Заңсыз аборт түсінігі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Ж О С П А Р

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І. ЗАҢСЫЗ АБОРТ МӘСЕЛЕСІНЕ ТАРИХИ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ШОЛУ ЗАҢСЫЗ АБОРТ ТҮСІНІГІ
1.1 Заңсыз аборт
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .5
1.2 Заңсыз аборт жасаумен байланысты
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...11

ІІ. ЗАҢСЫЗ АБОРТ ЖАСАУ ҚЫЛМЫСЫНЫҢ ҚҰРАМЫНА ҚҰҚЫҚ-ТЫҚ ТАЛДАУ
2.1 Заңсыз аборттің қоғамдық қауіптілігі және
объектісі ... ... ... ... ... ... .. ... ...15
2.2 Заңсыз аборт жасау қылмыс құрамының субъектілік
белгілері ... ... ... ... .19

ІІІ ЗАҢСЫЗ АБОРТТІҢ ХРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
3.1Заңсыз абортпен байланысты қылмыстылықтың жағдайына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
3.2 Заңсыз аборттің себептері мен жағдайлары, оларды бейтараптандыру
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..33

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы Қылмыстық
кодексінің 117-бабында көзделген норма әйел денсаулығын Заңсыз аборттің
зиянды зардаптарынан қорғауды мақсат тұтады. Аталған қылмыстық-құқықтық
норманың қолданылуы мемлекеттің жалпы әйелдердің репродуктивтік денсаулығын
қорғау мәселесінде ұстанған позициясына, сондай-ақ Заңсыз аборт құқықтық
реттелу деңгейіне көп тәуелді.
Ерлі-
зайыптылардыңұрпақсүюқұқынжүзегеасы румүмкіндігінқамтамасызетугежәнетуу дыретт
еугебағытталғанқұқықтықшаралардемог рафиялықсаясаттыңбіртармағынқұрайды .
Тууды ынталандыруға немесе іиектеуге бағытталған құқықтық шаралардың ішінде
Заңсыз аборт, жүктіліктің алдын алу, ұрықсыздандыру туралы заңдардың, неке
мен ажырасу туралы зандардың алатын орны ерекше. Демографиялық ахуалға әсер
ететіндіктен, аталған нормативтік актілер саяси конъюнктураның,
идеологиялық көзқарастардың ықпалына жиі ілігуі, саяси мақсаттарға жетудің
популистік құралы ретінде қолданылып жатады. Дегенмен үшінші мыңжылдық
босағасында Заңсыз аборт хақында тартыста қойылатын екпіндер өзгерген.
Мемлекеттер Заңсыз аборт проблемасын оны ақтап немесе сынап пікір
айтушылардың бос сөзжарысына саймай, бұл мәселеде ақылға қонымды ымыраға
келуте ұмтылады. Сондықтан оларды Заңсыз аборттің қатардағы медициналық
процедураға айналып, шектен тыс тарап кетуіне қалай тосқауыл қоюға болады,
Заңсыз абортті құқықтық реттеудің тиімді жолдары қандай, дәстүрлі моральдық
құндылықтарды қалайша жаңғыртуға болады деген өзекті сауалдар көбірек
толғандырады.

Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
Жұмыста Заңсыз аборт тарихына, Қазақстан мен шетелдерде Заңсыз
аборттің құқықтық реттелу деңгейіне шолу жасау арқылы Заңсыз аборттің
қылмыстық-құқықтық және криминологиялық аспектілерін терең де жан-жақты
зерттеу мақсаты көзделіп отыр. Осы мақсатқа төмендегі міндеттерді шешу
жолымен жетуге болады:
- қоғамдағы саяси-экономикалықжәне әлеуметгік-психологиялық ахуалдың
Заңсыз аборт туралы заңдардың мазмұнына әсерін көрсету;
- Заңсыз аборт үшін жауаптылық көздейтін қылмыстық-құқықтық
нормалардың түрлі тарихи кезеңдердегі мазмұндық және құрылымдық
ерекшеліктерін сипаттау;
- Заңсыз аборттің құқықтық, медициналық түсініктерінің ара қатынасын
ашу;
- қылмыстық құқық, ғылымындағы теориялық қағидаларға сүйене отырып,
Заңсыз аборт жасау қылмыс құрамының элементтерін талдау;
- Заңсыз аборт жасаумен байланысты қылмыстарға жалпылама сипаттама
беру.
Менің бұл тақырыпты алудың басты себебі – қазіргі кездегі ең өзекті
мәселелердің бірі болып табылады және шешу жолында көптеген қиындықтарға
тап болады. Курстық жұмысымның мақсаты мен міндеті қоғамдағы саяси-
экономикалық және әлеуметтік-психологиялық ахуалдың аборт туралы заңдардың
мазмұнына әсерін көрсету, заңсыз аборт жасау қылмыс құрамының элементтерін
жан-жақты талдау, заңсыз аборт жасаумен байланысты қылмыстарға жалпы
сипаттама беру, заңсыз аборт үшін жауаптылық көздейтін қылмыстық құқықтық
нормалардың ерекшеліктерін сипаттау, заңсыз аборттың себептері мен
жағдайларын талдау, оларды бейтараптандыру жолдарын қарастыру, заңсыз аборт
жасағаны үшін жауаптылық көздейтін жөнінде қылмыстық құқықтық норманы
жетілдіру туралы ұсыныстар жасау болып табылады.

І. ЗАҢСЫЗ АБОРТ МӘСЕЛЕСІНЕ ТАРИХИ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ШОЛУ.ЗАҢСЫЗ АБОРТ ТҮСІНІГІ

1.1 Заңсыз аборт мәселесіне тарихи-құқықтық шолу, Заңсыз аборт түсінігі

Дүние жүзілік қауымдастықта лайықты орын алуды мұрат ете отырып,
Қазақстан Республикасы өзінің ең қымбат қазынасы ретінде адамды, оның
өмірін, құқықтары мен бостандықтарын атайды, ол өз азаматтарының туа
біткен, ажырамас құқықтары мен бостандықтарын танып, белгілі бір
кепілдіктер береді. Адамды, оның өмірі мен денсаулығын, басқа да игіліктері
мен заңсыз мүдделерін қауіпті қол сұғушылықтардан қорғау міндеті қылмыстық
құқықтың мойнына жүктелген. Бұл міңдетгі жүзеге асыру жолында қылмыстық заң
адамның маңызды деген игіліктеріне нұқсан келтіретін іс-әрекеттерді қылмыс
деп танып, қылмыскерлерге қатаң жаза қолдану мүмкіндігін көздейді.
Соңғы 20-30 жыл көлемінде Заңсыз аборт төнірегіндегі мындаған жылдар
бойы толастамай келе жатқан дау-дамайлар жаңа сатыға көтеріліп, соны
бағытта өрбуде деуге болады. Қазіргі заманғы өркениетті елдерде заңсыз
мәселесі демократия, әлеуметтік әділеттілік, адам құқтары контекстінде
қарастырылады. Демократиялық қоғамда адамның өз бетімен, өз қалау-
қажеттіліктерін ескере отырып шешім қабылдау бостандығын құрметтеу
принципіне сай Заңсыз аборт мәселесінде де жеке бас мүдделері қоғамдық
мақсат-мұраттардан басым қойылады.
Босану жасындағы әйелдердің денсаулығы — елдің өсіп-өркендеуінің,
гүлденуінің, түптеп келгенде жарқын болашағының алғы шарты. Қазақстандық
әйелдердің денсаулық индексі өте төмен — норманың 10-20 пайызын
ғанақұрайды,ал фертилдік жастағыәйелдердіңтек төрттен бірі салыстырмалы
түрде сау. Біздің мемлекет ана мен бала денсаулығына қамқор болуды өзінің
басты міндеттерінің бірі санап, қаржытапшылығына,әлеуметтік-
экономикалыққиындықтарға қарамастан оларға үзбей қолдау көрсетіп келеді.
Елбасы Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына арнаған жолдауында Заңсыз аборт
атты өте нәзік мәселені жұртшылық талқысына салуды ұсынып, әйелдің өмірі
мен денсаулығына қауіп төидірмейтін отбасын жоспарлаудың өркениетті жолына
түсу қажеттігін айтты. Одан бері елімізде Қазақстан Республикасында
Әйелдердің жағдайын жақсартудың мемлекеттік саясатының тұжырымдамасы
(1997ж.), Қазақстан Республикасында Әйелдер-дің жағдайын жақсарту жөніндегі
ұлттық іс-қимылдар жоспары (1999 ж.) қабылданды, 1991 жылдан бастап Ана мен
бала денсаулығын зерттеу жөніндегі республикалық ғылыми-зерттеу орталығы
жұмыс істеп келеді. Мемлекет фертилдік жастағы әйелдердің денсаулығын
жақсарту үшін әйелдердің репродуктивтік денсаулығын қорғау жүйесін
дамытуды, Заңсыз аборттіңкүшсіздігін қамтамасыз ететін жаңа медициналық
технологияларды енгізуді, Отбасын жоспарлау бағдарламасын жүзеге асыру
жолымен Заңсыз аборттің санын елеулі түрде азайтуға қол жеткізуді,
жұртшылықты сапасы жоғары контрацепция құралдарымен қамтамасыз етуді және
т.т. жоспарлап отыр.
Заңсыз аборттің зияндылығы жайлы аз айтылып жүрген жоқ, жүктіліктен
заңсыз жолмен арылу жалпы әйел организміне, әсіресе оның бала көтеру
қабілетіне кері әсерін тигізбей қоймайды. Осыған қарамастан Қазақстанда
Заңсыз аборт отбасы ішінде тууды реттеудің негізгі тәсілдерінің бірі болып
қалып отыр. Жыл сайын елімізде 200-250 мың Заңсыз аборт тіркеледі, ғалымдар
барлық Заңсыз аборттердің шамамен 12,5 пайызын криминалдық Заңсыз
аборттерді құрайды деген болжам айтады. Орташа есеппен қазақстандық әр әйел
өмірінің фертилдік кезеңінде 2-3 Заңсыз аборттерді жасатқызады.
Заңсыз аборт туралы сандық мәліметтерді басқа елдердегі (атап айтқанда
бұрынғы одақтас республикалардағы) жағдаймен салыстыруға мүмкіндік беретін
көрсеткіштердің бірі — туудың Заңсыз абортке қатынасымен өлшенетін Заңсыз
аборт коэффициенті. Соңғы жылдары Заңсыз аборттердің абсолюттік саны елеулі
түрде азайып, жүктілікті заңсыз доғарудың салыстырмалы түрде қауіпсіз
тәсілі мини-Заңсыз аборттердің үлес салмағы артқанымен, Қазақстандағы
заңсыз түсік коэффициенті Орта Азия мен Кавказ республикалары ішінде ең
жоғары деңгейде қалып отыр. Ал ана өлімінің жалпы құрылымында Заңсыз аборт
салдарынан болған өлім екінші орында, бұл көрсеткіш бойынша біз Латын
Америкасы мен Африка елдеріне жақын тұрмыз. Айтылғаңдар желісінде Заңсыз
аборт проблемасын құқықтық тұрғыдан зерттеп, Заңсыз аборт үшін жауаптылық
көздейтін қылмыстық, зандардық мазмұнын, оларды қолдану тәжірибесін ой
елегінен өткізу қажеттігі күмән туғызбайды.
Соңғы кезде Заңсыз аборт медициналық қызмет көрсету саласында
жасалатын қылмыстарды адамның жеке басына қарсы бағытталған қылмыстардың
бөлек бір тобы ретінде қарастырып жүрген ғалымдардың қаламынан шыққан
еңбектерде зерделенуде. Бұл бағыттағы ізденістерге украиналық ғалымдар В.А.
Глушков пен С.А. Химченконың, ресейлік зерттеуші Ф.Ю. Бердичевскиидің,
отандық ғалым Г.Р. Рүстемованың қосқан үлестері қомақты.
Криминалдық Заңсыз абортті зерттеудегі дәрігер-ғалымдардың
белсенділігін атамай кетуге болмайды. Заңсыз аборт нәтижесіндегі
асқынулардың клиникалық аспектілеріне қоса медициналық әдебиет беттерінде
тұтастай Заңсыз аборттің және жеке-дара криминалдық Заңсыз аборттердің
себептері, жүкті әйелдің Заңсыз абортке жүгінудегі уәжі, Заңсыз аборт
жасатушы әйелдердің әлеуметтік тұрпаты іспеттес мәселелерге көп көңіл
бөлінеді.Соңғы ширек ғасырдан астам уақыт аясында криминалдық Заңсыз аборт
төңірегінде арнайы қалам қозғаған ғалымдар жоқтың қасы, ал Қазақстанда
қылмыстық-құқықтық тұрғыдан жазаланатын Заңсыз аборт арнайы зерттеу
объектісі болған емес. Қоғамдағы, құқықтану ғылымындағы, құқықтық санадағы
соны үрдістерді ескере отырып Заңсыз аборт проблемасының құқықтық,
әлеуметтік қырларын кешенді түрде зерттеуді мақсат тұтатын ғылыми
ізденістерде мұқтаждық бар.
Заңсыз аборт адамдарға алғашқы қауымдық құрылыс тұсында-ақ белгілі
болған. Ежелгі замаңдарда ана құрсағындағы нәресте әлі де тірі жан емес
деген қөзқарастар негізінде Заңсыз аборт кең тараған еді. Платон (б.э.
дейінгі 427-347 ж.ж.) халық санының шектен тыс өсіп кетуіне тосқауыл қою
үшін Заңсыз аборттің көмегімен халық санын реттеуге шақырса, оның шәкірті
Аристотель (б.э. дейінгі 384-322 ж.ж.) әйел адамның Заңсыз аборт жасату
құқын мойындаған. Ежелгі заман ойшылдарьшың ішінде алғашқылардың бірі болып
Заңсыз абортті мемлекеттің демографиялық мүдделеріне қайшы құбылыс деп
бағалап, Заңсыз аборт жасатқан жасатқан әйелді жазалауды талап еткен —
Цицерон (б.э. дейінгі I ғас.)- Ежелгі дүние дәрігерлерінің де Заңсыз
абортке қатынасы бір жерден шықпайды. Гиппократ кез келген Заңсыз абортті
табиғатқа жат қылық деп санап, өз шәкірттеріне Заңсыз аборт жасауға
бармайтындығы жөнінде серт беру міндетін жүктесе, араб емшісі Ибн Сина
Заңсыз абортке оң көзбен қараған.
Адамзат тарихының алғашқысатыларында Заңсыз аборт жазаланатын іс-
әрекеттер қатарына жатқызылмайтын. Ескіден қалған құқықтық ескерткіштердің
барлығында дерлік Заңсыз аборт жасаушыларды жауапқа тарту мүмкіндігі
көзделмеген. Қазақтардың әдет-ғұрып құқығында да Заңсыз аборт мүлде
аталмайды.
Заңсыз аборттің Орта ғасырлардағы тарихы христиандық дүниетаныммен
тығыз байланысты. Болашақ адам да—адам деп санаған шіркеу құрсақтағы
нәрестені Заңсыз аборттің көмегімен жойған адам — кісі өлтіруш" деген
қорытындыға келеді. Канониктік құқық жүкті әйелдің өмірін сақтап қалу
мақсатымен Заңсыз аборт жасауға да рұхсат етпейтін.
Заңсыз аборт жасаушыларға адамды қасақана өлтіргендерге қолданылатын
жазаның қолданылуы — Заңсыз абортті кісі өлтіруге телудің қисынды салдары.
Бамберг заңдар жинағы (1507 ж.), Каролина (1532 ж.) бойынша Заңсыз аборт
жасаушылар суға батырылатын. Францияда түсік тастау мақсатымен өз ішін
байлап-матап тастаған әйел де, басқа біреуге Заңсыз аборт жасаған адам да
дарға асылатын.
XVIII ғасырдан бастап буржуазиялық төңкерістердің әсерімен Заңсыз
аборт үшін жауаптылық көздейтін нормалардың санкциялары жеңілдетіледі.
Дегенмен Заңсыз аборт жасатқан немесе өзіне-өзі Заңсыз аборт жасаған жүкті
әйел де, біреуге Заңсыз аборт жасаған немесе Заңсыз аборт жасау тәсілі
жөнінде кеңес берген адам да ұзақ мерзімге түрмеге қамалатын.Қылмыстық
жазаның қаталдығы жүктілікті астыртын доғару кәсібімен шұғылданушылардың
әрекетіне бөгет бола алмайды. Сондықтан сол заманның алдыңғы қатарлы
адамдары Заңсыз абортпен күресте қылмыстық жазаға үміт артудың дұрыстығына
шүбә келтіре бастайды.
XX ғасырдағы дүние жүзілік соғыстар Заңсыз абортке қатынас мәселесіне
өзіндік әсерін тигізбей қоймады. Орасан көп адамның өмірін қиған жойқын
соғыстардан кейін халық санын өсіруге бағытталған шұғыл шаралар қолға
алынады. Бір мемлекеттер әйелдерді бала тууға ынталандырудың әлеуметтік
шараларын жүзеге асырса, кейбір мемлекеттер халық санын өсірудің арзан
тәсілдерінің бірі ретінде Заңсыз аборт үшін тағайындалатын жазаны күшейтуге
барады. Бұл елдерде Заңсыз аборт санының толассыз өсе беруі қылмыстық-
құқықтық шаралардың алдыға халық санының өсу қарқынын арттыру мақсатын
қоюдың қисынсыздығын көрсетеді.
Өткен ғасырдың екінші жартысынан бастап дүние жүзінің барлық елдерінде
Заңсыз аборт жасау негіздерін кеңейту тенденциясы байқалады. Заңсыз аборт
жасау негіздерін кеңейте отырып, кейбір мемлекеттер Заңсыз аборттердің әйел
денсаулығына тигізетін зиянын кемітуге ұмтылса (Австрия, Дания, Израиль,
Канада, Нидерланды, АҚШ, Финляндия, Франция, ГФР, Швеция, Үндістан, Иран,
Оңтүстік Корея), ал кейбір мемлекеттер Заңсыз аборттің көмегімен туу
мөлшерін азайтуды мақсат тұтатындықтарын жасырмайды (Тунис және Сингапур).
Дүние жүзі елдеріндегі Заңсыз аборт жасауға рұхсат беру негіздері
көзделген зандарды қаталдық дәрежесіне қарай салыстырсақ, ең жеңіл заңдар
жүкті әйелдің қалауы бойынша жүктіліктің алғашқы 12—24 апталары аралығында
Заңсыз аборт жасауға рұхсат етілетін елдерде де, ал ең қатал заңдар Заңсыз
аборт жасауға рұхсат тек медициналық және генетикалық негіздер бойынша
берілетін елдерде. Христиан дінінің католицизм бағыты мен ислам дінінің
ықпалындағы елдердің Заңсыз аборт туралы заңдары бүгінгі күнге дейін
қаталдығымен ерекшеленеді.
Коммунистік идеялар сәтсіздікке ұшырағаннан кейін бұрынғы социалистік
елдерде Заңсыз абортке қатынас түрлі бағытта өрбуде. Қатал заңның кері
нәтижелерінен аузы күйген Румыния 1990 жылы Заңсыз абортке рұхсат беру
негіздерін айтарлықтай кеңейтсе, керісінше, 1993 жылы католиктік шіркеудің
қысымымен Польша елі Заңсыз абортке тыйым салу жөнінде заң қабылдайды.
Тыйым салу саясатының нәтижесінде Польшада өлтірілген және тастанды
нәрестелердің саны күрт артып, астыртын Заңсыз аборт саны бірнеше есе
өседі.
Заңсыз аборт туралы заңдарын жеңілдеткен елдерде алғашқыда Заңсыз
аборт астыртын сектордан занды секторға көшеді. Сырт көзбен қарағанда
бұндай заңдар оң нәтиже бермейтін сияқты. Алайда тіркелген Заңсыз аборт
саны өскенімен, жүктілікті доғару операциясын білікті мамандар қауіпсіз
шарттарда жасайтындықтан, оның ауыр зардаптары мен өлім азаяды. Сондықтан
Заңсыз абортке рұхсат беру негіздерін көздейтін зандардың тиімділігі Заңсыз
аборттердің абсолюттік санындағы өзгерістермен емес, жүктілікті заңсыз
доғару салдарынан болған өлім деңгейіне ықпалымен өлшенеді.
Заңсыз аборт жасату құқықтың жалпы адам құқтарының құрамдас бөлігі
ретінде қарастырылуысалдарынансоңғыкездеЗаң сыз аборттуралызаңдарды
жауаптылық мәселесінде осы құжатта тұжырымдалған қағидалар қылмыстық
заңдарда көрініс тапты. РСФСР-дің 1922 жылғы Қылмыстық кодексінде Заңсыз
аборт үшін жауаптылық 146-бапта көзделген болатын. Бұл бап бойынша
қылмыстық жауаптылыққа тиісті түрде куәландырылған медициналық дайындықтан
өтпеген, яғни қолында дәрігерлік дипломы жоқ адамдар және дәрігерлік
дайындығы болса да Заңсыз абортті тиісті емес шарттарда жасаған адамдар
тартыла алатын. РСФСР-дің 1926 жылғы ҚК-нің Заңсыз аборт үшін жауаптылық
көздейтін 140-бабының мазмұны 1922 жылғы ҚК-тің сәйкес бабынан көп
ерекшеленбейтін, тек норманың санкциясында балама жаза түрлері көзделген
болатын. Бір атап өтетін жайт, жоғарыда қарастырылған зандар бойынша Заңсыз
аборт жасатқан немесе өзіне-өзі Заңсыз аборт жасаған жүкті әйел ешқандай
жағдайда қылмыстық жауаптылыққа тартылмайтын.
Заңсыз абортке тыйым салудан бас тарту саясаты мынадай оң нәтижелер
береді: криминалдық Заңсыз аборттер саны елеулі мөлшерде азаяды; Заңсыз
аборттерді статистикалық зерттеу мүмкіндігі туып, бұл құбылыстың себептерін
ашу арқылы Заңсыз аборттің алдын алу жолдарын айқындап алуға жағдай
жасалады.
Қол жеткізілген оң нәтижелерге қарамастан 30-жылдардың аяғында Кеңес
өкіметінің Заңсыз абортке қатынасы шұғыл өзгереді Заң шығарушының пікірі
бойынша, халықтың материалдық жағдайының жақсаруы Заңсыз абортпен күресте
қатаң шараларға жүгінуге негіз береді. 1936 жылдьгң 27-маусымында Орталық
Атқару Комитеті мен Халық Комиссарларының Кеңесі Заңсыз аборттерге тыйым
салу туралы қаулы қабылдайды. Сол кездегі одақтық ақпарат құралдарының
бетіне көз жүгіртсек, заң жобасын мадақтап, мемлекеттің адамдардың жеке бас
істеріне араласу құқын негіздейтін бас мақалалар бірден көзге шалынады.
Сталиндік тоталитарлық жүйе әлі де түпкілікті орнығып болмағандықтан болар,
қарастырылып отырған кезеңде заң жобасын сынап пікір айтушылар да
кездеседі.
1937 жылдың 10-мамырында РСФСР Орталық атқару комитеті мен Халық
комиссарларының кеңесі арнайы қаулы қабылдап) республикалық заңдарды
одақтық, заңдарға сәйкестендіреді. Қаулы бойынша 1926 жылғы РКФСР Қылмыстық
кодексіне Заңсыз аборт жасауға көндірушілер мен Заңсыз аборт жасатқан
әйелдерді қылмыстық жауаптылыққа тарту мүмкіндігін көздейтін 140а және 1406
баптары енгізіледі. Жаңа заң бойьшша барлық Заңсыз аборттер (жүктілікті әрі
қарай жалғастыру жүкті әйелдің өмірініе қауіп төндіретін немесе
денсаулығына ауыр зардап келтіретін жағдайларды немесе ата-ананың тұқым
қуалайтын ауыр науқасы бар болған жағдайларды қоспағанда) криминалдық деп
таниттын болғандықтан, ҚК-тің 140-бабының мәтіні түбегейлі түрде өзгереді.
Заң шығарушының болжамы бойынша 936 жылгы қаулыда көзделген әлеуметгік-
экономикалық шаралар әйелдерді жиі босануға ынталандырып, Заңсыз аборт
жасатудан бас тартуға ықпал етуге тиіс болатын. Заңсыз абортке тыйым
салынуы алғашқыда шынымен туу деңгейін күрт өсіреді. Алайда бұдан кейін туу
деңгейі салыстырмалы түрде жоғары болғанымен, 1937 жылмен салыстырғанда
біртіндеп кеми береді. Заңсыз аборт санының елеулі түрде азаюы да тек 1937
жылы байқалған. Соңынан, ресми мәліметтерге қарағанда, Заңсыз аборт саны
қайтадан өсе бастаған, жана туған нәрестелерді өлтіру оқиғалары жиілеп
кеткен.Тыйым салусаясатының жағымсызсалдарыайтылғандармен шектелмейді.
Заңсыз абортпен күрестерепрессиялық амал-шарғыларға жүгінудің кеңестік
тәжірибесі криминализациялау принциитерін өрескел бұзудың хрестоматиялық
үлгісіне айналып кетті. Біздің ойымызша, Кеңес өкіметінің Заңсыз абортке
тыйым сала отырып қол жеткізгісі келген түпкі мақсаты — әйел денсаулығын
Заңсыз аборттің зиянды зардаптарынан қорғау емес, капиталистік қоршауда
қалған тұңғыш социалистік мемлекеттегі халық санын өсіру.
И. Сталин дүние салған соң оның халыққа қарсы саясаты әшкереленіп,
отыз жылдық ел басқаруы тұсында орын алған асыра сілтеушіліктердің беті
ашылды. Заңсыз аборт мәселесіне қатысты бұл бағытта жасалған алғашқы қадам
— КСРО Жоғарғы Кеңесінің 1954 жылдың 5-тамыздағы жарлығы бойынша Заңсыз
аборт жасатқан жүкті әйелдің қылмыстық жауаптылықтан босатылуы. Ал 1955
жылдың 23-қарашасында КСРО Жоғарғы Кеңесінің Президиумы Заңсыз абортке
тыйым салуды жою туралы жарлық шығарды.
Жаңа заң бойынша заңсыз дептанылатын Заңсыз аборттер ауқымы айтарлықтай
азайғанына қарамастан, ҚК-те Заңсыз аборт жасау түсінігі сақталып қалады.
РКФСР ҚК-нің 140-бабының жаңа редакциясына сай Заңсыз абортті ауруханадан
немесе басқа емдеу мекемелерінен тыс жерлерде немесе санитария талаптарына
қайшы шарттарда жасаған адамдар, сондай-ақ арнайы медициналық білімі жоқ
адамдар жауаптылыққа тартылатын. 1960 жылдан бастап Заңсыз аборт үшін
қылмыстық жауаптылық Қазақ КСР-нің 1959 жылғы түңыш Қылмыстық кодексінің
108-бабымен реттеле бастады.

1.2 Заңсыз аборт жасаумен байланысты қылмыстар

Заңсыз абортке тыйым салынған тұста Заңсыз абортке жол берушілермен
күресте қылмыстық құқықтың жазалау мүмкіндіктерін барынша толық пайдалану
мақсатымен Заңсыз аборт жасатуға көндіру ұғымы тым кең мағынада
түсінілетін. Осы жайтты, Заңсыз аборт жасатуға көндіру фактісін дәлелдеу
мүмкіндіктерімен байланысты қиындықтарды, сондай-ақ сот тәжірибесінде Қазақ
КСР ҚК-нің 109-бабы бойынша қозғалған қылмыстық істердің болмауын ескере
отырып, отандық заң шығарушы 1997 жылғы Қылмыстық кодексте Заңсыз аборт
жасатуға көндірушілердің жауаптылығын көздейтін нормадан бас тартты.
Біздің ойымызша, әйелді жүктіліктен арылуға мәжбүрлеуге бағытталған
әрекеттер бүгінгі күні де өзінің қоғамдық қауіптілігін жоғалтқан жоқ. Сот
тәжірибесінде Заңсыз аборт жасатуға көндіру фактісі бойынша қозғалған
қылмыстық істердің кездеспеуін бір жақтылықпен бұл норманың тиімсіздігінің
дәлелі ретінде қабылдауға болмайды.
Түркмен ғалымы Б.С. Сарыевтің зерттеулеріне қарағанда, Орта Азия
мемлекеттерінде әйелді жүктіліктен арылуға көндіру оқиғалары салыстырмалы
түрде кең тараған. Оның пікірінше, бұл жағдай әйелдерге деген қатынастағы
жергілікті әдет-ғұрыптардың қалдықтарымен түсіндіріледі. Біздің ойымызша,
айтылғандардың Қазақстанға да қатысы бар, сондықтан әйелді Заңсыз аборт
жасатуға көндірушілердің қылмыстық жауапты-лығын көздейтін норманы қайта
жаңғыртуды ұсынамыз. Бұл норма — әйелдің ана болу мәселесін өз бетімен шешу
құқын қамтамасыз етудің қосымша бір кепілі бола алар еді.
Жүкті әйелді Заңсыз аборт жасатуға итермелеушілердің жауаптылығын
көздейтін жаңа қылмыстық-құқықтық норманы Заңсыз аборт жасатуға көндіру
емес, жүктілікті заңсыз доғаруға мәжбүрлеу деп атаған жөн, өйткені
көндіру ұғымы мәжбүрлеу ұғымынан әлдеқайда кең.
80-жылдардан бастапелде ұрықтанған аналық жұмыртқаны жатырдан
аластатудың жаңа тәсілі қолданыла бастайды. Ғалымдар арасында бұл тәсілдің
табиғаты жөніндегі мәселеде ауызбірлік жоқ еді. Кейбір ғалымдар оны
жыныстық қатынастан кейін қолданылатын жүктіліктің алдын алу құралы деп
қарастырса, кейбіреулер Заңсыз аборттің бір түріне жатқызды. Тек 1987 жылы
КСРО Денсаулық сақтау министрлігі жүктілікті заңсыз доғарудың заман
талабына сай жаңа тәсілі вакуум-асішрацияны ресмилендірді. Осыған
қарамастан, 1997 жылға дейін мини- Заңсыз аборт жайлы мәліметтер жалпы
Заңсыз аборт жайлы статистикаға қосылмай келді.
Қайта құру тұсында құқықтық мемлекет құруға бет алған Кеңес өкіметі
азаматтың жеке бас құқтарына құрметпен қарау принципін мойындауға ығысты.
Соның нәтижесінде Заңсыз аборт жасау негіздері кеңейтіліп, мемлекет бұл
құбылыспен күресте қорқыту шараларына емес, әлеумегтік-медициналық
шараларға арқа сүйей бастады. Криминалдық Заңсыз аборт үлес салмағын азайту
ісіне КСРО Денсаулық сақтау министрлігі 1987 жылдың 31-желтоқсанындағы №
1342 бүйрығымен бекіткен Медициналық емес негіздер бойынша жүктілікті
заңсыз доғару операциясына рұхсат беру тәртібі туралы инструкцияның қосқан
үлесі зор. Айталық, тек 1991 жылы Қарағанды облысында 748 әйелге әлеуметтік
негіздер бойынша жүктілікті заңсыз доғару операциясы жасалған. Заңсыз аборт
рұхсат беру негіздері кеңейтілмеген жағдайда бұл әйелдердің барлығы болмаса
да басым көпшілігі астыртын Заңсыз абортшілердің құрбанына айналатыны
сөзсіз еді.
1996 жылдың 31-желтоқсанындаҚазақстан Республикасының
Денсаулықсақтау министрлігі № 620 бұйрығымен Жүктілікті заңсыз доғару
операциясын жүргізу тәртібі туралы,Вакуум-операция тәсілімен ерте
мерзімдегі жүктілікті заңсыз доғару операциясын жүргізу тәртібі туралы,
Медициналық негіздер бойынша жүктілікті заңсыз доғару операциясына рұхсат
беру тәртібі туралы, Медициналық емес негіздер бойынша жүктілікті заңсыз
доғару операциясына рұхсат беру тәртібі туралы инструкциялар бекітті.
Тәуелсіз Қазақстанның Заңсыз абортке қатынасы принципиалды түрде
өзгермегенімен, Заңсыз аборт және оның төңірегіндегі мәселелерді реттейтін
нормативтік актілердің толық бір кешенінің қабылдануы, бір есептен,
тәуелсіз мемлекеттің әйелдердің репродуктивтік денсаулығын қорғау жүйесін
дамытуға ұмтылысымен түсіндірілсе, екінші жағынан, олардың барлығында
дерлік жүкті әйелдер қалауы бойынша Заңсыз аборт Мемлекеттің Заңсыз абортке
қатынасының принципиалдық негіздері заңдарда тұжырымдалса, оны жүзеге асыру
жолдары басқа нормативтік актілерде айқындалады. Кеңес заманынан бастау
алған дәстүр бойынша денсаулық сақтау саласындағы қоғамдық қатынастар
негізінен ведомстволық нормативтік актілермен реттеліп келеді. Бұл
құжаттардың басым көпшілігі ашық баспа бетінде жарияланбайтындықтан, ел
азаматтарьшың басым бөлігі өздерінің маңызды құқтарын қозғайтын құжаттармен
танысу мүмкіндігінен айрылған. Қалыптасқан жағдай ҚР Конституциясының 4-
бабының талаптарымен үйлеспейді. Заңсыз аборт жасату құқы әйелдердің
маңызды құқтарының бірі болғандықтан, жүктілікті заңсыз доғару операциясын
жасау тәртібі мен операцияға рұхсат алу тәртібін реттейтін нормативтік
актілер ресми жариялау жолымен қалың жүртшылықтың назарына ұсынылуы керек
деп санаймыз.
Заңсыз аборт жайлы сөз қозғағанда дәрігерлер ең алдымен жүктіліктің
мерзіміне, дәлірек айтқанда, ұрықтың ана құрсағынан тыс өмір сүру
қабілетіне назар аударады. Медицинада өмір сүруге қабілетті нәрестені си-
паттайтын нақты сандық көрсеткіштер айқындалған, медицина ғылымының алға
дамуымен бірге олар үнемі өзгеріп отырады. Батыс Еуропада бұрын 24 апталық
мерзімге дейінгі жүктілікті доғару Заңсыз аборт деп танылса, соңғы кезде
бұл уақыт шекарасы 19 аптаға дейін шегіндірілді. Олай болса, Заңсыз абортке
анықтама бергенде жүктіліктің дәл мерзіміне сілтеме жасау бүгінгі күн
талаптарына сай келмейді. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымы Заңсыз аборт
ұрық жатырдан тыс өмір сүру қабілетіне ие болмастан бұрын жүктілікті
доғару деп анықтауды ұсынады.
Отандық медицинада 28 апталықмерзімге дейінгі жүктілікті доғару Заңсыз
аборт деп танылып, бұл уақыттан кейін мерзімінен бұрын босану деп
бағаланады. Ал қылмыстық құқықта жүктіліктің 28 апталық мерзім асып
кеткеннен кейін доғарылуы да Заңсыз аборт деп қарастырылады. Өмір сүруге
қабілетті ұрықты жою қоғамдық қауіптілік дәрежесі бойынша ерте мерзі-мдегі
жүктілікті жоюмен қатар қойыла алмайды. Сондықтан Т.А.
Лаврентьеважүкгілікағымынасырттанар аласужолыменмезгілінен
бұрынбосандырудыЗаңсыз аборт деп қарастыруға қарсышығып, қылмыстық заңда
күштеп босандыру қылмыс құрамын көздеуді ұсынса, басқа ғалымдар осындай
әрекеттерді кісі өлтіру деп қарастырады.
Кісі өлтіру мен жүктіліктің соңғы айларында жасалған Заңсыз аборт
арасында жік жүргізгенде адамның өмірге келу сәтін анықтап алу қажеттігі
туады. Өмірдің басталу және аяқталу сәттері төңірегіндегі дау-дамайлардың
алдын алу үшін ғалымдар бұл мәселені заң жүзінде реттеуді ұсынады.
Мәселенің айқын да нақты шешілуі қылмыстық құқықтағы адам өміріне қарсы
бағытталған қылмыстарды дұрыс саралау үшін ғана маңызды емес, өмірдің
басталу және аяқталу сәттері мұрагерлік, неке-отбасылық, авторлық және т.б.
құқықтық қатынастардың пайда болуына, өзгеруіне және доғарылуына себепші
болатын құқықтық факт болып табылады.
Заңсыз аборт ұғымын анықтағанда құқықтанушылар медицина ғылымының
қағидаларын басшылыққа алса, өз кезегінде Заңсыз аборттің медициналық
түсінігі Заңсыз аборт жасаумен байланысты қоғамдық қатынастардың мемлекет
тарапынан реттелу деңгейіне тәуелді. Дегенмен қылмыстық-құқықтық мағынадан
Заңсыз аборт ұғымы, бір есептен, медицинадағы Заңсыз аборт ұғымынан тар,
өйткені өздігінен болған түсік тастауды қамтымайды, ал, екінші жағынан,
мезгілі жетпей босануды да қамтитын болғандықтан, медицинадағы Заңсыз аборт
ұғымынан кең. Заңсыз аборттің медициналық және құқықтық түсініктерін
сәйкестендіру үшін Заңсыз аборт жасау тіркесін жүктілікті заңсыз доғару
тіркесімен алмастыруды ұсынамыз. Бұлай еткен жағдайда жүктіліктің кез
келген мерзімінде оның агамына заңсыз араласумен ұштасқан әрекеттерді еш
күмәнсіз ҚК-тің сәйкес бабымен саралауға болар еді.
Заңсыз аборттің не екенін анықтап алу үшін жүктілікті заңсыз доғару
операциясының заңдылығын қамтамасыз ететін талаптарды білу керек. Жалпы
ереже бойынша жүкті әйелдің қалауы бойынша Заңсыз аборт операциясын
жүктіліктің 12 апталық мерзіміне дейін ғана жасауға болады. Бұл мерзім асып
кеткен соң Заңсыз абортке жол берілмеуініғ медициналық себебі жүктіліктің
бұдан кейінгі сатыларында ана организмі мен ұрық арасындағы зат айналымын
қамтамасыз ететін плацента қалыптасып, жаңа организмнің қан айналым жүйесі
жатыр қабырғасына терең тамыр жаяды, сондықтан уақыт озған сайын Заңсыз
аборттің әйел денсаулығына тигізетін зияны арта түседі.
Кейбір ерекше жағдайларда медициналық немесе әлеуметтік негіздер
бойынша Заңсыз аборт операциясын жүктіліктің 28 апталық мерзіміне дейін
жасауға болады. Бұл жағдайларды ерекше деп атауымыздың себебі —
жүктіліктің 12-ші және 28-ші апталары аралығында Заңсыз аборт жасату үшін
жүкті әйел арнайы рұхсат алуы керек.

ІІ. ЗАҢСЫЗ АБОРТ ЖАСАУҚЫЛМЫСЫНЫҢ ҚҰРАМЫНА ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАЛДАУ

2.1 Заңсыз аборттің қоғамдық қауіптілігі және объектісі

Қылмыстық заң қоғамға пайдалы болу үшін заң
шығарушыныңәлімжеттілігінің емес, объективті қоғамдық қажеттіліктің
көрінісі болуы керек. Дегенмен, іс-әрекеттің объективті қоғамдық
қауіптілігі мен қоғамдық қауіптілікке берілетін субъективтік баға әрқашан
бір жерден шыға бермейді. Заңсыз аборт туралы заңдардың жиі өзгеруін осымен
түсіндіруге болады: Заңсыз аборттің қоғамдық қауіптілігі өзгеріссіз қалып
отырғанымен, оған қоғамдағы үстемдік етуге идеология тұрғысынан берілген
баға негізсіз құбылып отырған.
Қылмыстық құқықта жалпылама түрде қоғамдық қауіптілік деп іс-әрекеттің
қоғамдық қатынастарға нақты зиян келтіру немесе осындай зиян келтірудің
нақты қаупін туғызу қасиетін атайды. Криминалдық Заңсыз абортке абстрактілі
қауіптілік тән, өйткені дәрігерлік өнердің талаптарын бұлжытпай орындай
отырып жасалған занды Заңсыз аборттің өзі әйелдің болашақтағы денсаулығы
үшін, атап айтқанда оның, бала көтеру қабілеті үшін абстрактілі қаупін
жоғалтпайды. В.Н. Кудрявцев қылмыстық заңда қалыпты жағдайда жасалғанда
қоғам үшін пайдалы деп танылып, кейбір жағдайларда ғана зиянды деп
қарастырылатын әрекеттер кездесетінін айтады. Кейбір қылмыстарға тән бұл
ерекшелікті ғалым шартты заңға қайшылық деп атайды. Шартты заңға қайшылық
медицина қызметкерлері өздерінің кәсіби мідеттерін орындау барысында
жасайтын қоғамдық қауіпті іс-әрекеттердің басым көпшілігше тән.
Көпшілік қолдайтын, отандьгқ ғалымдар арасында кең тараған пікір
бойынша қылмыстың бірден-бір объектісіне қоғамдық қатынастар жатқызылады.
Қоғамдық қатынастарды қылмыстың дара объектісі деп қарастыруымыз жеке
адамның өзіндік құндылығын төмендетпейді. Адам таза биалогиялық немесе таза
әлеуметтік емес, биоәлеуметтік мақұлық, болғандықтан, қылмыстық заң адамның
әлеуметтік негіздеріне шешуші мән бермей, оның биологиялық негіздерін де
соншалықты қорғауға тиіс.
Соңғы кезде денсаулық сақтау саласында орын алатын түрлі қол
сұғушылықтар үшін жауаптылық көздейтін нормалардың басын денсаулық сақтау
саласында жасалатын қылмыстар немесе медицина қызметкерлерінің кәсіби
міндеттерін бұзуымен байланысты қылмыстар атты жеке тарауда біріктіру
жөніндегі ұсыныстар жиі айтылып жүр. Дегенмен ғалымдар жаңа тарауға кіретін
қылмыстардың ортақ толық немесе тікелей объектілерін бөліп көрсету мүмкін
еместігін мойындайды, өйткені медициналық қызмет көрсету — күрделі де сан
қилы қоғамдық қатынастардың түрлі қырларын қамтитын сала.
Қылмыстық заң Заңсыз абортті адамның өмірі мен денсаулығына қауіп
төндіретін қылмыстар қатарына жатқызады. Қылмыстардың бұл тобын адамның
өмірі мен денсаулығына нақты қауіп төндіретін әрекет немесе қауіптің бетін
қайтаруға талпынбау (әрекетсіздік) деп анықтауға болады. Екі жағдайда да
адамның өмірі мен денсаулығына кінәлінің ниетімен
қамтылмайтынзияндызардаптардың тигізілмеуі — шарт.Соңғышарт қылмыстардың
қарастырылып отырған тобынадамның өмірі мен денсаулығына қарсы қылмыстардан
айыруға мүмкіндік береді.
Ғалымдардың барлығы дерлік Заңсыз аборттің негізгі тікелей объектісі
ретінде жүкті әйелдің денсаулығын атайды. Осы пікірмен келісе отырып, біз
Заңсыз аборт жасау қылмысының негізгі тікелей объекісін жүктілікті заңсыз
доғарудың мемлекет бекіткен тәртібін бұзу нәтижесінде зиян шегу қаупіне
душар болған жүкті әйелдің денсаулығы деп анықтаймыз. Бұл анықтамадағы
жүкті әйедің денсаулығы дегеніміз — бірінші кезекте жүктілік күйініңң өзі
және оның қалыпты ағымы. Абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеліп соққан
Заңсыз аборттің қосымша тікелей объектісі — жүкгі әйелдің өмірі.
Заңсыз аборттің объектісін анықтағанда дүниеге келмеген нәрестенің
өмірі мен оны құрсағында көтеріп жүрген әйелдің денсаулығы мен өмірі
түріндегі маңызды құндылықтар бәсекеге түседі. Сондықтан бұл қылмыстың
қосымша тікелей объектісі ретінде арнайы әдебиетте жүкті әйелдің өмірі,
болашақ ұрпақтардың денсаулығы, халық санын өсіру мүдделері, отбасы мен
неке мүдделері, ұрық, эмбрионның өмірі аталады. Отандық заң шығарушының
Заңсыз абортті криминализациялаудағы басты мақсаты — жүкті әйелдің
денсаулығын қорғау.
Заңсыз аборт жасау қылмыс құрамының объективтік жағы. Заңсыз аборт
жасау қылмыс құрамының объективтік жағын Заңсыз аборт операциясын жасау
тәртібін бұза отырып жүктілікті заңсыз доғаруға бағытталған жүкті әйелдің
денсаулығы мен өміріне қауіп төндіретін кез келген белсенді әрекеттер
құрайды. Заңсыз аборт аяқталған қылмыс деп саралау үшін жүктіліктің шынайы
үзілуі, ұрықтың жатырдан аластатылуы шарт емес. Заңсыз аборт нәтижесінде
жүкгіліктің шынайы үзілуі денсаулыққа келтірілген ауыр зиян түріндегі
жауаптылықты ерекше ауырлататын мән-жай ретінде ескеріле алмайды.
Заңсыз абортке оқталушылық деп жүктілікті доғаруға тікелей
бағытталған, бірақ кігәлінің еркінен тыс себептерге байланысты күтілгендей
нәтиже бермеген әрі жүкті әйелдің денсаулығына зиян тигізу қаупін
туғызбаған әрекеттерді атаймыз. Соңғы маңызды шарт орындалмаған жағдайда
кінәлінің әрекеті аяқталған қылмыс деп саралануы керек.
Қалыптасқан дәстүр бойынша Заңсыз аборт жасау қылмысының құрамы
бланкеттік диспозициялы қылмыстық-құқықтық нормаларда си-патталады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.