 1264 протестанттық, 28
иудейлік, 44 дәстүрлі емес, 5 буддистік, тіркелген. Қазақстанның дінаралық
қатынас саласындағы мемлекеттік саясаты дінаралық сұхбатты дамытуға,
толеранттылықты нығайтуға және дін саласындағы заң талаптарын орындауға
бағытталуымен сипатталады. Қазақстанда дінаралық келісім мен тұрақтылықты
әрі қарай нығайту үшін барлық жағдайлар бар. Ұлтаралық және дінаралық
келісімді, қауіпсіздікті, халықаралық қатынастың тұрақтылығын қолдау
Қазақстанның 2010-2020 жылғы дағдарыстан кейінгі кезеңде дамуының бес
негізгі бағыттарының бірі ретінде көрсетілді.
Көп дінді Қазақстандағы қазіргі діни жағдай күрделі әрі үдемелі, үнемі
сандық және сапалық өзгерістер болып жатады.
Кез келген дәстүрлі діннің діттегені - күллі адамзат арасындағы
сыйластық пен сүйіспеншілікті уағыздау. Президент Нұрсұлтан Назарбаев:
Өзара сыйластық пен түсіністік, өзгелердің кие тұтқан құндылықтарына
құрметпен қарау - адамдар арасындағы бауырмашылдықтың, сүйіспеншілік пен
тыныштықтың және төзімділіктің басты шарты саналады деп салиқалы сөз
айтқан еді.

Дәстүрлі діндер, ислам және христиандық, қазақстандық қоғамның
қалыптасуында мәдениетті құраушы маңызды факторлардың бірі болды. Бүгінгі
контексте олардың аса маңызды гуманистік бітімгерлік қарымы бар екенін және
Қазақстандағы қоғам өміріне оң ықпал етіп отырғанын атап өткен жөн.
Дәстүрлі діндер арасындағы қарым-қатынастың конструктивті сұхбат жүргізу
аясында дамуы қазақстандық қоғамдағы дінаралық және ұлтаралық келісімге
мүмкіндік туғызады, сондай-ақ оның тұрақтылығы мен қауіпсіздігінің маңызды
факторы болып отыр.
Дәстүрлі емес діни ұйымдар Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі
жылдары кеңінен етек жая бастады және Қазақстандағы діни көпжақтылықтың
жаңа факторына айналды. Қазақстан қоғамында дәстүрлі емес діндердің бой
көрсетуі және қызметінің қауіпті тенденцияны байқатып отырғандығы
объективті ғылыми зерттеулерді талап етеді.
Демократиялық дискурсті айқындайтын діни плюрализм діни жағдайды
қиындатады және келесі мәселелерді туындатады. Біріншіден, ол демократиялық
кеңістіктегі дәстүрлі және дәстүрлі емес діни ұйымдардың қарым-қатынасы.
Қазақстан мұсылмандарының рухани басқармасы, Орыс православ шіркеуі мен
дәстүрлі емес діни ұйымдар арасындағы сұхбат мүмкін бе? Бұл жерде әңгіме
жай ғана формальды сұхбат жөнінде емес, консруктивті сұхбат жөнінде.
Екіншіден, бір жағынан, діни сенім бостандығына кепілдік беретін, екінші
жағынан, қазақстандық қоғамның тұрақтылығы мен қауіпсіздігін нығайтуға және
деструктивті тенденциялардың алдын алуға бағытталған салмақты мемлекеттік-
конфессиялық саясат. Бұл мәселе, ең алдымен, құқықтық аспектілерді
өзектендіреді. Қазақстанның діни кеңістігінде дәстүрлі емес діни ұйымдардың
белсенді таралуына орай тартыс тудыратын факторлар да жоқ емес. Олардың
белсенді таралуына әлеуметтік-экономикалық бағыттағы мәселелер, индивидтің
өмірдегі рухани ізденістері ықпал етеді. Оларды ескермеуге болмайды.
Қазақстандағы дәстүрлі емес діндердің ішінде соңғы онжылдықта кең
таралған протестанттық бағыттағы діни ұйымдарды атап өткен жөн. Әлбетте,
протестанттық деноминациялар Қазақстанда ХІХ ғасырдан бері шоғырлана
бастаған, бірақ та, республика тәуелсіздік алған кезде пайда болған
протестанттық ұйымдар бар. Атап айтсақ:
❖ Жаңа апостолдық шіркеу,
❖ Иегова Куәгерлері
Дәстүрлі емес діндердің арасында аталмыш харизмалық ағымдар бой
көрсетуде:
❖ Агапе
❖ Новая жизнь,
❖ Новое небо,
❖ Илия,
❖ Благая весть т.б.
ҚР ӘМ діндер ісі жөніндегі Комитеттің мәліметінде Қазақстандағы
протестанттық деноминациялар мен харизмалық ағымдар, сонымен қатар,
респуликадағы Бахаи қауымы, Церковь Объединения, Церковь Последнего Завета,
Сайентология және т.б. дәстүрлі емес діни ұйымдар жаңа құрылымдар ретінде
есепке алынған.
Қазақстан аумағында дәстүрлі емес діни ұйымдардың таралуының
келесі себептерін көрсетуге болады. Сенім мен сенімсіздік аралығында
күмәнданушы дін төңірегіндегі тұрғындар санының едәуір көп болуы. Мұндай
дінсымақ адамдар дәстүрлі емес діндердің миссионерлері үшін қолайлы
жағдай тудырады. Сырттан келген жат пиғылды миссионерлік ағымдар -
негізінен, діни ілімдерін таратуға арналған діни және саяси қызмет сонымен
қатар шағын мәдениетті, этносты өзінің табиғи бейнесінен айырып,
ассимилияцияға ұшыратудың таптырмас құралы. Миссионерлік ұйымдардың
шоқындыру саясаты Африка және Азия халықтары арасында қарқындап, мақсатты
түрде жүргізіліп келеді. Миссионерлік ұйымдарға бірқатар елдердің
мемлекеттік құрылымдары қайырымдылық қорлары, үкіметтік емес ұйымдар,
қаржылық топтар материалдық және моральдік тұрғыдан көмектесіп, ортақтаса
жұмыс істейді. Миссионерлер баратын елдің дінін, тарихын, әдет-ғұрпы мен
психологиясын зерттеп, біліп барады, жергілікті халық басым елді мекендерде
тұрып, сол халықтың тілін, әдет-ғұрпын, мінез-құлықтарын өз қызметтерін
табысты атқару үшін жетерліктей деңгейде зерттеп, үйренеді. Бұл туралы
Мұртаза Бұлытайдың Дін және ұлт еңбегінде өткір мәселе ретінде
қозғалады. Шынында, миссионерлер діни уағыздарын қай ұлттың өкілі басым
болса, сол тілде жүргізетіндігін көріп отырмыз. Сондай-ақ, рәсімдерінде
айтылатын діни әндерін домбыра, қобыз, сыбызғы секілді ұлттық музыка
аспаптарының сүйемелдеуімен орындайды. Миссионерлердің үгіт-насихат құралы
да, материалдық техникалық базасы да тиісінше қамтамасыз етілген.

Екіншісі, бұқаралық діни сауатсыздық, негізгі діни білімінің жоқтығы.
Бұл қазіргі діни жағдайда адамдардың бағыт-бағдарын бұрмалауға және оларды
діни насихат жүргізуде ыңғайлы нысанаға алуға мүмкіндіктер тудырып береді.
Елдегі білім беру жүйесінде күні кешеге дейін діни білім беру жүйесінің
ескерілмеуі. Қазақстанда дін саласының мамандары жетіспейді. Елдегі діни
кадрлардың мәселесі бір ғасырға жуық уақыт қордаланып қалған дүние екендігі
белгілі. Еліміз тәуелсіздік алған алғашқы жылдары мемлекет тарапынан діни
ахуалды бақылауда ұстайтын жүйенің дер кезінде күн тәртібіне қойылмауы да
басты себептің бірі болып отыр. Сол жылдары жастарымыз топ-тобымен шетелге
оқуға жіберілді. Ол кезде азаматтарды қай елге жіберуге болатыны немесе
болмайтыны жайлы мәселе мен оқуға кеткен жастардың ертеңгі күнгі тағдыры
көпшілікті толғандырмады. Бұл мәселеге ең алдымен мемлекет көңіл бөліп,
алдын ала жоспар жасалуы керек еді. Өкінішке қарай, біз бұл дертті дер
кезінде дұрыстап мән беріп, шетелге кеткен жастарды бақылауда
ұстамағандықтан, олардың біршамасы радикалды топтардың ықпалында кетіп,
елге келген соң, шетелдік діни топтардың қолшоқпарына айналды. Айтып
отырғанымыздай, орын алып жатқан шиеленісті жағдайдың елді ертеңгі күні
қанды қырғынға ұшыратып, қазақ халқын өзінің рухани мәдениетінен айырып,
бірнеше этникалық топқа бөлері мүмкін нәрсе. Сырттан белгілі бір мүддемен
келген діни ағымдар халқымыздың руханияты мен мәдениетін күні ертең қажет
етпесі хақ. Бұған мысалды – кейбір мұсылман елдерінде діни білім алып
келген өзіміздің азаматтарымыздан көруге болады.

Үшіншісі, бұл дәстүрлі емес діни ұйымдардың догмалық, культтық,
ұйымдастырушылық ерекшеліктері. Догмалық тұрғыда жаңа діни ағымдар жеңіл
жол мен жауап іздеген бұқаралық тұтынушы қоғам адамының санасына
негізделген тиімді догматтармен ерекшеленеді. Бұған дейін көрсеткендей,
жаңа діни ағымдарды сипаттайтын діннің өз ішіндегі дедогматизация мен
секуляризация үдерісі, діннің өзіне зайырлылықты енгізу тенденциясы қазіргі
зайырлы қоғам адамының оларға деген қызығушылығын тудырып отыр. Культтік
тұрғыда, діни қызметтің қазіргі адам талғамдарына жауап беретін, бір көзбен
қарағанда, өзіндік демократтық пішіні айқындалады. Зерттеуші Г.Т.Телебаев
көрсеткендей, ислам мен православиеге қарағанда дәстүрлі емес діндер жас
ұрпақтың өзгермелі талғамын ескеретін жаңашылдыққа неғұрлым ашық.
Ұйымдастырушылық бағытта дәстүрлі емес діни ұйымдар өзінің көп ошақты
әлеуметтік кеңістігімен, дүниетанымдық плюрализммен ерекшеленетін қазіргі
қоғамның желілік құрылымына сәйкес. Дәстүрлі емес діни ұйымдардың
ұйымдастырушылық құрылымы, дәстүрлі діндерге қарағанда, бұл дүниедегі
табыстар мен о дүниедегі жеңілдіктерге бағытталған нарықтық қатынастарға
анағұрлым сәйкестелген. Қазақстандағы жаңа ағымдардың басым көпшілігі
этикасы, социолог М.Вебердің пікірі бойынша, кәсіпкерлікке, қаржылық
табысқа негізделген протестанттық бағыттағы ұйымдар болып отыр. Бұл идеялар
Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканың дамуы жағдайында адамдарды
аса қызықтырады.

Төртіншісі, жаңа діндерді ұстанушылар өз миссионерлік қызметін
белсенді атқарады. Олар түрлі жағдайларға икемделіп, елдегі әртүрлі
топтардың психологиялық ерекшеліктерін ескере әрекет ете алады. Олар
жастарға, олардың ауыспалы талаптары мен талғамдарына баса назар аударды.
А.Г.Косиченко, В.Д.Курганская, А.Н.Нысанбаев, Г.Т.Телебаев және т.б.
құралған зерттеушілер тобы өте сақ әрі байыпты пікірді ұстанады. Олар діни
сенім бостандығы Қазақстан жерінде өздерін жария еткен діни ұйымдардың
ешбір бақылаусыз қызмет жүргізуіне мүмкіндік беретін діни саладағы
жүгенсіздікке жол беру емес деп есептейді. Еліміздегі жаңа діндердің
шетелдік миссионерлеріне айқарыла жол ашылуына, дәстүрлі емес діни
ұйымдар санының көбеюіне барша мүмкіндіктерді тудырып отырған қазіргі
жаhандану жағдайында мемлекетіміздің конфессионалдық қауіпсіздігі мәселесі
туындайды. Қалыптасқан діни плюрализм жағдайына күмәндана қарамастан бұрын,
алдымен ҚР идеялық және өнегелілік ахуалы үшін олардың қызметінің және
оның салдарының айқындалмағандығын... көрсеткен жөн. Республикада бұл
салада тәжірибе жоқ, сондықтан олардың ел ішіндегі де, шет елдердегі де
қызметін терең әрі тұтастай зерттеу қажет. Аталған зерттеулер көрсеткендей,
екінші мезет тіпті демократиялық деп танылған елдердің өзінде заңды түрде
бекітілген конфессиялар теңдігі олардың іш жүзіндегі теңдігіне әр кезде
толық сәйкес келе бермейтінін айқындайды. Олардың пікірі бойынша,
қазақстандық қоғам үшін тарихи, мәдени, өмірлік маңыздылығына байланысты,
бір жақтан, ислам мен православиені, екінші жақтан, дәстүрлі емес
діндерді теңестіру мүмкін емес. Сондықтан, әр түрлі діни ұйымдарға, олардың
қызметін және оның қазақстандық қоғамның рухани-өнегелілік ахуалына ықпалын
жан- жақты зерттеу негізінде, дифференциалды тұрғыда қараған жөн. Қазіргі
әлемге тән діндерді деприватизациялау үдерісі діндердің қызметін
идеологиялық мазмұнмен толықтырып отырғанын ескеру қажет. Сондықтан,
Қазақстандағы дәстүрлі емес діндердің таралуын діни плюрализмнің көрінісі
ретінде ғана емес, сонымен бірге қазақстандық қоғам өміріне және
қазақстандықтардың санасына енгізілген жаңа идеологиялық ой, қағидат
ретінде қарастырған жөн. Бұл жаңа қағидаттар рухани-өнегелілік үлгілерге
қаншалықты сәйкес, олар адамның Құдайға рухани өрлеуіне қаншалықты ықпал
етеді, демек, олар қазақстандық қоғамның рухани қауіпсіздігін сақтауға
немесе, керісінше, оны қиратуға, қаншалықты талпыныс жасайды деген
мәселелерді зерттеу өте маңызды.
Айталық, теріс жалған ағымдар Отанға қауіп төнсе де, қолға қару
алмауды секта мүшелерінің миына әбден сіңіріп тастаған. Яғни адам бойындағы
отаншылдық сезімін жойған. Жатқа Отанын, елін, жерін соғыссыз бере салуға
үндейді. Сонымен қатар жақын адамы өлім аузында жатып, оған қан беру керек
болса, қан бермейді. Бұл секталар спортпен шұғылданғанды да қолдамайды.
Басты мақсаты - өздерінің қауымына кірген жаңа мүшелерін есінен адастырып,
үй, басқа да заттарын өздеріне алып қалу. Аталмыш жалған ағымдардың
өздеріне еліктіріп әкететін мықты тәсілдері бар. Адам мен қоғамды қатар қоя
отырып, жағымсыз бейнелерін заманның кінәсі деп ысыра салады, өздері сүттен
ақ, судан таза. Бір қызығы, олардың қазақ тіліндегі кітап-журналдары өте
сауатты, әрі көпшілікке тартымды тілде жазылған. Еріксіз ойға қаласың,
осылардың бәрін жасап жүрген өз қандастарым емес пе деген сұрақ туады?

Біздің қоғамда қалың көпшілік біле бермейтін осындай құйтұрқы діни
ұйымдар бар. Іс-әрекеттері қағаз жүзінде заңды болғанымен, іс жүзінде
іріткісі көп. Олар қайдан келді, қандай мақсаты бары санаулы адамдарға ғана
белгілі. Бұл – Қазақстандағы халықтар арасында әдейі араға от жағу
жұмыстарын жүргізуге келген, ішкі татулыққа іріткі салуға келген шетелдік
миссионерлердің қам-қарекеті екендігі анық.

Тағы бір шынайы мұсылман дінімізге іріткі салып жүрген діни
экстремизмнің бағыты – ваххабизм. Соңғы кезде ваххабизм күрделі саяси
мәселеге айналып тұр. Бұл біздің қоғамға өте қауіпті. Шынтуайтына келсек,
мұсылмандық жолға бет бұрдық деген қыздарымыздың қазақ аруына тән емес
пәренже киюі, жігіттеріміздің ұсқынсыз сақал қоюы қоғамда дүдәмал ой
туғызып отыр. Әдебиетіміз бен тарихымызда жастайынан сақалды жөнсіз өсірген
мәдениетті естіген жоқпыз. Біз мұнымен кімге еліктейміз? Осы салаға бет
бұрған қыз-келіншектердің құдды бір қазаға ұрынғандай қара жамылып, бет-
аузын тұмшалаған қылығы жаныңа батады. Дұрыс, әурет жеріңді жауып жүру
шариғатта парыз саналғанымен, бүркемелеп пәренже киіп, қазақша орамал
тартуға болмайды деген сөз жоқ. Қазақта қара - қайғының, ақ жаулықтың
белгісі. Ендеше, жас өрімдей қыздарымыздың ақ немесе қарамен жамылуын немен
түсіндіреміз. Ілімсіздіктің кесірі, өзге елдің жымысқы саясатын тықпалап,
аруларымызға қазақ әйеліне тән емес, салтымызға қайшы перде жабуға мәжбүр
етті. Исламда адамның иманы сыртқы киіммен өлшенбейтіні бесенеден белгілі.
Қазірде ислам діні десе, жұрттың төбе шашы тік тұратыны да содан. Аталмыш
жалған ағымның мақсаты - имани таза мұсылман дініне іріткі салу.

Ислам атын жамылған діни ағымның бір түрі – Хизбут-ТаҺрир партиясы.
Бұл ұйым да мұсылмандар арасына жік салуда. Алдымен, бұл ислам партиясы
болып табылмайтындығын және исламды таратумен күреспейтіндігін атап өткен
жөн. Хизбут-Таһрир ар бостандығы, жеке бас бостандығы, дауыс беру
бостандығы, жеке меншік бостандығы сияқты 4 негізгі демократиялық
бостандықтың біреуін де мойындамайды. Бірінші кезекте ұйым эмиссарлары
терең діни білімі жоқ жастарды тарта бастайды. Қазақстанда Хизбут-Таһрир
ұйымы экстремистік болып табылады және оның қызметіне республика аумағында
тыйым салынады.

Келесі бір ағым - әулиелеріміз бен аталарымыздың аруағын қорлап,
мәдениетіміз бен ислам дінін ұштастырып, қаншама қандастарымызды адастырып,
психологиялық, моралдық, материалдық зиянға ұшыратқан Ата жолы. Міне, бұл
жалған ағымдар халқымызды біраз адастырған болатын. Қазіргі таңда
құмырсқадай қаптап кеткен жалған ағымдардың халықты өз соңына ертудің түрлі
әдістерін жоспарлайтыны соншалық, бірнеше айда қатарын ондаған адаммен
толықтырып жатады. Бұған қарсы тұрар ең басты күшіміз - бірлік және
әрбіріміздің діни-саяси сауаттылығымыз. Ата-аналарымыз балаларын көзден
таса қылмағаны дұрыс.

Ал келесі бір халық арасында мәселе болып жүрген іс - сектаға кірген
тұлға кері шыға ма деген сұрақ. Халықты дұрыс жолға бағыттау жолында
республикамыздың әр облысында ақпараттық, консультативтік, сауықтыру
орталықтары жұмыс жасауда.

II. ЖАСТАР ЖӘНЕ ДІНИ СЕНІМ.
2.1. Діни ағымдар және жастар.

Қандай мәдениет болса да, оның негізінде дін жатады. Дін – әрбір
азаматтың өмірінде маңызды орын алатын құбылыс. Олай болса, Қазақстан
мемлекеттігінің негізін қазақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.