Меншік капиталдың ұйымдастырушылық есебі
МАЗМҰНЫ.
КІРІСПЕ.
І. БӨЛІМ. Кәсіпорындағы меншікті капитал есебінің ұйымдастыруының
теориялық аспектілері.
1.1 Капитал түрлері,
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...5
1.2 Меншікті капитал құрылымы және есепке алу
жолдары ... ... ... ... ... ..8
1.3 Қайтарылып алынған капитал
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .13
ІІ. БӨЛІМ. Меридиан ЖШС – ның меншікті капитал есебінің жүргізілу
ерекшеліктері.
2.1 Кәсіпорынның сипаттамасы және оның жалпы бухгалтерлік
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2 Меридиан ЖШС-ның жарғылық капитал
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ..22
2.3 Меншікті капиталдың аналитикалық және синтетикалық есебі ... ... .25
ІІІ. БӨЛІМ. Меншікті капиталдың есебін, талдауын жетілдіру шаралары
3.1 Меншікті капитал есебін ҚР-ның Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы заңын қолданылуы арқылы
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
3.2 Меншікті капитал есебін №1 ХҚЕС №2 ҰБЕС арқылы
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
3.3 ҚР-ның 2009 жылғы салық кодексіне сәйкес коорпоративті табыс
салығы мен таза табыс бойынша
төлемдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3.4. Меншік капитал есебінің шет елдерде жүргізілуі және 1С
бухгалтерия 8.0.
қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...39
Қорытынды.
Қосымшалар.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
КІРІСПЕ.
Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі дамуының бухгалтерлік есебі
басқару жүйесінде ең басты орын алуда. Басқару мен нарықтық экономиканың
дамуына, әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдері әзірлеуге, негіздеу мен
қабылдауға субъектінің нарықтағы іс - қимылын анықтап, бәсекелес -
субъектіні айқындауға, сондай - ақ субъектілердің қаржылық және шаруашылық
қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің
басты мақсаты болып табылады.
Осыған орай, бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл
шаруашылық қызметтің іс - әрекетін сипаттап, оның табысы мен шығынын есепке
алып, және де капитал есебін, қаржылық жағдайын ашып көрсетуге болады.
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып,
қоғамның экономикалық - әлеуметтік жағдайларын сай өндірістерге ұшырап келе
жатқан, сондай - ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып
табылады.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп
стандарттарында және субъектілердің қаржылық - шаруашылық қызметіндегі
бухгалтерлік есеп шоттарының бас есеп жоспарында бекітілген жалпы
қағидалары мен ерекшелігінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған
ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, айрықша ерекшелігіне есептің
сәйкес келуі қамтамасыз етеді.
Осы курстық жұмысымның ең басты мақсаты бұл:
- Меншікті капитал есебін ұйымдастыру және жүзеге асыру;
- Меншікті капитал құрылымын жалпылай анықтау мен зерттеу жасау;
- Меридиан ЖШС-ның жағдайына, көрсеткіштеріне сипаттама беру;
- Меридиан ЖШС-ның қаржылық жағдайы және меншікті капитал құрылымын
талдау.
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жалға көшуіне байланысты жаңа
кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің
маңызы мен рөлі арта түсуде. Осыған орай бухгалтерлік есептің құрылымына
өзгерістер енгізіп отыр. Елімізде жүргізіліп отырған бухгалтерлік есеп
жұмысы толығымен халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай орындалады
деп айтуға болады.
Қ.Р.Президентінің өзінің халқына “Қазақстан- 2030” жолдауында біздің
мемлекеттің дамуының ақырғы мақсаты экономикалық өсу болып табылады, оның
приоритеті берік ертең және келер 30 жыл ішінде ең негізгісі болып
табылатындығын айтады. Бухгалтерлік есеп барлық шаруашылық есебінің басты
негізгі бөліктерінің бірі болып есептелінеді. Кәсіпорындар, ірілі-уақты
шаруашылықтар мен мекемелер, ұйымдар, өнім өндіруші және қызмет көрсету
орындарының барлығы да бухгалтерлік есебін, аудитін, талдауын жүргізуге
міндетті. Мекемелер, мүліктер мен қаражаттар, қаржылар мен қорлар, өнімдер
мен өндірілген өнімдерді сату, көрсетілген қызметтерді өткізу процестері
болған кезде бухгалтерлік есепті, талдауды жүргізу негізгі экономикалық
мәселелердің бастысы болып табылады. Бухгалтерлік есеп, талдау арқылы
өндірілген өнім, көрсетілген қызмет, оларды сату, өткізу және айырбастау,
түскен қаржыны кіріске алу, бұларды дұрыс бөліп, тиімді пайдалану,
шаруашылық жұмыстарының барлығын әуел бастан ең соңына дейін жүргізуге,
нақты іске асыруға болады. Осы айтылғандардың барлығы бірдей есепке алынуы
бухгалтерлік есеп, талдауға тән сипат және басты шарт, міндетті түрде
орындауға тиісті экономикалық талап болып есептелінеді, бұларды дұрыс
бөліп, тиімді пайдалану, шаруашылық жұмыстарының барлығын әуел бастан ең
соңына дейін жүргізуге, нақты іске асыруға болады. Осы айтылғандардың
барлығы бірдей есепке алынуы бухгалтерлік есеп, талдауға тән сипат және
басты шарт, міндетті түрде орындауға тиісті экономикалық талап болып
есептелінеді.
І бөлім Кәсіпорындағы меншікті капитал есебінің ұйымдастыруының
теориялық аспектілері
1.1. Капитал түсінігі және оның түрлері.
Капиталдың мәніне теориялық көзқарастар. Нарықтық қатынастарға кеткен
кезде капитал сөзі жиі қолданылады, сонымен қатар капитал деп кез келген
ақшаны түсінеді. Қандайда бір капитал болмасын, ол өзінің қозғаласын
белгілі ақша сомасы түрінде бастайды. Алайда ақшаның және ақшаның капитал
ретіндегі айырмашылығы бар.
Ақшаның капиталға айналуының басты шарты - ақша иегерінің нарықта
сондай тауарды табу мүмкіншілігі болып, ол жаңа құнды жасайды. Сондай
тауар - жұмыс күші тауары жатады.
Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге
айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады.
Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы
заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның
құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде
қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы
осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден,
тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет
атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы
бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру
көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Кәсіпорын мүшесінің құрамы ұйымның барлық мүлкі (қызмет атқарушы
капиталы) айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып екіге бөлінеді.
Мүліктерді қызмет атқару мерзіміне қарай "негізгі (айналымнан тыс)
активтер" және "айналымдағы активтер" деп екіге бөледі.
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық
емес активтерден, қаржылық (ұзақ мерзімді) инвестициялардан, аяқталмаған
құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер шаруашылық субъектінің
материалдық-техникалық базасын жасауға және дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша қаражаттары, қысқа
мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлық-материалдық қорлар, дебиторлық
борыштар және басқа да активтср жатады.
Кәсіпорын мүліктерінің (капиталының) құралу көздері.
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы
қаржыларының құнынан құралады. Ұйымның меншікті капиталының көздері
болып мыналар саналады:
5110 - жарғылық капитал;
5410 - резервтік капитал;
5510-5610 - бөлінбеген пайда.
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан
басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және
ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және басқа да
кредиторлық борыштар жатады.
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған
қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып
табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
Кәсіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі
шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, жабық және
ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек.
Жарғылық қордың мөлшері қатысушылардың нақтылы үлес бағасына
байланысты. Әрбір үлестің мөлшері құрылтай құжаттарында пайыз есебінде
немесе жалпы жарғылық қордың сомасына қатынасы есебінде беріледі.
Мемлекеттік тіркелу кезінде заң бойынша оның қатысушылары жарғылық
қордың жартысынан көбін төлеуі керек. Қалған төленбеген үлес мекеменің
жұмыс істеуіндегі бірінші жылында төленуі тиіс.
Қосымша төленген капитал — қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы
(номиналдық) құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн
айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал — кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құнының
өскен сомасынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік (сақтық, сақтаулы) капитал — келешекте (алдағы уақыттарда)
болуы мүмкін зияндармен шығындардың (ысыраптардың) орнын толтыруға арналып
кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан (табысынан) бөлінген меншіктік
капиталының бір бөлігі. Резервтік (сақтық, сақтаулы) капиталдың мөлшері
мен құрылу тәртібі Қазақстан Республикасының заңдары мен ұйымның
(қоғамның) жарғысында қаралады (көрсетіледі).
Резервтік капитал - акционерлерлік қоғамның және басқа да тараптардың
таза табысының есебінен қалыптасатын меншік капиталының бір бөлігі.
Резеретік капитал субъектінің негізгі (оперативтік) қызметінен алынған
зияндарын жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда,
дивиденттерді төлеуге пайдаланылады. Резервтік капиталды құрау және оны
пайдалану құрылтайлық құжаттармен қолданыстағы заңдармен анықталады.
Резервтік капитал жарлық капиталымен және басқа да қаражаттармен бірге
бухгалтерлік баланстың пассивінде көрініс табады және ол кәсіпорынның
меншік капиталы болып табылады.
Бөлінбеген пайда (табыс) — кәсіпорынның жалпы кірісінен (пайдасынан)
барлық жұмсалған шығындарды (бюджетке төленген салық сомаларын, кірістен
(пайдадан) басқадай бағыттарға пайдаланған сомаларын шегеріп тастағандағы
қалған бөлігі болып табылады.
Капиталдың басты қасиеті өз иесіне табыс әкелу болып табылады. Капитал
бұл жұмысшыларды жалданбалы еңбектеріне негізделген топтың қатынасты және
қоғамның белгілі бір сипатын көрсететін өздігінен өсіп отыратын құн.
Капитал өсу көзі жұмысшыларға төленбеген еңбек болып саналады.
Нарықтық қатынастың кез келген субъектісінде қандай да болсын
өндірісті бастаудан бұрын оның ақша түрінде капиталы болу керек.
капиталды айналымға жібермесе, ол капитал болудан қалады. Ол кәсіпкер
рыноктан өндіріс ресурстарын алу керек (шикізат, материалдар, машиналар,
жұмысшылар күшін және т.б.).
Капиталдарды мынадай белгілер бойынша топтастыруға болады:
- бар болу формасы бойынша;
- құнның ауыстыру тәсілі бойынша;
- меншік капитал формасы бойынша;
- қаржыландыру көздері бойынша;
- пайдалану бағыттары бойынша.
Меншіктік формасы жөнінен капитал: жеке меншік (дара, отбасылық),
ұжымдық (кооперативтер, серіктестіктер, корпорациялар); мемлекеттік,
аралас, шетелдік болып келеді. Қалыптасу бастау көздері бойынша: өзіндік
және қарызға алынған капиталдан тұрады.
Өзіндік капитал - кәсіпорынның меншік иесі (немесе меншік иелері)
сөзсіз және айырықша меншік иесі болып табылады. Өз капиталына жарғылық
қорды яғни меншік иелерінің, акционерлердің алғашқы және одан кейінгі
қаржыларын салуларын және пайда есебінен капиталды қосымша өсірулерін
жатқызуға болады.
Қарыздық капитал - кәсіпорын белгілі уақытқа дейін иемденіп, келісімді
уақыт біткеннен кейін уақытша иеленгені үшін төлемі мен қайтарылатын
капитал.
Қарыздық капиталдың құрамына банктен алынған капиталдан басқа құнды
қағаз шығару арқылы (акциядан басқа) тартылған, кәсіпорын жалға алынған
машиналар, жабдықтар, ғимараттар секілді капиталдар да кіреді.
1.2. Меншікті капитал құрылымы және есепке алу жолдары
Меншік капиталдың ұйымдастырушылық есебі. Бухгалтерлік есеп жұмысын
жүргізу үшін күнделікті орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті
түрде үздіксіз құжаттарға жазылып отыратындығы бухгалтерлік есептің
негізгі қызметі болып табылады. Бухгалтерлік құжат орындалған
операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын жұмыстар мен
атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша куәлікті атауға болады.
Есептік саясатты құрудың негізгі талабы:
-бухгалтерлік есептеу стандартына сәйкес бухгалтерлік есепте
есептеу әдісі қолданылады.
Бюджетпен есептесу келесі салық түрлері арқылы жүзеге асады:
заңды тұлғалардың табыс салығы;
жеке тұлғалардың табыс салығы;
қосымша құнға салық;
және міндетті зейнетақықорға төлемдер.
Шаруашылық салық заңдарына сәйкес салық органына ай сайын, тоқсан
сайын, жыл сайын қаржылық ақпараттарды және керекті есептеді,
декларацияларды тапсырып отырады. Сондықтан бухгалтерлік есеппен қатар
салықтық есеп жүргізіледі.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты ақпарат
беру мен мүдделі жақтарға сыртқы мәліметтер беруде талаптар өзгерді.
Сондықтан әр түрлі жағдайларда шұғыл және дәл қимылдау үшін ақпаратты
компьютерлік өңдеуге аса көп мән беріледі. Шаруашылықта 1С.бухгалтерия
мамандандырылған жиынтығы Бухгалтерлік есеп компонентімен қолданылады.
Бухгалтерлік есеп келесдей жүзеге асады:
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз
контрагенттерімен (салық органдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып
алушылар, акционерлер және тағы басқалар) өзара қарым – қатынас үлкен әсер
етеді. Сондықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу –
жақсы қаржылық жағдайдың бірден – бір шарты болып табылады. Әрине ,
акционерлер өз жинақ қорларын тұрақты тиімділікке ие және дивиденттерді
ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсіпорынға салады.Қаржылық жағдай
кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік қарым – қатынастағы
потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің және серіктестерінің қаржылық
және басқа қатынастар тұрғысындағы эканомикалық қызығушылықтары қаншалықты
дәрежеде кепілдендірілгенін бағалайды. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының
объективті дұрыс бағасын алудың ең жақсы тәсілі, бұл – талдау.Ол
кәсіпорынның даму бағытын бақылауға, оның шаруашылық қызметіне кешенді
түрде баға беруге мүмкіндік береді және осындай жолмен басқарушылық
шешімдерді өңдеумен кәсіпорынның өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметі
арасында байланыстырушы қызметін атқарады.
Меншікті капиталды қалыптастыру мен пайдалануды оқып-білу шаруашылық,
жүргізуші субъектілердің іс-қызметін ұйымдастыру есебінің маңызды
бағыттарының бірі болып саналады. Меншікті капиталдың көлемі бухгалтерлік
баланста көрсетілген активтер мен міндеттемелердің құнын бағалауға
байланысты.
ҚР-ның Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы заңында бұл
терминге мынадай анықтама берілген: Меншікті капитал - субъектінің
міндеттемелері шегерілгеннен кейінгі активтері.
Меншікті капиталдың ерекшелігі - ол шаруашылық жүргізуші субъектінің
актив көзі ретінде үнемі алға шығуы, соған орай оның бар-жоғы білінбейді
(оны қолмен ұстауға болмайды).
30 Қаржылық есеп беруді ұсыну БЕС-де меншікті капиталға мыналар
жатады деп көрсетілген: жарғылық, резервтік қосымша төленген және қосымша
төленбеген капитал, бөлінбеген табыс (жабылмаған залал).
Жарғылық капитал есебі. Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған
кездегі қатысушылардың салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық
капиталды белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық
жүргізуші субъектінің іс-қызметінің өрісі мен жағдайына, ұйымдастыру-
құқықтық түріне байланысты.
Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі
жағдайларды қарастырады:
а) жарғылық капитал көлемінің құқықтық-иормативтік акті
талаптарына сай болуын;
ә)жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдығын;
б) бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал
етеді.
Жарғылық капиталдың есебі. Жарғылық капиталы - кәсіпорын капиталының
жарғысымен айқындалған және негізінен акцияны сатудан (акционерлік қоғам)
қалыптасатын немесе қатысушылардың, құрылтайшылардың (шаруашылық
серіктестіктердің және басқа да түрлерінің) салымдарынын есебінен түскен
түсімдердің бастапқы сомасы. Жарғылық қорға бағытталған қаражаттар сомасы
жаңадан құрылған кәсіпорынның қызметін қамтамасыз етуі тиіс. Кәсіпорын
мемлекеттік тіркеуден өткен кезде, оған қатысушылардың салымының сомасына
немесе акцияға жазылудан түскен сомаға тең жарғылық қоры құрылтай
құжаттарында көрсетіледі. Жарғылық капиталдың мөлшері, бір акцияның
тұрақты құны, жай және артықшылығы бар акциялардың ара қатынасы, Алтын
акцияның болуы акционерлер жиналысында белгіленеді және тиісті
мемлекеттік органдарда тіркеледі.
Жарғылық капиталға салымдарды төлеу үшін ақша қаражаттары,
интеллектуалдық меншікті қоса алғанда материалдық емес активтер, Ноу-
хау-лар, негізгі құралдар, жер иеленушілердің құқықтары т.б. активтер
қабылданады.
Жарғылық қоры акциялардың сатылған атаулы (номинальды) құны бойынша
бағаланады. Егерде сатылған акциялардың құны артса, онда олар жеке
көрсетіледі де, және сол құндардың төмендеген (арзандаған) кезінде пайда
болған айырманы жабу үшін пайдаланады. Бұл қаражаттардың Косымша төленген
капитал шотында есептелінеді.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жарғылық капиталының
мөлшері шектеліп отырады, яғни жалған капиталдың көп болмағанын көздейді.
Жарғылық капиталдың абсолютті көлемі және оның баланс пассивінің жалпы
жиынтығындағы үлесі-кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын
баяндайтын көрсеткіш.
50-ші Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары бойынша қалдығы, оның
құрылтай құжаттарында көрсетілген жарғылық капиталының мөлшеріне сәйкес
келуі керек. 50-бөлімшенің шоттары бойынша жазу жарғылық капиталының
белгіленген тәртібі бойынша жүреді, ұлғайған немесе азайған жағдайларда,
онда құрылтай құжаттарына тиісті өзгерістер енгізіледі.
50-ші Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары бойынша операцияларды
қарастырайық.
Жарғылық капиталдың аналитикалық есебі акционерлер немесе катысушылар
- жеке тұлғалар бойынша тізімдемеде (ведомоста) немесе машинограммада
жүргізіледі. Акциялардың аналитикалық есебін жүргізу үшін мына
мәліметтердің негіздемесі (реестрі) бойынша жүреді:
- акцияларға ие акционерлердің жалпы саны;
- артықшылығы бар акциялардың жалпы саны және оларға ие акционерлердің
саны;
- акциялардың 5%-інен астамына ие акционерлердің, сондай-ақ жеке
және заңды тұлғалардың жарғылық қордағы үлесі.
Көшірмеде: шығысқа жататын нөмірі, күні, тіркеушінің атауы және оның
көрсетілуі керек. Көшірмеге лауазымды (басшы) адам қол қояды және
тіркеушінің мөрімен куәландырады.
Акциялардың қозғалысы жөніндегі операциялардың бухгалтерлік есебіндегі
жазулар тәуелсіз тіркеушінің (бағалы қағаз ұстаушылардың тізімдемесін
жүзеге асыратын заңды тұлға) операцияларды тіркеуі негізінде,
тізімдемедегі тиісті жазуды өзгерту жолымен жүргізіледі.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектіні құру үшін құрылтайшылық
құжаттары (бұл құжаттардың ең негізгісі Жарғы болып табылады) болуы керек.
Құрылтайшылық құжаттар номиналдық тұрғыда растап, заң органдарында
мемлекеттік тіркеуден өтеді. Жарғыда субъект серіктестік құрылтайшыларының
салым ақшаларынан тұратын жарғылық капиталды жариялайды және тәуелсіз
аудиторлық тексеруге жатады.
Шаруашылық серіктестік мына формалар бойынша құрылуы мүмкін:
толық серіктестік - жарғылық капиталы оның құрылтайшысын анықтайды, алайда
заң актісі белгіленген ең аз деңгейдегі мөлшерден кем болмауы керек;
коммандиттік (сенімге негізделген) серіктестік - жарғылық капиталдың
мөлшері заң актілерімен белгіленген ең аз деңгейдегі мөлшерден кем керек.
Салымшылардың жиынтық мөлшері коммандиттік серіктестіктің жарғылық
капиталдың 50% құрылуы мүмкін;
жауапкершілігі шектеулі серіктестік - жарғылық капиталдың мөлшері
серіктестік құрылтайшылары анықтайды және заңда белгіленген ең аз
деңгейдегі мөлшерден кем болмауы керек;
қосымша жауапкершілікті серіктестік - жарғылық капиталдың мөлшері
жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндей анықталады, алайда бұл
серіктестіктің қатысушылары жарғылық капиталдағы өз салым ақшаларымен оның
міндеттері бойынша жауап береді, ал бұл соманың жетіспеушілігіне өз
мүліктерінің еселенген мөлшерінде өздерінің салым ақшаларына қосады
акционерлік қоғам - жарғылық капитал барлық жарияланған акциялар
шығарымының жиынтық атауы (номиналдық) құнына тең, алайда заңда
қарастырылған ең деңгейдегі мөлшерден кем болмауы керек. Акциоларға ашық
жазылыс жарғылық капиталдың толық төлеміне дейін жеткізілмейді
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталдың ең аз деңгейдегі
көлемі - бір айлық есеп айырысу көрсеткішінің 50000 есе мөлшерін құрайды
(13.05.03 ж №415 Акционерлік қоғамдар туралы заңның) және мемлекеттік
тіркеуден өткен күннен кейін 30 күннің ішінде төленуі керек. Артықшылықты
акционы шығару барлық жарияланған акциялардың жалпы санының 25% көп болуы
керек .
еншілес және тәуелді шаруашылық серіктестігі - жарғылық капитал
акционерлік қоғамдардың бір-бірімен өзара қатысуымен қалыптасады;
өндірістік капитал - жарғылық капитал кооперативтік мүшелерінің пай салу
есебінен қалыптасады;
мемлекеттік кәсіпорын - шаруашылық меншік құқығына немесе оперативтік
басқаруға негізделеді;
коммерциялық емес ұйымдар - басқарушылық, әлеуметтік - мәдени немесе
коммерциялық емес сипаттағы меншіктенушілермен құрылатын және
қаржыландыратын ұйым.
Шаруашылық жүргізуші субъект жарғылық капиталға мүліктік және ақыл
- ой (интелектуально) қызметі түрінде қаржылық салымды жүзеге асырса,
басқа субъектілер кәсіпкерлік табыс, капитал проценті мен өсімін алу
мақсатында акция пакетін алу жолымен бұл қызметке ықпал етіп, бақылау
жүргізеді. Мұндай салуды (яғни салымды) инвестиция деп атайды.
Бухгалтерлік есептің 13 Шоғырланған (консолидированная) қаржылық есеп
берушілік және еншілес серіктестіктегі инвестиция есебі стандартына және
оның әдістемелік ұсынысына сәйкес - егер дауыс беру құқығымен
инвестрленген объектінің 50% акциясына көбіне ие болса, онда бұл иелену
бақылау жүргізуге мүмкіндік береді.
Тауарлы - материалдық құнлылықтардың жарғылық қорына төлеген жарнаны
бағалау мен оны растау үшін бастапқы құжаттармен (жүк- құжаттары,
құндылықтарды қабылдау - беру актілері, т.б.) бекітілуі тиіс және оған
қажет аудиторлық тексеру қорытындысы керек; жарғылық капитал ақшалай
қаражатар салымы барысында төлем құжаттары ұсынылса жеткілікті саналады;
шаруашылықты қайта тіркеу кезінде оған қатысушының ақшалай салымы
серіктестіктің бухгалтерлік құжаттарымен немесе аудиторлық қорытындысымен
расталуы керек.
5020 шот бойынша қалдық қалатын болса, онда ол орналастырылған акция
емес, хабарландырылған акциялардың саны мен құны жөніндегі ақпаратты
білдіреді. Бұл шот жалған активтер шоты болып табылады, өйткені ол дағы
есептелінген акциялар ешбір нәрсемен қамтамасыз етілмейді және ешбір
құқықтың артықшылықтарымен ерекшеленбейді.
Қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік
қарым – қатынастағы потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің және
серіктестерінің қаржылық және басқа қатынастар тұрғысындағы эканомикалық
қызығушылықтары қаншалықты дәрежеде кепілдендірілгенін бағалайды.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайының объективті дұрыс бағасын алудың ең жақсы
тәсілі, бұл – талдау.Ол кәсіпорынның даму бағытын бақылауға, оның
шаруашылық қызметіне кешенді түрде баға беруге мүмкіндік береді және
осындай жолмен басқарушылық шешімдерді өңдеумен кәсіпорынның өзінің
өндірістік кәсіпкерлік қызметі арасында байланыстырушы қызметін
атқарады.Әйтсе де, акционерлік қоғам бағалы қағаздар нарығындағы қолайлы
жағдайлар кезінде өз акцияларын олардың номиналды құнынан жоғары 6ағаға
өткізе алса, әсіресе андеррайтердің көмегімен жүзеге асырса, онда оның
пайдасы бар екенін жоққа шығаруға болмайды. Сатылатын құнының номиналдық
құнынан артып түскен сомасы 1030 "Есеп айыру шотындағы қолма қол ақша"
шотынын дебетінде және "Қосымша төленген капитал" шотының кредитінде
көрсетіледі. Жарияланған жарғылық капиталды 5110-ші Төленбеген капитал
шоты бойынша толық төленген жағдайда қалдық қалмайды, әйтсе де, бұл шотта
қалдық қалуы мүмкін.
Акционерлік қоғамның таза активтерінің мөлшерін анықтау кезінде, оның
жарғылық капиталының мөлшері 5020-ші контпассивтік шоты бойынша
көрсетіледі және тап сол сомаға дебеттік қалдықтың сомасы азайтылады.
Мемлекеттік кәсіпорынның жарғылық капиталының мөлшерін оның
құрылтайшылары белгілейді, және де ол кәсіпорынға беріліп отырған мүліктің
жалпы құнынан артық болуы мүмкін, бірақ 10000 есептік көрсеткіштен кем
болмауы керек. Мемлекеттік кәсіпорынның жарғылық капиталының есебі жеке
5010 шоттың тиісті аралық шотында жүргізіледі.
1.3 Резервтік, жарғылық және бөлінбеген капиталдар есебі.
Резервтік капитал - акционерлерлік қоғамның және басқа да тараптардың
таза табысының есебінен қалыптасатын меншік капиталының бір бөлігі.
Резеретік капитал субъектінің негізгі (оперативтік) қызметінен алынған
зияндарын жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда,
дивиденттерді төлеуге пайдаланылады. Резервтік капиталды құрау және оны
пайдалану құрылтайлық құжаттармен қолданыстағы заңдармен анықталады.
Резервтік капитал жарлық капиталымен және басқа да қаражаттармен бірге
бухгалтерлік баланстың пассивінде көрініс табады және ол кәсіпорынның
меншік капиталы болып табылады.
Резервтік капиталдың есебі 53-ші "Резервтік капитал" бөлімшесінің
мынадай пассивті шоттарында жүргізіледі: 5310-ші "Заңдармен белгіленген
резервтік капитал" және 5340-ші "Басқа да резервтік капитал".
Заңдармен белгіленген резервтік капиталдың есебін. Жыл сайын түскен
таза табыстан аударып отыру акционерлердің жалпы жиналысында белгіленеді.
Оның мөлшері жарияланған жарлық капиталдың 15%-нен кем болмауы керек.
Резервтік капиталдарды қалыптастырған (құраған) кезде 5410 шоты
дебеттеленеді.
Резервтік капитал қаражатарын пайдалану 5310-ші шоттың дебетінен мына
шоттардың кредитінде көрініс табады:
Басқа да резервтік капитал есебі, 5340-ші "Басқа да резервтік капитал"
шотында жүргізіледі. Бұл шотта заң тәртібімен көзделген ең төменгі
мөлшерден тыс жасалған резервтік капиталдар есептелінеді.
5340 шоттың дебеті мен кредиті бойынша шоттар корреспонденциясы 5310
шоттың корреспонденциясына ұқсас. Бұндай резервтер кәсіпорынның өз қалауы
бойынша қалыптастырылады.
Акционерлік қоғамдар мен басқа да ұйымдар өздерінің таза пайдасы
есебінен жоғарыда айтылғандай резервтік капитал құрады. Бұл резервтік
капиталдың мөлшері қоғамның жарғысында белгіленеді. Резервтік капиталдағы
жинақталған сома алдын ала болжанбаған (есептелмеген), төтенше
жағдайлардан болатып шығындарды жабу үшін жұмсалады. Жалпы резервтік
капиталдағы жинақталатын сомаларды жұмсау тәртібі акционерлік қоғамның
жарғысында бекітіледі. Резервтік капиталдың жұмсалуына байланысты азаюы
келесі есепті кезең ішінде қоғамның жарғысында көрсетілген мөлішерге тең
етіп қайта қалыптастыруды қажет етеді. Кәсіпорындарда резервтік капиталдың
есебі "Резервтік капитал" бөлімінің:
"Заңмен белгіленген резервтік капитал ",
"Басқадай резервтік капитал " - деп аталатын шоттарда есептеледі.
5340 "Басқадай резервтік капитал" деп аталатын шоттар түрінде
жазу жазылуы тиіс.
Акционерлік қоғамда немесе басқа да ұйымдар өздерінің тапқан таза
пайдасының есебінен әр түрлі бағыттарға байланысты қорлар құруына
болады.Бұндай бағытта құрылған қор сомаларын керекті уақытында жұмсағаннан
кейін қайта қалыптастыру кәсіпорын үшін міндетті болып саналмайды. Ол
аталған қорлардың есебі Басқадай резевтік капитал деп аталатын шотта
жүргізіледі.
Кәсіпорынның резервтік капиталы іс жүзінде заңнамамен құрылтайшы
құжаттарға сәйкес болжанбаған шығындарды және инвесторларға осы
мақсаттарға арналған табыс көлемі жетпеген жағдайда инвесторларға шығынның
орнын жабу үшін құрылады.
Басқаша айтсақ, кәсіпорынның резервтік капиталы - кәсіпорынның
тоқтаусыз жұмысына және үшінші тұлғалардың мүдделерін сақтауға кепіл болып
шығады. Мұндай қаржылық көздің бар болуы үшінші тұлғаларға кәсіпорынның өз
міндеттемелерін орындайтындығына сенім арттырады. ЖШС-ң резервтік
капиталының пайда болуы міндетті және ерікті сипатта. Алғашқы жағдайда ол
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, ал екінші жағдайда -
кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында, немесе оның есеп саясатында
белгіленген тәртіпке сәйкес құрылады. Кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында
резервтік капитал құру көзделмесе, кәсіпорынның оны құруға құқы жоқ.
Заңнама бойынша резервтік капитал құруға міндетті кәсіпорындар оны
баланстың Резервтік капитал бабы бойынша көрсетеді. Осылайша ашық
акционерлік қоғам резервтік капиталды қоғамның шығындарын жабу үшін
жарияланған жарғылық капиталдың 15%-нен кем емес мөлшерде жасауы тиіс.
Кәсіпорынның резервтік капиталы мемлекттік тіркеуден өткен уақытынан
бастап екі жыл ішінде құрылуы тиіс. Ол акционерлік қоғамның жалпы жиналысы
белгілейтін мөлшерде, таза табыстан (пайдадан) жыл сайын аудару жолымен
қалыптасады.
Резервтік капиталды қалыптастыру мен пайдалану былайша көрсетіледі.
Резервтік капиталға аударымдар - ДТ 5410 КТ 5310 , 5340 шоттары
бойынша жазба негізінде корреспонденцияда шоттармен бақыланады:
Резервтік капитал есебі 13 журнал - ордерде жүргізіледі. Аудитор
резервтік капиталды тексергенде оны құру мен пайдаланудың дұрыстығын,
баланста көрсетілген Резервтік капитал бабы бойынша, жыл басы мен
соңындағы қалдықтардың 13 журнал ордендердің мәліметтері бойынша Бас
кітапты келтірген 5310 шот қалдықтарымен сәйкестігін міндетті түрде
анықтауға тиіс.
Резервтік капитал субъектісінің негізгі (оперативтік) қызметінен
алынған заңдарын жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда
дивиденттерді төлеуге пайдаланады. Резервтік капиталды құрау және оны
пайдалану құрылтайлық құжаттарымен қолданыстағы заңдармен анықталады.
Заңдармен белгіленген резервтік капиталдың есебі. Шаруашылық жүргізуші
серіктестіктің (ЖШС, АҚ және басқалар) резервтік капиталы құрылтайшылардың
құжаттарында (жарғысында, құрылтай шартында) белгіленеді, сондай - ақ
белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік тіркеуден өтеді. Осы құжаттарда
есеп беріліп отырған жылдан түскен табысты бөлу (табысты резервті
капиталға жіберу) тәртібі белгіленеді.
Қазақстан Республикасы Президентінің Шаруашылық серіктестіктері
туралы 1995 жылғы 2 мамырдағы №2255 Заң күші бар Жарғыға сәйкес ашық
акционерлік қоғам жарғылық капиталдың 10%-інен кем емес мөлшерде өзінің
резервтік капиталын құруға міндетті. Резервтік капиталды құру және
пайдалану тәртібі жарғымен белгіленеді. Өндіріс көлемінің өсуіне,
құнсыздануға, басқадай жағдайларға байланысты жарғылық капитал ұлғайған
кезде резервтік капитал да соған сәйкес ұлғаюы мүмкін.
Жарғылық қордың мөлшері қатысушылардың нақтылы үлес бағасына
байланысты. Әрбір үлестің мөлшері құрылтай құжаттарында пайыз есебінде
немесе жалпы жарғылық қордың сомасына қатынасы есебінде беріледі.
Мемлекеттік тіркелу кезінде заң бойынша оның қатысушылары жарғылық
қордың жартысынан көбін төлеуі керек. Қалған төленбеген үлес мекеменің
жұмыс істеуіндегі бірінші жылында төленуі тиіс.
Таратылмаған кіріс (жабылмаған зиян) 54 бөлімше шоттарында
жүргізіледі. Оған мынандай шоттар кіреді: 5410,5430
Мәліметтік жылдағы таратылмаған кіріс (жабылмаған зиян) осыларды
жинақтайтын ақпараттары бар және оның есебі мен қозғалысының есебі 5410
шотта жүргізіледі.
Жарғылық капитал экономикалық субъектінің меншікті капитал құрамына
кіріп, кредиторларының қызығушылығының кепілдігі, оның ең аз мүліктік
мөлшерін көрсетеді.
Жарғылық капиталдың мөлшері жылдық іс-әрекеттердің қорытындысы
негізінде немесе құрылтайшы құжаттарды қайта тіркеу әсерінен өсіп немесе
кеміп отырады.
Жарғылық қордың жағдайы мен қозғалыс ақпараттарын жинақтауға 5010
шот Жарғылық капитал арналған. Бұл шоттың сальдосы жарғылық капиталдың
құрылтайшы құжаттарда жазылған мөлшеріне тең. 5010 шотқа жазулар тек
жарғылық капитал өскенде немесе кемігенде белгіленген тәртіппен және
құрылтайшы құжаттарда өзгерту енгізгеннен кейін ғана жазылады.
Мемлекеттік тіркеуден өткен экономикалық субъектінің жарғылық
капиталы құрылтайшылардың үлесі сомасына 5010 Жарғылық капитал шотының
кредитіне 5020 Төленбеген капитал шотымен корреспонденцияланып бірге
көрсетіледі. Сонымен қатар кәсіпорынның экономикалық тұрақтылығына
кепілдік беру үшін резервтік капитал есебі жүргізіледі. 5010 Жарғылық
капитал шотының аналитикалық есебі мекеме құрылтайшылары туралы
ақпаратты және капиталдың құрылу кезеңі мен акциялар түрлері туралы
ақпаратты көрсететіндей ұйымдастырылады.
Жарғылық капиталдың үлес төлемі ретінде ақшалай, материалдық емес
активтер (ойлық меншік), Ноу-хау, негізгі құралдар, жер иелену құқығы
және басқа активтер қолданылады.
Мекеменің қаржылық жағдайы бухгалтерлік баланс бойынша және
Мекеме балансына қосымшасы бойынша талданады. Талдаудың бұл кезеңінде
мекеменің іс-әрекеті туралы, мүліктік құрамы, олардың қайнар көзі
туралы және көрсеткіштер арасындағы байланыстар туралы алғашқы түсінік
пайда болады.
Бөлінбеген табыстың (жабылмаған зиян) есебі бухгалтерлік есептің Бас
есеп - жоспарында 54 бөлімшесіндегі шоттарында жүргізіледі.
Есепті жылдың бөлінбеген табысының (жабылмаған зияны) есебі есеп
берілетін жылдан пайда болған бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиянының
сомасының қолда бары және қозғаласы туралы ақпараттарды жинақтауға
арналған 5430-шотты пайдаланады.
Есеп берілетін жылдың сомасында 5430 шотқа жыл ішінде есептелген
табыстың немесе зиянның сомасы жазылады.
Жоғарыда келтірілген жазбалардан кейін 5410-ші шот бойынша қалдық
қалмауы керек, сондықтан ол міндетті түрде 54 шотымен жабылады.
Жыл ішіндегі әртүрлі қызмет түрлерінен түскен табыстар 60-ші
Негізігі қызметтен түскен табыстар бөлімшесінің 6010 шоттарында, 72-ші
Негізгі емес қызметтен түскен табыс бөлімшесінң 5210 - 6160 шоттарында,
70-ші бөлімшесінің шоттарында, оған 7010 шоттар кіреді, сондай - ақ 7110,
7440, 7410, 7470, 7700 шоттарында жыл бойы жалпы алынған табыстан алынатын
шығыстар жинақталады.
Жыл аяғында алынған табыстар сомасына шоттардың мынадай
корресподенциясы жасалады:
60-ші Негізгі қызметтен түскен табыстар бөлімшесінің 6010 және 61-ші
Негізгі емес қызметтен түскен табыс бөлімшесінің шоттары 6210, 6160
шоттар дебеттеледі, 54-ші Жиынтық табыс (зиян) шоты кредиттеледі.
Төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан алынған табыстар
сомасына шоттардың мынадай корреспонденциясы анықталады:
Төтенше жағдайлардан түскен табыстар (зияндар) бөлімшесінің шоттары
және Басқа ұйымдарға үлестік қатынастан түскен табыстар (зиян) шоттары
дебеттеліп, 54 Жиынтық табыс (зиян) шоты кредиттеледі.
Кәсіпорынның есепті жылда бөлінбеген табысының (жабылмаған зияны)
есебі есеп берілетін жылда пайда болған бөлінбеген табыс немесе жабылмаған
зиянның сомасының қолда бары және қозғалысы туралы ақпараттарды жинақтауға
арналған 5410-шотында жүргізіледі.
Ал есеп берілетін жылдың соңында 5410 шотқа жыл ішінде есептелген
табыстың немесе зиянның сомасы жазылады. алынған зиян сомасына жоғарыдағы
жазу керісінше жазылады.
Сондай-ақ кәсіпорын кәсіпкерлік қызметтен зиян (жылдық жиынтық
табыстағы көзделген шегерістердің асып кетуі) шеккен болса, онда мұндай
шығындар болашақ кезендердің жылдық жиынтық табысы есебінен өтелу үшін ол
бес жылға дейін кейінге қалдырылуы мүмкін.
Кәсіпорынның қорытынды табысынан бюджетке төленетін салықтарын және
табыстың есебінен өтелетін басқадай шығындарды төленгеннен қалған сомасы
есепті жылдың "бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны)" болып табылады.
Жалпы жауапкершілігі шектеулі серікетестіктің немесе қандайда бір
кәсіпорынның құрылғаннан бастап жұмсалмаған (бөлінбеген) таза пайдасы оның
капиталы болып саналады. Кез келген кәсіпорынның меншікті капиталының
жалпы сомасы, яғни барлық активтерінің сомаларының қосындысынан
міндеттемелері сомаларының қосындысын алып тастатандағы қалған сомасы
кәсіпорынның немесе акционерлік қоғамның жарғысында көрсетіліп белгіленген
жарғылық капиталының сомасынан кем болмауы тиіс. Сонымен қатар
кәсіпорынның баланс активтінің нетто сомасы қоғамның жарғысында
белгіленген жарғылық қордан кем болған жағдайда ұйымның қызметінің
рентабелділігінің төмен екендігін көрсетеді. Бұндай жағдайда кәсіпорынның
жарғылық қорынның мөлшері қайта қаралуға тиісті.
Есепті жылдың соңында барлық кәсіпорындардың бухгалтериясында жетінші
"кірістер" және сегізінші "шығыстар" деп аталатып бөлім шоттары "жиынтық
кіріс (зиян)" деп аталатын шотпен жабылуы тиіс, яғни бұл шоттарда қалдық
қалмайды. Жоғарыда аталған жетінші бөлім шоттарын жабу барысында
бухгалтерлік есепте жетінші "кірістер" деп аталатын бөлім шоттары
дебиттелініп, "жиынтық кіріс (зиян)" деп аталатын шот кредиттелінеді. Ал
сегізінші бөлім шоттарын жабу барысында бухгалтерлік есепте "жиынтық кіріс
(зиян)" деп аталатын шот дебиттелініп, сегізінші "шығыстар" деп аталатын
бөлім шоттары кредиттелінеді
ІІ бөлім Меридиан ЖШС-нің меншікті капитал есебі.
2.1. Меридиан ЖШС-нің сипаттамасы және оның жалпы бухгалтерлік
көрсеткіштері.
Меридиан жауапкершілігі шектеулі серіктестік жарғысы Қазақстан
Республикасының азаматтық Кодексінің нормаларының Қазақстан
Республикасының Шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер
туралы Заңдарының, ағымдағы жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің
кәсібін реттейтін Заңдарына сәйкес және оның негізінде жасалған.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Меридиан коммерциялық мекеме,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік формада, жұмыс жүргізу үшін және
ұйымдастыру үшін осы жарғы мен қалыптасқан. Жауапкершілігі шектеулі
серіктестік Меридиан мақсаты – пайда түсіру. Серіктестіктің атауы: толық
қазақ тіліндегі атауы: Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Меридиан
қықаша атауы: ЖШС Меридиан толық орыс тіліндегі атауы: Товарищество с
ограниченной ответсвенностью Меридиан, қысқаша орыс тіліндегі атауы: ТОО
Меридиан.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Меридиан қатысушылары:
1) Зорин Павел Семенович. 1958 жылы 12.06. туған, жеке куәлігінің
номері № 0023455838, Қазақстан Республикасының Ішкі Істер Министрлігімен
1997 ж. 01.12. берілген, тұратын мекен – жайы: индексі 071400, Шығыс
Қазақстан Облысы, Семей қаласы, Загородняя көшесі, 175 үй.
2) Бектурганова Гульмира Болатовна, 1951 жылы 15.07. туған, жеке
куәлігінің № 001139527, Қазақстан Республикасының Ішкі Істер
Министрлігімен 1998 ж. 24.05. берілген, тұратын мекен – жайы: индексі
071400, Шығыс Қазақстан Облысы, Семей қаласы, Найманбаев көшесі 185 үй.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Меридиан арықарай
Серіктестік, Транзит коммандиттік серіктестіктің құқық орнын басушы
құқықты тұлға, жеке меншігінде ерекшеленген мүлігі бар, және сол
мүлігімен өзінің міндеттеріне жауап береді. Серіктестіктің дербес
теңгерімі бар. Серіктестіктің мөрі, өз атын жазған бланкілері бар.
Серіктестіктің Жарғысы қатысушылары жиналасында бекітіледі,
барлық қатысушылар Жарғыға қолдарын қояды.
Серіктстіктің мекен – жайы: индексі 071400, Қазақстан
Республикасы, Шығыс Қазақстан Облысы, Семей қаласы, Дулатов көшесі, 135
үй.
Серіктестіктің қызметінің мерзімі шектелмеген.
Жылдық активтерінің жалпы құны алпыс мың еселік есептік
көрсеткіштерін, сонымен қатар қызметкерлерінің жылдық саны елу адамнан
асқан жағайда, Серіктестік шағын кәсіпкерлік субьектісі мәртебесін
жоғалтып, Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңнамасында
қарастырылған жеңілдіктерден айрылады.
Серіктестіктің жұмыстарының негізгі түрлері мынадай:
1) газоэлектросварщиктерді даярлау, және оларды қайта даярлау,
есепшілерді, ЭМ және ЭМ операторлерін, тағы басқа мамандарын оқытып
даярлау;
2) жарнама кәсібі;
3) автотехниканы жөндеу және оған сервистік қызмет жүргізу;
4) автотехника тұрақтарын ұйымдастыру;
5) саудалық – сатып алу кәсібі, коммерциялық дүкендер ашып комиссиялық
сауда жүргізу;
6) қауым тамақтандыру қызметі (кафе, асхана, жеңілтез тамақтану, фито
– бар, шашлық даярлау);
7) Қазақстан Республикасының заңнамасымен тиым салынбаған басқа
кәсіптердің түрлері.
Ағымдағы заңнамаға сәйкес лицензиямен жүргізілетін кәсіпкердің
барлық түрлерін, Серіктестіктің белгіленген тәртіп бойынша алынған
лицензиясы бар болғанда ғана жүргізуге құқығы бар.
Серіктестіктің, лотерея өткізуге; нашақорлық заттармен және
прекурсорлармен айналым әрекет жасауға; нан қабылдау нүктелерінде
астық сақтау кәсіпке; ойын, шоу – бизнес саласындағы бизнес саласындағы
қызметке; сертификаттау, метрология және сапа басқару саласындағы
қызметке; мұнай, мұнай өнімдері, газ, электрлі және жылу энергиясын
таратуға; радиоактивті материалдардың айналымымен байланысты қызметті
жүзеге асыруға; банктік қызметке және сақтандыру нарығындағы қызметке;
аудиторлық қызметке; құнды қағаз нарығындағы кәсіби қызметке;
акциздік өнімдерді өндіру немесе акциздік өнімдермен көтерме сауда
жасауға құқығы жоқ.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің міндетті деректемелеріне
жататындар келесілер:
- құжаттың аты, нысанының коды;
- құжаттың толтырылған уақыты (күні, айы, жылы);
- құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні;
- шаруашылық операциясының мазмұны;
- шаруашылық операцияның өлшемі;
- шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес құжаттарды
толтыруға жауапты адамдардың аты-жөні, қолдарының үлгілері;
Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің есеп саясаты сол кәсіпорында
қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы
әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды. Есеп
саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша
амортизацияны есептеу әдістері, табысты есептеу әдістері және тағы сол
сияқты.
Сонымен қатар есепті жүргізіп қана қоймай, оның тиімділігін қатаң
талап етіп, әділ бағасын беретін және де кеңес беріп, нұсқау көрсететін
бухгалтерлік есептің дұрыстылығын қадағалайтын аудит болып табылады.
Меридиан жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бухгалтерлік есебі
аудиттің зерттеу объектісі болып саналса, аудит – бухгалтерлік есептің
сапасын, тиімділігін арттырып, оны халықаралық өлшемдер мен стандарттарға
негізделіп жүргізуге жетелейді және оны талдаудыңда ерекшелігі зор көмек
береді.
Меридиан ЖШС-ның өз міндеттемелері бойынша есептеу мүмкіндігі
немесе сауда, несие және басқа да төлем сипатындағы операциялардың
нәтижесінде пайда болатын кәсіпорынның төлем міндеттемелерін уақтылы және
толық орындау мүмкіндігін көрсететін төлем қабілеттілігі, қаржылық
тұрақтылықтың сыртқы көрінісі болып табылады. Меридиан ЖШС-ның
қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді. Оларды
келесідей түрлерге жіктейді:
1. Пайда болу орнына байланысты – ішкі және сыртқы;
2. Нәтижесінің маңыздылығына байланысты – негізгі және негізгі емес;
3. Құрылысы бойынша – қарапайым және күрделі;
4. Әрекет ету уақыты бойынша – тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты
болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорынның еркіне бағынышты емес.
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі – бұл
қаржылық ресурстарының құрамы мен құрлымы, олардың басқару стратегиясы мен
тактикасының дұрыс таңдалып алынуы.Кәсіпорын өз қаржы ресурсы, соның
ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне
алады. Сонымен бірге тек таза табысының көлемі ғана емес, сонымен қатар
оны тарату құрылымы, әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте
маңызды болып табылады.
Меридиан ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар
нарығындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы) қаражаттарын
қаншалықты көп тарататын болса, оның қаржылық мүмкідіктері де соншалықты
жоғары болады, алайда, сонымен бірге қаржылық тәуекелділік те өседі – яғни
кәсіпорын өз кредиторларымен уақытында есептесе алады және де кәсіпорынның
төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің бір түрі ретінде резервтерге
үлкен роль берілген.
Меридиан ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығына әсер ететін мынадай ішкі
факторларды атап көрсетуге болады:
– Кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
– Шығарылатын өнімнің (жұмыс,қызмет) құрылымы және оның жалпы төлем
қабілеттілігі бар сұраныстағы үлесі;
– Төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
– Шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы
динамикасы;
– Қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса
алғандағы мүлік пен қаржы ресурстарының жағдайы;
– Кәсіпорындарды басқару тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының
әсері, қоғамда үстемдік етуші техника мен технология, төлеу қабілеті бар
сұраныс және тұтынушылар табысының деңгейі, ҚР үкіметінің салық және несие
саясаты, кәсіпорынның қызметін бақылау жөніндегі заң актілері, сыртқы
экономикалық байланыс және тағы басқалар жатады.
Қорыта келгенде Меридиан жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
тиімді қызмет етуіне жалғыз бухгалтерлік есеп қана емес екенін көріп
отырмыз, яғни аудит пен талдауды да ұйымдастырудағы үлесі зор екені
байқалады.
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың
қаржылық жағдайын талдаудың басты мақсаты келесілер болып табылады:
– Қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі
өзгірісі;
– Активтермен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті,
оларды таратудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті
зерттеу;
– Айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы
міндеттемелермен арақатынасын анықтау;
– Қаржы – есептік және несие ережесін сақтау;
– Кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
– Кәсіпорын табыстылығын бағалау;
– Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
– Ағымдағы активтердің айналымдылық есебі.
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың
қорытындылаушы кезеңі болып табылады және ол 3 сатыны қамтиды: жабдықтау,
өндіріс және өткізу; бұлардың жиынтығы коммерциялық, өндірістік және
қаржылық қызметті құрайды.
Меридиан ЖШС-нің қаржылық жағдайын талдауда қаржылық
тұрақтылықтарына мыналар жатады:
1. кәсіпорынның активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын
талдау;
2. кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолюттік және салыстырмалы
көрсеткіштерін талдау;
3. баланс өтімділігін талдау;
4. кәсіпорынынң төлем қабілеттілігін және несие қабілеттілігін талдау;
5. кәсіпорын активтерінің қалыптасыу көздерінің құрамдық және
құрылымдық динамикасын талдау.
2.2. Меридиан ЖШС – нің жарғылық капитал есебі.
Негізгі және айналымы қорлар, тағы басқа мүліктер, бағасы дербес
теңгерімде көрсетілген, Серіктестіктің мүлігін құрайды.
Серіктестіктің мүлігін толтырудың көздері:
– қатысушылардың жарғылық капиталға салған салымдары;
– қосымша салымдар;
– шаруашылық, коммерциялық кәвсіптерден түскен пайда, тағы басқа заңды
жолдармен алынған мүліктер;
Серіктестіктің жарғылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ.
І. БӨЛІМ. Кәсіпорындағы меншікті капитал есебінің ұйымдастыруының
теориялық аспектілері.
1.1 Капитал түрлері,
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...5
1.2 Меншікті капитал құрылымы және есепке алу
жолдары ... ... ... ... ... ..8
1.3 Қайтарылып алынған капитал
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .13
ІІ. БӨЛІМ. Меридиан ЖШС – ның меншікті капитал есебінің жүргізілу
ерекшеліктері.
2.1 Кәсіпорынның сипаттамасы және оның жалпы бухгалтерлік
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2 Меридиан ЖШС-ның жарғылық капитал
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ..22
2.3 Меншікті капиталдың аналитикалық және синтетикалық есебі ... ... .25
ІІІ. БӨЛІМ. Меншікті капиталдың есебін, талдауын жетілдіру шаралары
3.1 Меншікті капитал есебін ҚР-ның Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік туралы заңын қолданылуы арқылы
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30
3.2 Меншікті капитал есебін №1 ХҚЕС №2 ҰБЕС арқылы
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
3.3 ҚР-ның 2009 жылғы салық кодексіне сәйкес коорпоративті табыс
салығы мен таза табыс бойынша
төлемдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3.4. Меншік капитал есебінің шет елдерде жүргізілуі және 1С
бухгалтерия 8.0.
қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...39
Қорытынды.
Қосымшалар.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
КІРІСПЕ.
Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі дамуының бухгалтерлік есебі
басқару жүйесінде ең басты орын алуда. Басқару мен нарықтық экономиканың
дамуына, әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдері әзірлеуге, негіздеу мен
қабылдауға субъектінің нарықтағы іс - қимылын анықтап, бәсекелес -
субъектіні айқындауға, сондай - ақ субъектілердің қаржылық және шаруашылық
қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің
басты мақсаты болып табылады.
Осыған орай, бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл
шаруашылық қызметтің іс - әрекетін сипаттап, оның табысы мен шығынын есепке
алып, және де капитал есебін, қаржылық жағдайын ашып көрсетуге болады.
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып,
қоғамның экономикалық - әлеуметтік жағдайларын сай өндірістерге ұшырап келе
жатқан, сондай - ақ өмірде өзінің ерекшелігімен оқшауланатын ғылым болып
табылады.
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп
стандарттарында және субъектілердің қаржылық - шаруашылық қызметіндегі
бухгалтерлік есеп шоттарының бас есеп жоспарында бекітілген жалпы
қағидалары мен ерекшелігінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған
ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, айрықша ерекшелігіне есептің
сәйкес келуі қамтамасыз етеді.
Осы курстық жұмысымның ең басты мақсаты бұл:
- Меншікті капитал есебін ұйымдастыру және жүзеге асыру;
- Меншікті капитал құрылымын жалпылай анықтау мен зерттеу жасау;
- Меридиан ЖШС-ның жағдайына, көрсеткіштеріне сипаттама беру;
- Меридиан ЖШС-ның қаржылық жағдайы және меншікті капитал құрылымын
талдау.
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жалға көшуіне байланысты жаңа
кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің
маңызы мен рөлі арта түсуде. Осыған орай бухгалтерлік есептің құрылымына
өзгерістер енгізіп отыр. Елімізде жүргізіліп отырған бухгалтерлік есеп
жұмысы толығымен халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай орындалады
деп айтуға болады.
Қ.Р.Президентінің өзінің халқына “Қазақстан- 2030” жолдауында біздің
мемлекеттің дамуының ақырғы мақсаты экономикалық өсу болып табылады, оның
приоритеті берік ертең және келер 30 жыл ішінде ең негізгісі болып
табылатындығын айтады. Бухгалтерлік есеп барлық шаруашылық есебінің басты
негізгі бөліктерінің бірі болып есептелінеді. Кәсіпорындар, ірілі-уақты
шаруашылықтар мен мекемелер, ұйымдар, өнім өндіруші және қызмет көрсету
орындарының барлығы да бухгалтерлік есебін, аудитін, талдауын жүргізуге
міндетті. Мекемелер, мүліктер мен қаражаттар, қаржылар мен қорлар, өнімдер
мен өндірілген өнімдерді сату, көрсетілген қызметтерді өткізу процестері
болған кезде бухгалтерлік есепті, талдауды жүргізу негізгі экономикалық
мәселелердің бастысы болып табылады. Бухгалтерлік есеп, талдау арқылы
өндірілген өнім, көрсетілген қызмет, оларды сату, өткізу және айырбастау,
түскен қаржыны кіріске алу, бұларды дұрыс бөліп, тиімді пайдалану,
шаруашылық жұмыстарының барлығын әуел бастан ең соңына дейін жүргізуге,
нақты іске асыруға болады. Осы айтылғандардың барлығы бірдей есепке алынуы
бухгалтерлік есеп, талдауға тән сипат және басты шарт, міндетті түрде
орындауға тиісті экономикалық талап болып есептелінеді, бұларды дұрыс
бөліп, тиімді пайдалану, шаруашылық жұмыстарының барлығын әуел бастан ең
соңына дейін жүргізуге, нақты іске асыруға болады. Осы айтылғандардың
барлығы бірдей есепке алынуы бухгалтерлік есеп, талдауға тән сипат және
басты шарт, міндетті түрде орындауға тиісті экономикалық талап болып
есептелінеді.
І бөлім Кәсіпорындағы меншікті капитал есебінің ұйымдастыруының
теориялық аспектілері
1.1. Капитал түсінігі және оның түрлері.
Капиталдың мәніне теориялық көзқарастар. Нарықтық қатынастарға кеткен
кезде капитал сөзі жиі қолданылады, сонымен қатар капитал деп кез келген
ақшаны түсінеді. Қандайда бір капитал болмасын, ол өзінің қозғаласын
белгілі ақша сомасы түрінде бастайды. Алайда ақшаның және ақшаның капитал
ретіндегі айырмашылығы бар.
Ақшаның капиталға айналуының басты шарты - ақша иегерінің нарықта
сондай тауарды табу мүмкіншілігі болып, ол жаңа құнды жасайды. Сондай
тауар - жұмыс күші тауары жатады.
Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге
айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады.
Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы
заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның
құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде
қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы
осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден,
тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет
атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы
бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру
көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Кәсіпорын мүшесінің құрамы ұйымның барлық мүлкі (қызмет атқарушы
капиталы) айналыстан тыс және айналыстағы активтер болып екіге бөлінеді.
Мүліктерді қызмет атқару мерзіміне қарай "негізгі (айналымнан тыс)
активтер" және "айналымдағы активтер" деп екіге бөледі.
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық
емес активтерден, қаржылық (ұзақ мерзімді) инвестициялардан, аяқталмаған
құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер шаруашылық субъектінің
материалдық-техникалық базасын жасауға және дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша қаражаттары, қысқа
мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлық-материалдық қорлар, дебиторлық
борыштар және басқа да активтср жатады.
Кәсіпорын мүліктерінің (капиталының) құралу көздері.
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы
қаржыларының құнынан құралады. Ұйымның меншікті капиталының көздері
болып мыналар саналады:
5110 - жарғылық капитал;
5410 - резервтік капитал;
5510-5610 - бөлінбеген пайда.
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан
басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және
ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және басқа да
кредиторлық борыштар жатады.
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған
қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып
табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
Кәсіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі
шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, жабық және
ашық акционерлік қоғам) жарғылық капиталы.
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек.
Жарғылық қордың мөлшері қатысушылардың нақтылы үлес бағасына
байланысты. Әрбір үлестің мөлшері құрылтай құжаттарында пайыз есебінде
немесе жалпы жарғылық қордың сомасына қатынасы есебінде беріледі.
Мемлекеттік тіркелу кезінде заң бойынша оның қатысушылары жарғылық
қордың жартысынан көбін төлеуі керек. Қалған төленбеген үлес мекеменің
жұмыс істеуіндегі бірінші жылында төленуі тиіс.
Қосымша төленген капитал — қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы
(номиналдық) құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн
айырмашылығынан туындайды.
Қосымша төленбеген капитал — кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құнының
өскен сомасынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік (сақтық, сақтаулы) капитал — келешекте (алдағы уақыттарда)
болуы мүмкін зияндармен шығындардың (ысыраптардың) орнын толтыруға арналып
кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан (табысынан) бөлінген меншіктік
капиталының бір бөлігі. Резервтік (сақтық, сақтаулы) капиталдың мөлшері
мен құрылу тәртібі Қазақстан Республикасының заңдары мен ұйымның
(қоғамның) жарғысында қаралады (көрсетіледі).
Резервтік капитал - акционерлерлік қоғамның және басқа да тараптардың
таза табысының есебінен қалыптасатын меншік капиталының бір бөлігі.
Резеретік капитал субъектінің негізгі (оперативтік) қызметінен алынған
зияндарын жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда,
дивиденттерді төлеуге пайдаланылады. Резервтік капиталды құрау және оны
пайдалану құрылтайлық құжаттармен қолданыстағы заңдармен анықталады.
Резервтік капитал жарлық капиталымен және басқа да қаражаттармен бірге
бухгалтерлік баланстың пассивінде көрініс табады және ол кәсіпорынның
меншік капиталы болып табылады.
Бөлінбеген пайда (табыс) — кәсіпорынның жалпы кірісінен (пайдасынан)
барлық жұмсалған шығындарды (бюджетке төленген салық сомаларын, кірістен
(пайдадан) басқадай бағыттарға пайдаланған сомаларын шегеріп тастағандағы
қалған бөлігі болып табылады.
Капиталдың басты қасиеті өз иесіне табыс әкелу болып табылады. Капитал
бұл жұмысшыларды жалданбалы еңбектеріне негізделген топтың қатынасты және
қоғамның белгілі бір сипатын көрсететін өздігінен өсіп отыратын құн.
Капитал өсу көзі жұмысшыларға төленбеген еңбек болып саналады.
Нарықтық қатынастың кез келген субъектісінде қандай да болсын
өндірісті бастаудан бұрын оның ақша түрінде капиталы болу керек.
капиталды айналымға жібермесе, ол капитал болудан қалады. Ол кәсіпкер
рыноктан өндіріс ресурстарын алу керек (шикізат, материалдар, машиналар,
жұмысшылар күшін және т.б.).
Капиталдарды мынадай белгілер бойынша топтастыруға болады:
- бар болу формасы бойынша;
- құнның ауыстыру тәсілі бойынша;
- меншік капитал формасы бойынша;
- қаржыландыру көздері бойынша;
- пайдалану бағыттары бойынша.
Меншіктік формасы жөнінен капитал: жеке меншік (дара, отбасылық),
ұжымдық (кооперативтер, серіктестіктер, корпорациялар); мемлекеттік,
аралас, шетелдік болып келеді. Қалыптасу бастау көздері бойынша: өзіндік
және қарызға алынған капиталдан тұрады.
Өзіндік капитал - кәсіпорынның меншік иесі (немесе меншік иелері)
сөзсіз және айырықша меншік иесі болып табылады. Өз капиталына жарғылық
қорды яғни меншік иелерінің, акционерлердің алғашқы және одан кейінгі
қаржыларын салуларын және пайда есебінен капиталды қосымша өсірулерін
жатқызуға болады.
Қарыздық капитал - кәсіпорын белгілі уақытқа дейін иемденіп, келісімді
уақыт біткеннен кейін уақытша иеленгені үшін төлемі мен қайтарылатын
капитал.
Қарыздық капиталдың құрамына банктен алынған капиталдан басқа құнды
қағаз шығару арқылы (акциядан басқа) тартылған, кәсіпорын жалға алынған
машиналар, жабдықтар, ғимараттар секілді капиталдар да кіреді.
1.2. Меншікті капитал құрылымы және есепке алу жолдары
Меншік капиталдың ұйымдастырушылық есебі. Бухгалтерлік есеп жұмысын
жүргізу үшін күнделікті орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті
түрде үздіксіз құжаттарға жазылып отыратындығы бухгалтерлік есептің
негізгі қызметі болып табылады. Бухгалтерлік құжат орындалған
операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын жұмыстар мен
атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша куәлікті атауға болады.
Есептік саясатты құрудың негізгі талабы:
-бухгалтерлік есептеу стандартына сәйкес бухгалтерлік есепте
есептеу әдісі қолданылады.
Бюджетпен есептесу келесі салық түрлері арқылы жүзеге асады:
заңды тұлғалардың табыс салығы;
жеке тұлғалардың табыс салығы;
қосымша құнға салық;
және міндетті зейнетақықорға төлемдер.
Шаруашылық салық заңдарына сәйкес салық органына ай сайын, тоқсан
сайын, жыл сайын қаржылық ақпараттарды және керекті есептеді,
декларацияларды тапсырып отырады. Сондықтан бухгалтерлік есеппен қатар
салықтық есеп жүргізіледі.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты ақпарат
беру мен мүдделі жақтарға сыртқы мәліметтер беруде талаптар өзгерді.
Сондықтан әр түрлі жағдайларда шұғыл және дәл қимылдау үшін ақпаратты
компьютерлік өңдеуге аса көп мән беріледі. Шаруашылықта 1С.бухгалтерия
мамандандырылған жиынтығы Бухгалтерлік есеп компонентімен қолданылады.
Бухгалтерлік есеп келесдей жүзеге асады:
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз
контрагенттерімен (салық органдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып
алушылар, акционерлер және тағы басқалар) өзара қарым – қатынас үлкен әсер
етеді. Сондықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу –
жақсы қаржылық жағдайдың бірден – бір шарты болып табылады. Әрине ,
акционерлер өз жинақ қорларын тұрақты тиімділікке ие және дивиденттерді
ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсіпорынға салады.Қаржылық жағдай
кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік қарым – қатынастағы
потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің және серіктестерінің қаржылық
және басқа қатынастар тұрғысындағы эканомикалық қызығушылықтары қаншалықты
дәрежеде кепілдендірілгенін бағалайды. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының
объективті дұрыс бағасын алудың ең жақсы тәсілі, бұл – талдау.Ол
кәсіпорынның даму бағытын бақылауға, оның шаруашылық қызметіне кешенді
түрде баға беруге мүмкіндік береді және осындай жолмен басқарушылық
шешімдерді өңдеумен кәсіпорынның өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметі
арасында байланыстырушы қызметін атқарады.
Меншікті капиталды қалыптастыру мен пайдалануды оқып-білу шаруашылық,
жүргізуші субъектілердің іс-қызметін ұйымдастыру есебінің маңызды
бағыттарының бірі болып саналады. Меншікті капиталдың көлемі бухгалтерлік
баланста көрсетілген активтер мен міндеттемелердің құнын бағалауға
байланысты.
ҚР-ның Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы заңында бұл
терминге мынадай анықтама берілген: Меншікті капитал - субъектінің
міндеттемелері шегерілгеннен кейінгі активтері.
Меншікті капиталдың ерекшелігі - ол шаруашылық жүргізуші субъектінің
актив көзі ретінде үнемі алға шығуы, соған орай оның бар-жоғы білінбейді
(оны қолмен ұстауға болмайды).
30 Қаржылық есеп беруді ұсыну БЕС-де меншікті капиталға мыналар
жатады деп көрсетілген: жарғылық, резервтік қосымша төленген және қосымша
төленбеген капитал, бөлінбеген табыс (жабылмаған залал).
Жарғылық капитал есебі. Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған
кездегі қатысушылардың салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық
капиталды белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық
жүргізуші субъектінің іс-қызметінің өрісі мен жағдайына, ұйымдастыру-
құқықтық түріне байланысты.
Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі
жағдайларды қарастырады:
а) жарғылық капитал көлемінің құқықтық-иормативтік акті
талаптарына сай болуын;
ә)жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдығын;
б) бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал
етеді.
Жарғылық капиталдың есебі. Жарғылық капиталы - кәсіпорын капиталының
жарғысымен айқындалған және негізінен акцияны сатудан (акционерлік қоғам)
қалыптасатын немесе қатысушылардың, құрылтайшылардың (шаруашылық
серіктестіктердің және басқа да түрлерінің) салымдарынын есебінен түскен
түсімдердің бастапқы сомасы. Жарғылық қорға бағытталған қаражаттар сомасы
жаңадан құрылған кәсіпорынның қызметін қамтамасыз етуі тиіс. Кәсіпорын
мемлекеттік тіркеуден өткен кезде, оған қатысушылардың салымының сомасына
немесе акцияға жазылудан түскен сомаға тең жарғылық қоры құрылтай
құжаттарында көрсетіледі. Жарғылық капиталдың мөлшері, бір акцияның
тұрақты құны, жай және артықшылығы бар акциялардың ара қатынасы, Алтын
акцияның болуы акционерлер жиналысында белгіленеді және тиісті
мемлекеттік органдарда тіркеледі.
Жарғылық капиталға салымдарды төлеу үшін ақша қаражаттары,
интеллектуалдық меншікті қоса алғанда материалдық емес активтер, Ноу-
хау-лар, негізгі құралдар, жер иеленушілердің құқықтары т.б. активтер
қабылданады.
Жарғылық қоры акциялардың сатылған атаулы (номинальды) құны бойынша
бағаланады. Егерде сатылған акциялардың құны артса, онда олар жеке
көрсетіледі де, және сол құндардың төмендеген (арзандаған) кезінде пайда
болған айырманы жабу үшін пайдаланады. Бұл қаражаттардың Косымша төленген
капитал шотында есептелінеді.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жарғылық капиталының
мөлшері шектеліп отырады, яғни жалған капиталдың көп болмағанын көздейді.
Жарғылық капиталдың абсолютті көлемі және оның баланс пассивінің жалпы
жиынтығындағы үлесі-кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын
баяндайтын көрсеткіш.
50-ші Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары бойынша қалдығы, оның
құрылтай құжаттарында көрсетілген жарғылық капиталының мөлшеріне сәйкес
келуі керек. 50-бөлімшенің шоттары бойынша жазу жарғылық капиталының
белгіленген тәртібі бойынша жүреді, ұлғайған немесе азайған жағдайларда,
онда құрылтай құжаттарына тиісті өзгерістер енгізіледі.
50-ші Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары бойынша операцияларды
қарастырайық.
Жарғылық капиталдың аналитикалық есебі акционерлер немесе катысушылар
- жеке тұлғалар бойынша тізімдемеде (ведомоста) немесе машинограммада
жүргізіледі. Акциялардың аналитикалық есебін жүргізу үшін мына
мәліметтердің негіздемесі (реестрі) бойынша жүреді:
- акцияларға ие акционерлердің жалпы саны;
- артықшылығы бар акциялардың жалпы саны және оларға ие акционерлердің
саны;
- акциялардың 5%-інен астамына ие акционерлердің, сондай-ақ жеке
және заңды тұлғалардың жарғылық қордағы үлесі.
Көшірмеде: шығысқа жататын нөмірі, күні, тіркеушінің атауы және оның
көрсетілуі керек. Көшірмеге лауазымды (басшы) адам қол қояды және
тіркеушінің мөрімен куәландырады.
Акциялардың қозғалысы жөніндегі операциялардың бухгалтерлік есебіндегі
жазулар тәуелсіз тіркеушінің (бағалы қағаз ұстаушылардың тізімдемесін
жүзеге асыратын заңды тұлға) операцияларды тіркеуі негізінде,
тізімдемедегі тиісті жазуды өзгерту жолымен жүргізіледі.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектіні құру үшін құрылтайшылық
құжаттары (бұл құжаттардың ең негізгісі Жарғы болып табылады) болуы керек.
Құрылтайшылық құжаттар номиналдық тұрғыда растап, заң органдарында
мемлекеттік тіркеуден өтеді. Жарғыда субъект серіктестік құрылтайшыларының
салым ақшаларынан тұратын жарғылық капиталды жариялайды және тәуелсіз
аудиторлық тексеруге жатады.
Шаруашылық серіктестік мына формалар бойынша құрылуы мүмкін:
толық серіктестік - жарғылық капиталы оның құрылтайшысын анықтайды, алайда
заң актісі белгіленген ең аз деңгейдегі мөлшерден кем болмауы керек;
коммандиттік (сенімге негізделген) серіктестік - жарғылық капиталдың
мөлшері заң актілерімен белгіленген ең аз деңгейдегі мөлшерден кем керек.
Салымшылардың жиынтық мөлшері коммандиттік серіктестіктің жарғылық
капиталдың 50% құрылуы мүмкін;
жауапкершілігі шектеулі серіктестік - жарғылық капиталдың мөлшері
серіктестік құрылтайшылары анықтайды және заңда белгіленген ең аз
деңгейдегі мөлшерден кем болмауы керек;
қосымша жауапкершілікті серіктестік - жарғылық капиталдың мөлшері
жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндей анықталады, алайда бұл
серіктестіктің қатысушылары жарғылық капиталдағы өз салым ақшаларымен оның
міндеттері бойынша жауап береді, ал бұл соманың жетіспеушілігіне өз
мүліктерінің еселенген мөлшерінде өздерінің салым ақшаларына қосады
акционерлік қоғам - жарғылық капитал барлық жарияланған акциялар
шығарымының жиынтық атауы (номиналдық) құнына тең, алайда заңда
қарастырылған ең деңгейдегі мөлшерден кем болмауы керек. Акциоларға ашық
жазылыс жарғылық капиталдың толық төлеміне дейін жеткізілмейді
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталдың ең аз деңгейдегі
көлемі - бір айлық есеп айырысу көрсеткішінің 50000 есе мөлшерін құрайды
(13.05.03 ж №415 Акционерлік қоғамдар туралы заңның) және мемлекеттік
тіркеуден өткен күннен кейін 30 күннің ішінде төленуі керек. Артықшылықты
акционы шығару барлық жарияланған акциялардың жалпы санының 25% көп болуы
керек .
еншілес және тәуелді шаруашылық серіктестігі - жарғылық капитал
акционерлік қоғамдардың бір-бірімен өзара қатысуымен қалыптасады;
өндірістік капитал - жарғылық капитал кооперативтік мүшелерінің пай салу
есебінен қалыптасады;
мемлекеттік кәсіпорын - шаруашылық меншік құқығына немесе оперативтік
басқаруға негізделеді;
коммерциялық емес ұйымдар - басқарушылық, әлеуметтік - мәдени немесе
коммерциялық емес сипаттағы меншіктенушілермен құрылатын және
қаржыландыратын ұйым.
Шаруашылық жүргізуші субъект жарғылық капиталға мүліктік және ақыл
- ой (интелектуально) қызметі түрінде қаржылық салымды жүзеге асырса,
басқа субъектілер кәсіпкерлік табыс, капитал проценті мен өсімін алу
мақсатында акция пакетін алу жолымен бұл қызметке ықпал етіп, бақылау
жүргізеді. Мұндай салуды (яғни салымды) инвестиция деп атайды.
Бухгалтерлік есептің 13 Шоғырланған (консолидированная) қаржылық есеп
берушілік және еншілес серіктестіктегі инвестиция есебі стандартына және
оның әдістемелік ұсынысына сәйкес - егер дауыс беру құқығымен
инвестрленген объектінің 50% акциясына көбіне ие болса, онда бұл иелену
бақылау жүргізуге мүмкіндік береді.
Тауарлы - материалдық құнлылықтардың жарғылық қорына төлеген жарнаны
бағалау мен оны растау үшін бастапқы құжаттармен (жүк- құжаттары,
құндылықтарды қабылдау - беру актілері, т.б.) бекітілуі тиіс және оған
қажет аудиторлық тексеру қорытындысы керек; жарғылық капитал ақшалай
қаражатар салымы барысында төлем құжаттары ұсынылса жеткілікті саналады;
шаруашылықты қайта тіркеу кезінде оған қатысушының ақшалай салымы
серіктестіктің бухгалтерлік құжаттарымен немесе аудиторлық қорытындысымен
расталуы керек.
5020 шот бойынша қалдық қалатын болса, онда ол орналастырылған акция
емес, хабарландырылған акциялардың саны мен құны жөніндегі ақпаратты
білдіреді. Бұл шот жалған активтер шоты болып табылады, өйткені ол дағы
есептелінген акциялар ешбір нәрсемен қамтамасыз етілмейді және ешбір
құқықтың артықшылықтарымен ерекшеленбейді.
Қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік
қарым – қатынастағы потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің және
серіктестерінің қаржылық және басқа қатынастар тұрғысындағы эканомикалық
қызығушылықтары қаншалықты дәрежеде кепілдендірілгенін бағалайды.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайының объективті дұрыс бағасын алудың ең жақсы
тәсілі, бұл – талдау.Ол кәсіпорынның даму бағытын бақылауға, оның
шаруашылық қызметіне кешенді түрде баға беруге мүмкіндік береді және
осындай жолмен басқарушылық шешімдерді өңдеумен кәсіпорынның өзінің
өндірістік кәсіпкерлік қызметі арасында байланыстырушы қызметін
атқарады.Әйтсе де, акционерлік қоғам бағалы қағаздар нарығындағы қолайлы
жағдайлар кезінде өз акцияларын олардың номиналды құнынан жоғары 6ағаға
өткізе алса, әсіресе андеррайтердің көмегімен жүзеге асырса, онда оның
пайдасы бар екенін жоққа шығаруға болмайды. Сатылатын құнының номиналдық
құнынан артып түскен сомасы 1030 "Есеп айыру шотындағы қолма қол ақша"
шотынын дебетінде және "Қосымша төленген капитал" шотының кредитінде
көрсетіледі. Жарияланған жарғылық капиталды 5110-ші Төленбеген капитал
шоты бойынша толық төленген жағдайда қалдық қалмайды, әйтсе де, бұл шотта
қалдық қалуы мүмкін.
Акционерлік қоғамның таза активтерінің мөлшерін анықтау кезінде, оның
жарғылық капиталының мөлшері 5020-ші контпассивтік шоты бойынша
көрсетіледі және тап сол сомаға дебеттік қалдықтың сомасы азайтылады.
Мемлекеттік кәсіпорынның жарғылық капиталының мөлшерін оның
құрылтайшылары белгілейді, және де ол кәсіпорынға беріліп отырған мүліктің
жалпы құнынан артық болуы мүмкін, бірақ 10000 есептік көрсеткіштен кем
болмауы керек. Мемлекеттік кәсіпорынның жарғылық капиталының есебі жеке
5010 шоттың тиісті аралық шотында жүргізіледі.
1.3 Резервтік, жарғылық және бөлінбеген капиталдар есебі.
Резервтік капитал - акционерлерлік қоғамның және басқа да тараптардың
таза табысының есебінен қалыптасатын меншік капиталының бір бөлігі.
Резеретік капитал субъектінің негізгі (оперативтік) қызметінен алынған
зияндарын жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда,
дивиденттерді төлеуге пайдаланылады. Резервтік капиталды құрау және оны
пайдалану құрылтайлық құжаттармен қолданыстағы заңдармен анықталады.
Резервтік капитал жарлық капиталымен және басқа да қаражаттармен бірге
бухгалтерлік баланстың пассивінде көрініс табады және ол кәсіпорынның
меншік капиталы болып табылады.
Резервтік капиталдың есебі 53-ші "Резервтік капитал" бөлімшесінің
мынадай пассивті шоттарында жүргізіледі: 5310-ші "Заңдармен белгіленген
резервтік капитал" және 5340-ші "Басқа да резервтік капитал".
Заңдармен белгіленген резервтік капиталдың есебін. Жыл сайын түскен
таза табыстан аударып отыру акционерлердің жалпы жиналысында белгіленеді.
Оның мөлшері жарияланған жарлық капиталдың 15%-нен кем болмауы керек.
Резервтік капиталдарды қалыптастырған (құраған) кезде 5410 шоты
дебеттеленеді.
Резервтік капитал қаражатарын пайдалану 5310-ші шоттың дебетінен мына
шоттардың кредитінде көрініс табады:
Басқа да резервтік капитал есебі, 5340-ші "Басқа да резервтік капитал"
шотында жүргізіледі. Бұл шотта заң тәртібімен көзделген ең төменгі
мөлшерден тыс жасалған резервтік капиталдар есептелінеді.
5340 шоттың дебеті мен кредиті бойынша шоттар корреспонденциясы 5310
шоттың корреспонденциясына ұқсас. Бұндай резервтер кәсіпорынның өз қалауы
бойынша қалыптастырылады.
Акционерлік қоғамдар мен басқа да ұйымдар өздерінің таза пайдасы
есебінен жоғарыда айтылғандай резервтік капитал құрады. Бұл резервтік
капиталдың мөлшері қоғамның жарғысында белгіленеді. Резервтік капиталдағы
жинақталған сома алдын ала болжанбаған (есептелмеген), төтенше
жағдайлардан болатып шығындарды жабу үшін жұмсалады. Жалпы резервтік
капиталдағы жинақталатын сомаларды жұмсау тәртібі акционерлік қоғамның
жарғысында бекітіледі. Резервтік капиталдың жұмсалуына байланысты азаюы
келесі есепті кезең ішінде қоғамның жарғысында көрсетілген мөлішерге тең
етіп қайта қалыптастыруды қажет етеді. Кәсіпорындарда резервтік капиталдың
есебі "Резервтік капитал" бөлімінің:
"Заңмен белгіленген резервтік капитал ",
"Басқадай резервтік капитал " - деп аталатын шоттарда есептеледі.
5340 "Басқадай резервтік капитал" деп аталатын шоттар түрінде
жазу жазылуы тиіс.
Акционерлік қоғамда немесе басқа да ұйымдар өздерінің тапқан таза
пайдасының есебінен әр түрлі бағыттарға байланысты қорлар құруына
болады.Бұндай бағытта құрылған қор сомаларын керекті уақытында жұмсағаннан
кейін қайта қалыптастыру кәсіпорын үшін міндетті болып саналмайды. Ол
аталған қорлардың есебі Басқадай резевтік капитал деп аталатын шотта
жүргізіледі.
Кәсіпорынның резервтік капиталы іс жүзінде заңнамамен құрылтайшы
құжаттарға сәйкес болжанбаған шығындарды және инвесторларға осы
мақсаттарға арналған табыс көлемі жетпеген жағдайда инвесторларға шығынның
орнын жабу үшін құрылады.
Басқаша айтсақ, кәсіпорынның резервтік капиталы - кәсіпорынның
тоқтаусыз жұмысына және үшінші тұлғалардың мүдделерін сақтауға кепіл болып
шығады. Мұндай қаржылық көздің бар болуы үшінші тұлғаларға кәсіпорынның өз
міндеттемелерін орындайтындығына сенім арттырады. ЖШС-ң резервтік
капиталының пайда болуы міндетті және ерікті сипатта. Алғашқы жағдайда ол
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, ал екінші жағдайда -
кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында, немесе оның есеп саясатында
белгіленген тәртіпке сәйкес құрылады. Кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында
резервтік капитал құру көзделмесе, кәсіпорынның оны құруға құқы жоқ.
Заңнама бойынша резервтік капитал құруға міндетті кәсіпорындар оны
баланстың Резервтік капитал бабы бойынша көрсетеді. Осылайша ашық
акционерлік қоғам резервтік капиталды қоғамның шығындарын жабу үшін
жарияланған жарғылық капиталдың 15%-нен кем емес мөлшерде жасауы тиіс.
Кәсіпорынның резервтік капиталы мемлекттік тіркеуден өткен уақытынан
бастап екі жыл ішінде құрылуы тиіс. Ол акционерлік қоғамның жалпы жиналысы
белгілейтін мөлшерде, таза табыстан (пайдадан) жыл сайын аудару жолымен
қалыптасады.
Резервтік капиталды қалыптастыру мен пайдалану былайша көрсетіледі.
Резервтік капиталға аударымдар - ДТ 5410 КТ 5310 , 5340 шоттары
бойынша жазба негізінде корреспонденцияда шоттармен бақыланады:
Резервтік капитал есебі 13 журнал - ордерде жүргізіледі. Аудитор
резервтік капиталды тексергенде оны құру мен пайдаланудың дұрыстығын,
баланста көрсетілген Резервтік капитал бабы бойынша, жыл басы мен
соңындағы қалдықтардың 13 журнал ордендердің мәліметтері бойынша Бас
кітапты келтірген 5310 шот қалдықтарымен сәйкестігін міндетті түрде
анықтауға тиіс.
Резервтік капитал субъектісінің негізгі (оперативтік) қызметінен
алынған заңдарын жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда
дивиденттерді төлеуге пайдаланады. Резервтік капиталды құрау және оны
пайдалану құрылтайлық құжаттарымен қолданыстағы заңдармен анықталады.
Заңдармен белгіленген резервтік капиталдың есебі. Шаруашылық жүргізуші
серіктестіктің (ЖШС, АҚ және басқалар) резервтік капиталы құрылтайшылардың
құжаттарында (жарғысында, құрылтай шартында) белгіленеді, сондай - ақ
белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік тіркеуден өтеді. Осы құжаттарда
есеп беріліп отырған жылдан түскен табысты бөлу (табысты резервті
капиталға жіберу) тәртібі белгіленеді.
Қазақстан Республикасы Президентінің Шаруашылық серіктестіктері
туралы 1995 жылғы 2 мамырдағы №2255 Заң күші бар Жарғыға сәйкес ашық
акционерлік қоғам жарғылық капиталдың 10%-інен кем емес мөлшерде өзінің
резервтік капиталын құруға міндетті. Резервтік капиталды құру және
пайдалану тәртібі жарғымен белгіленеді. Өндіріс көлемінің өсуіне,
құнсыздануға, басқадай жағдайларға байланысты жарғылық капитал ұлғайған
кезде резервтік капитал да соған сәйкес ұлғаюы мүмкін.
Жарғылық қордың мөлшері қатысушылардың нақтылы үлес бағасына
байланысты. Әрбір үлестің мөлшері құрылтай құжаттарында пайыз есебінде
немесе жалпы жарғылық қордың сомасына қатынасы есебінде беріледі.
Мемлекеттік тіркелу кезінде заң бойынша оның қатысушылары жарғылық
қордың жартысынан көбін төлеуі керек. Қалған төленбеген үлес мекеменің
жұмыс істеуіндегі бірінші жылында төленуі тиіс.
Таратылмаған кіріс (жабылмаған зиян) 54 бөлімше шоттарында
жүргізіледі. Оған мынандай шоттар кіреді: 5410,5430
Мәліметтік жылдағы таратылмаған кіріс (жабылмаған зиян) осыларды
жинақтайтын ақпараттары бар және оның есебі мен қозғалысының есебі 5410
шотта жүргізіледі.
Жарғылық капитал экономикалық субъектінің меншікті капитал құрамына
кіріп, кредиторларының қызығушылығының кепілдігі, оның ең аз мүліктік
мөлшерін көрсетеді.
Жарғылық капиталдың мөлшері жылдық іс-әрекеттердің қорытындысы
негізінде немесе құрылтайшы құжаттарды қайта тіркеу әсерінен өсіп немесе
кеміп отырады.
Жарғылық қордың жағдайы мен қозғалыс ақпараттарын жинақтауға 5010
шот Жарғылық капитал арналған. Бұл шоттың сальдосы жарғылық капиталдың
құрылтайшы құжаттарда жазылған мөлшеріне тең. 5010 шотқа жазулар тек
жарғылық капитал өскенде немесе кемігенде белгіленген тәртіппен және
құрылтайшы құжаттарда өзгерту енгізгеннен кейін ғана жазылады.
Мемлекеттік тіркеуден өткен экономикалық субъектінің жарғылық
капиталы құрылтайшылардың үлесі сомасына 5010 Жарғылық капитал шотының
кредитіне 5020 Төленбеген капитал шотымен корреспонденцияланып бірге
көрсетіледі. Сонымен қатар кәсіпорынның экономикалық тұрақтылығына
кепілдік беру үшін резервтік капитал есебі жүргізіледі. 5010 Жарғылық
капитал шотының аналитикалық есебі мекеме құрылтайшылары туралы
ақпаратты және капиталдың құрылу кезеңі мен акциялар түрлері туралы
ақпаратты көрсететіндей ұйымдастырылады.
Жарғылық капиталдың үлес төлемі ретінде ақшалай, материалдық емес
активтер (ойлық меншік), Ноу-хау, негізгі құралдар, жер иелену құқығы
және басқа активтер қолданылады.
Мекеменің қаржылық жағдайы бухгалтерлік баланс бойынша және
Мекеме балансына қосымшасы бойынша талданады. Талдаудың бұл кезеңінде
мекеменің іс-әрекеті туралы, мүліктік құрамы, олардың қайнар көзі
туралы және көрсеткіштер арасындағы байланыстар туралы алғашқы түсінік
пайда болады.
Бөлінбеген табыстың (жабылмаған зиян) есебі бухгалтерлік есептің Бас
есеп - жоспарында 54 бөлімшесіндегі шоттарында жүргізіледі.
Есепті жылдың бөлінбеген табысының (жабылмаған зияны) есебі есеп
берілетін жылдан пайда болған бөлінбеген табыс немесе жабылмаған зиянының
сомасының қолда бары және қозғаласы туралы ақпараттарды жинақтауға
арналған 5430-шотты пайдаланады.
Есеп берілетін жылдың сомасында 5430 шотқа жыл ішінде есептелген
табыстың немесе зиянның сомасы жазылады.
Жоғарыда келтірілген жазбалардан кейін 5410-ші шот бойынша қалдық
қалмауы керек, сондықтан ол міндетті түрде 54 шотымен жабылады.
Жыл ішіндегі әртүрлі қызмет түрлерінен түскен табыстар 60-ші
Негізігі қызметтен түскен табыстар бөлімшесінің 6010 шоттарында, 72-ші
Негізгі емес қызметтен түскен табыс бөлімшесінң 5210 - 6160 шоттарында,
70-ші бөлімшесінің шоттарында, оған 7010 шоттар кіреді, сондай - ақ 7110,
7440, 7410, 7470, 7700 шоттарында жыл бойы жалпы алынған табыстан алынатын
шығыстар жинақталады.
Жыл аяғында алынған табыстар сомасына шоттардың мынадай
корресподенциясы жасалады:
60-ші Негізгі қызметтен түскен табыстар бөлімшесінің 6010 және 61-ші
Негізгі емес қызметтен түскен табыс бөлімшесінің шоттары 6210, 6160
шоттар дебеттеледі, 54-ші Жиынтық табыс (зиян) шоты кредиттеледі.
Төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан алынған табыстар
сомасына шоттардың мынадай корреспонденциясы анықталады:
Төтенше жағдайлардан түскен табыстар (зияндар) бөлімшесінің шоттары
және Басқа ұйымдарға үлестік қатынастан түскен табыстар (зиян) шоттары
дебеттеліп, 54 Жиынтық табыс (зиян) шоты кредиттеледі.
Кәсіпорынның есепті жылда бөлінбеген табысының (жабылмаған зияны)
есебі есеп берілетін жылда пайда болған бөлінбеген табыс немесе жабылмаған
зиянның сомасының қолда бары және қозғалысы туралы ақпараттарды жинақтауға
арналған 5410-шотында жүргізіледі.
Ал есеп берілетін жылдың соңында 5410 шотқа жыл ішінде есептелген
табыстың немесе зиянның сомасы жазылады. алынған зиян сомасына жоғарыдағы
жазу керісінше жазылады.
Сондай-ақ кәсіпорын кәсіпкерлік қызметтен зиян (жылдық жиынтық
табыстағы көзделген шегерістердің асып кетуі) шеккен болса, онда мұндай
шығындар болашақ кезендердің жылдық жиынтық табысы есебінен өтелу үшін ол
бес жылға дейін кейінге қалдырылуы мүмкін.
Кәсіпорынның қорытынды табысынан бюджетке төленетін салықтарын және
табыстың есебінен өтелетін басқадай шығындарды төленгеннен қалған сомасы
есепті жылдың "бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны)" болып табылады.
Жалпы жауапкершілігі шектеулі серікетестіктің немесе қандайда бір
кәсіпорынның құрылғаннан бастап жұмсалмаған (бөлінбеген) таза пайдасы оның
капиталы болып саналады. Кез келген кәсіпорынның меншікті капиталының
жалпы сомасы, яғни барлық активтерінің сомаларының қосындысынан
міндеттемелері сомаларының қосындысын алып тастатандағы қалған сомасы
кәсіпорынның немесе акционерлік қоғамның жарғысында көрсетіліп белгіленген
жарғылық капиталының сомасынан кем болмауы тиіс. Сонымен қатар
кәсіпорынның баланс активтінің нетто сомасы қоғамның жарғысында
белгіленген жарғылық қордан кем болған жағдайда ұйымның қызметінің
рентабелділігінің төмен екендігін көрсетеді. Бұндай жағдайда кәсіпорынның
жарғылық қорынның мөлшері қайта қаралуға тиісті.
Есепті жылдың соңында барлық кәсіпорындардың бухгалтериясында жетінші
"кірістер" және сегізінші "шығыстар" деп аталатып бөлім шоттары "жиынтық
кіріс (зиян)" деп аталатын шотпен жабылуы тиіс, яғни бұл шоттарда қалдық
қалмайды. Жоғарыда аталған жетінші бөлім шоттарын жабу барысында
бухгалтерлік есепте жетінші "кірістер" деп аталатын бөлім шоттары
дебиттелініп, "жиынтық кіріс (зиян)" деп аталатын шот кредиттелінеді. Ал
сегізінші бөлім шоттарын жабу барысында бухгалтерлік есепте "жиынтық кіріс
(зиян)" деп аталатын шот дебиттелініп, сегізінші "шығыстар" деп аталатын
бөлім шоттары кредиттелінеді
ІІ бөлім Меридиан ЖШС-нің меншікті капитал есебі.
2.1. Меридиан ЖШС-нің сипаттамасы және оның жалпы бухгалтерлік
көрсеткіштері.
Меридиан жауапкершілігі шектеулі серіктестік жарғысы Қазақстан
Республикасының азаматтық Кодексінің нормаларының Қазақстан
Республикасының Шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер
туралы Заңдарының, ағымдағы жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің
кәсібін реттейтін Заңдарына сәйкес және оның негізінде жасалған.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Меридиан коммерциялық мекеме,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік формада, жұмыс жүргізу үшін және
ұйымдастыру үшін осы жарғы мен қалыптасқан. Жауапкершілігі шектеулі
серіктестік Меридиан мақсаты – пайда түсіру. Серіктестіктің атауы: толық
қазақ тіліндегі атауы: Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Меридиан
қықаша атауы: ЖШС Меридиан толық орыс тіліндегі атауы: Товарищество с
ограниченной ответсвенностью Меридиан, қысқаша орыс тіліндегі атауы: ТОО
Меридиан.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Меридиан қатысушылары:
1) Зорин Павел Семенович. 1958 жылы 12.06. туған, жеке куәлігінің
номері № 0023455838, Қазақстан Республикасының Ішкі Істер Министрлігімен
1997 ж. 01.12. берілген, тұратын мекен – жайы: индексі 071400, Шығыс
Қазақстан Облысы, Семей қаласы, Загородняя көшесі, 175 үй.
2) Бектурганова Гульмира Болатовна, 1951 жылы 15.07. туған, жеке
куәлігінің № 001139527, Қазақстан Республикасының Ішкі Істер
Министрлігімен 1998 ж. 24.05. берілген, тұратын мекен – жайы: индексі
071400, Шығыс Қазақстан Облысы, Семей қаласы, Найманбаев көшесі 185 үй.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Меридиан арықарай
Серіктестік, Транзит коммандиттік серіктестіктің құқық орнын басушы
құқықты тұлға, жеке меншігінде ерекшеленген мүлігі бар, және сол
мүлігімен өзінің міндеттеріне жауап береді. Серіктестіктің дербес
теңгерімі бар. Серіктестіктің мөрі, өз атын жазған бланкілері бар.
Серіктестіктің Жарғысы қатысушылары жиналасында бекітіледі,
барлық қатысушылар Жарғыға қолдарын қояды.
Серіктстіктің мекен – жайы: индексі 071400, Қазақстан
Республикасы, Шығыс Қазақстан Облысы, Семей қаласы, Дулатов көшесі, 135
үй.
Серіктестіктің қызметінің мерзімі шектелмеген.
Жылдық активтерінің жалпы құны алпыс мың еселік есептік
көрсеткіштерін, сонымен қатар қызметкерлерінің жылдық саны елу адамнан
асқан жағайда, Серіктестік шағын кәсіпкерлік субьектісі мәртебесін
жоғалтып, Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңнамасында
қарастырылған жеңілдіктерден айрылады.
Серіктестіктің жұмыстарының негізгі түрлері мынадай:
1) газоэлектросварщиктерді даярлау, және оларды қайта даярлау,
есепшілерді, ЭМ және ЭМ операторлерін, тағы басқа мамандарын оқытып
даярлау;
2) жарнама кәсібі;
3) автотехниканы жөндеу және оған сервистік қызмет жүргізу;
4) автотехника тұрақтарын ұйымдастыру;
5) саудалық – сатып алу кәсібі, коммерциялық дүкендер ашып комиссиялық
сауда жүргізу;
6) қауым тамақтандыру қызметі (кафе, асхана, жеңілтез тамақтану, фито
– бар, шашлық даярлау);
7) Қазақстан Республикасының заңнамасымен тиым салынбаған басқа
кәсіптердің түрлері.
Ағымдағы заңнамаға сәйкес лицензиямен жүргізілетін кәсіпкердің
барлық түрлерін, Серіктестіктің белгіленген тәртіп бойынша алынған
лицензиясы бар болғанда ғана жүргізуге құқығы бар.
Серіктестіктің, лотерея өткізуге; нашақорлық заттармен және
прекурсорлармен айналым әрекет жасауға; нан қабылдау нүктелерінде
астық сақтау кәсіпке; ойын, шоу – бизнес саласындағы бизнес саласындағы
қызметке; сертификаттау, метрология және сапа басқару саласындағы
қызметке; мұнай, мұнай өнімдері, газ, электрлі және жылу энергиясын
таратуға; радиоактивті материалдардың айналымымен байланысты қызметті
жүзеге асыруға; банктік қызметке және сақтандыру нарығындағы қызметке;
аудиторлық қызметке; құнды қағаз нарығындағы кәсіби қызметке;
акциздік өнімдерді өндіру немесе акциздік өнімдермен көтерме сауда
жасауға құқығы жоқ.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің міндетті деректемелеріне
жататындар келесілер:
- құжаттың аты, нысанының коды;
- құжаттың толтырылған уақыты (күні, айы, жылы);
- құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні;
- шаруашылық операциясының мазмұны;
- шаруашылық операцияның өлшемі;
- шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес құжаттарды
толтыруға жауапты адамдардың аты-жөні, қолдарының үлгілері;
Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің есеп саясаты сол кәсіпорында
қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы
әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды. Есеп
саясатының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша
амортизацияны есептеу әдістері, табысты есептеу әдістері және тағы сол
сияқты.
Сонымен қатар есепті жүргізіп қана қоймай, оның тиімділігін қатаң
талап етіп, әділ бағасын беретін және де кеңес беріп, нұсқау көрсететін
бухгалтерлік есептің дұрыстылығын қадағалайтын аудит болып табылады.
Меридиан жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бухгалтерлік есебі
аудиттің зерттеу объектісі болып саналса, аудит – бухгалтерлік есептің
сапасын, тиімділігін арттырып, оны халықаралық өлшемдер мен стандарттарға
негізделіп жүргізуге жетелейді және оны талдаудыңда ерекшелігі зор көмек
береді.
Меридиан ЖШС-ның өз міндеттемелері бойынша есептеу мүмкіндігі
немесе сауда, несие және басқа да төлем сипатындағы операциялардың
нәтижесінде пайда болатын кәсіпорынның төлем міндеттемелерін уақтылы және
толық орындау мүмкіндігін көрсететін төлем қабілеттілігі, қаржылық
тұрақтылықтың сыртқы көрінісі болып табылады. Меридиан ЖШС-ның
қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді. Оларды
келесідей түрлерге жіктейді:
1. Пайда болу орнына байланысты – ішкі және сыртқы;
2. Нәтижесінің маңыздылығына байланысты – негізгі және негізгі емес;
3. Құрылысы бойынша – қарапайым және күрделі;
4. Әрекет ету уақыты бойынша – тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты
болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорынның еркіне бағынышты емес.
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі – бұл
қаржылық ресурстарының құрамы мен құрлымы, олардың басқару стратегиясы мен
тактикасының дұрыс таңдалып алынуы.Кәсіпорын өз қаржы ресурсы, соның
ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне
алады. Сонымен бірге тек таза табысының көлемі ғана емес, сонымен қатар
оны тарату құрылымы, әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте
маңызды болып табылады.
Меридиан ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар
нарығындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы) қаражаттарын
қаншалықты көп тарататын болса, оның қаржылық мүмкідіктері де соншалықты
жоғары болады, алайда, сонымен бірге қаржылық тәуекелділік те өседі – яғни
кәсіпорын өз кредиторларымен уақытында есептесе алады және де кәсіпорынның
төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің бір түрі ретінде резервтерге
үлкен роль берілген.
Меридиан ЖШС-нің қаржылық тұрақтылығына әсер ететін мынадай ішкі
факторларды атап көрсетуге болады:
– Кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
– Шығарылатын өнімнің (жұмыс,қызмет) құрылымы және оның жалпы төлем
қабілеттілігі бар сұраныстағы үлесі;
– Төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
– Шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы
динамикасы;
– Қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса
алғандағы мүлік пен қаржы ресурстарының жағдайы;
– Кәсіпорындарды басқару тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының
әсері, қоғамда үстемдік етуші техника мен технология, төлеу қабілеті бар
сұраныс және тұтынушылар табысының деңгейі, ҚР үкіметінің салық және несие
саясаты, кәсіпорынның қызметін бақылау жөніндегі заң актілері, сыртқы
экономикалық байланыс және тағы басқалар жатады.
Қорыта келгенде Меридиан жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің
тиімді қызмет етуіне жалғыз бухгалтерлік есеп қана емес екенін көріп
отырмыз, яғни аудит пен талдауды да ұйымдастырудағы үлесі зор екені
байқалады.
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың
қаржылық жағдайын талдаудың басты мақсаты келесілер болып табылады:
– Қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі
өзгірісі;
– Активтермен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті,
оларды таратудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті
зерттеу;
– Айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы
міндеттемелермен арақатынасын анықтау;
– Қаржы – есептік және несие ережесін сақтау;
– Кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
– Кәсіпорын табыстылығын бағалау;
– Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
– Ағымдағы активтердің айналымдылық есебі.
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың
қорытындылаушы кезеңі болып табылады және ол 3 сатыны қамтиды: жабдықтау,
өндіріс және өткізу; бұлардың жиынтығы коммерциялық, өндірістік және
қаржылық қызметті құрайды.
Меридиан ЖШС-нің қаржылық жағдайын талдауда қаржылық
тұрақтылықтарына мыналар жатады:
1. кәсіпорынның активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын
талдау;
2. кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолюттік және салыстырмалы
көрсеткіштерін талдау;
3. баланс өтімділігін талдау;
4. кәсіпорынынң төлем қабілеттілігін және несие қабілеттілігін талдау;
5. кәсіпорын активтерінің қалыптасыу көздерінің құрамдық және
құрылымдық динамикасын талдау.
2.2. Меридиан ЖШС – нің жарғылық капитал есебі.
Негізгі және айналымы қорлар, тағы басқа мүліктер, бағасы дербес
теңгерімде көрсетілген, Серіктестіктің мүлігін құрайды.
Серіктестіктің мүлігін толтырудың көздері:
– қатысушылардың жарғылық капиталға салған салымдары;
– қосымша салымдар;
– шаруашылық, коммерциялық кәвсіптерден түскен пайда, тағы басқа заңды
жолдармен алынған мүліктер;
Серіктестіктің жарғылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz